Quantity matters. Studies on defensive settlements of the Hallstatt Period in Greater Poland

Grzegorz Szczurek; Marcin Krzepkowski; Piotr Wroniecki; Artur Różański

doi:10.23858/SA/77.2025.1.4176

Published: 2025-12-03

Vol. 77 No. 1 (2025)

Quantity matters. Studies on defensive settlements of the Hallstatt Period in Greater Poland

Grzegorz Szczurek , Marcin Krzepkowski , Piotr Wroniecki , Artur Różański

Sprawozdania Archeologiczne

Section: Field Survey and Materials

https://doi.org/10.23858/SA/77.2025.1.4176

Abstract

The issue of defensive settlement during the Hallstatt period (HaC-HaD) in the area of Greater Poland constitutes an important, although still insufficiently recognised, research topic. Given current research, 21 well-documented defensive sites are believed to have operated in the region at the beginning of the Iron Age. The article’s findings indicate that there has been a significant underestimation of the phenomenon’s scale. Pilot studies limited to three neighbouring districts have identified at least three new probable fortified settlements. The research was preliminary and requires continuation to confirm its chronological attribution to the Hallstatt period reliably. In the authors’ opinion, applying analogous methodological assumptions in other areas of the region may yield comparable findings and thus significantly shape the catalogue of defensive settlements from the beginnings of the Iron Age
in Greater Poland. Considerable progress in these studies could indeed be achieved through systematic and reliable remote sensing prospection, as well as through a re-analysis of sites previously assessed negatively.

Keywords:

Early Iron Age, Wielkopolska (Greater Poland) , Hallstatt Period, defensive structures, fortified settlements, Lusatian culture

Most read articles by the same author(s)

Przemysław Dulęba, Piotr Wroniecki, Roman Brejcha, Non-destructive survey of a prehistoric fortified hill settlement in Marchocice, Little Poland , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 67 (2015)

Download files

PDF

Citation rules

Szczurek, G., Krzepkowski, M., Wroniecki, P., & Różański, A. (2025). Quantity matters. Studies on defensive settlements of the Hallstatt Period in Greater Poland. Sprawozdania Archeologiczne, 77(1), 317–346. https://doi.org/10.23858/SA/77.2025.1.4176

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Durczewski D. 1977. Sprawozdanie z badań ratunkowych na osadzie z II okresu epoki brązu w Pudliszkach
Google Scholar

woj. Leszno. Fontes Archaeologici Posnanienses 26, 200-202.
Google Scholar

Dzięgielewski K. 2017. The rise and fall of Biskupin and its counterparts. In P. Urbańczyk (ed.), The
Google Scholar

Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages.
Google Scholar

Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 342-366.
Google Scholar

Fernandez-Gotz M. 2018. Urbanization in Iron Age Europe: Trajectories, patterns, and social dynamics. DOI: https://doi.org/10.1007/s10814-018-9116-8
Google Scholar

Journal of Archaeological Research 26/2, 117-162.
Google Scholar

Fogel J. 1985. Przemiany osadnictwa mikroregionu bnińskiego w epoce brązu i wczesnych okresach
Google Scholar

epoki żelaza. In J. Żak and J. Fogel (eds), Materiały do studiów nad osadnictwem bnińskim.
Google Scholar

Mikroregion bniński. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza
Google Scholar

w Poznaniu, 35-118.
Google Scholar

Gackowski J. 2012. Przestrzeń osadnicza Pojezierza Chełmińskiego i przyległych dolin Wisły, Drwęcy
Google Scholar

i Osy w młodszej epoce brązu i na początku epoki żelaza. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu
Google Scholar

Mikołaja Kopernika.
Google Scholar

Góralczyk A. 2024. Podstawy datowania grodów kultury łużyckiej na ziemiach polskich. Folia Praehistorica DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2024.29.04
Google Scholar

Posnaniensia 29, 57-88.
Google Scholar

Harding A., Rączkowski W. and Ważny T. 2009. The date and internal organisation of Early Iron Age
Google Scholar

fortified sites in north-western Poland: new results from geophysical survey and dendrochronological
Google Scholar

dating. Przegląd Archeologiczny 57, 39-71.
Google Scholar

Harding A., Rączkowski W. and Ważny T. 2010. Living on the lake in the Iron Age: new results from
Google Scholar

aerial photographs, geophysical survey and dendrochronology on sites of Biskupin types. Antiquity
Google Scholar

, 386-404.
Google Scholar

Hensel W. 1950. Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej 1. Poznań: Polskie
Google Scholar

Towarzystwo Prehistoryczne.
Google Scholar

Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. and Łosińska A. 1995. Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski
Google Scholar

wczesnohistorycznej 7. Poznań, Toruń: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Jaeger M. 2010. Untersuchungen zum Fundplatz 5 Pudliszki und seine Zugehörigkeit zum Netz frühbronzezeitlicher befestigter Siedlungen in Großpolen / Stanowisko Pudliszki 5 w ramach domniemanej sieci wczesnobrązowych osad obronnych Wielkopolski. In J. Müller, J. Czebreszuk and J. Kneisel (eds), Bruszczewo. Ausgrabungen und Forschungen in einer prähistorischen Siedlungskammer Grosspolens / Badania mikroregionu osadniczego z terenu Wielkopolski. Band/Tom II. Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 784-821.
Google Scholar

Janiak R. 2003. Grody kultury łużyckiej w międzyrzeczu górnej Warty i Prosny. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Google Scholar

Kaczmarek M. 2017. Nadziejewo. Cmentarzysko ciałopalne z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w środkowej Wielkopolsce/Nadziejewo. The Late Bronze Age and Early Iron Age Cremation Cemetery in Central Wielkopolska (= Hyperborea 3). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar

Kaczmarek M. and Szczurek G. 2015. The Early Iron Age Fortified Settlements in Wielkopolska (western Poland) – past and present perspectives in archaeological research. Praehistorische Zeitschrift 90/1-2, 245-270. DOI: https://doi.org/10.1515/pz-2015-0011
Google Scholar

Kostrzewski J. 1923. Wielkopolska w czasach przedhistorycznych, wyd. II. Poznań: Fiszer i Majewski.
Google Scholar

Kowalenko W. 1938. Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnohistorycznej (od VII do XII wieku). Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Google Scholar

Kozierowski S. 1935. Szematyzm historyczny ustrojów parochialnych dzisiejszej archidiecezji poznańskiej. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Krzepkowski M. 2024. Sprawozdanie z nieinwazyjnych badań archeologicznych przeprowadzonych w 2024 roku na działce nr ewid. 1226 w Dolsku, gm. Dolsk, pow. Śremski, woj. wielkopolskie Kotowo, stan. 68, AZP 61-29/86 (dawniej jako Dolsk stan. 1 i stan. 6). Typescript in WUOZ. Poznań.
Google Scholar

Krzepkowski M., Szczurek G., Golis, A. and Rybicki R. 2024. Grodzisko z wczesnej epoki żelaza w Rogaczewie Wielkim, gm. Krzywiń, pow. kościański (stan. 22, AZP 60-27/129). Wyniki wstępnych badań weryfikacyjnych. Folia Praehistorica Posnaniensia 29, 223-242. DOI: https://doi.org/10.14746/fpp.2024.29.11
Google Scholar

Krzepkowski M., Kostyrko M., Bartkowiak R. and Hlebionek M. 2018. Między Czarnkowem, Ujściem i Chodzieżą. O kilku nieznanych siedzibach rycerskich z północnej Wielkopolski. In H. Machajewski (ed.), Archeologia dawnego osadnictwa Wielkopolski. Poznań: Oddział Wielkopolski Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, 157-172.
Google Scholar

Kurnatowska Z. and Łosińska A. 1981. Weryfikacja grodzisk wielkopolskich na półmetku. Fontes Archaeologici Posnanienses 32, 25-62.
Google Scholar

Lasak I. 1995. Wyniki badań osady obronnej w Pudliszkach, woj. leszczyńskie (stan.5). Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 36, 125-141.
Google Scholar

Mackiewicz M. 2023. Strongholds of the south-eastern Greater Poland: a regional non-invasive survey. Advances in On- and Offshore Archaeological Prospection. https://doi.org/10.38072/978-3-928794-83-1/P38. DOI: https://doi.org/10.38072/978-3-928794-83-1/p38
Google Scholar

Malinowski T. 1955. Grodziska ludności kultury łużyckiej w Wielkopolsce. Fontes Archaeologici Posnanienses 5, 1-48.
Google Scholar

Münch H. 1946. Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Niedziółka K. 2017. Hill-Forts from the Late Bronze Age and the Early Iron Age in Pomerania: An Overlooked Problem. Archaeologica Baltica 24, 43-58. DOI: https://doi.org/10.15181/ab.v24i0.1565
Google Scholar

Niesiołowska-Hoffmann A. 1963. Ze studiów nad budownictwem plemion kultury łużyckiej. Slavia Antiqua 10, 25-30.
Google Scholar

Niesiołowska-Wędzka A. 1966. Uwagi o osiedlach obronnych kultury łużyckiej. Na marginesie pracy W. Coblenza ‘Burgen der Lausitzer in Sachsen’. Slavia Antiqua 13, 405-428.
Google Scholar

Niesiołowska-Wędzka A. 1974. Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Instytut Historii Kultury Materialnej PAN.
Google Scholar

Nowakowski J. and Rączkowski W. 2000. Refutation of the myth: new fortified settlement from Late Bronze Age/Early Iron Age in Wielkopolska region (Poland). Antiquity 74, 765-766. DOI: https://doi.org/10.1017/S0003598X00060348
Google Scholar

Puziuk J. 2010. Konstrukcje obronne w grodach kultury łużyckiej. Materiały Archeologiczne 38, 5-33.
Google Scholar

Splitt J. A. 1986. Bieganin, gm. Raszków, woj. kaliskie. Archeologiczne badania weryfikacyjne grodziska (stan. 1). Typescript in WUOZ. Kalisz.
Google Scholar

Szamałek K. 2009. Procesy integracji kulturowej w młodszej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza na Pojezierzu Wielkopolskim. Poznań: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Szczurek G. 2018.Wielowieś nad Prosną – reinterpretacja umocnień ‘Wzgórza Małgorzatka’. In J. Wierzbicki (ed.), Badania archeologiczne na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w latach 2013-
Google Scholar

Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Ośrodek Studiów Pradziejowych i Średniowiecznych w Poznaniu, Wielkopolski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Poznaniu, Oddział Wielkopolski Stowarzyszenia Naukowego Archeologów Polskich, Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne, 93-100.
Google Scholar

Szczurek G. 2021. Pleszewski mikroregion osadniczy społeczności łużyckich pól popielnicowych, część I/The Pleszew settlement Lusatian Urnfields microregion, part I (= Hyperborea 4). Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar

Szczurek G. 2024. Uwagi o stanie i potrzebach badań nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza w południowo-wschodniej Wielkopolsce. In G. Szczurek (ed.), Archeologia Calisiensis. Z dziejów Wielkopolski Południowo-Wschodniej. Pękowice, Kalisz: Wydawnictwo Profil-Archeo, Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu, 63-97. DOI: https://doi.org/10.33547/Arch.Cal.2024.02
Google Scholar

Śmigielski W. 1991. Grody kultury łużyckiej w Wielkopolsce. Wstęp do problematyki. In J. Jaskanis (ed.), Prahistoryczny gród w Biskupinie. Problematyka osiedli obronnych na początku epoki żelaza. Warszawa: Wydawnictwo PMA, 23-35.
Google Scholar

Śmigielski W. 1993. Grodziska ludności kultury łużyckiej w Wielkopolsce. In F. Rożnowski (ed.), Miscellanea archaeologica Thaddaeo Malinowski dedicata que Franciscus Rożnowski curavit. Słupsk, Poznań: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Słupsku, Sorus sp. cyw., 348-357.
Google Scholar

Śmigielski W. and Szczurek G. 2013. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 1973 r. na grodzisku ludności kultury łużyckiej w Grodzisku, gm. Pleszew, woj. wielkopolskie. In G. Szczurek and A. Różański (eds), Grodzisko z wczesnej epoki żelaza i wczesnego średniowiecza w Grodzisku, gm. Pleszew. Studia i Materiały. Poznań: Fundacja Ochrony Zabytków w Poznaniu, Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna Profil-Archeo, 11-47.
Google Scholar

Walanus A. and Goslar T. 2004. Wyznaczanie wieku metodą C14 dla archeologów. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Ważny T. 1994. Dendrochronology of Biskupin – absolute dating of the Early Iron Age settlement. Bulletin Polish Academy of Sciences, Biological Sciences 42/3, 283-289.
Google Scholar

Ważny T. 2009. Dendrochronologia drewna biskupińskiego, czyli co drzewa zapisały w przyrostach rocznych. In L. Babinski (ed.), Stan i perspektywy zachowania drewna biskupińskiego (= Biskupińskie Prace Archeologiczne 7). Biskupin: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 63-76.
Google Scholar

Wroniecki P. 2024. Cyfrowe opracowanie i analiza danych z nieinwazyjnych badań archeologicznych w Dolsku, gm. Dolsk (Kotowo, st. 68). Typescript in WUOZ. Poznań.
Google Scholar

Wroniecki P., Molewski P. and Uziembło R. 2021. Revealing the first location of abandoned medieval town Toruń, Poland, with the use of integrated noninvasive research. Archaeological Prospection 29/2, 275-292. DOI: https://doi.org/10.1002/arp.1851
Google Scholar

Wyrwińska E. 2001. Gród ludności kultury łużyckiej w Jurkowie. Kronika Wielkopolski 4(100), 124-128.
Google Scholar

Żychlińska J. 2013. Przemiany stylistyczne naczyń ceramicznych ludności kultury łużyckiej w Wielkopolsce. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Google Scholar