Journal of Urban Ethnology

The cycle of pre-Christmas winter folk holidays as held in Western Podillya in Ukraine with the processes of urbanization and globalization in the background

Oleg Smoliak — 2023-12-20

Ukrainian culture has undergone significant urbanization and globalization influences in recent decades. Under the impact of these factors, the basic features and attributes of national identity which distinguish one cultural tradition from another are leveled and disappear. To a large extent, it applies to national traditions including winter ones, the functioning of which is actively fading and dying out. A comprehensive and especially regional study of winter traditions enhances the effect and importance of national culture in the context of European and world civilization in general. The article analyzes a cycle of winter folk holidays before Christmas in Western Podillya , examines the symbolism and main components of these holidays: The Presentation of the Blessed Virgin Mary into the Temple (known in Ukraine as Introduction (Vvedennia ), St. Andrew’s Day, St. Nicolas Day. Today, the traditional winter rituals of Western Podillya still retain their main components, although under the influence of modern globalisation and urbanisation processes, they are increasingly losing its original essence and colouring. During the first and second decades of the 21st century, the gap between the local town residents and the rural population has been steadily decreasing. In contrast to the period of the 20th century, when traditional rituals prevailed mainly in rural areas, currently they are mostly concentrated in cities, where various folkloristic societies, clubs, and theatres are active agents engaged in research, restoration and development of the traditions of our ancestors by preservation of the authenticity and essence of calendar customs and rites, reinterpreting them in a modern way, and explaining their meaning to the younger generation.

Ghost tour. „Straszne” dziedzictwo miasta

Renata Hołda — 2023-12-20

Do niedawna wyobrażenia i wiara w duchy były marginalnym tematem badawczym. „Zwrot spektralny” nie tylko wprowadził figurę ducha jako narzędzie analizy zjawisk kulturowo-społecznych, lecz także zrehabilitował duchy jako przedmiot badań. Jednym z elementów tzw. turystyki duchów, lokowanej w spektrum mrocznej turystyki, są spacery z duchami – piesze wycieczki łączące zainteresowanie materialnością i miejskim folklorem. W literaturze dominuje stanowisko, że ze względu na swoją specyfikę są one okazją do bezpośredniego poznania miasta, a także przyczyniają się do powstania pewnego rodzaju wiedzy i alternatywnego dziedzictwa. Opierając się własnych obserwacjach dotyczących takich spacerów organizowanych w Krakowie, argumentuję, że „nawiedzone dziedzictwo” nie łączy się z podważaniem utrwalonego sposobu mówienia o historii miasta, lecz jest próbą ukazania dodatkowej perspektywy i wpisania w dominujący dyskurs „strasznych” wydarzeń i miejsc.

Z religijnego dziedzictwa Krakowa. Procesje z Wawelu na Skałkę

Róża Godula-Węcławowicz — 2023-12-20

Od średniowiecza w religijnej przestrzeni Krakowa zaznaczają się dwa loca sacra: Wawel i Skałka, trwale połączone hagiograficzną legendą św. Stanisława, biskupa i męczennika. Od ponad ośmiuset lat kult św. Stanisława jest tyleż ciekawym, co złożonym zjawiskiem, które miało wiele odsłon. W ciągu dziejów przybierało ono różne formy i różne stopnie natężenia, a jego spektakularnym wyrazem były cykliczne obrzędy religijne, rozgrywane w przestrzeni miasta zawartej między kościołem katedralnym na wawelskim wzgórzu a sanktuarium na Skałce. Najdłuższą żywotność miały coroczne uroczystości patronalne oraz obrzęd koronacyjny, należący do cyklicznego systemu objęcia królewskiego tronu. Ich charakterystycznym akcentem były publiczne procesje z Wawelu na Skałkę. Spośród wielu do dziś przetrwała procesja majowa, która bywa ujmowana jako kontynuacja wszystkich poprzednich. Autorka stawia pytanie o zasadność utożsamiania tych form obrzędowych.

„Ludowość” jako element strategii rozwoju małych grup etnokulturowych. Przykład poznańskich Bambrów

Agnieszka Szczepaniak-Kroll — 2023-12-20

Bambrzy to imigranci z Górnej Frankonii, którzy ponad 300 lat temu osiedlili się w podpoznańskich wsiach. Na początku XX w. zostały one włączone do miasta i stały się jego dzielnicami, lecz tożsamość potomków osadników, ich poczucie kulturowej odrębności pozostały silnie powiązane z wiejskimi korzeniami przodków. Od lat 90. XX wieku liderzy Towarzystwa Bambrów Poznańskich, stowarzyszenia skupiającego Bambrów, podejmują szereg działań, by skonsolidować tę grupę, zachować jej dziedzictwo i szeroko je popularyzować. Ich odwoływanie się do ludowych elementów kultury okazuje się skutecznym sposobem osiągania tych celów. Na przykładzie poznańskich Bambrów chciałabym się zatem przyjrzeć zjawisku wykorzystania „elementów typu ludowego” w strategii przetrwania małych grup etnokulturowych. Artykuł powstał w oparciu o badania własne – jakościowe – wywiady i obserwacje. Odwołałam się także do doświadczeń ze współpracy między Towarzystwem Bambrów Poznańskich i Muzeum Bambrów Poznańskich a Pracownią Etnologii IAE PAN, podjętej w latach 90. XX w. i trwającej do dziś.

Nasze osiedle. Miejskie bukoliki

Sebastian Latocha — 2023-12-20

Autor wprowadza pojęcie „miejskie bukoliki” dla tekstów (w sensie wąskim) oraz wszelkich praktyk kulturowych (w sensie szerokim), które dotyczą życia w mieście, ale w których manifestują się wiejskie, pastoralne, arkadyjskie – wyidealizowane – wzory kultury, zaprzeczając ludowemu obrazowi miasta. Źródłem danych etnograficznych są prasa i wywiady z mieszkańcami osiedla im. Józefa Montwiłła-Mireckiego w Łodzi. Między nie autor wplata opis doświadczenia autoetnograficznego jako mieszkaniec osiedla i jego badacz.
Kategorie analityczne, które zostały zastosowane w artykule, to mityzacja i Baudrillardowska symulacja. Celem artykułu jest odpowiedź na trzy pytania. Dlaczego łódzkie osiedle postrzegane jest (w lokalnych mediach, w świadomości zbiorowej mieszkańców) jako miejska przestrzeń, w której ludzie żyją jak w wiejskiej Arkadii? Jak sielska egzystencja manifestuje się w miejskich bukolikach? Czy podział na miasto i wieś jest konceptualizacją aktualną we współczesności?

O ludowym dziedzictwie Wolicy, dawnej wsi w granicach Warszawy

Julia Kunikowska — 2023-12-20

Wolica to dawna wieś na pograniczu Ursynowa i Wilanowa, włączona w granice Warszawy w 1951 roku. Autorka od 2019 prowadzi na jej terenie badania terenowe do doktoratu. W artykule opisuje wolickie artefakty związane z kulturą ludową – behawioralny, materialny i językowy. Cytuje też fragmenty wywiadów etnograficznych z mieszkańcami okolicy. Przywołane artefakty świadczące o ludowej przeszłości Wolicy dziś mają inne znaczenie niż dawniej. Są nośnikiem tego, co było, łącząc minione z teraźniejszym. Służą też
mieszkańcom Wolicy do samofolkloryzacji, która pozwala dawnej wsi przetrwać.

Ludowość Nowej Huty i nowego miasta Tychy w latach 50. XX wieku

Maria Wąchała-Skindzier — 2023-12-20

Nowa Huta i nowe miasto Tychy zostały zaprojektowane wkrótce po ustanowieniu doktryny socrealistycznej i w założeniach traktowane były jako modelowe miasta socjalistyczne. Ośrodki te nie powstały na surowym korzeniu. Łączy je mit założycielski powiązany z doktryną stalinowską o nowym człowieku i dominującej roli klasy robotniczej. W obu przypadkach zakwestionowane zostało pierwotne dziedzictwo kulturowe. W tekście, w odniesieniu do kategorii ludowości, została omówiona spuścizna przedindustrialna oraz II fala migracji powojennej, związanej z wielkimi inwestycjami planu 6-letniego i awansem społecznym z mieszkańca wsi na mieszkańca miasta. Zasadnicze znaczenie ma też płaszczyzna trzecia – socrealistyczna kategoria ludowości i jej ślady widoczne m.in. w nazewnictwie. Porównanie Nowej Huty i Tychów w sposób wyrazisty pokazuje jak nakładane przez socjalistyczne państwo narracje różnicowały się pod wpływem pierwotnego kontekstu i szerokiego spektrum czynników indywidualnych. Uzyskany w ten sposób obraz uwypukla unikatowość trudnego dziedzictwa kultury materialnej i niematerialnej dwóch ośrodków miejskich kompleksowo zrealizowanych po 1945 roku.

Uliczny karnawał czy ludowy sąd? Ludyczne elementy współczesnych protestów miejskich

Justyna Laskowska-Otwinowska — 2023-12-20

W artykule wskazano różnice między dwoma rodzajami współczesnych demonstracji ulicznych, wychodząc od ich odmienności formalnych. Protesty typu karnawałowego, podobnie jak protesty typu charivari, osadzone są w odmiennych kontekstach ideowych, a także posiadają własne historie rozwoju. W tekście podano charakterystykę i genezę tych zjawisk.

Projektowanie protestu: przestrzeń publiczna (nie)przyjazna demonstracjom ulicznym

Maciej Kowalewski — 2023-12-20

W tekście stawiamy pytania o to, dlaczego i w jaki sposób demonstracje uliczne i inne taktyki protestu powinny być brane pod uwagę przy planowaniu i projektowaniu przestrzeni publicznej. W ten sposób przedstawiamy głos sprzeciwu wobec tych polityków i aktorów w produkcji przestrzeni miejskiej, którzy chcieliby postrzegać przestrzenie protestu jako niechciane, zagrażające lub po prostu utrudniające sprzedaż nieruchomości ze względu na „uciążliwe sąsiedztwo”. Chociaż wiedza na temat roli przestrzeni w badaniach nad ruchami społecznymi jest już dobrze ugruntowana, rzadko jest omawiana w odniesieniu do praktyki projektowania (z kilkoma ważnymi wyjątkami). Zgodnie z naszą argumentacją, należy uwzględniać dwoistą naturę demonstracji ulicznych: zgromadzenia są postrzegane jako symbole demokracji, ale mogą być również destrukcyjne. To napięcie jest widoczne w dwóch wizjach projektowania: ułatwianiu i utrudnianiu demonstracji ulicznych w miejskim środowisku. W naszym tekście pokazujemy, że protesty są immanentną częścią neoliberalnej demokracji, a miasta nie mogą uniknąć lub nie uwzględnić demonstracji ulicznych w procesie projektowania przestrzeni.

Spatial conflicts in the La Chana district of Granada. Analysis of the mural-based project “La Chana Open Gallery”

Antonina Wróbel — 2023-12-20

The paper discusses the initial phase of mural-based touristification of the La Chana district in Granada. It is possible to distinguish social, artistic and organisational groups that influence the formation and development of the “La Chana Open Gallery” project and between which spatial conflicts perpetuate. The paper draws attention to the differences in understanding of the space of the district and of art in it. This allows for a deeper reflexion on mural-based touristification, which is becoming increasingly popular worldwide.

Celebrare Convivium. Miasto w podróży – perspektywa gościnności

Krystian Darmach — 2023-12-20

W artykule próbuję opowiedzieć o gościnności w kontekście miasta i podróży, wychodząc od etnograficznego szczegółu, a dążąc do antropologicznego ogółu, i z powrotem. Staram się znaleźć uniwersalne atrybuty gościnności, przyjrzeć się, jak funkcjonowały one w moim własnym doświadczeniu. Te właśnie cele przyświecały mi przy pisaniu poniższego tekstu poświęconego pamięci, podróżowaniu, doświadczaniu różnych form gościnności w trakcie dalekich i bliskich wyjazdów, podczas badawczych przedsięwzięć i „zwykłego” poruszania się w obcym kulturowo środowisku i mieście, wśród ludzi i rzeczy oraz z bagażem własnej kultury i własną cielesnością. Rekonstruując własne przeżycia gościnności, starałem się je skonfrontować z refleksjami ważnych dla antropologii badaczy kultury. Postanowiłem obficie je cytować, pozwolić tym fragmentom ze sobą i z przyjętym tematem korespondować, i tym samym udzielić im w tekście szczególnego rodzaju gościny.

Kraków w poematach Jalu Kurka i Mariana Czuchnowskiego

Joanna Kulczyńska-Kruk — 2023-12-20

W artykule przedstawiono częściowe wyniki badań dotyczące literackich reprezentacji międzywojennego Krakowa. Ich podstawę stanowią prospołeczne poematy Usta na pomoc Jalu Kurka (Kraków 1933) i Reporter róż Mariana Czuchnowskiego (Kraków 1932), w których można zaobserwować inspiracje gatunkami pozaliterackimi. Kraków w tekstach poetyckich z lat 1918-1939 ukazywany jest zazwyczaj dwojako. Pierwszy sposób podkreśla subiektywny ogląd miejskiej przestrzeni, dowodzący silnego związku podmiotu z miastem, jego zabytkową architekturą i terenami zielonymi. Drugi stanowi próbę obiektywnego jej ukazania, co najczęściej ma miejsce w utworach o cechach reportażu, gdzie mamy do czynienia z rejestracją faktów. Teksty te zazwyczaj cechuje język perswazyjny i dydaktyzm, będące właściwościami twórczości programowej. Ich egzemplifikacją są między innymi poematy Kurka i Czuchnowskiego, pisarzy związanych ze środowiskiem Awangardy Krakowskiej.

Kulturowe podstawy modyfikowania światła słonecznego we wnętrzu architektonicznym. Japońska pochwała światłocienia na podstawie eseju In’ei – raisan Jun’ichirō Tanizakiego

Barbara Stec — 2023-12-20

W artykule omówiono kulturowe podstawy modyfikowania światła słonecznego we wnętrzu architektonicznym na przykładzie japońskiej tradycji, widzianej na tle tradycji Zachodu. Analizę oparto na rozważaniach Jun’ichirō Tanizakiego, z których wyłoniono cechy kulturowych wzorów kształtowania światła w estetyce pochwały światłocienia, polegające nie tylko na ograniczeniu światła we wnętrzach, lecz przede wszystkim na faworyzowaniu światła rozproszonego, miękkiego, bocznego i zarazem statycznego, wielokrotnie filtrowanego, mocno odgrodzonego od swego źródła. Cechy te omówiono na przykładach. Wskazano konsekwencje estetyki pochwały światłocienia dla percepcji i wartościowania architektury.

Bronisław Malinowski i Bronisław Piłsudski w Zakopanem. Tropy i konteksty

Magdalena Kwiecińska — 2023-12-20

Bronisław Malinowski i Bronisław Piłsudski bywali w Zakopanem w różnych okresach swojego życia, a spotkali się na początku drugiej dekady XX wieku. W tym czasie Malinowski prowadził dzienniki, które są częścią Dziennika w ścisłym znaczeniu tego wyrazu i obejmują okres od września do października 1911 i od sierpnia 1912 do stycznia 1913 roku. Odczytanie ich na nowo stało się pretekstem do spojrzenia na okoliczności ich powstania w kontekście wydarzeń i osób obecnych wówczas w Zakopanem, a przede wszystkim spotkań tych dwóch wybitnych uczonych. Piłsudski był już wówczas doświadczonym badaczem terenowym, Malinowski dopiero planował wyruszenie w teren. Czas, który Malinowski opisał, przypadał na okres działalności Sekcji Ludoznawczej Towarzystwa Tatrzańskiego, którą powołał Piłsudski, by tym sposobem wspierać działalność statutową Muzeum Tatrzańskiego. Muzeum i sekcja skupiały wybitne postacie polskiej nauki i sztuki wspomniane w dziennikach. Czy spotykając się w Zakopanem Malinowski i Piłsudski rozmawiali o etnologii? Czy Malinowski czerpał wiedzę z doświadczeń Piłsudskiego?