Journal of Urban Ethnology

Witebsk. Chagallowe ekspresje pamięci

Ewa Nowina-Sroczyńska — 2021-12-20

Tekst jest antropologiczną analizą jednego tylko toposu rodzinnego miasta w twórczości autobiograficznej i malarskiej Marca Chagalla.

Pejzaż dźwiękowy sztetla we wspomnieniach dzieci i młodzieży żydowskiej w międzywojennej Polsce

Agnieszka Jeż — 2021-12-20

Artykuł stanowi próbę przybliżenia pejzażu dźwiękowego małych miasteczek w międzywojennej Polsce. Audiosferę sztetla budowały osadzone w jego topografii dźwięki podlegające rytmom życia ludzkiego, pór roku i wydarzeń społecznych – dźwięki codzienności, której częścią była też muzyka. Różnorodność etniczna
i kulturowa, jaką przedstawiała miejscowa społeczność, odzwierciedlała się w sferze jej aktywności muzycznej. Dzieci żydowskie obserwowały ten świat z innej perspektywy niż dorośli. „Muzyka miasteczka” już od najmłodszych lat kształtowała ich tożsamość, opartą na silnej identyfikacji z własną grupą, lecz także na nierozerwalnej więzi z najbliższym otoczeniem. Uczestnicząc w życiu, dzieci nie tylko były biernymi odbiorcami audiosfery, lecz same przyczyniały się do jej wzbogacania, przygotowując powoli sztetl do przemian czasów nowoczesności.

Cmentarz żydowski w Bochni: ślad po dawnych mieszkańcach oraz element lokalnego dziedzictwa

Iwona Zawidzka — 2021-12-20

W okresie międzywojennym społeczność żydowska stanowiła około 20% wszystkich mieszkańców Bochni. Współcześnie jednym z ważniejszych śladów po żydowskich bochnianach jest cmentarz. Zachowane macewy – w dużej części z czytelnym epitafium i opatrzone symbolicznym motywem zdobniczym – jednoznacznie wskazują na dawnych gospodarzy tego miejsca. Mogą więc być źródłem do poszukiwań informacji dotyczących członków gminy żydowskiej i tych aspektów kultury, które związane są z kultem zmarłych i sztuką sepulkralną. Rola cmentarza jako źródła historycznego jest szczególnie istotna w sytuacji, gdy brak społeczności, której służył. Jednak nekropolia, będąca nośnikiem informacji o miejscowych Żydach, jest nie tylko pamiątką po nieobecnej grupie; wpisuje się też w historię całego miasta i może być uznana za dziedzictwo współczesnych mieszkańców Bochni.

Ostatni taki „Judosz”. Uwagi o konstruowaniu i dekonstruowaniu dziedzictwa kulturowego w kontekście tożsamości mieszkańców Skoczowa

Kinga Czerwińska — 2021-12-20

Jednym z głównych czynników kształtujących profil kultury lokalnej jest ugruntowany w ciągu wielu pokoleń, wartościujący stosunek do własnego dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo, a co za tym idzie – definiowanie przeszłości, daje płaszczyznę poszukiwania wspólnej tożsamości społecznej i kulturowej, która
w rezultacie staje się platformą aktywności opartej na więziach społecznych. Ich manifestowanie wyraża współczynnik integracji wspólnoty lokalnej. Interesującym zwrotem jest sytuacja, w której wartość dziedzictwa kulturowego zostaje podważona albo przez członków wspólnoty, albo przez bodźce z zewnętrz. Mechanizmy obronne mają różny charakter, a konsekwencje mogą zdestabilizować wspólnotowość społeczności
lub, przeciwnie, mogą ją wzmocnić. Tezy teoretyczne artykułu oparte są na badaniach empirycznych nad pochodem z Judoszem, który stanowi
jeden z wyznaczników tożsamościowych mieszkańców Skoczowa. Zakończona fiaskiem próba wpisania zwyczaju na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO wywołała konsternację wśród inicjatorów wpisu, a w konsekwencji refleksję nad żywotnością tej praktyki i próbę jej dekonstruowania.

Intensywna praca dziedzictwa – działania liderów w miasteczku Wilamowice

Maria Małanicz-Przybylska — 2021-12-20

Położone w powiecie bielskim miasteczko Wilamowice ma ciekawą historię i niejednoznaczne dziedzictwo. Jego mieszkańcy, potomkowie średniowiecznych osadników, przez długie stulecia posługiwali się swoim własnym, niezrozumiałym dla sąsiadów językiem wilamowskim, posiadali własne zwyczaje i stroje.
Po II wojnie światowej rozpoczął się proces zapominania wilamowskiego dziedzictwa. Dopiero w XXI wieku młodzi aktywiści z Wilamowic zaczęli walczyć o rewitalizację rodzimej kultury. Ich celem stało się dokumentowanie i rekonstruowanie wybranych elementów lokalnego dziedzictwa. Wciągając mieszkańców
Wilamowic w różne podejmowane przez siebie działania, zaczęli aktywnie wpływać na sposób postrzegania własnego dziedzictwa i nowoczesne konstruowanie wilamowskiej tożsamości. Właśnie o tych aktualnych procesach „intensywnej pracy dziedzictwa” traktuje niniejszy tekst.

Dąbrówka Wielka – wieś w mieście. Animacja zaangażowana w zachowaniu miejscowego stroju ludowego (mediacja na styku etnologii i performatyki)

Magdalena Toboła-Feliks — 2021-12-20

W artykule przybliżam działania dotyczące szeroko rozumianej rewitalizacji (ożywienia, przywrócenia) stroju ludowego podejmowane w miejscowości Dąbrówka Wielka, dzielnicy Piekar Śląskich. Analizuję inicjatywy oddolne zmierzające do zachowania zwyczaju noszenia miejscowego stroju ludowego oraz manifestujące
lokalną tożsamość i przywiązanie do tradycji. Przedsięwzięcia te można zakwalifikować jako magnum opus tzw. animacji zaangażowanej, czyniącej współczesnych nosicieli stroju bohaterami widowisk wpisujących się w specyficzny rodzaj odtwórstwa historycznego.

Doświadczanie Krakowa: Stanisława Ignacego Witkiewicza Nienasycenie i Jedyne wyjście

Tomasz Węcławowicz — 2021-12-20

W artykule omówiono Kraków początku lat dwudziestych minionego stulecia w surrealistycznej interpretacji Stanisława Ignacego Witkiewicza przedstawionej w jego powieściach Nienasycenie i Jedyne wyjście. Jednakże Witkiewicz nie opisywał realiów miasta, lecz je fantasmagoryzował, wybierając szczególne miejsca, z którymi był związany. Powieściowe postaci są odbiciem w krzywym zwierciadle jego krakowskich przyjaciół i kochanek. Pomiędzy nimi umieścił też siebie, czy też raczej rozmaite aspekty swej osobowości.

Stołówki w przestrzeni socjalistycznego miasta

Monika Milewska — 2021-12-20

Zakład pracy wraz ze swą infrastrukturą socjalną, zaspokajającą większość podstawowych potrzeb pracowników, miał być w PRL-u przestrzenią alternatywną wobec miasta. Kluczową rolę odgrywały tu stołówki, które miały karmić w racjonalny sposób, podnosząc wydajność pracy i uwalniając kobiety od domowych
obowiązków. Projekt ten zawiódł, częściowo również z przyczyn związanych z przestrzenią samych stołówek – nieestetyczną, niehigieniczną i niedostępną dla członków rodzin.

Prawo do ogrodu. Ogrodnicy w przestrzeni miasta

Renata Hołda — 2021-12-20

Celem mojego artykułu jest przedstawienie działalności miejskich ogrodników – zdecentralizowanego, oddolnego ruchu realizującego różne formy upraw roślinnych w mieście. Krzyżują się w nim hobbystyczne zainteresowania uprawą kwiatów, warzyw i ziół, różne formy aktywizmu miejskiego oraz tendencje ekologiczne, zainteresowania ochroną Ziemi i racjonalnym wykorzystaniem jej zasobów. Miejskie ogrodnictwo traktuję jako jeden z ruchów miejskich, a jego działania – jako rodzaj infrapolityki. Wskazuję jednak, że nie można go traktować wyłącznie w kategoriach oporu, lecz w jego analizach należy uwzględniać reakcję
adwersarzy, która przejmuje znaki oporu i obraca na swą korzyść.

Identity, place and values. On construction and internalization of festival normalities on the examples of music festivals in Poland

Aleksy Szymkiewicz — 2021-12-20

Tożsamość, miejsce i wartości. O konstruowaniu i internalizacji festiwalowych normalności na przykładzie festiwali muzycznych w Polsce

Celem artykułu jest porównanie stymulacji określonych normy i sposobów percepcji dwóch odmiennych festiwali, a tym samym ukazanie metody reprodukcji wizji festiwalowych miast przez festiwalowiczów w oparciu o aksjonormatywne porządki zawarte w misjach tych wydarzeń. W oparciu o wspólne symbole
i strategie życiowe promowane przez festiwale uczestnicy (re)produkują swoją tożsamość, manifestowaną później w wybranych praktykach kulturowych. Artykuł jest próbą odpowiedzi na następujące pytanie: co łączy festiwalowiczów? Czy głównymi motywacjami do udziału w imprezie są wspólne upodobania muzyczne, czy też specyficzne wartości i style życia, a w następstwie wspólna tożsamość? W artykule wykazano, że organizatorzy festiwali deklarują określone wartości poprzez lokowanie ich w tematach seminariów, treści warsztatów, obecności w identyfikacji wizualnej etc. Festiwalowe narracje konstruowane są w oparciu o symbole takie jak logo, stosunek do smartfonów czy hasła festiwalowe, które w swojej treści zawierają, skondensowane systemy aksjonormatywne, wyznaczające granice wspólnoty. Wszystko to ma istotny wpływ na zachowanie festiwalowiczów: ich wizję miasta, sposoby spędzania wolnego czasu czy tożsamość uczestników. Miejscem prowadzenia badań terenowych były: „Ogólnopolski Festiwal Piosenki Niezniszczalnej i Niezależnej im. Henryka Rasiewicza” w Krakowie, „Ostróda Reggae Festival” w Ostródzie oraz „Festiwal Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu.

Nowe formy doświadczania przestrzeni oraz tradycji kulturowych w erze komunikacji cyfrowej

Piotr Aptacy — 2021-12-20

Kategoria przestrzeni obecna jest w dyskursie dotyczącym sieci komputerowych od momentu, gdy stały się one środowiskiem umożliwiającym wszelkiego rodzaju aktywność o charakterze społecznym. Zjawiska opisywane w poniższym artykule skupiają się na dwóch głównych wątkach. Pierwszym z nich jest transformacja tradycyjnie rozumianej przestrzenności (topografii) zachodząca pod wpływem połączenia technologii zdjęć satelitarnych, geolokalizacji, systemów informacji geograficznej i aplikacji mobilnych. Ich zsumowane możliwości tworzą tzw. „przestrzeń rozszerzoną”, konglomerat realnych lokalizacji i danych cyfrowych z nimi związanych. Drugim zagadnieniem są przeobrażenia, które dzięki współczesnym technologiom informacyjno-komunikacyjnym zachodzą w relacji człowieka z kulturą lokalną – jej tradycją i współczesnością.

Miasta podzielone i pogranicza w studiach socjologicznych – o wyzwaniach i kierunkach badawczych

Kamilla Dolińska — 2021-12-20

W ostatnich latach granice znalazły się w centrum zainteresowania zarówno badaczy wielu dyscyplin, jak i opinii publicznej. Propagowana po upadku „żelaznej kurtyny” optymistyczna wizja świata bez granic okazała się iluzją. Kryzys migracyjny, brexit czy pandemia koronawirusa pokazały, że granice wciąż są ważnym
instrumentem polityki państwa. Celem niniejszego artykułu jest próba refleksji nad nowymi trendami w socjologii pogranicza, w szczególności nad wykorzystaniem koncepcji narracji w studiach miejskich. Artykuł jest wynikiem warsztatów „Narracje i imaginacje w miastach podzielonych: między socjologią miasta a socjologią pogranicza”, które odbyły się w dniach 15–16 października 2020 r. w Ośrodku Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Tekst przedstawia syntezę najważniejszych wniosków z obrad, a jednocześnie omawia nowe kierunki badań i wyzwania związane z analizą pograniczy i zlokalizowanych w nich miast podzielonych.

Wielokulturowość w dziełach Kolberga. Obecność wielu kultur i ideologia

Zbigniew Jasiewicz — 2021-12-20

Oskar Kolberg (1814–1890) dokumentował folklor na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Opublikował zaswego życia 33 tomy „Ludu” i „Obrazów etnograficznych”; kilkadziesiąt kolejnych tomów monografii regionalnych opublikowano po jego śmierci z jego archiwum. Zawarte w nich zapisy terenowe, artykuły i korespondencja potwierdzają wielokulturowość badanego przez niego terenu. Potwierdzają także stosunek badacza do multikulturalizmu. Akceptował on zróżnicowanie kulturowe i traktował je jako cechę wielokulturowego i wieloetnicznego politycznego narodu polskiego. Materiały zarejestrowane przez Kolberga cenione są i wykorzystywane nie tylko przez badaczy polskich, lecz także ukraińskich. białoruskich i litewskich.

Tidili Centre – stolica gminy. Embrion struktury miejskiej w środowisku wysokogórskim Maroka

Ryszard Vorbrich — 2021-12-20

Niniejsze opracowanie przedstawia historię powstania w ukrytej wśród szczytów Atlasu Wysokiego niewielkiej osady zwanej Tidili Centre, stanowiącej dziś rodzaj „embrionu” struktury urbanistycznej. Analiza, odwołująca się do koncepcji procesów długiego trwania, przedstawia kontekst przyrodniczy, historyczny
i społeczno-polityczny towarzyszący powstawaniu tego mikromiejskiego środowiska. Osada powstała „na surowym korzeniu” na tradycyjnych ziemiach plemienia Ait Tidili, stając się formalnie stolicą gminy. Pełniąc wiele funkcji gospodarczych, społecznych (administracyjnych) i kulturalnych, omawiana osada tworzy ramy przestrzenne społeczności lokalnej o heterogenicznym charakterze. Jest też wyrazem zmian, jakie zaszły na tym obszarze na przestrzeni czterech dekad, gdzie dotychczas stosunkowo zamknięta i jednorodna lokalna (subregionalna) społeczność włączona została do szerszego systemu wspólnoty narodowej.

Etnografia jako „sztuka pomijania” – odsłona II. Migawki z badań terenowych w Gudżaracie (Indie), 1992

Dagnosław Demski — 2021-12-20

Głównym celem artykułu jest pokazanie specyfiki badań terenowych w Indiach na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Przedstawione refleksje oparte są na niepublikowanych wcześniej notatkach spisanych w marcu i kwietniu 1992 roku. Artykuł pokazuje, w jaki sposób etnograficzne działania w terenie rozumiane
jako „sztuka pomijania” były realizowane w badaniach nad tą samą grupą, jednak odmiennie w obu sąsiadujących ze sobą krajach – Indiach i Pakistanie. Pod określeniem „sztuka pomijania” rozumiem elementy etnograficznej pracy terenowej widoczne w notatkach, które jednak albo nie zostają wykorzystane w publikacjach, albo zostają pominięte w procesie tworzenia antropologii. Notatki te odzwierciedlają ówczesne cele, wizje, techniki badań oraz przemiany realizacji badań na przedmieściach – ówczesnych wioskach – Bhudź, stolicy dystryktu Kaczh. Powrót do starych zapisków daje możliwość spojrzenia na klasyczne znaczenia terenu ze perspektywy współczesnej. Zakładano wówczas, że doświadczenie terenowe polega na byciu z „Innym”. Takie spotkania oznaczały poznanie rozmówców poprzez oddanie im głosu zamiast prób obiektywizowania ich. Artykuł rzuca światło na dwa rodzaje rozmówców w Indiach: profesjonalnych przewodników dostarczających wiedzę o badanej grupie, a z drugiej strony przedstawicieli samej grupy, gdzie wiedzę nabywano poprzez przebywanie z nimi. Tekst ten porównuje również dwa sposoby prowadzenia badań nad grupą o wspólnym pochodzeniu w Indiach i Pakistanie.

Agata Cieszewska, 2019, Green belts. Zielone pierścienie wielkich miast, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, 296 stron, DOI 10.26343/9788379630868, recenzja książki

Maja Biernacka — 2021-12-20

Omówienie pracy: Grażyna Ewa Karpińska, Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, 2019, Grembach – etnograficzny przewodnik po łódzkim osiedlu, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ss. 255

Janusz Barański — 2021-12-20