Jeszcze raz o najstarszej monecie biskupiej w Europie Środkowej – kto był emitentem: św. Wojciech, Thieddag czy Radzim Gaudenty?

Stanisław Suchodolski; Przemysław Nowak

doi:10.23858/WN69.2025.004

Opublikowane: 2025-12-23

Tom 69 Nr 213 (2025)

Jeszcze raz o najstarszej monecie biskupiej w Europie Środkowej – kto był emitentem: św. Wojciech, Thieddag czy Radzim Gaudenty?

Stanisław Suchodolski , Przemysław Nowak

Wiadomości Numizmatyczne

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/WN69.2025.004

Abstrakt

Przedmiotem badań jest anonimowa moneta biskupia z końca X lub początku XI w. Dawniej była ona przypisywana biskupowi praskiemu św. Wojciechowi (983–989, 992–995). Autorzy, w wyniku analizy typologii monety, inskrypcji i znalezisk, dochodzą do wniosku, że emitentem był następca Wojciecha na stolicy biskupiej w Pradze – Thieddag (998–1017). Do rozpoczęcia emisji doszło już w 998 lub 999 r., jeszcze za życia księcia Bolesława II (972–999), którego imię zostało odczytane na rewersie monety. Tym samym autorzy kwestionują dokonaną niedawno przez Luboša Polanskiego interpretację omawianej monety biskupiej. Zdaniem tego badacza emitentem był również biskup Thieddag, ale do bicia monet miało dojść dopiero w 1003–1004 r., i to nie w Pradze, ale w Wyszehradzie. Autorzy wykazują, że koncepcja ta opiera się na błędnym odczycie legendy rewersowej i późniejszej jej interpretacji. Nie została również uwzględniona sekwencja odmian stemplowych i chronologia znalezisk.

Słowa kluczowe:

Czechy, św. Wojciech, bp Thieddag, Bolesław II Pobożny, Praga, Wyszehrad, denar biskupi

Pobierz pliki

PDF (English)

Zasady cytowania

Suchodolski, S., & Nowak, P. (2025). Jeszcze raz o najstarszej monecie biskupiej w Europie Środkowej – kto był emitentem: św. Wojciech, Thieddag czy Radzim Gaudenty?. Wiadomości Numizmatyczne, 69(213), 75–94. https://doi.org/10.23858/WN69.2025.004

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Althoff G. 1984. Adels- und Königsfamilien im Spiegel ihrer Memorialüberlieferung. Studien zum Totengedenken der Billunger und Ottonen, Münstersche Mittelalter-Schriften 47, München.
Google Scholar

Annales Pragenses, [in:] G.H. Pertz (ed.), Annales, chronica et historiae aevi Saxonici, Monumenta Germaniae Historica Scriptores III, Hannoverae 1839, pp. 119–121.
Google Scholar

Bistřický J. 1998. Übersicht über das Urkundenwesen der böhmischen Herrscher bis zum Jahre 1197, [in:] J. Bistřický (ed.), Typologie der Königsurkunden. Kolloquium de Comission Internationale de Diplomatique in Olmütz 30.8.–3.9.1992, Olomouc, pp. 227–240.
Google Scholar

Cach F. 1939. Poznámky k denárum biskupa Vojtěcha Slavníkovce, Numismatický Časopis Československý 15, pp. 5–9.
Google Scholar

Cach F. 1970. Nejstarší české mince: I, České denáry do mincovní reformy Břetislava I, Praha; IV, Dodatky, Praha.
Google Scholar

Cach F. 1982. Nejstarší české mince: I, České denáry do mincovní reformy Břetislava; IV, Dodatky, Praha.
Google Scholar

Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae, G. Friedrich (ed.), vol. II, Praha 1912.
Google Scholar

Cosmas Pragensis, Chronica Boemorum – Die Chronik der Böhmen des Cosmas von Prag, B. Bretholz (ed.), Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germanicarum, N.S. 2, Berlin 1923.
Google Scholar

Die Annales Quedlinburgenses, M. Giese (ed.), Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi 72, Hannover 2004.
Google Scholar

Die Totenbücher von Merseburg, Magdeburg und Lüneburg, G. Althoff, J. Wolasch (eds), Monumenta Germaniae Historica. Libri memoriales et Necrologia, N.S. 2, Hannover 1983.
Google Scholar

Fleckenstein J. 1966. Die Hofkapelle der deutschen Könige II, Die Hofkapelle im Rahmen der ottonisch-salischen Reichskirche, Schriften der Monumenta Germaniae Historica 16/II, Stuttgart.
Google Scholar

FMP I. 2017. T. Szczurek, P. Ilisch, D. Malarczyk, T. Nowakiewicz, A. Tabaka, B. Paszkiewicz, cooperation: P. Kaźmierczak, A. Kędzierski, M. Sikora, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Grosspolen, M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski (eds), Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar I, Warszawa. FMP II. 2016. G. Horoszko, J. Piniński, P. Ilisch, D. Malarczyk, T. Nowakiewicz, cooperation: M. Bogucki, A. Kowalówka, M. Kulesza, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Pommern, M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski (eds), Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar II, Warszawa.
Google Scholar

FMP III. 2015. D. Gorlińska, S. Suchodolski, P. Ilisch, D. Malarczyk, T. Nowakiewicz, cooperation: P. Chabrzyk, K. Mitkowa-Szubert, J. Piniński, A. Romanowski, G. Śnieżko, M. Widawski, M. Zawadzki. Frühmittelalterliche Münzfunde aus Masowien, Podlachien und Mittelpolen, M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski (eds), Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar III, Warszawa.
Google Scholar

Gąsiorowski A. 1977. Thiadag, [in:] G. Labuda, Z. Stieber (eds), Słownik Starożytności Słowiańskich VI/1, Wrocław, p. 73.
Google Scholar

Gedai I. 1971–1972. István király denára, Numismatikai Közlöny 70–71, pp. 23–32.
Google Scholar

Gedai I. 1972–1973 [1975]. XI. századi kincslelet Nagyhorsányból, A Janus Pannonius Múzeum Évkönyve 17–18, pp. 85–90.
Google Scholar

Giese M. [2018]. Thietmars Chronik: Vorlagen, handschriftliche Überlieferung und mittelalterliche Rezeption, [in:] M. Cottin, L. Merkel (eds), Thietmars Welt. Ein Merseburger Bischof schreibt Geschichte, Merseburg, 15. Juli bis 4. November 2018, Merseburger Dom und Curia Nova (Willi-Sitte-Galerie), Schriftenreihe der Vereinigten Domstifter zu Merseburg und Naumburg und des Kollegiatstifts Zeitz 11 (exhibition catalogue), Petersberg, pp. 73–99.
Google Scholar

Gumowski M. 1934 [1935]. Denary św. Wojciecha, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne 16, pp. 29–34.
Google Scholar

Gumowski M. 1939. Corpus nummorum Poloniae I, Monety X i XI w., Kraków.
Google Scholar

Hásková J. 1998. K úloze biskupa Vojtěcha ve slavníkovském mincovnictví, [in:] D. Třeštik, J. Žemlička (eds), Svatý Vojtěch, Čechové a Evropa, Praha, pp. 49–54.
Google Scholar

Hilsch P. 2016. Thieddag, Neue Deutsche Biographie 26, pp. 107–108 (online version); <https://www.deutsche-biographie.de/pnd1143711505.html#ndbcontent>.
Google Scholar

Kocourek J. [2018]. Das Schicksal der Thietmar-Handschrift, [in:] M. Cottin, L. Merkel (eds), Thietmars Welt. Ein Merseburger Bischof schreibt Geschichte, Merseburg, 15. Juli bis 4. November 2018, Merseburger Dom und Curia Nova (Willi-Sitte-Galerie), Schriftenreihe der Vereinigten Domstifter zu Merseburg und Naumburg und des Kollegiatstifts Zeitz 11 (exhibition catalogue), Petersberg, pp. 149–159.
Google Scholar

Kronika Pulkavova, J. Emler, J. Gebauer (eds), [in:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. V, Praha 1893, pp. 1–326.
Google Scholar

Kronika Thietmara, translation, introduction and comments by M.Z. Jedlicki, Poznań 1953 [afterword K. Ożóg, 2004, 2005, 2012, 2014, 2022].
Google Scholar

Leśniewska D. 2008. Ostrov u Davle, [in:] A. Wędzki (ed.), Wczesna Słowiańszczyzna. Przewodnik po dziejach i literaturze przedmiotu 1, Warszawa, p. 405.
Google Scholar

Lukas J. 2019. Hromadný nález denárů z konce 10. století z Chýště, Praha-Pardubice.
Google Scholar

Lübke Ch. 1986. Regesten zur Geschichte der Slaven an Elbe und Oder (vom Jahr 900 an), part 3, Osteuropastudien der Hochschulen des Landes Hessen 1, Giessener Abhandlungen zur Agrar- und Wirtschaftsforschung des europäischen Ostens 134, Berlin.
Google Scholar

Menadier J. 1891 [1975]. Der Hochzeitspfennig Herzog Heinrich des Löven, [in:] J. Menadier, Deutsche Münzen. Gesammelte Aufsätze zur Geschichte des deutschen Münzwesen I, Berlin [Leipzig], pp. 152–162.
Google Scholar

Neplacha, opata Opatovského, krátká kronika římská a česká, J. Emler (ed.), [in:] Fontes rerum Bohemicarum, vol. III, Praha 1882, pp. 445–484.
Google Scholar

Paszkiewicz B. 2021. review: Jiří Lukas, Hromadný nález denárů z konce 10. století z Chýště (okr. Pardubice). Denier Hoard Dating Back to the End of the 10th Century and Found in Chýšť (Pardubice District), współpraca: Jiří Militký, Tomáš Wágner i Marek Fikrle, Praha-Pardubice 2019 (Monumenta Numismatica 4), 444 s., liczne fotografie, wyd. Filosofia i Východočeské muzeum v Pardubicích, łamanie i druk: Abalon, s.r.o., Wiadomości Numizmatyczne LXV (209), pp. 281–287.
Google Scholar

Pauk M.R. 2010. Moneta episcopalis. Mennictwo biskupie w Europie Środkowej X–XIII w. i jego zachodnioeuropejski kontekst, Przegląd Historyczny 101/4, pp. 539–571.
Google Scholar

Petráň Z. 1998. Mince biskupa Vojtěcha, [in:] D. Třeštík, J. Žemlička (eds), Svatý Vojtěch, Čechové a Evropa, Praha, pp. 55–77.
Google Scholar

Petráň Z. 2014. Mince doposud spojované s biskupem Vojtěchem, [in:] J.K. Kroupa, L. Polanský, J. Sláma, V. Vaněk (eds), Po stopách svatého Vojtěcha, Antiqua Cuthna 3/2007, Praha, pp. 113–130.
Google Scholar

Polanský L. 2014. Interpretace opisů na denárech spojovaných s biskupem Vojtěchem, [in:] J.K. Kroupa, L. Polanský, J. Sláma, V. Vaněk (eds), Po stopách svatého Vojtěcha, Antiqua Cuthna 3/2007, Praha, pp. 91–111.
Google Scholar

Polanský L. 2023. České mincovnictví v 10. století, [in:] M. Lutovský, M. Mašek (eds), Blaženost
Google Scholar

věku aneb felicitas saeculi. Věnováno Zdeňku Petráňovi k sedmdesátým narozeninám, Praha, pp. 121–154.
Google Scholar

Polanský L. 2024a. Denár biskupa Thiddaga HICDENARIVZEZTEPIZ / TEODΛTZIVZDΛCRIV-
Google Scholar

ΛF, [in:] L. Polanský, J. Sláma (eds), Thiddag (998–1017). Příběh biskupského denáru, Praha, pp. 17–34.
Google Scholar

Polanský L. 2024b. Přehled nálezů, soupis exemplářů, variant a razidel denárů biskupa Thiddaga, [in:] L. Polanský, J. Sláma (eds), Thiddag (998–1017). Příběh biskupského denáru, Praha, pp. 35–73.
Google Scholar

Regesta Imperii II,3. Böhmer J.F. 1956. Regesta Imperii II, Sächsisches Haus 919–1024, 3, Die Regesten des Kaiserreiches unter Otto III. 980 (983)–1002, M. Uhlirz (ed.), Tl. 3, Graz-Köln.
Google Scholar

Regesta Imperii II,4. Böhmer J.F. 1971. Regesta Imperii II, Sächsisches Haus 919–1024, 4, Die Regesten des Kaiserreiches unter Heinrich II. 1002–1024, Th. Graff (ed.), Wien-Köln-Graz.
Google Scholar

Schuffels H.J. (†), Schuffels Ch. [2018]. Thietmars Autograph. Zur Eigenhändigkeit des Eintrags im Sakramentar der Merseburger Domkirche, [in:] M. Cottin, L. Merkel (eds), Thietmars Welt. Ein Merseburger Bischof schreibt Geschichte, Merseburg, 15. Juli bis 4. November 2018, Merseburger Dom und Curia Nova (Willi-Sitte-Galerie), Schriftenreihe der Vereinigten Domstifter zu Merseburg und Naumburg und des Kollegiatstifts Zeitz 11 (exhibition catalogue), Petersberg, pp. 101–113.
Google Scholar

Skalský G. 1929. Denáry pražského biskupa Vojtěcha Slavníkovce, Numismatický Časopis Československý 5, pp. 26–46.
Google Scholar

Sláma J. 2024. Třetí pražský biskup Thiddag, [in:] L. Polanský, J. Sláma (eds), Thiddag (998–1017). Příběh biskupského denáru, Praha, pp. 9–16.
Google Scholar

Sobiesiak J.A. 2006. Bolesław II Przemyślida (†999), Kraków.
Google Scholar

Suchodolski S. 2001–2002 [2003]. Die Münzen des heiligen Adalbert, des Schutzpatrons von Polen, Böhmen und Ungarn, Numizmatikai Közlöny 100–101, pp. 79–93.
Google Scholar

Suchodolski S. 2002. Monety Świętego Wojciecha, [in:] C. Buśko (ed.), Civitas & villa, Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, Wrocław-Praha, pp. 447–452 [the same in: S. Suchodolski, Moneta polska i obca w średniowieczu, Warszawa 2017, pp. 287–296, supplement: pp. 297–300].
Google Scholar

Suchodolski S. 2018. Mince svatého Vojtěcha, Folia Numismatica 32/1, pp. 3–15.
Google Scholar

Thietmar, Chronicon – Die Chronik des Bischofs Thietmar von Merseburg und ihre Korveier Überarbeitung, R. Holtzmann (ed.), Monumenta Germaniae Historica. Scriptores rerum Germanicarum, N.S. 9, Berlin 1935.
Google Scholar