Church-Hospital Complex of the Holy Spirit in Szydłów (Lesser Poland) in the Light of Field Research and Against a Comparative Background

Tomasz Olszacki

doi:10.23858/FAH38/2025.002

Published: 2025-12-30

Vol. 38 (2025)

Church-Hospital Complex of the Holy Spirit in Szydłów (Lesser Poland) in the Light of Field Research and Against a Comparative Background

Tomasz Olszacki

Fasciculi Archaeologiae Historicae

Section: Articles

https://doi.org/10.23858/FAH38/2025.002

Abstract

This article presents the results of an archaeological and architectural investigation of the church and hospital complex of the Holy Spirit in Szydłów, one of the most interesting surviving examples of this type of layout in Poland. This study analyses the structural evolution of this site from the 16^th to the 18^th century, and reconstructs its successive development phases based on written sources, field studies and analysis of anthropological burials. Special attention was given to the complex’s social and sepulchral uses, as well as its place against the background of hospital management in Poland and Europe. This study highlights the significance of future interdisciplinary studies of similar sites, which allow us to gain further insight into the transformation of the spatial disposition of hospital and sepulchral complexes that occurred between the Middle Ages and the modern period. They were marked by the narrowing of the religious sphere in favour of the secular functionalization of space and the separation of these once equivalent contents, with their long-term interpenetration evident in the example of the provincial Szydłów project up to the end of the 18^th century.

Keywords:

Lesser Poland, Szydłów, Middle Ages, Modern Period, hospital churches, historical hospital management, hospital architecture

Most read articles by the same author(s)

Download files

PDF

Citation rules

Olszacki, T. (2025). Church-Hospital Complex of the Holy Spirit in Szydłów (Lesser Poland) in the Light of Field Research and Against a Comparative Background. Fasciculi Archaeologiae Historicae, 38, 39–64. https://doi.org/10.23858/FAH38/2025.002

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Antosiewicz K. 1978. Opieka nad chorymi w krakowskim szpitalu Świętego Ducha (1220–1741). “Roczniki Humanistyczne” 26(2), 35-79.
Google Scholar

Arendarska B. 1999. Nasz Szydłów, którego nie znamy? Szydłów.
Google Scholar

Bardecka A. 1982. Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333-1370). Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź.
Google Scholar

Duc le V. 1998. Encyclopedie medieval, vol. I: Architecture. Inter-Livres.
Google Scholar

Fijałkowska-Mader A., Złonkiewicz Z., Król P. 2019. Kamień w zabytkowej architekturze Szydłowa. “Przegląd Geologiczny” 67(9), 736-748.
Google Scholar

Filipowicz P., Witkowski W. 2007. Architektura kaplic św. Antoniego i św. Rocha w Łagiewnikach. In: Z. Lechowicz, A. Nierychlewska (eds.), Kaplice w Łagiewnickim Lesie. Dzieje, badania i prace konserwatorskie. Łódź, 40-74.
Google Scholar

Glinkowski W. 1989. Układ przestrzenny, obwarowania i zabudowa miasta w XVI-XVII w.. In: B. Baranowski (ed.), Dzieje Piotrkowa Trybunalskiego. Łódź, 43-72.
Google Scholar

Głowacki K. 1984. Urbanistyka Piotrkowa Trybunalskiego, vol. 1. Piotrków, Kielce.
Google Scholar

Guldon Z., Kowalski W. 1998. Stan szpitalnictwa w województwie sandomierskim w drugiej połowie XVII wieku. In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 155-163.
Google Scholar

Kalinowski W., Keckowa A. 1978. Urządzenia użyteczności publicznej. In: A. Keckowa, D. Molenda (eds.), Historia kultury materialnej Polski w zarysie 3: od XVI do połowy XVII w. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, 349-393.
Google Scholar

Kiryk F. 1994. Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie w XIII-XVI w. Kielce.
Google Scholar

Kiryk F. 2011. Szydłów w późnym średniowieczu. In: C. Jastrzębski (ed.), Szydłów przez stulecia. Monografia Gminy Szydłów. Szydłów, 53-71.
Google Scholar

Kołodziejski S. 2005. Szydłów. Studium historyczno-konserwatorskie. Analiza historyczna i wytyczne konserwatorskie dla ochrony i rozwoju miejscowości Szydłów. Kraków. Typescript in the archives of the Voivodeship Monument Conservation Office in Kielce [hereinafter WUOZ Kielce].
Google Scholar

Kołodziejski S. 2011. Odbudowa miasta i konserwacja zabytków. In: C. Jastrzębski (ed.), Szydłów przez stulecia. Monografia Gminy Szydłów. Szydłów, 223-239.
Google Scholar

Kracik J., Rożek M. 1986. Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie. O marginesie społecznym XVI-XVIII w. Kraków.
Google Scholar

Krasnowolski B. 2004. Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze ziemi krakowskiej w XIII i XIV wieku. Vol. 1: Miasta Ziemi Krakowskiej chronologia procesów osadniczych i typologia układów urbanistycznych. Kraków.
Google Scholar

Kruppé J. 1998. Szpital kapitulny Świętego Ducha we Fromborku. In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 185-201.
Google Scholar

Kunkel R. M. 2006. Architektura gotycka na Mazowszu. Warszawa.
Google Scholar

Kutrzebianka K. 1957. Szydłów. In: J. Z. Łoziński, B. Wolff (eds.), Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, vol. 3: Województwo kieleckie 1: Powiat buski. Warszawa, 73-80.
Google Scholar

Litak S. 1998. Szpitale w dobie przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka. In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 13-31.
Google Scholar

Łabęcki Z. 1994. Kościół Rzym.-Kat, p.w. św. Ducha i szpital – ruina. Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, no. 1868. Typescript in the archives of WUOZ Kielce.
Google Scholar

Mazur E. 1998. Zmiana funkcji szpitala w XIX wieku (na przykładzie szpitali warszawskich). In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 221-240.
Google Scholar

Miłobędzki A. 1975. Architektura regionu świętokrzyskiego w XVII wieku. “Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego” 9, 57-85.
Google Scholar

Miłobędzki A. 1980. Architektura polska XVII wieku. Warszawa.
Google Scholar

Mossakowski S. 1973. Tylman z Gameren. Architekt polskiego baroku. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk.
Google Scholar

Mossakowski S. 2012. Tylman z Gameren (1632-1706). Twórczość architektoniczna w Polsce. Warszawa, Monachium, Berlin.
Google Scholar

Olszacki T. 2017. Opracowanie wyników badań archeologicznych i wstępnych badań architektonicznych przeprowadzonych w obrębie zespołu sakralno-szpitalnego p.w. Świętego Ducha w Szydłowie w kwietniu-maju 2017 roku. Łódź. Typescript in the archives of WUOZ Kielce.
Google Scholar

Olszacki T. 2018. Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych przeprowadzonych w rejonie zespołu sakralno-szpitalnego pw. św. Ducha w Szydłowie w 2018 roku. Łódź. Typescript in the archives of WUOZ Kielce.
Google Scholar

Olszacki T. 2023. Pałac królewski w Szydłowie – gmach salowy z przełomu XIV i XV w. na tle porównawczym. In: A. Bocheńska, P. Mrozowski (eds.), Zamki w Polsce u progu nowych czasów. Transformacje i fundacje w XV w. Colloquia Castrensia 3. Warszawa, 47-75.
Google Scholar

Pospieszny K. 1998. Program i forma architektoniczna krzyżackich infirmerii zamkowych w Prusach. In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 109-133.
Google Scholar

Prucnal D. 1999. Stan badań nad szpitalnictwem w przedrozbiorowej Polsce. “Roczniki Humanistyczne” 57(2), 59-75.
Google Scholar

Rębkowski M. 2010. Domus sancti Spiritus. Szpital średniowiecznego Kołobrzegu w świetle archeologii. In: M. Rębkowski (ed.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 5. Szczecin, 147-163.
Google Scholar

Samek M. 1989. XVII-wieczna architektura kościoła Św. Trójcy w Kielcach. “Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach” 15, 57-84.
Google Scholar

Słoń M. 2000. Szpitale średniowiecznego Wrocławia. Warszawa.
Google Scholar

Staniszewski P. 2004. Szpitalnictwo kościelne w archidiakonacie łęczyckim i łowickim do 1795 roku. Warszawa.
Google Scholar

Strojny W. 2011. Plan regulacyjny miasta narodowego Szydłów z 1823 roku. In: C. Jastrzębski (ed.), Szydłów przez stulecia. Monografia Gminy Szydłów. Szydłów, 149-154.
Google Scholar

Surdacki M. 1992. Opieka społeczna w Wielkopolsce Zachodniej w XVII i XVIII wieku. Lublin.
Google Scholar

Surdacki M. 2015. Sieć szpitali łacińskich w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. “Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i Kultury Katolickiej w Polsce” 123, 133-184. DOI: https://doi.org/10.52204/np.2015.123.133-184
Google Scholar

Szpitalnictwo w dawnej Polsce, ed. M. Dąbrowska and J. Kruppé, Warszawa 1998.
Google Scholar

Szydłów przez stulecia. Monografia Gminy Szydłów, ed. C. Jastrzębski. Szydłów.
Google Scholar

Tyszkiewicz J. 1998. Szpitale w Polsce średniowiecznej. O zakresie problematyki i inne uwagi. In: M. Dąbrowska, J. Kruppé (eds.), Szpitalnictwo w dawnej Polsce. Warszawa, 33-39.
Google Scholar

Widawski J. 1973. Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku. Warszawa.
Google Scholar

Wiśniewski J. 1929. Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stopnickiem. Marjówka.
Google Scholar

Zimnowoda-Krajewska B. 2011. Toruński przytułek św. Wawrzyńca w świetle źródeł archeologicznych na tle średniowiecznego szpitalnictwa europejskiego. “Archaeologia Historica Polona” 19, 47-61.
Google Scholar

Zyglewski Z. 2011. Polityka klasztorna Kazimierza Wielkiego. In: J. Maciejewski, T. Nowakowski (eds.), Kazimierz Wielki i jego państwo. W siedemsetną rocznicę urodzin ostatniego Piasta na tronie polskim. Bydgoszcz, 151-173.
Google Scholar