Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dziewięćdziesięciolecie Profesora Raimo Pullata

Andrzej Klonder — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Tekst z okazji jubileuszu 90. urodzin prof. Raimo Pullata.

Walijski cantref — anglosaski hundred — frankijska centena — średniowieczna mila. Systemy setkowe w optyce metrologii historycznej

Anna Dunin-Wąsowicz — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Tekst poświęcony jest dawnym systemom setkowym i ich wzajemnym relacjom. Zaproponowano dwa modele rekonstrukcji walijskiego cantref — wg zwodu praw walijskich Venedotian Code oraz w układzie centurialnym — które następnie odniesiono do anglosaskich hundreds. Wykazano, że walijskie i anglosaskie jednostki terytorialne mieszczą się w kategorii zjawisk „długiego trwania” i choć zmieniały w tym czasie zarówno swój charakter, zasięg terytorialny, jak i pełnione funkcje, to mogą stanowić ciekawy materiał porównawczy dla badań frankijskiej centeny oraz innych kontynentalnych miar gruntowych. Ich wzajemne zestawienie i analiza pozwolą być może w przyszłości na łatwiejsze określenie datowania niektórych miar rolnych.

Wczesnośredniowieczne granulowane ozdoby z polskich skarbów i grobów. Techniki lutowania i problemy konserwatorskie.

Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Srebrne ozdoby z wczesnośredniowiecznych skarbów z Polski, Ukrainy, Rosji i Skandynawii stanowią bogaty materiał źródłowy, który w archeologii jest dobrze rozpoznany pod względem typologicznym. Do niedawna istniał jednakże ograniczony dostęp do wiedzy związanej z analizami dotyczącymi pochodzenia surowców czy technik wykonania takich ozdób. Artykuł koncentruje się na tej tematyce. W opinii autorów wyniki takich analiz mogą odnosić się nie tylko do aspektów technologicznych, ale także wnieść nowe dane na temat skali kontaktów i przepływu idei z nimi związanych, co w przypadku polskich ziem dotyczy również procesów państwowotwórczych. Jednocześnie podkreślają oni, że na jakość badań materiałowych powierzchni ozdób mają wpływ sposoby konserwacji zabytków. Dokonywana z użyciem środków chemicznych konserwacja zazwyczaj utrudnia wykonanie analiz specjalistycznych. Niemniej wstępne zbadanie powierzchni przed konserwacją pozwala rozpoznać sposoby lutowania wskazując na ich źródło w recepturach antycznych. Stwierdzono, że w produkcji badanych ozdób stosowane były kleje organiczne i fluoryt jako topnik, luty na bazie związków miedzi, cyny także ołowiu. Wyniki specjalistycznych analiz wskazały na technologiczne podobieństwo materiału polskiego i czeskiego.

Badania pochodzenia bursztynu z kołtów odkrytych na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku w Sypniewie z zastosowaniem spektroskopii Ramana

Mariusz Błoński, Barbara Łydżba-Kopczyńska — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Artykuł przedstawia wyniki badań fizykochemicznych bursztynu, którym ozdobione były kołty z jednego z grobów cmentarzyska w Sypniewie na północno-wschodnim Mazowszu. Kołty są kobiecymi ozdobami głowy charakterystycznymi dla złotnictwa Rusi Kijowskiej w XI–XIII w. Na terenie ziem Polski należą one do rzadkich znalezisk — oprócz trzech egzemplarzy z Sypniewa odkryto siedem innych. W dwóch kołtach z Sypniewa oprawione były bursztynowe oczka. Wykonano je prawdopodobnie z surowca pochodzącego z lokalnych złóż czwartorzędowych (region kurpiowski). Za pomocą spektroskopii Ramana porównano jeden z tych bursztynów z bursztynami z Kurpi i innych rejonów Polski (Podlasie, Pomorze). Zaobserwowano duże podobieństwo jego cech spektralnych z sukcynitem bałtyckim i surowcem pochodzącym z rejonu Sypniewa. Przypuszczalnie kołty odkryte w Sypniewie wykonano na miejscu, z wykorzystaniem miejscowego bursztynu.

Wokół mobilności społecznej i geograficznej napływowej elity rycerskiej w Europie Środkowej w XIII wieku: Herbord z Fulštejna i jego rodzina

Marcin R. Pauk — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Na przykładzie westfalskiej rodziny ministeriałów z Fülme koło Rinteln, która w poł. XIII w. migrowała na Morawy, daje się rozpoznać podstawowe mechanizmy mobilności społecznej niższej warstwy rycerstwa z Rzeszy Niemieckiej, uczestniczącej w migracjach i wędrówkach rycerskich. Artykuł poprzez zestawienie danych biograficznych Herborda z Fülme i dwóch pokoleń jego potomków, a także ich analizę na tle szerszych realiów społecznych i prawnych, problematyzuje następujące kwestie: znaczenie służby i relacji wasalno-lennej z biskupem ołomunieckim Brunonem z Schaumburga, status ministeriałów w zmieniających się realiach prawno-ustrojowych XIII w., znaczenie wysokiej mobilności geograficznej jako mechanizmu awansu, jak również uzyskane na tej drodze znamiona wysokiego statusu — posiadanie zamku, urzędu oraz akces do elity ziemskiej w nowej ojczyźnie.

The importance of material evidence and the role of archaeological research in the process of disproving the Katyn lie (1943–2023)

Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Głównym celem artykułu jest ukazanie znaczenia pozostałości materialnych oraz wkładu archeologii katyńskiej w upowszechnianie wiedzy o kłamstwie katyńskim i prawdy o zbrodni katyńskiej w latach 1943–2023. Autorzy przedstawiają: 1) charakter i uwarunkowania kłamstwa katyńskiego oraz znaczenie materialnych reliktów dla jego obalenia; 2) indywidualne i społeczne oczekiwania oraz reakcje wobec pozostałości materialnych i badań archeologicznych; 3) działania podjęte, aby miejsca pochówku i materiał z dołów śmierci stały się żywymi i sprawczymi dla rodzin ofiar, dla wspólnoty pamięci i ludzkiej wspólnoty cierpienia, a także dla szerokiej publiczności współczesnej i przyszłej. Artykuł opiera się na danych i analizach archeologicznych, historycznych i antropologiczno-kulturowych.

„Na kolacyjej bułki białego chleba przy obiedzie się daje”. Wieczorny posiłek w konwencie bernardynek krakowskich — klasztorne zwyczaje i praktyki żywieniowe w drugiej połowie XVIII stulecia

Olga M. Przybyłowicz — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Kolacja to jeden z dwóch posiłków dziennych spożywanych w klasztorach. Celem artykułu jest zaprezentowanie menu wieczornych posiłków bernardynek w Krakowie przy kościele św. Józefa. Takie możliwości stworzyło unikatowe źródło, jadłospis prowadzony od 9 listopada 1765 do 15 listopada 1766 r., który zachował się pośród rachunków tego konwentu z drugiej połowy XVIII stulecia. Dane umożliwiają wgląd w to, co spożywały zakonnice w okresie postów zakonnych i kościelnych oraz poza tymi dniami. Kolacje były skromniejsze niż obiady, utrzymywano jednak zasadę obowiązującą podczas głównego posiłku dnia — bogatszego menu na kolacje świątecznego i mniej wyszukanego w normalne dni. W okresie postów liczba i jakość dań była zdecydowanie mniejsza i mniej urozmaicona. Pionierska analiza jadłospisu na tle zwyczajów klasztornych i kultury kulinarnej epoki, jest punktem wyjścia do dalszych badań nad tematyką konsumpcji w epoce nowożytnej.

Warszawa dwudziestolecia. Życie artystyczne i nowa tożsamość miasta

Jerzy Kochanowski — Tue, 16 Sep 2025 00:00:00 +0000

Recenzja