Journal of Urban Ethnology

A typology of ‘war’ over the public space in the contemporary city.

Blanka Soukupová — 2020-12-31

Francuski antropolog Marc Augé uważa, że współczesne miasto stoi w obliczu trzech zagrożeń: uniformizmu, ekstensji i implozji. Wspomniane zagrożenia autorka wiąże z „walką” o przestrzeń w nowoczesnym i postmodernistycznym mieście. Problem uniformizmu pojawił się w ostatnich dekadach XIX wieku, kiedy miasta zaczęły się modernizować i w ramach dążeń do stworzenia nowego typu budynku mieszkalnego, mogącego pomieścić jak największą liczbę lokatorów (tj. kamienicy czynszowej, poprzedniczki późniejszego bloku mieszkalnego), dochodziło do wyburzeń. Miasta stały się areną konfliktu pomiędzy przedsiębiorcami i orędownikami modernizacji z jednej strony, a tradycjonalistami i obrońcami zabytków – z drugiej. Mniej więcej w tym samym czasie pojawiły się pierwsze samochody, które w ciągu następnego stulecia wyraźnie zmieniły charakter miast. Te dwie „wojny” o przestrzeń publiczną osiągnęły apogeum w XX wieku. Wraz ze wzrostem gęstości zaludnienia, konsumpcji i natężenia ruchu ujawniły się sprzeczne oczekiwania, m.in. zapewnienia szybkiego przemieszczania się po mieście, dostępności mieszkań i dokonywania zakupów, a równocześnie – dobrej jakości powietrza, terenów zielonych, bezpieczeństwa, możliwości bycia razem. Po 1989 r. nastąpił gwałtowny rozwój komunikacji (turystyki), co doprowadziło do konfliktu interesów pomiędzy agencjami turystycznymi a wieloletnimi mieszkańcami, którzy zostali wypchnięci z historycznych centrów na rozrastające się peryferie, wymagające budowy nowych tras komunikacyjnych. W artykule podjęto próbę przedstawienia typologii „walki” o przestrzeń w (post) nowoczesnym mieście a jednocześnie omówiono najbardziej znane przykłady konfliktu interesów między lokalnymi politykami, deweloperami i mieszkańcami Pragi w XIX, XX i XXI wieku.

Rozwój szlaków tranzytowych i komunikacyjnych w mieście a problem degradacji przestrzeni publicznej

Grzegorz Błahut — 2020-12-31

W artykule opisano zmiany w przestrzeni publicznej miasta, które są wynikiem rozbudowy dróg. Poddany analizie przypadek Bielska-Białej ukazuje ten proces na trzech przykładach: Śródmieścia, gdzie w latach 70. XX w. poszerzono ulice 3 Maja i Zamkową, dzielnicy Lipnik niegdyś wsi, założonej w XIII wieku), gdzie w latach 2008–2011 w wyniku budowy obwodnicy dokonano głębokich przeobrażeń przestrzennych i kra-jobrazowych, oraz dzielnic Aleksandrowice i Wapienica, w których proces ów obserwujemy na bieżąco, ponieważ inwestycja ma zakończyć się w 2020 roku. Analizie poddano zatem nie tylko trzy obszary miasta objęte tym samym procesem w różnym czasie, ale także wynikające z niego fazy degradacji przestrzeni publicznej. Wobec współczesnych tendencji w krajach rozwiniętych, gdzie zmierza się do ograniczenia liczby samochodów w miastach, a także zredukowania wyzwań ekologicznych, autor dochodzi do wniosku, że tego typu działania modernizacyjne są przejawem ignorowania interesów społeczności lokalnych, a zakładany postęp w rozwoju miasta jest wątpliwy.

Saint-Louis – miasto zaszczepione

Ryszard Vorbrich — 2020-12-31

Saint-Louis, dawna stolica Francuskiej Afryki Zachodniej, stanowi unikatowy przykład zaszczepienia europejskich idei urbanistycznych na gruncie afrykańskim. Miasto wzięło początek z XVII-wiecznej faktorii europejskich kupców, ulokowanej na wyspie u ujścia rzeki Senegal. W mieście powstającym od podstaw, francuscy urbaniści mieli swobodę kreowania miasta kolonialnego. Saint-Louis jest modelowym świadectwem konfrontacji pomiędzy dwoma logikami urbanizacji: afrykańską (spontaniczną) i europejską (ujętą w sztywne reguły). Rdzeń kolonialnego miasta zachował się do dnia dzisiejszego, stanowiąc przykład dostosowania europejskich wzorów do lokalnych warunków naturalnych i społecznych. Do dzisiaj zachowały się w tym afrykańskim mieście specyficzne układy przestrzenne oraz społeczne, będące pochodną 300-letniej dominacji Europejczyków

Ulica afrykańskiego miasta jako przestrzeń życia na przykładzie Lomé, stolicy Togo

Jan Jacek Pawlik — 2020-12-31

W artykule przedstawiono funkcje i znaczenie ulicy w afrykańskim mieście na przykładzie Lomé, stolicy Togo. Autor poddaje analizie zebrany podczas wieloletnich badań terenowych materiał, porządkując go w następujących wymiarach: wspólnoty, tożsamości, handlu, obywatelskości i dostępności. Ulica afrykań-skiego miasta stanowi przestrzeń pomiędzy prywatną a publiczną. Dla wielu mieszkańców jest to środowi-sko życia, w którym odgrywa się codzienność: praca, zaopatrzenie, interakcje i przyjemności. Jest miejscem intensywnych relacji społecznych, które wyrażają się na polu znajomości, ekonomicznej wymiany, komunikacji przez plotki i pogłoski, ale też przez oznaki solidarności i kreatywność w sytuacjach kryzysowych. Ulica, jako przestrzeń życia tysięcy ludzi, stanowiąca źródło utrzymania, okazuje się nieodzowna dla strate-gii przetrwania, choć bywa „drapieżna” ze względu na niebezpieczeństwo przemocy i kradzieży oraz z powodu działania sił okultystycznych.

Project of a house-commune for Anzhero-Sudzhensk as a part of the Soviet utopian discourse of the late 1920s and early 1930s

Kinga Nędza-Sikoniowska — 2020-12-31

Budownictwo mieszkaniowe stanowiło ważny front toczonej przez bolszewików wojny ideologicznej, stając się miejscem materialnego zamanifestowania ówczesnego dyskursu. W niniejszym artykule omówiono przykład dosłownego zinterpretowania radykalnej ideologii tego okresu: projekt syberyjskiego domu komuny autorstwa Nikołaja Kuźmina. Propozycja ta była próbą przeszczepienia utopijnej (językowej) idei bezpośred-nio do przestrzeni kompleksu architektonicznego. Mimo przekonania Kuźmina o realności zaproponowane-go projektu, w rzeczywistości był on niewykonalny i nigdy nie zaczął funkcjonować poza sferą dyskursu.

Culture-creating activities in the city space: examples from Lodz

Grażyna Ewa Karpińska — 2020-12-31

Przestrzeń jest nie tylko ramą czy areną życia ludzi, lecz również istotnym czynnikiem będącym przyczyną zmian i efektem zorganizowania społeczeństwa. Między innymi z tego powodu w jej obrębie materializują się oddolne kulturotwórcze praktyki, mające na celu zaznaczyć obecność człowieka w określonym miejscu oraz przeobrazić myślenie o przestrzeni.W artykule prezentuję przykłady kulturotwórczych praktyk skierowanych do mieszkańców dwóch łódzkich ulic, względnie izolowanych przestrzennie i społecznie, przestrzeni zakwalifikowanych przez socjologów jako enklawa biedy. Przedstawiam działania Agnieszki Ziemiszewskiej, performerki i artystki, oraz animatorów kultury skupionych wokół Białych Gawronów, czyli Fundacji na Rzecz Kultury Żywej. Traktuję je jako rozpoznanie kontekstu i charakteru oddolnych kulturotwórczych praktyk zmierzających do re-formatowania tożsamości społeczno-kulturowej określonego fragmentu miasta.

Spacerownik miejski po krakowskich niezależnych galeriach sztuki, czyli specyfika oddolnych inicjatyw artystów w mieście

Marta Kudelska — 2020-12-31

Artykuł stanowi refleksję na temat współczesnych galerii zakładanych przez artystów w Krakowie. Na przykładzie inicjatyw Widna i Nasz ogródek ukazuje te przestrzenie jako miejsca dialogu artystów, kuratorów i odbiorców, a także jako miejsca budujące alternatywny obieg sztuki w mieście. Do opisania tych zależności wykorzystano figurę flâneura, wskazując na możliwość wykorzystania narracyjnego języka do badań nad niezależnymi instytucjami sztuki.

Niebezpieczne dzieło sztuki

Renata Hołda — 2020-12-31

Celem artykułu jest zaprezentowanie wydarzeń rozgrywających się kilka lat temu z różnym dynamizmem, przycichających chwilowo, by za czas jakiś ujawnić się na nowo, prowokując ludzkie działania i angażując emocje. Wydarzenia te miały różny charakter, a koncentrowały się wokół instalacji artystycznej Tęcza. Polska performerka Julita Wójcik na zlecenie Instytutu Adama Mickiewicza zbudowała łukowatą konstrukcję, w którą wpleciono sztuczne kwiaty w kolorach tęczy, i ustawiła ją na warszawskim Placu Zbawiciela. Chociaż nie była to pierwsza publiczna prezentacja dzieła, to właśnie ta lokalizacja wzbudziła społeczne kontrowersje. Konflikt, który się ujawnił, stopniowo się polaryzował, dzieląc strony na zwolenników Tęczy i jej przeciwników. Sama instalacja stała się jednym z najbardziej rozpoznawalnych dzieł sztuki współczesnej w Polsce, ważnym i modnym punktem spacerowym i turystycznym stolicy, a także miejscem demonstracji i happeningów oraz działań o charakterze religijnym lub karnawałowym. Wydarzenia wokół Tęczy wskazują, że dzieło wprowadzone w przestrzeń publiczną i skonfrontowane bezpośrednio z odbiorcami może zyskać moc prowokowania działań jednostek i grup. Analizując je, wykorzystałam koncepcję dramatu społecznego Victora Turnera, a także odwołałam się do symbolicznego wpływu dzieł sztuki na ludzi, ich emocje i działania.

Ogród w centrum miasta?

Marek Karczewski — 2020-12-31

Artykuł jest próbą opisu procesu transformacji obrazu ogrodu w Eden w kontekście literatury biblijnej. Temat odniesień do Edenu w innych tekstach biblijnych poza Ksiegą Rodzaju 2,4b–3,24 jest mało znany. Autor artykułu jako biblista podejmuje tę kwestię z perspektywy teologiczno-biblijnej. Wśród elementów symbolicznych Edenu, które pojawiają się także w innych tekstach biblijnych, podstawową rolę odgrywają rzeka, drzewa owocowe i drzewo życia. W różnych konfiguracjach symbole te razem pojawiają się w Księdze Ezechiela 47,1-12 i Apokalipsie św. Jana Ap 22,1-2. W perspektywie biblijnej możliwy jest powrót do utraconego Edenu. Jednocześnie jednak okazuje się, że symbol rajskiego ogrodu pozostaje w ścisłym związku z przesłaniem eschatologicznym Biblii. W eschatologicznej nowej Jerozolimie, w centrum miasta, znajduje się rajski ogród, symbol wiecznego szczęścia.

Polacy w Berlinie i Londynie: różne oblicza sukcesu migracyjnego.

Agnieszka Szczepaniak-Kroll — 2020-12-31

Artykuł dotyczy Polaków mieszkających w Berlinie i Londynie, którzy poradzili sobie z procesem integracji i odnieśli osobisty sukces na różnych płaszczyznach. Choć wyniki badań wykorzystane w tekście dotyczyły migracji rozpoczętych w latach 80. XX w. i trwających do dziś, uwagę skoncentrowałam szczególnie na migrantach poakcesyjnych. Na wstępie przedstawiłam założenia badawcze, na których oparte zostały prowadzone studia, oraz wyciągane na ich podstawie wnioski. Uwzględniłam również metodologiczne podstawy. Dalej omówiłam sytuację dwóch zachodnioeuropejskich miast, Berlina i Londynu, w kontekście migracyjnym oraz specyfikę polskiej grupy na tym tle. Artykuł stanowi pierwszą, wstępną część, z tworzącego całość cyklu. Jego rozwinięcie znajduje się w tekście Polacy w Berlinie i Londynie: różne oblicza sukcesu migracyjnego. Część 2 autorstwa Anny Szymoszyn, zamieszczonego w tym samym numerze JUE.

Polacy w Berlinie i Londynie: różne oblicza sukcesu migracyjnego

Anna Szymoszyn — 2020-12-31

Artykuł dotyczy polskich migrantów osiadłych w Berlinie i Londynie, którzy poradzili sobie z procesem integracji i odnieśli osobisty sukces na różnych płaszczyznach. Prezentuje emiczne podejście do tematu. Stanowi drugą część z tworzącego całość cyklu, rozpoczętego tekstem Polacy w Berlinie i Londynie: różne oblicza sukcesu migracyjnego. Część 1 autorstwa Agnieszki Szczepaniak-Kroll (zamieszczonego w tym samym tomie JUE). Obydwa bazują na badaniach grantowych, szczególnie koncentrując się na okresie poakcesyjnym. W artykule przeanalizowane zostały sposoby i strategie prowadzące Polaków do udanego życia w nowym kraju osiedlenia oraz do zaspokojenia ich potrzeby dobrostanu i szczęścia, zarówno rodzinnego, jak i zawodowego oraz społecznego. Prześledzono różnice i podobieństwa w pojmowaniu sukcesu przez migrantów oraz strategie jego osiągania za granicą. W ten sposób powstał całościowy obraz zjawiska pomyśl-nej, satysfakcjonującej integracji migrantów, jak również postrzegania przez nich sukcesu

Moc filmowego obrazu

Ewa Nowina-Sroczyńska — 2020-12-31

Autorka wyjaśnia przyczyny, dla których poszukuje filmów etnograficznych poza etnografią. O roli i statusie filmu etnograficznego pisze na podstawie trzech dokumentów Wernera Herzoga. Autorka analizuje je z perspektywy antropologicznej. Postulat reżysera o nieadekwatności współcześnie tworzonych obrazów (w tym obrazów filmowych) do stanu cywilizacji „śledzi” w filmowych egzemplifikacjach, skupiając się na epifanicznych krajobrazach artysty i na jego „mitycznej świadomości”. Propozycja wyjścia poza film obserwacyjny, bazujący na racjonalnym paradygmacie, czerpie właśnie z twórczości ostatniego romantycznego Mistrza kina.

Co to znaczy być dzisiaj wieśniakiem?

Anna Woźniak — 2020-12-31

W artykule zaprezentowano rozważania na temat słowa wieśniak we współczesnej kulturze. Na podstawie analizy memów i wypowiedzi internautów, znalezionych na wybranych polskich stronach internetowych, szukam odpowiedzi na pytanie, dlaczego obecnie nazwanie kogoś wieśniakiem jest postrzegane jako obelga. Zamieszczam także moją definicję tego pojęcia, której podstawą są ustalenia poczynione w czasie badań. Odwołując się do literatury, wyjaśniam, dlaczego i kiedy, moim zdaniem, wyraz ten nabrał jednoznacznie negatywnego wydźwięku.

Budownictwo ludowe w krajobrazie Krakowa

Tobiasz Orzeł — 2020-12-31

Celem artykułu jest scharakteryzowanie obecności obiektów budownictwa ludowego w przestrzeni miejskiej Krakowa. We wprowadzeniu zostały omówione podstawowe źródła i techniki pozyskiwania informacji na temat stanu zachowania historycznej zabudowy dawnych podkrakowskich wsi. W dalszej części artykułu omówiono zagadnienie rozmieszczenia przykładów tego rodzaju architektury w krajobrazie miasta. Zaproponowano podział na pięć stref, wyodrębnionych na podstawie kryteriów ilościowych i jakościowych. Wyznaczone w ten sposób obszary mogą być pomocne do prowadzenia w przyszłości studiów muzealniczych, konserwatorskich, urbanistycznych i kulturoznawczych. W zakończeniu została poruszona kwestia inicjatyw mających na celu ochronę zabytków budownictwa ludowego w stolicy Małopolski.