Journal of Urban Ethnology
https://journals.iaepan.pl/jue
<p>Journal of Urban Ethnology jest pismem otwartym dla badaczy miejskiej kultury zarówno w jej wymiarze teoretyczno-metodologicznym jak i szczegółowej analizy aspektów kultury miasta. Etnologia/antropologia miasta rozumiana jest szeroko, nie tylko w odniesieniu do kultury środowiska stricte miejskiego, ale uwzględniająca także problematykę rozprzestrzeniania się miejskiego stylu życia na inne środowiska społeczno-kulturowe, w tym np. na małe miasteczka czy wieś. Na łamach JUE zamieszczamy teksty o charakterze teoretycznym, metodologicznym, analitycznym, komparatystycznym, empirycznym. Drukujemy artykuły, które jeszcze nie były publikowane.<br><br>e-ISSN: 2719-6526</p>Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Naukpl-PLJournal of Urban Ethnology1429-0618<p>Oświadczam, że przesłany artykuł jest oryginalny, nie został wcześniej opublikowany, jak również nie jest obecnie rozważany do publikacji w innym miejscu. <br>Potwierdzam, że manuskrypt został przeczytany i zatwierdzony przez wszystkich wymienionych autorów i że nie ma innych osób, które spełniłyby kryteria autorstwa, ale nie zostały wymienione. Dodatkowo potwierdzam, że kolejność autorów wymienionych w rękopisie została zatwierdzona przez wszystkich autorów. <br>Potwierdzam, że autor korespondencyjny jest jedynym kontaktem z redakcją w procesie redakcyjnym. Odpowiedzialny jest za komunikowanie się z pozostałymi autorami i informowanie ich o postępach, wprowadzanych korektach oraz o ostatecznym zatwierdzeniu artykułu.</p>Witebsk. Chagallowe ekspresje pamięci
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2951
<p>Tekst jest antropologiczną analizą jednego tylko toposu rodzinnego miasta w twórczości autobiograficznej i malarskiej Marca Chagalla.</p>Ewa Nowina-Sroczyńska
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-2019112910.23858/JUE19.2021.001Pejzaż dźwiękowy sztetla we wspomnieniach dzieci i młodzieży żydowskiej w międzywojennej Polsce
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2952
<p>Artykuł stanowi próbę przybliżenia pejzażu dźwiękowego małych miasteczek w międzywojennej Polsce. Audiosferę sztetla budowały osadzone w jego topografii dźwięki podlegające rytmom życia ludzkiego, pór roku i wydarzeń społecznych – dźwięki codzienności, której częścią była też muzyka. Różnorodność etniczna<br>i kulturowa, jaką przedstawiała miejscowa społeczność, odzwierciedlała się w sferze jej aktywności muzycznej. Dzieci żydowskie obserwowały ten świat z innej perspektywy niż dorośli. „Muzyka miasteczka” już od najmłodszych lat kształtowała ich tożsamość, opartą na silnej identyfikacji z własną grupą, lecz także na nierozerwalnej więzi z najbliższym otoczeniem. Uczestnicząc w życiu, dzieci nie tylko były biernymi odbiorcami audiosfery, lecz same przyczyniały się do jej wzbogacania, przygotowując powoli sztetl do przemian czasów nowoczesności.</p>Agnieszka Jeż
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-2019314610.23858/JUE19.2021.002Cmentarz żydowski w Bochni: ślad po dawnych mieszkańcach oraz element lokalnego dziedzictwa
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2953
<p>W okresie międzywojennym społeczność żydowska stanowiła około 20% wszystkich mieszkańców Bochni. Współcześnie jednym z ważniejszych śladów po żydowskich bochnianach jest cmentarz. Zachowane macewy – w dużej części z czytelnym epitafium i opatrzone symbolicznym motywem zdobniczym – jednoznacznie wskazują na dawnych gospodarzy tego miejsca. Mogą więc być źródłem do poszukiwań informacji dotyczących członków gminy żydowskiej i tych aspektów kultury, które związane są z kultem zmarłych i sztuką sepulkralną. Rola cmentarza jako źródła historycznego jest szczególnie istotna w sytuacji, gdy brak społeczności, której służył. Jednak nekropolia, będąca nośnikiem informacji o miejscowych Żydach, jest nie tylko pamiątką po nieobecnej grupie; wpisuje się też w historię całego miasta i może być uznana za dziedzictwo współczesnych mieszkańców Bochni.</p>Iwona Zawidzka
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-2019475910.23858/JUE19. 2021.003Ostatni taki „Judosz”. Uwagi o konstruowaniu i dekonstruowaniu dziedzictwa kulturowego w kontekście tożsamości mieszkańców Skoczowa
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2955
<p>Jednym z głównych czynników kształtujących profil kultury lokalnej jest ugruntowany w ciągu wielu pokoleń, wartościujący stosunek do własnego dziedzictwa kulturowego. Dziedzictwo, a co za tym idzie – definiowanie przeszłości, daje płaszczyznę poszukiwania wspólnej tożsamości społecznej i kulturowej, która<br>w rezultacie staje się platformą aktywności opartej na więziach społecznych. Ich manifestowanie wyraża współczynnik integracji wspólnoty lokalnej. Interesującym zwrotem jest sytuacja, w której wartość dziedzictwa kulturowego zostaje podważona albo przez członków wspólnoty, albo przez bodźce z zewnętrz. Mechanizmy obronne mają różny charakter, a konsekwencje mogą zdestabilizować wspólnotowość społeczności<br>lub, przeciwnie, mogą ją wzmocnić. Tezy teoretyczne artykułu oparte są na badaniach empirycznych nad pochodem z Judoszem, który stanowi<br>jeden z wyznaczników tożsamościowych mieszkańców Skoczowa. Zakończona fiaskiem próba wpisania zwyczaju na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO wywołała konsternację wśród inicjatorów wpisu, a w konsekwencji refleksję nad żywotnością tej praktyki i próbę jej dekonstruowania.</p>Kinga Czerwińska
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-2019617910.23858/JUE19.2021.004Intensywna praca dziedzictwa – działania liderów w miasteczku Wilamowice
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2956
<p>Położone w powiecie bielskim miasteczko Wilamowice ma ciekawą historię i niejednoznaczne dziedzictwo. Jego mieszkańcy, potomkowie średniowiecznych osadników, przez długie stulecia posługiwali się swoim własnym, niezrozumiałym dla sąsiadów językiem wilamowskim, posiadali własne zwyczaje i stroje.<br>Po II wojnie światowej rozpoczął się proces zapominania wilamowskiego dziedzictwa. Dopiero w XXI wieku młodzi aktywiści z Wilamowic zaczęli walczyć o rewitalizację rodzimej kultury. Ich celem stało się dokumentowanie i rekonstruowanie wybranych elementów lokalnego dziedzictwa. Wciągając mieszkańców<br>Wilamowic w różne podejmowane przez siebie działania, zaczęli aktywnie wpływać na sposób postrzegania własnego dziedzictwa i nowoczesne konstruowanie wilamowskiej tożsamości. Właśnie o tych aktualnych procesach „intensywnej pracy dziedzictwa” traktuje niniejszy tekst.</p> <p> </p>Maria Małanicz-Przybylska
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-2019819610.23858/JUE19.2021.005Dąbrówka Wielka – wieś w mieście. Animacja zaangażowana w zachowaniu miejscowego stroju ludowego (mediacja na styku etnologii i performatyki)
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2957
<p>W artykule przybliżam działania dotyczące szeroko rozumianej rewitalizacji (ożywienia, przywrócenia) stroju ludowego podejmowane w miejscowości Dąbrówka Wielka, dzielnicy Piekar Śląskich. Analizuję inicjatywy oddolne zmierzające do zachowania zwyczaju noszenia miejscowego stroju ludowego oraz manifestujące<br>lokalną tożsamość i przywiązanie do tradycji. Przedsięwzięcia te można zakwalifikować jako <em>magnum opus</em> tzw. animacji zaangażowanej, czyniącej współczesnych nosicieli stroju bohaterami widowisk wpisujących się w specyficzny rodzaj odtwórstwa historycznego.</p>Magdalena Toboła-Feliks
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-20199711310.23858/JUE19.2021.006Doświadczanie Krakowa: Stanisława Ignacego Witkiewicza Nienasycenie i Jedyne wyjście
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2958
<p>W artykule omówiono Kraków początku lat dwudziestych minionego stulecia w surrealistycznej interpretacji Stanisława Ignacego Witkiewicza przedstawionej w jego powieściach Nienasycenie i Jedyne wyjście. Jednakże Witkiewicz nie opisywał realiów miasta, lecz je fantasmagoryzował, wybierając szczególne miejsca, z którymi był związany. Powieściowe postaci są odbiciem w krzywym zwierciadle jego krakowskich przyjaciół i kochanek. Pomiędzy nimi umieścił też siebie, czy też raczej rozmaite aspekty swej osobowości.</p>Tomasz Węcławowicz
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201911513510.23858/JUE19.2021.007Stołówki w przestrzeni socjalistycznego miasta
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2959
<p>Zakład pracy wraz ze swą infrastrukturą socjalną, zaspokajającą większość podstawowych potrzeb pracowników, miał być w PRL-u przestrzenią alternatywną wobec miasta. Kluczową rolę odgrywały tu stołówki, które miały karmić w racjonalny sposób, podnosząc wydajność pracy i uwalniając kobiety od domowych<br>obowiązków. Projekt ten zawiódł, częściowo również z przyczyn związanych z przestrzenią samych stołówek – nieestetyczną, niehigieniczną i niedostępną dla członków rodzin.</p>Monika Milewska
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201913714610.23858/JUE19.2021.008Prawo do ogrodu. Ogrodnicy w przestrzeni miasta
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2960
<p>Celem mojego artykułu jest przedstawienie działalności miejskich ogrodników – zdecentralizowanego, oddolnego ruchu realizującego różne formy upraw roślinnych w mieście. Krzyżują się w nim hobbystyczne zainteresowania uprawą kwiatów, warzyw i ziół, różne formy aktywizmu miejskiego oraz tendencje ekologiczne, zainteresowania ochroną Ziemi i racjonalnym wykorzystaniem jej zasobów. Miejskie ogrodnictwo traktuję jako jeden z ruchów miejskich, a jego działania – jako rodzaj infrapolityki. Wskazuję jednak, że nie można go traktować wyłącznie w kategoriach oporu, lecz w jego analizach należy uwzględniać reakcję<br>adwersarzy, która przejmuje znaki oporu i obraca na swą korzyść.</p>Renata Hołda
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201914716210.23858/JUE19.2021.009Identity, place and values. On construction and internalization of festival normalities on the examples of music festivals in Poland
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2961
<p>Tożsamość, miejsce i wartości. O konstruowaniu i internalizacji festiwalowych normalności na przykładzie festiwali muzycznych w Polsce</p> <p>Celem artykułu jest porównanie stymulacji określonych normy i sposobów percepcji dwóch odmiennych festiwali, a tym samym ukazanie metody reprodukcji wizji festiwalowych miast przez festiwalowiczów w oparciu o aksjonormatywne porządki zawarte w misjach tych wydarzeń. W oparciu o wspólne symbole<br>i strategie życiowe promowane przez festiwale uczestnicy (re)produkują swoją tożsamość, manifestowaną później w wybranych praktykach kulturowych. Artykuł jest próbą odpowiedzi na następujące pytanie: co łączy festiwalowiczów? Czy głównymi motywacjami do udziału w imprezie są wspólne upodobania muzyczne, czy też specyficzne wartości i style życia, a w następstwie wspólna tożsamość? W artykule wykazano, że organizatorzy festiwali deklarują określone wartości poprzez lokowanie ich w tematach seminariów, treści warsztatów, obecności w identyfikacji wizualnej etc. Festiwalowe narracje konstruowane są w oparciu o symbole takie jak logo, stosunek do smartfonów czy hasła festiwalowe, które w swojej treści zawierają, skondensowane systemy aksjonormatywne, wyznaczające granice wspólnoty. Wszystko to ma istotny wpływ na zachowanie festiwalowiczów: ich wizję miasta, sposoby spędzania wolnego czasu czy tożsamość uczestników. Miejscem prowadzenia badań terenowych były: „Ogólnopolski Festiwal Piosenki Niezniszczalnej i Niezależnej im. Henryka Rasiewicza” w Krakowie, „Ostróda Reggae Festival” w Ostródzie oraz „Festiwal Pieśń Naszych Korzeni” w Jarosławiu.</p>Aleksy Szymkiewicz
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201916318010.23858/JUE19.2021.010Nowe formy doświadczania przestrzeni oraz tradycji kulturowych w erze komunikacji cyfrowej
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2962
<p>Kategoria przestrzeni obecna jest w dyskursie dotyczącym sieci komputerowych od momentu, gdy stały się one środowiskiem umożliwiającym wszelkiego rodzaju aktywność o charakterze społecznym. Zjawiska opisywane w poniższym artykule skupiają się na dwóch głównych wątkach. Pierwszym z nich jest transformacja tradycyjnie rozumianej przestrzenności (topografii) zachodząca pod wpływem połączenia technologii zdjęć satelitarnych, geolokalizacji, systemów informacji geograficznej i aplikacji mobilnych. Ich zsumowane możliwości tworzą tzw. „przestrzeń rozszerzoną”, konglomerat realnych lokalizacji i danych cyfrowych z nimi związanych. Drugim zagadnieniem są przeobrażenia, które dzięki współczesnym technologiom informacyjno-komunikacyjnym zachodzą w relacji człowieka z kulturą lokalną – jej tradycją i współczesnością.</p>Piotr Aptacy
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201918119410.23858/JUE19.2021.011Miasta podzielone i pogranicza w studiach socjologicznych – o wyzwaniach i kierunkach badawczych
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2963
<p>W ostatnich latach granice znalazły się w centrum zainteresowania zarówno badaczy wielu dyscyplin, jak i opinii publicznej. Propagowana po upadku „żelaznej kurtyny” optymistyczna wizja świata bez granic okazała się iluzją. Kryzys migracyjny, brexit czy pandemia koronawirusa pokazały, że granice wciąż są ważnym<br>instrumentem polityki państwa. Celem niniejszego artykułu jest próba refleksji nad nowymi trendami w socjologii pogranicza, w szczególności nad wykorzystaniem koncepcji narracji w studiach miejskich. Artykuł jest wynikiem warsztatów „Narracje i imaginacje w miastach podzielonych: między socjologią miasta a socjologią pogranicza”, które odbyły się w dniach 15–16 października 2020 r. w Ośrodku Badań Regionalnych i Obszarów Pogranicza w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Tekst przedstawia syntezę najważniejszych wniosków z obrad, a jednocześnie omawia nowe kierunki badań i wyzwania związane z analizą pograniczy i zlokalizowanych w nich miast podzielonych.</p>Kamilla DolińskaJustyna KajtaJulita MakaroNatalia Niedźwiecka-IwańczakElżbieta Opiłowska
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201919520810.23858/10.23858/JUE19.2021.012Wielokulturowość w dziełach Kolberga. Obecność wielu kultur i ideologia
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2964
<p>Oskar Kolberg (1814–1890) dokumentował folklor na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Opublikował zaswego życia 33 tomy „Ludu” i „Obrazów etnograficznych”; kilkadziesiąt kolejnych tomów monografii regionalnych opublikowano po jego śmierci z jego archiwum. Zawarte w nich zapisy terenowe, artykuły i korespondencja potwierdzają wielokulturowość badanego przez niego terenu. Potwierdzają także stosunek badacza do multikulturalizmu. Akceptował on zróżnicowanie kulturowe i traktował je jako cechę wielokulturowego i wieloetnicznego politycznego narodu polskiego. Materiały zarejestrowane przez Kolberga cenione są i wykorzystywane nie tylko przez badaczy polskich, lecz także ukraińskich. białoruskich i litewskich.</p>Zbigniew Jasiewicz
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201920922610.23858/JUE19.2021.013Tidili Centre – stolica gminy. Embrion struktury miejskiej w środowisku wysokogórskim Maroka
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2965
<p>Niniejsze opracowanie przedstawia historię powstania w ukrytej wśród szczytów Atlasu Wysokiego niewielkiej osady zwanej Tidili Centre, stanowiącej dziś rodzaj „embrionu” struktury urbanistycznej. Analiza, odwołująca się do koncepcji procesów długiego trwania, przedstawia kontekst przyrodniczy, historyczny<br>i społeczno-polityczny towarzyszący powstawaniu tego mikromiejskiego środowiska. Osada powstała „na surowym korzeniu” na tradycyjnych ziemiach plemienia Ait Tidili, stając się formalnie stolicą gminy. Pełniąc wiele funkcji gospodarczych, społecznych (administracyjnych) i kulturalnych, omawiana osada tworzy ramy przestrzenne społeczności lokalnej o heterogenicznym charakterze. Jest też wyrazem zmian, jakie zaszły na tym obszarze na przestrzeni czterech dekad, gdzie dotychczas stosunkowo zamknięta i jednorodna lokalna (subregionalna) społeczność włączona została do szerszego systemu wspólnoty narodowej.</p>Ryszard Vorbrich
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201922724510.23858/JUE19.2021.014Etnografia jako „sztuka pomijania” – odsłona II. Migawki z badań terenowych w Gudżaracie (Indie), 1992
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2966
<p>Głównym celem artykułu jest pokazanie specyfiki badań terenowych w Indiach na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Przedstawione refleksje oparte są na niepublikowanych wcześniej notatkach spisanych w marcu i kwietniu 1992 roku. Artykuł pokazuje, w jaki sposób etnograficzne działania w terenie rozumiane<br>jako „sztuka pomijania” były realizowane w badaniach nad tą samą grupą, jednak odmiennie w obu sąsiadujących ze sobą krajach – Indiach i Pakistanie. Pod określeniem „sztuka pomijania” rozumiem elementy etnograficznej pracy terenowej widoczne w notatkach, które jednak albo nie zostają wykorzystane w publikacjach, albo zostają pominięte w procesie tworzenia antropologii. Notatki te odzwierciedlają ówczesne cele, wizje, techniki badań oraz przemiany realizacji badań na przedmieściach – ówczesnych wioskach – Bhudź, stolicy dystryktu Kaczh. Powrót do starych zapisków daje możliwość spojrzenia na klasyczne znaczenia terenu ze perspektywy współczesnej. Zakładano wówczas, że doświadczenie terenowe polega na byciu z „Innym”. Takie spotkania oznaczały poznanie rozmówców poprzez oddanie im głosu zamiast prób obiektywizowania ich. Artykuł rzuca światło na dwa rodzaje rozmówców w Indiach: profesjonalnych przewodników dostarczających wiedzę o badanej grupie, a z drugiej strony przedstawicieli samej grupy, gdzie wiedzę nabywano poprzez przebywanie z nimi. Tekst ten porównuje również dwa sposoby prowadzenia badań nad grupą o wspólnym pochodzeniu w Indiach i Pakistanie.</p>Dagnosław Demski
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201924726010.23858/JUE19.2021.015Agata Cieszewska, 2019, Green belts. Zielone pierścienie wielkich miast, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie SEDNO, 296 stron, DOI 10.26343/9788379630868, recenzja książki
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2967
<p>-</p>Maja Biernacka
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201926126510.23858/JUE19.2021.016Omówienie pracy: Grażyna Ewa Karpińska, Aleksandra Krupa-Ławrynowicz, 2019, Grembach – etnograficzny przewodnik po łódzkim osiedlu, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ss. 255
https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/2968
<p>-</p>Janusz Barański
Prawa autorskie (c) 2021 Journal of Urban Ethnology
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0
2021-12-202021-12-201926726910.23858/JUE19.2021.017