Journal of Urban Ethnology

Tak różne, a tak podobne: teoretyczne refleksje na temat związków intymnych wśród miejskiej klasy średniej w Indiach

Anna Romanowicz — 2025-12-03

Większość badaczy uważa zakres indywidualnego wyboru za czynnik definiujący miłość i małżeństwa aranżowane, a także inne rodzaje związków intymnych w Indiach. Na podstawie badań etnograficznych przeprowadzonych wśród miejskiej klasy średniej w Delhi problematyzuję to podejście. Twierdzę, że ponieważ żadna decyzja nie jest podejmowana w próżni społecznej, dychotomia między małżeństwami z miłości i małżeństwami aranżowanymi, teoretycznie osadzona w tezie o indywidualizacji, jest nieadekwatnie rozumiana. Niezamierzoną konsekwencją takiego pojmowania tej dychotomii jest powielanie neoliberalnego mitu o jednostce „uwolnionej” od wpływów i ograniczeń społecznych.

Etnografia eksperymentalna wobec doświadczeń przestrzeni miejskiej. Studium przypadku ukraińskiej młodzieży w Poznaniu

Olena Martynchuk — 2025-12-03

Artykuł analizuje potencjał etnografii eksperymentalnej w badaniu sposobów percypowania i oswajania przestrzeni miejskiej przez osiadłych w Poznaniu młodych migrantów i migrantki z Ukrainy. Wychodząc z założeń antropologii sensorycznej i refleksyjnej, tekst bada, w jaki sposób alternatywne metody badawcze, takie jak spacer sensoryczny oraz pismo automatyczne, mogą uchwycić zmysłowy wymiar doświadczenia miasta. Autorka, funkcjonując w tej samej rzeczywistości co jej rozmówcy i rozmówczynie, przyjmuje perspektywę badaczki nie do końca u siebie, łącząc autoetnografię z podejściem partycypacyjnym. Artykuł podejmuje także krytyczną refleksję nad ograniczeniami i wyzwaniami etnografii eksperymentalnej, podkreślając zarówno jej potencjał, jak i metodologiczne pułapki.

Zadomawianie przez działanie: analiza wsparcia świadczonego ukraińskim migrantkom wojennym w ujęciu etnograficznym

Emilia Pach — 2025-12-03

Celem niniejszego artykułu jest analiza działalności trzech organizacji pozarządowych, funkcjonujących na terenie Łodzi, które udzielają wsparcia migrantom i migrantkom, ze szczególnym uwzględnieniem Ukrainek przybyłych do Polski w wyniku rosyjskiej inwazji z 2022 roku. W tekście koncentruję się na sposobach, w jakie organizacje (współ)tworzą miejsca, które stają się dla migrantek przestrzeniami bezpieczeństwa, integrowania i wsparcia. Analizowane zagadnienia obejmą zatem (1) wsparcie i pomoc świadczoną migrantkom przymusowym w Łodzi przez organizacje pozarządowe oraz ewolucję ich działalności w ciągu ostatnich trzech lat oraz (2) narracje samych migrantek, które w różnorodny sposób są związane z tymi organizacjami. Materiał pochodzi z etnograficznych badań pt. „Zaangażowanie i działania wolontariackie w środowisku migrantek z Ukrainy” realizowanych w lipcu 2024 r. w mieście Łodź.

Wspólnota wspólnot. Etnograficzny portret parafii łódzkiego śródmieścia

Kamil Ludwiczak — 2025-12-03

Autor ukazuje relacje międzyludzkie w parafii pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Pokoju w Łodzi, koncentrując się na ich roli w kształtowaniu tożsamości wspólnoty parafialnej w miejskim kontekście. Na podstawie badań etnograficznych, obejmujących wywiady pogłębione i obserwację uczestniczącą, przedstawiono wielowymiarową dynamikę więzi społecznych i duchowych. Analiza ukazuje, jak codzienne interakcje, rytuały i wspólne zaangażowanie wpływają na budowanie wspólnotowej jedności oraz jej zdolność do adaptacji i tworzenia przyszłości.

„Czy tu mieszkają komuniści?” Trudne dziedzictwo krakowskiej Nowej Huty

Ewa Baniowska-Kopacz — 2025-12-03

Pytanie: „Czy tu mieszkają komuniści?” stało się dla autorki pretekstem, by zastanowić się nad potoczną percepcją dziedzictwa miasta/dzielnicy Nowa Huta (NH) w Krakowie (Polska). Rozważania metodologicznie są osadzone w koncepcji dysonansowego dziedzictwa i usankcjonowanego dyskursu dziedzictwa. Prezentowane materiały zostały pozyskane w czasie klasycznych badań etnograficznych. Badanym obszarem były m.in. „communism tours”.

Monumenty w przestrzeni miejskiej jako narzędzia transformacji pamięci i tożsamości narodowej. Refleksje na przykładzie pomnika Armii Radzieckiej w Sofii

Katarzyna Kość-Ryżko — 2025-12-03

Od czasu obalenia komunizmu w państwach Europy Środkowo-Wschodniej minęło już kilka dekad; mimo to w niektórych z nich monumenty poświęcone Armii Radzieckiej do dzisiaj stoją niewzruszenie na swoich postumentach. Na ogół jednak relikty poprzedniego ustroju budzą silne emocje i stają się obiektami protestów, debat, dyskusji politycznych, a także działań mających na celu ich usunięcie lub zniszczenie. Na tym tle szczególnie wyróżnia się Pomnik Armii Radzieckiej w Sofii, mający wyjątkowo bogaty i ciekawy życiorys, który w grudniu 2024 roku wszedł właśnie w kolejną fazę. Wtedy bowiem, po wielu latach nacisków społecznych i postępowań sądowych przystąpiono do jego demontażu. W artykule omawiam historię powstania Pomnika Armii Radzieckiej w Sofii oraz jego losy po upadku komunizmu, a także przytaczam działania różnych grup zaangażowanych w jego przekształcenia (twórcze i artystyczne oraz ideologiczne i dewastacyjne). Uwzględniam także perspektywę pokoleniową i omawiam główne wymiary konfliktu o wspomniany monument. Główną tezą artykułu jest, że obiekty dziedzictwa post-socjalistycznego, będące świadectwem nie zawsze heroicznej i chlubnej przeszłości, stąd też odrzucane, negowane i wypierane z zajmowanego przez nie miejsca w przestrzeni i świadomości historycznej, mogą stać się istotnym narzędziem transformacji pamięci oraz kształtowania tożsamości narodowej.

Praktyki, przedmioty i afekty jako narzędzia w kreowaniu współczesnego dziedzictwa przez grupy etnokulturowe. Przykład poznańskich Bambrów

Agnieszka Szczepaniak-Kroll — 2025-12-03

Bambrzy, potomkowie imigrantów z Górnej Frankonii, od trzystu lat współtworzą krajobraz kulturowy Poznania. Swoje bogate dziedzictwo przekazują z pokolenia na pokolenie, akcentując różne jego elementy, wpływające na tożsamość grupy. Od lat 90. XX w. Bambrzy przeżywają swoisty renesans kulturowy, wpisujący się w proces tzw. etnizacji. W artykule przeanalizowane zostały, zgodnie z koncepcją Sharon Macdonald, działania, przedmioty oraz afekty, którymi od czasu przełomu systemowego w Polsce Bambrzy posługują się, by podtrzymywać więź z przeszłością, niezbędną dla zachowania ich dziedzictwa. Operując nimi, nie dążą oni jedynie do rekonstrukcji przeszłości, lecz interpretują ją, by zapewnić trwanie wspólnej tożsamości. Ich działania wpisują się we współczesne rozumienie dziedzictwa, polegające na wykorzystaniu przeszłości na potrzeby teraźniejszości. Tekst oparty został na jakościowych badaniach własnych autorki.

Opowieści o etnogenezie a inne wyznaczniki odrębności etnicznej Wilamowian

Tymoteusz Król — 2025-12-03

Opowieść o flamandzkim pochodzeniu co najmniej od XIX w. jest ważnym elementem narracji Wilamowian o samych sobie. Stanowi ona dowód ich odrębności zarówno od Niemców, jak i od Polaków. Pojawia się ona również podczas prezentowania innych wyznaczników wilamowskiej odrębności, np. stroju, języka, czy podczas opowiadania o wspólnej historii. Podkreślanie nieniemieckiego pochodzenia było szczególnie ważne podczas opowiadania o II wojnie światowej i powojennych prześladowaniach. Każda opowieść, nawet dotycząca odległych czasów, konstruowana jest we współczesności i ma wpływ to, co dzieje się współcześnie. Dla przedstawicieli najstarszego pokolenia wilamowska kultura to relikt przeszłości, niezmienny od czasów przybycia pierwszych osadników. Młodzi ludzie zaangażowani w rewitalizację języka wilamowskiego podkreślają natomiast niezwykłość i niepowtarzalność swojej kultury. Narrację najstarszej i najmłodszej generacji łączy przesłanie, że różnią się oni tak od Niemców, jak od Polaków. Jest to więc forma opowieści alternatywnej wobec nacjonalistycznego dyskursu, narzucającego ludziom kategorie narodowe.

Tiskriwin w Aɣlan, Algieria: rewitalizacja tradycyjnych komitetów sąsiedzkich w obliczu współczesnych wyzwań

Louiza Mohammedi — 2025-12-03

Artykuł ten osadza swoje rozważania w kontekście geograficznym M'Zab, regionu znanego ze swoich społecznych, doktrynalnych i historycznych szczególności, ale także z własnej organizacji instytucjonalnej. Instytucje te obejmują tiskra/tiskriwin, tradycyjną wersję komitetów sąsiedzkich, które zostały dostosowane do nowoczesnych form stowarzyszeń. Celem jest zatem przyjrzenie się tym komitetom sąsiedzkim, ich pochodzeniu, organizacji i roli w mieście Mozabitów. Badania podkreślają integralną rolę tiskriwin w promowaniu lokalnej solidarności i ciągłości kulturowej w dolinie M'Zab. Pomimo ewolucji pod wpływem polityki krajowej, te stowarzyszenia zachowują tradycyjną mądrość i wsparcie wspólnotowe, zapewniając ich ciągłą istotność w zarządzaniu sąsiedztwem i spójności społecznej. Aby to osiągnąć, oprócz badań dokumentacyjnych, przeprowadziliśmy badania terenowe. Ankieta miała miejsce głównie w ksarze Ghardaïa, z kilkoma powrotnymi wizytami w mieście Béni Isguen. Celem było zrozumienie, jak te tiskriwin były strukturalizowane i zarządzane oraz jakie pełniły role. Analizując wszystkie te źródła, wywiady i dokumenty, udało nam się zrozumieć, jak były zorganizowane tiskriwin i jaką rolę odgrywały w swoich społecznościach.

Marginalne dziedzictwo? Lokalne praktyki pasterzy Rabari a polityka reprezentacji kulturowej w Indiach

Dagnosław Demski — 2025-12-03

W dobie procesu heritagizacji i turystyki w Indiach przemianom podlegają nie tylko ośrodki uznane za światowe dziedzictwo UNESCO, ale także mniejsze i lokalne, dawniej nieznane miejsca praktyk religijnych. Obok list cudów świata czy list informacyjnych (tentative lists) powstają lokalnie listy miejsc, które warto odwiedzić w danym regionie. Artykuł analizuje proces przemiany dawnego corocznego rytuału pasterzy Rabari z indyjskiego Kaczhu w kontekście heritagizacji i spektakularyzacji. Rytuał ku czci bogini Bhad Mata, głęboko zakorzeniony w lokalnej religijności i relacji ze zwierzętami, staje się dziś przedmiotem zewnętrznej obserwacji, estetyzacji i interpretacji jako element szeroko rozumianego procesu „dziedzictwa kulturowego”. Autor ukazuje, jak praktyka religijna ulega przeobrażeniu w widowisko, a ciało bhopy staje się medium zarówno duchowym, jak i kulturowym. W pracy została podjęta refleksja nad relacją między znaczeniem nadawanym rytuałowi przez jego uczestników a sensem konstruowanym przez zewnętrznych obserwatorów i instytucje. Analiza ujawnia, że dziedzictwo nie jest neutralnym spadkiem po przeszłości, lecz dynamiczną przestrzenią negocjowania tożsamości, pamięci i sprawczości. Przypadek Rabari ukazuje dziedzictwo jako zjawisko żywe, zmienne i niejednoznaczne, funkcjonujące na styku sacrum, rynku, turystyki i polityki kulturowej.

„Miasto osobiste” w kontekście nocy i autoetnografii

Krystian Darmach — 2025-12-03

Zainspirowany kategorią „miasta osobistego”, w artykule prezentuję przemyślenia na temat własnych doświadczeń związanych z zamieszkiwaniem i poznawaniem ważnych dla mnie miejskich miejsc i przestrzeni. Rozważania na temat tej koncepcji odnoszę do kontekstu nocy oraz szczególnego rodzaju metody i sposobu narracji związanej z autoetnografią. Przechadzam się zatem łódzkim śródmieściem, odnosząc się do zarówno własnych biograficznych umocowań, jak i bardziej ogólnych ram pamięci oraz przywołuję przykład nocnych nowojorskich wędrówek, nocnych aspektów odczuwania i rozpoznawania przestrzeni w kontekście osobistej, intymnej postawy badawczej. Przywołując kategorię Andrzeja Majera, odnoszę się do innych współgrających z nią koncepcji: pamięci, kulturowych uwarunkowań emocji, zmysłowego i narracyjnego poszukiwania fenomenologii miejsc i przestrzeni.

„Moja ulica” w obcym mieście − doświadczenie londyńskie

Joanna Krajewska — 2025-12-03

Latem 2008 roku przyjechałam do Londynu z zamiarem znalezienia pracy w zawodzie. Miejsce mojego pobytu stało się „moją ulicą”, do której z sentymentem wracałam, nie tylko myślami, przez kolejne lata. W artykule podjęłam próbę analizy osobistej relacji z tym miejscem. Praca zawiera opis autoetnograficzny oraz refleksję nad źródłem emocjonalnego stosunku do czasowego miejsca zamieszkania za granicą z perspektywy migrantki-turystki. Tło interpretacyjne stanowi koncepcja „miasta osobistego” Adama Majera oraz teoria przywiązania do miejsca wywodzącą się z psychologii środowiskowej.

Osobiste podróże do wyobrażonej Ameryki Mrągowa

Anna Duda — 2025-12-03

Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na dziedzictwo festiwalowe Mrągowa, które od lat 80. XX w. pielęgnuje obraz tzw. Ameryki wyobrażonej. Odwołując się do zagadnień teoretycznych antropologii turystyki ze szczególnym uwzględnieniem turystyki VFR, artykuł ukazuje podróże do tzw. miasta osobistego, osadzonego we wspomnieniach określonej rzeczywistości. Ponadto Ameryka Mrągowa ujęta jest w metaforyczne ramy „wyobrażonej ojczyzny” – ojczyzny wolnej, której tak bardzo wówczas pragnęli obywatele PRL-u. Uwzględnione są zatem podróże w znaczeniu dosłownym – przyjazdy turystyczne, jak i metaforyczne podróże mieszkańców Mrągowa, którzy również w trakcie dni festiwalowych przenoszą się do zupełnie innej, bo wyobrażonej przestrzeni. W celu uzyskania odpowiedzi na postawione pytania badawcze przeprowadzono badania jakościowe – wywiady swobodne pogłębione oraz analizę semiotyczną mrągowskiej przestrzeni.