Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Města dobývaná, dobytá a okupovaná. Kontexty a důsledky neúspěšné obrany měst od středověku do 20. století

Andrzej Klonder — 2024-12-30

Recenzja

Tabula Gratulatoria

Redakcja KHKM — 2024-12-30

Wybrana bibliografia prac Profesora Andrzeja Janeczka

Redakcja KHKM — 2024-12-30

Przestrzeń i zabudowa lokacyjnego Wolina

Marian Rębkowski — 2024-12-30

Wolin został lokowany na prawie niemieckim w szóstej lub siódmej dekadzie XIII w., w miejscu starszego zespołu osadniczego o charakterze wczesnomiejskim. Na podstawie dostępnych źródeł pisanych i wyników wykopalisk w artykule przedstawiono zmiany przestrzenne zachodzące w związku z lokacją nowego miasta, jego topografię i zabudowę.

Migracje mieszczańskie między Krakowem i Lwowem (koniec XIV– początek XVII wieku)

Zdzisław Noga — 2024-12-30

W artykule dokonano porównania przyjęć do prawa miejskiego krakowian we Lwowie i lwowian w Krakowie. Na podstawie opublikowanych rejestrów przyjęć, odpowiednio z lat 1388–1605 i 1392–1611, poddano analizie chronologię i statystykę migracji oraz zróżnicowanie zawodowe. We Lwowie uzyskało obywatelstwo co najmniej 106 mieszkańców Krakowa, co stanowi 3% ogółu nowych obywateli, natomiast w Krakowie odnotowano 86 przybyszy ze Lwowa (0,5% przyjęć). Przyjmowanie obywatelstwa dotyczyło nie tylko kupców, ale przede wszystkim rzemieślników, w tym głównie złotników i kuśnierzy. Krakowianie osiągali lepszą pozycję w nowym mieście, podczas gdy kariery lwowian we władzach miasta Krakowa należały do rzadkości.

Późnośredniowieczna Futoma i jej mieszkańcy

Agnieszka Bartoszewicz — 2024-12-30

Podstawą źródłową artykuły są piętnastowieczne zapiski sądu ławniczego wsi Futoma w ziemi sanockiej. Omówiono ich charakter oraz umiejętności pisarzy. W następnej kolejności przeanalizowano działalność ławy oraz rodzaje rozstrzyganych przez nią spraw. Przedmiotem badań była klientela tego urzędu, którą tworzyli przede wszystkim miejscowi chłopi oraz przybysze ze wsi położonych w odległości maksymalnie 50 km od Futomy. Omówiono dane dotyczące struktury majątkowej mieszkańców wsi oraz podjęto próbę oszacowania kapitału, którym dysponowali.

Przyrodnicze i gospodarcze przyczyny kryzysu osad na prawie niemieckim i ekspansji kolonizacji wołoskiej w Karpatach. Przykład dóbr muszyńskich biskupów krakowskich (XV–XVI wiek)

Grzegorz Jawor — 2024-12-30

W artykule podjęto rozważania nad przyczynami sukcesu osadnictwa wołoskiego na obszarze dóbr muszyńskich. Jest on mierzony nie tylko imponującą liczbą powstających, zwłaszcza w XVI w., nowych osad pasterskich, ale też niemal zupełnym wyparciem dawniejszych społeczności, utrzymujących się z rolnictwa. Ukazano zmiany następujące stopniowo w środowisku naturalnym w okresie najstarszej fazy małej epoki lodowej i ich wpływ na społeczności ludzkie egzystujące w górach. Celem analizy procesu tworzenia nowych osad wiejskich było scharakteryzowanie praktycznych schematów postępowania, używanych przy ich lokowaniu. Przebudowa gospodarcza wymagała nowych narzędzi eksploatacji terenu, nieznanych społecznościom rolniczym. Podjęto także ściśle łączący się z tymi zagadnieniami problem migracji, w wyniku których do badanych dóbr przybyli ludzie obcy, w źródłach historycznych określani jako Wołosi. Dysponowali oni odpowiednimi umiejętnościami, które przeszczepili na lokalny grunt.

Testament inkuba. Pleban nyski Joachim Cziris (zm. 1541) i jego ruchomości

Ewa Wółkiewicz — 2024-12-30

W artykule przeanalizowano akt ostatniej woli nyskiego plebana i wrocławskiego kanonika Joachima Czirisa (zm. 1541). Dokument ten jest warty uwagi zarówno ze względu na treść, jak i formę. Odnotowany w nim obieg przedmiotów ukazuje więzy instytucjonalne i towarzyskie członka elity kościelnej XVI w, a także rytuały i symboliczne gesty funkcjonujące w tym środowisku. Omawiany akt dobrze ilustruje też typowe wówczas praktyki duchowieństwa, jak protekcja krewnych czy utrzymywanie konkubin.

Na Bielany! O fenomenie świętowania słów kilka

Dariusz Główka — 2024-12-30

Bielany w czasie Zielonych Świąt były miejscem spotkań mieszkańców Warszawy. Jeden z aspektów tego świętowania, karuzela, weszła do kultury popularnej w postaci piosenki z 1953 r., śpiewanej przez Marię Koterbską. Źródłem tego długotrwałego obyczaju był odpust w kościele kamedułów, dokąd począwszy od drugiej połowy XVII w. przybywali liczni wierni. Celem naszych badań jest analiza form świętowania, zarówno w aspekcie religijnym, jak i w świeckim. Zwracamy uwagę na zachowania, które wskazywały na przynależność stanową. Najlepiej udokumentowane źródłowo jest stulecie XIX, m.in. za sprawą prasy, stanowiącej podstawę źródłową artykułu. W tekście przedstawiliśmy obchody Zielonych Świątek w aspekcie religijnym, ludycznym i arystokratycznej wystawności. Naszym zdaniem feta wydana przez Stanisława Augusta w 1766 r. zapoczątkowała odwiedziny tego miejsca przez elity. W ten sposób wytworzył się obyczaj świętowania, przebywania w jednym miejscu, o jednym czasie, wszystkich grup społecznych Warszawy. Stopniowa utrata zainteresowania najzamożniejszych odwiedzaniem Bielan, wywołała publicystyczne apele o zachowanie tradycji.

Z Mazowsza na Ruś Czerwoną

Andrzej Klonder — 2024-12-30