https://doi.org/10.23858/SA70.2018.009
The paper focuses on a ritual of covering the dead with seeds of plants: poppy and field mustard. This habit is recorded in Slavic folkloristic-ethnographic sources and is considered as one of so-called anti-demonic practices. In archaeological literature this habit is usually not mentioned among so-called criteria of atypical burials. What is more obvious or easier to reveal are mechanic and not mental ways of stopping the “dangerous” dead in the grave. The paper discusses burials from early medieval cemeteries which contain the afore-mentioned plant seeds. Due to their fecundity, such seeds are considered hardly countable and for this reason, among others, in folk imagination they were believed to possess apotropaic and magical traits.
Download files
Citation rules
Cited by / Share
References
Abbott G. F. 1903. Macedonian Folklor. Cambridge: Cambridge University Press.
Google Scholar
Agapkina T. A. 2011. Simvolika osvoennogo prostranstva: ugol. In S. M. Tolstaya (ed.), Prostranstvo i vremya v yazyke i kulture. Moskva: Indrik, 13–53.
Google Scholar
Andryunina M. A. 2011. Simvolicheskoe «kormlenie» umershikh: prostranstvennaya kharakteristika. In S. M. Tolstaya (ed.), Prostranstvo i vremya v yazyke i kulture. Moskva: Indrik, 70–87.
Google Scholar
Andrzejowski J. 2011. Out of the Social Structure? A Late Roman Period Female Grave from Jartypory, Eastern Poland, In D. Quast (ed.), Weibliche Eliten in der Frühgeschichte. Female Elites in Protohistoric Europe, Internationale Tagung vom 13. bis zum 14. Juni 2008 im RGZM im Rahmen des Forschungsschwerpunktes »Eliten«, Mainz: Verlag des Römisch-Germanischen Zentralmuseums, 185–200.
Google Scholar
Badura M. 2010. Rola roślin w jadłospisie Gdańszczan w okresie XIII–XVIII w. – przesłanki archeobotaniczne. In R. Stolična and A. Drożdż (eds), Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze (= Bibliotheca Ethnologiae Europeae Centralis 2). Cieszyn, Katowice, Brno Uniwersytet Śląski w Katowicach, 160–177.
Google Scholar
Bagiński S. and Mowszowicz J. 1966. Krajowe rośliny lecznicze. Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar
Baranowski B. 1981. W kręgu upiorów i wilkołaków. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Google Scholar
Barber P. 1988. Vampires, Burial, and Death. Folklore and Reality. New Haven, London: Yale University Press.
Google Scholar
Benkovskiy I. 1905. Mak v narodnoy demonologii na Volyni. Kievskaya starina 89(4), 34–36.
Google Scholar
Biegeleisen H. 1930. Śmierć w obrzędach, zwyczajach i wierzeniach ludu polskiego. Warszawa: Dom Książki Polskiej s-ka akc.
Google Scholar
Bieniek A., Wacnik A. and Tomczyńska Z. 2006. Rośliny z późnośredniowiecznych warstw archeologicznych na Rynku Głównym w Krakowie. Raport z badań prowadzonych w 2004 roku. Materiały Archeologiczne 36, 201–219.
Google Scholar
Bohdanowicz J. 1994. Demonologia ludowa. Relikty wierzeń w strzygonie i zmory. Literatura Ludowa 38(2), 43–62.
Google Scholar
Bohdanowicz J. 1996. Pożywienie. In J. Bohdanowicz (ed.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego 3 (Pożywienie i sprzęty z nim związane). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 7–71.
Google Scholar
Bohdanowicz J. 1999. Wyposażenie zmarłego. In J. Bohdanowicz (ed.), Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego 5 (Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. 98–111.
Google Scholar
Bonowska M. 2003. Korony śmierci – zarzucony pomorski zwyczaj pogrzebowy. In W. Łysiak (ed.), Życie dawnych Pomorzan. Materiały z konferencji, Bytów 17–18 października 2002 2. Bytów, Słupsk: Pomorska Akademia Pedagogiczna w Słupsku, Muzeum Zachodnio-Kaszubskie w Bytowie, 125–134.
Google Scholar
Bonowska M. 2004. Przemijanie. Śmierć, pogrzeb i życie pozagrobowe w wyobrażeniach mieszkańców Pomorza Zachodniego na przełomie XIX i XX wieku. Poznań: Wydawnictwo Eco.
Google Scholar
Bracha K. 2000. Vires herbarum. O właściwościach ziół w tradycji średniowiecznej. In W. Iwańczak and K. Bracha (eds), Człowiek i przyroda w średniowieczu i we wczesnym okresie nowożytnym. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 173–194.
Google Scholar
Broda B. and Mowszowicz J. 1985. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych, wyd. 4. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich.
Google Scholar
Brzozowska A. 2009. Topielcem może być żywy człowiek, ale taki, który „ze złem trzyma”. Obraz topielca w polskiej kulturze ludowej. In S. Niebrzegowska-Bartmińska and S. Wasiuta (eds), Stereotypy w języku i w kulturze. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia, 201–221.
Google Scholar
Burszta J. 1967. Zwyczaje i obrzędy pogrzebowe. In J. Burszta (ed.), Kultura ludowa Wielkopolski 3. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 177–195.
Google Scholar
Chlastawa J. B. 2014. Konie, tury i ziarna maku: ofiary zakładzinowe, czyli jak zapewnić sobie szczęście i ochronę domu we wczesnym średniowieczu. In J. Jędrysik (ed.), Nasi mniejsi bracia czy środek przetrwania? Znaczenie zwierząt w dziejach ludzkości. Kraków: Koło Naukowe Studentów Archeologii UJ, 77–86.
Google Scholar
Chodorowska I. 1998. Świat żywych i umarłych. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 52(2), 91–95.
Google Scholar
Drowdwiłło-Batura I. 2007. Relikty kultury tradycyjnej w świadomości mieszkańców powiatu augustowskiego w końcu XX wieku: nazewnictwo, duchy, strachy, zwidy, lecznictwo. Rocznik Augustowsko-Suwalski 7 [http://www.astn.pl/r2007.htm].
Google Scholar
Dragan J. 2015. Rola lnu w tradycyjnych obrzędach pogrzebowych i zaduszkowych w Polsce. Twórczość Ludowa 30(3–4), 13–18.
Google Scholar
Drążkowska A. 2007. Kwiaty i wianki elementem wyposażenia grobowego osiemnastowiecznych pochówków na podstawie znalezisk z kościoła św. Jana i z kościoła św. Trójcy w Gdańsku. In G. Nawrolska (ed.), XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada – 02 grudnia 2005. Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 491–498.
Google Scholar
Duma P. 2010. Grób alienata. Pochówki dzieci nieochrzczonych, samobójców i skazańców w późnym średniowieczu i dobie wczesnonowożytnej. Kraków: Avalon.
Google Scholar
Falis A. 2008. Zabiegi antywampiryczne w grobach dzie¬cięcych we wczesnośredniowiecznej Polsce. In A. Buko and W. Duczko (eds), Przez granice czasu. Księga jubileuszowa poświęco¬na Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu (= Acta Archaeologica Pultuskiensia 1). Puł¬tusk: Instytut Antropologii i Archeologii Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora, 105–117.
Google Scholar
Falkowski J. and Pasznycki B. 1935. Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem. Zarys etnograficzny. Lwów: Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Fărcaş C. P., Cristea V., Fărcaş S., Ursu T. M. and Roman A. 2015. The symbolism of garden and orchard plants and their representation in paintings (I). Contribuţii Botanice 50, 189–200.
Google Scholar
Federowski M. 1897. Lud białoruski na Rusi litewskiej. Materyały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1891 1. Kraków: Akademia Umiejętności.
Google Scholar
Fischer A. 1921. Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar
Fitkowski Ł. 2011. Bukiety zielne święcone w dniu Matki Boskiej Zielnej w Sanockiem. Etnobiologia Polska 1, 7–19.
Google Scholar
Gayduchik V. 2017. Mak kak sredstvo–apotropey v tradicionnoy narodnoy kulture Polesya. In E. I. Kovalchuk and L. A. Miroshnichenko-Gusak (eds), Minule i suchasne Volini i Polissya. Etnografichne muzeynictvo v Ukraini i na Volini. Naukoviy zbirnik 61 (Materiali Pyatoi Volinskoy naukovo-etnografichnoy konferenciy, 27–28 kvitnya 2017 roku, m. Luck). Luck: Upravlinnya kulturi Volinskoi oblderzhadministracii, Volinskiy krayeznavchiy muzey, Volinska oblasna organizaciya, Nacionalnoi spilki krayeznavciv Ukraini, 148–153.
Google Scholar
Gardeła L. 2017. Bad Death in the Early Middle Ages. Atypical Burials form Poland in a Comparative Perspective (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 36). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii URz.
Google Scholar
Gardeła L. and Duma P. 2013. Untimely death. Atypical Burials of Children in Early and Late Medieval Poland. World Archaeology 45(2), 314–332.
Google Scholar
Gardeła L. and Kajkowski K. 2013. Vampires, Criminals or Slaves? Reinterpreting « Deviant Burials » in Early Medieval Poland. World Archaeology 45(4), 107–126.
Google Scholar
Goncharov V. K. 1950. Raykoveckoe gorodishche. Kiev.
Google Scholar
Gregoricka L. A., Betsinger T. K., Scott A. B. and Polcyn M. 2014. Apotropaic Practices and the Undead: A Biogeochemical Assessment of Deviant Burials in Post-Medieval Poland. PLOS ONE 9(11): e113564 [https://doi.org/10.1371/journal.pone.0113564].
Google Scholar
Gustawicz B. 1882. Podania, przesądy, gadki i nazwy ludowe w dziedzinie przyrody. Część druga: Rośliny. Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej 6, 201–317.
Google Scholar
Immacolata Macioti M. 2006. Mity i magie ziół, przeł. I. Kania. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Google Scholar
Indycka A. 2000. Z badań nad cmentarzyskami gieckiego kom¬pleksu osadniczego. Studia Lednickie 6, 69–90.
Google Scholar
Jagla J. 2011. Podniebny ogród – treści ikonograficzne motywów floralnych w polichromii sklepienia kościoła pw. św. Michała w Bambergu. In A. S. Czyż, J. Nowiński and M. Wiraszka (eds), Architektura znaczeń: studia ofiarowane prof. Zbigniewowi Bani w 65. rocznicę urodzin i 40-lecie pracy dydaktyczne. Warszawa: Instytut Historii Sztuki UKSW, 402–413.
Google Scholar
Jaguś I. 2002. Lecznictwo ludowe w Królestwie Polskim na przełomie XIX i XX wieku. Kielce.
Google Scholar
Jostowa W. 1983. Zwyczaje pogrzebowe ludności polskiej Orawy. Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie 8, 105–118.
Google Scholar
Józefów-Czerwińska B. 2017. Zabobonem nazwano… O wierzeniach, wartościach i dawnych przekonaniach mieszkańców w ich związkach z przeszłością. Warszawa: Wydawnictwo Trzecia Strona.
Google Scholar
Kardaś A. 2007. Rośliny i ich symbolika w polskich obrzędach i obyczajach religijno-ludowych (wybór). In J. Marecki and L. Rotter (eds), Symbolika roślin. Heraldyka i symbolika chrześcijańska. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT, 73–84.
Google Scholar
Kibort J. 1899. Wierzenia ludowe w okolicach Krzywicz, w powiece Wileiskim. Wisła 13, 321–336, 389–408.
Google Scholar
Klepacki P. 2007. Rośliny o działaniu odurzającym w polskiej literaturze etnobotanicznej XIX w. In B. Kuźnicka (ed.), Historia leków naturalnych 6 (Rośliny odurzające w polskiej literaturze naukowej XIX w.). Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 103–119.
Google Scholar
Knapczyk A. 2002. Sen jako metonimia śmierci w kulturze ludowej. In J. Kolbuszewski (ed.), Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka 6. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, 594–600.
Google Scholar
Kobielus S. 2006. Florarium christianum. Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze. Kraków: Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów.
Google Scholar
Kolczyński J. 2003. Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoni (strzydze). Etnografia Polska 47(1–2), 211–246.
Google Scholar
Kolosova V. B. 2009. Leksika i simvolika slavyanskoy narodnoy botaniki. Etnolingvisticheskiy aspekt. Moskva: Indrik.
Google Scholar
Kolosova V. B. 2011. Demonologiya v slavyanskoy etnobotanike. In A.V. Gura (ed.), Slavyanskiy i balkanskiy folklor, Vinograde. K yubileyu Lyudmily Nikolaevny Vinogradovoy. Moskva: Indrik, 89–98.
Google Scholar
Kopaliński W. 2012. Słownik symboli. Warszawa: Rytm.
Google Scholar
Kopeć J. J. 1998. Błogosławieństwo ziół i kwiatów na uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Roczniki Teologiczne 45(8). 393–401.
Google Scholar
Kosiek T. 2011. Praktyki i wierzenia związane ze śmiercią na Łemkowszczyźnie w XIX i na początku XX wieku w świetle źródeł etnograficznych. In J. Starzyński and B. Tarasiewicz (eds), Łemkowie – wczoraj, dziś, jutro... Legnica: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”, 213–228.
Google Scholar
Kosiek T. 2012. Śmierć na Łemkowynie. Skarby podkarpackie 3(34), 31–33.
Google Scholar
Kość K. 2004. „Śmierć drzwiami życia”. O śmierci i umieraniu jako metaforach życia w polskiej kulturze ludowej. Literatura Ludowa 48(3), 3–27.
Google Scholar
Kowalski P. 1998. Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar
Koźluk M. 2013. Mak hieroglifem zapomnienia. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Romanica 8, 19–36.
Google Scholar
Krist J. 1985. Pohřební obyčeje na Kyjovsku. In V. Frolec (ed.), Čas života. Rodinné a společenské svátky v životě člověka. Brno: Blok, 174–180.
Google Scholar
Krivenko A. 2015. Obraz vidmi u kupalskikh poviryakh Volinyan. Narodnoznavchi zoshiti 2, 463–475.
Google Scholar
Kujawska M., Łuczaj Ł., Sosnowska J. and Klepacki P. 2016. Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Kukharenko S. 2011. Tratidional Ukrainian Folk Beliefs about Death and the Afterlife (1). Folklorica 16, 65–86.
Google Scholar
Kukier R. 1965. Ludowe obrzędy i zwyczaje pogrzebowe na ziemi lubawskiej. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 3, 431–449.
Google Scholar
Kukier R. 1967. Ludowe zwyczaje, wierzenia i obrzędy pogrzebowe mieszkańców pogranicza Powiśla Lubelsko-Podlaskiego. Studia i Materiały Lubelskie. Etnografia 2, 181–222.
Google Scholar
Kurasiński T. and Skóra K. 2012. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski. Łódź: Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami IAE PAN.
Google Scholar
Kurasiński T. and Skóra K. 2013. A będziecie jedli owoce ze swej winorośli… O szczątkach roślinnych z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Radomiu, stan. 4. In J. Kolenda, A. Mierzwiński, S. Moździoch and L. Żygadło (eds), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze, w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów. Wrocław: Ośrodek Badań nad Kulturą Późnego Antyku i Wczesnego Średniowiecza IAE PAN, 637–648.
Google Scholar
Kurasiński T. and Skóra K. 2016. Cmentarzysko w Radomiu, stanowisko 4 (= Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Radomia 1). Łódź: Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami IAE PAN.
Google Scholar
Kuźnicka B. 1992. Znaczenie roślin halucynogennych w polskich tradycjach kulturowych. Zarys problematyki. Analecta. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej 1, 111–122.
Google Scholar
Lach K. 2000. Wierzenia, zwyczaje i obrzędy. Folklor pogranicza polsko-czeskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Lecouteux C. 2007. Tajemnicza historia wampirów, przeł. B. Spieralska. Warszawa: Bellona.
Google Scholar
Lehr U. 1995. Magia Czasu Śmierci. Zeszyty Interwencji Kryzysowej 5, 25–38.
Google Scholar
Lepówna B. 1981. Materialne przejawy wierzeń ludności Gdańska w X-XIII w. Pomorania Antiqua 10, 169–199.
Google Scholar
Lityńska-Zając M. 2005. Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu. Kraków: IAE PAN w Warszawie.
Google Scholar
Lityńska-Zając M. and Nalepka D. 2008. Średniowieczny świat roślin i pożywienie w świetle źródeł paleobotanicznych. In S. Suchodolski (ed.), Źródła historyczne wydobywane z ziemi. Wrocław: Wydawnictwo Chronicon, 79–92.
Google Scholar
Łeńska-Bąk K. 2004. Pokarmy obrzędowe w religijności ludowej. Kilka słów o maku, zbożu i każdym innym drobiazgu. In R. Pierskała (ed.), T. Smolińska, Pobożność ludowa w życiu liturgiczno-religijnym i w kulturze. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego UO, 187–198.
Google Scholar
Łeńska-Bąk K. 2010. O pokarmach, smakach i utraconych znaczeniach. Historia kultura sub speciae culinaria. Opole: Wydawnictwo UO.
Google Scholar
Łysiak W. 1996. Tropami zatartych śladów. Osobliwości dawnego folkloru Pomorza Zachodniego. In H. Rybicki (ed.), IV Konferencja kaszubsko-słowińska. Materiały z konferencji Ustka – Słupsk – Bytów 24 VI-26 VI 1996 r. Słupsk: Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Słupsku, 153–170.
Google Scholar
Łysiak W. 2000. Zaklinanie śmierci. Śmierć i pokuta w dawnym Księstwie Pomorskim. Poznań: Wydawnictwo Eco.
Google Scholar
Majewski E. and Jarecki W. 1903. Bydło w mowie, pojęciach i praktykach ludu polskiego. Wisła 17, 313–348.
Google Scholar
Marzell H. 1934–1935. Mohn (Schalfmohn; Papaver somniferum). In E. Hoffmann-Krayer and H. Bächtold-Stäubli (eds.), Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens 6. Berlin, Leipzig: Walter der Gruyter & Co., 450–452.
Google Scholar
Matczak M. D. 2014. Tak zwane pochówki antywampiryczne a zagadnienie zmian patologicznych. Próba reinterpretacji. In J. Wrzesiński and W. Dzieduszycki (eds), Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych (= Funeralia Lednickie 16). Poznań: SNAP Oddział w Poznaniu, 437–457.
Google Scholar
Matus I. 2011. Zwyczaje pogrzebowe na północnym Podlasiu. In F. Czyżewski, A. Dudek-Szumigaj and L. Frolak (eds), Nekropolie jako znak kultury pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 159–174.
Google Scholar
Michniewicz M. 2000. Omówienie wyników analizy botanicznej drewna z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Dziekanowicach stan. 22, gm. Łubowo, woj. wielkopolskie, ze szczególnym uwzględnieniem grobu 17/98. Studia Lednickie 6, 225–230.
Google Scholar
Michniewicz M. 2012. Uwagi botanika o resztkach roślinnych z grobów z cmentarzyska w Lubieniu, pow. piotrkowski. In Kurasiński T. and Skóra K. 2012, 333–338.
Google Scholar
Miśkiewicz M. 1969. Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce. Materiały Wczesnośredniowieczne 6, 241–301.
Google Scholar
Mjartan J. 1953. Vampírske povery v Zemplíne. Slovenský národopis 1, 107–134.
Google Scholar
Moszyński K. 1928. Polesie wschodnie. Materjały etnograficzne z wschodniej części b. powiatu mozyrskiego oraz z powiatu rzeczyckiego. Warszawa: Wydawnictwo Kasy im. Mianowskiego.
Google Scholar
Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian 2 (Kultura duchowa 1). Warszawa: Książka i Wiedza.
Google Scholar
Motyka M., Marcinkowski J. T. 2014. Dlaczego zażywali środki psychoaktywne? Cz. I. Rola i znaczenie środków psychoaktywnych w kulturze: od Pradziejów do początku XX wieku. Problemy Higieny i Epidemiologii 95 (2), 223–233.
Google Scholar
Mowszowicz J. 1982. Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar
Mowszowicz J. 1986. Krajowe chwasty polne i ogrodowe. Przewodnik do oznaczania, wyd. 3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar
Nadmorski Dr. [Łęgowski J.]. 1892. Kaszuby i Kociewie. Język, zwyczaje, przesądy, podania, zagadki i pieśni ludowe. Poznań: Drukarnia Dziennika Poznańskiego.
Google Scholar
Navrátilová A. 1996. „Nečistí zemřelí” v posmrtných a pohřebních obřadech českého lidu. Český lid 83(1), 21–31.
Google Scholar
Navrátilová A. 2004. Narození a smrt v české lidové kultuře. Praha: Vyšehrad.
Google Scholar
Navrátilová A. 2005. Revenantsví v české lidové tradici jako obraz cizího, nepřatelského světa. Studia Mythologica Slavica 8, 115–136.
Google Scholar
Niebrzegowska S. 2000. Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Google Scholar
Nowakowska J. and Weigl M. 2003., Śmierć a codzienność. Obrzęd pogrzebowy na Żytomierszczyźnie. In Ł. Smyrski and M. Zowczak (eds), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne. Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Wydawnictwo DiG, 273–282.
Google Scholar
Nowiński M. 1983. Dzieje upraw i roślin leczniczych, wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar
Novikov Yu. A. 2005. Po zavetam stariny. Mifologicheskie skazaniya, zagovory, poverya, bytovaya magiya staroobryadcev Litvy. Sankt-Peterburg: Tropa Troyanova.
Google Scholar
Ochrymowicz J. 1900. Pojęcia ludowe o niektórych ziołach. Wisła 14, 332–338.
Google Scholar
Ogrodowska B. 2001. Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik, wyd. 2. Warszawa: Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów.
Google Scholar
Osiński Z. 2003. Zabobon, przesąd, diabły, czarownice i wilkołaki w pamiętnikach polskich z XVI i XVII wieku. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, sectio F Historia 58, 59–72.
Google Scholar
Ossadnik H. 1993. Elementy kultury duchowej zachodniej Bojkowszczyzny. Obrzędy pogrzebowe, wiara w życie pozagrobowe, złe duchy, upiory i czarownice. Płaj 6, 108–114.
Google Scholar
Ossadnik H. 2001. Zwyczaje pogrzebowe doliny Osławy, Osławicy i Kalniczki. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku 35. 109–139.
Google Scholar
Ossendowski F. A. 1934. Polesie. Poznań: Wydawnictwo Polskie.
Google Scholar
Paluch A. 1988. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wrocław: Wydawnictwo UWr.
Google Scholar
Paluch A. 1989. Zerwij ziele z dziewięciu miedz…”. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i początku XX wieku. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Pawlak E. and Pawlak P. 2007. Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” z Poznania-Śródki (Rynek Śródce 4). Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 8, 63–93.
Google Scholar
Pawlak L. 2014. Zwyczaje i obrzędy pogrzebowe regionu Podlasia. Literatura Ludowa 58(4–5), 25–37.
Google Scholar
Pawlak P. 1998. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „szkieletowe” w Poznaniu-Śródce w świetle badań w 1994 roku. Slavia Antiqua 39, 215–282.
Google Scholar
Pełka L .J. 1987. Polska demonologia ludowa, Warszawa: Iskry.
Google Scholar
Perszon J. 1999. Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach. Pelplin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Google Scholar
Petrycka A. 2003. „Umrzeć w wianku”. Próba interpretacji nowożytnych pochówków z wiankami. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 51(1), 17–26.
Google Scholar
Piątkowska L. 1894. Lecznictwo ludowe w okolicach Sieradza. Wisła 8, 135–143.
Google Scholar
Pińska K. 2010. Rola badań archeobotanicznych. W poszukiwaniu śladów pożywienia roślinnego w obrzędach i rytuałach magicznych na terenie średniowiecznej Słowiańszczyzny. In R. Stolična and A. Drożdż (eds), Historie kuchenne. Rola i znaczenie pożywienia w kulturze (= Bibliotheca Ethnologiae Europeae Centralis 2). Cieszyn, Katowice, Brno Uniwersytet Śląski w Katowicach, 145–159.
Google Scholar
Piotrowicz S. 1907. Znachorka i wróżka Jewdokia Bojczuk. Materyały folklorystyczne ze wsi Bortnik na Pokuciu. Lud 13, 118–129, 216–232.
Google Scholar
Piwowarczyk D. 1988. Święto Matki Bożej Zielnej w polskich obrzędach i wierzeniach ludowych. In H. Zimoń (ed.), Z badań nad religią i religijnością ludową. Warszawa: Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów, 132–148.
Google Scholar
Podbielkowski Z. 1989. Słownik roślin użytkowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar
Pokropek A. 1993. Sen – brat śmierci. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 47(3–4), 110–112.
Google Scholar
Pol W. 1966. Prace z etnografii północnych stoków Karpat (= Archiwum Etnograficzne 29). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar
Polcyn M. 1993. Żyto z wczesnośredniowiecznego naczynia znalezionego na Ostrowie Lednickim, gm. Łubowo, woj. poznańskie, stan. 2. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 2, 255–262.
Google Scholar
Profantová Z. 2011. Sen a cesta posledná. Naratívna každodennost’ podvedomia. In J. Adamowski and K. Smyk (eds), Droga w języku i kulturze. Analizy antropologiczne. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 81–92.
Google Scholar
Ralston W. R. S. 1872. The Songs of the Russian people as illustrative of slavonic mythology and russian social life. London: Ellis & Green.
Google Scholar
Reinfuss S. 1984. O łemkowskich worożkach, baczach i czarownikach. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku 28, 23–35.
Google Scholar
Rohde Sloth P., Lund Hansen U. and Karg S. 2012. Viking Age garden plants from southern Scandinavia – diversity, taphonomy and cultural aspects. Danish Journal of Archaeology 1(1), 2012, 27–38.
Google Scholar
Rostafiński J. and Seidl O. 1965. Przewodnik do oznaczania roślin, wyd. 18. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.
Google Scholar
Rotter L. 2007. Symbolika kwiatów i ziół. In J. Marecki and L. Rotter (eds), Symbolika roślin. Heraldyka i symbolika chrześcijańska. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT, 147–158.
Google Scholar
Sawicka I. 2007. Chrześcijan obrządku wschodniego stosunek do śmierci. In M. Lubańska (ed.), Religijność chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim. Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Wydawnictwo DiG, 95–109.
Google Scholar
Sedakova O. A. 2004. Poetika obryada. Pogrebalnaya obryadnost vostochnykh i yuzhnykh slavyan. Moskva: Indrik.
Google Scholar
Seefried-Gulkowski E. 1911. Von einem unbekannten Volke in Deutschland. Ein Beitrag zur Volks- und Landeskunde der Kaschubei. Berlin: Deutsche Landbuchhandlung G.m.b.H.
Google Scholar
Serebryakova O. 2004. Mak v zhitti, obryadovosti ta folklori ukrainciv. Narodoznavchi zoshiti 1–2, 67–72.
Google Scholar
Serkowska D. 2003. Kontakty świata żywych ze światem zmarłych we wspólnocie wielowyznaniowej. In Ł. Smyrski and M. Zowczak (eds), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne. Warszawa: Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, Wydawnictwo DiG, 189–203.
Google Scholar
Siarkowski W. 1892. Mak. Wisła 6, 228-230.
Google Scholar
Sienkiewicz J. and Wasila J. 2010. Demonologia pogranicza kultur w Polsce północno-wschodniej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Google Scholar
Simonides D. 1988. Od kolebki do grobu. Śląskie wierzenia, zwyczaje i obrzędy rodzinne w XIX wieku. Opole: Instytut Śląski w Opolu.
Google Scholar
Skóra K. and Kurasiński T. 2009. Od ziarnka do ziarnka.... O przydatności analiz archeobotanicznych w badaniach nad wczesnośrednio¬wieczną obrzędowością pogrzebową (na przykładzie cmentarzyska w Lubieniu). In W. Dzieduszycki and J. Wrzesiń¬ski (eds), Metody. Źródła. Doku¬mentacja (= Funeralia Lednickie 11). Poznań: SNAP Oddział w Poznaniu, 301–308.
Google Scholar
Strzetelska-Grynberowa Z. 1899. Staromiejskie. Ziemia i ludność. Lwów: Muzeum im. Dzieduszyckich.
Google Scholar
Smykowska E. 2006. Zwyczaje i obrzędy prawosławne. Mały słownik. Warszawa: Verbinum Wydawnictwo Księży Werbistów.
Google Scholar
Sobotka P. 1879. Rostlinstvo a jeho význam v národních písních, pověstech, bájích, obřadech a pověrách slovanských. Příspěvek k slovanské symbolice. Praha: Matice české.
Google Scholar
Stanaszek Ł. M. 1998 Praktyki antywampiryczne w XI wieku sto¬sowane na terenie cmentarzyska szkieletowego na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu. Biuletyn Antropologiczny 2, 18–31.
Google Scholar
Stanaszek Ł. M. 2007. Znaczenie cech morfofunkcjonalnych osobnika dla sposobu jego pochówku na przykładzie tzw. pochówków antywampirycznych. In W. Dzieduszycki and J. Wrzesiński (eds.), Środowisko pośmiertne człowieka (= Funeralia Lednickie 9). Poznań: SNAP Oddział w Poznaniu, 283–289.
Google Scholar
Stanaszek Ł.M. 2016. Wampiry w średniowiecznej Polsce. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Google Scholar
Sudnik T. M. and Civyan T. V. 1981. Mak v rastitelnom kode okhovnogo mifa (balto-balcanica). In V. V. Ivanov (ed.), Balto-slavyanskie issledovaniya 1980. Moskva: Nauka, 300–317.
Google Scholar
Szcześniak K. 2008. Świat roślin światem ludzi na pograniczu wschodniej i zachodniej Słowiańszczyzny. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
Google Scholar
Sznajderman M. 1994. Zaraza. Mitologia dżumy, cholery i AIDS. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Google Scholar
Szot-Radziszewska E. 2005. Sekrety ziół. Wiedza ludowa, magia, obrzędy, leczenie. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Google Scholar
Szot-Radziszewska E. 2007a. Lecznictwo ludowe Ukraińców na przełomie XIX i XX wieku. Analecta. Studia i Materiały do Dziejów Nauki Polskiej 16(1–2), 69–107.
Google Scholar
Szot-Radziszewska E. 2007b. Stosowanie roślin o właściwościach odurzających w polskiej tradycji ludowej w XIX i XX wieku. In B. Kuźnicka (ed.), Historia leków naturalnych 6: Rośliny odurzające w polskiej literaturze naukowej XIX w. Warszawa: Instytut Historii Nauki PAN, 83–102.
Google Scholar
Szymanderska H. 2003. Polskie tradycje świąteczne. Warszawa: Świat Książki.
Google Scholar
Tolstaya S. M. 2001. Polesskie poverya o khodyachikh pokoynikakh. In A. A. Plotnikova (ed.), Vostochnoslavyanskiy etnolingvisticheskiy sbornik. Issledovaniya i materialy. Moskva: Indrik, 151–205.
Google Scholar
Trojanowska A. 2008. Święci i zioła w wierzeniach i praktykach polskiej wsi. In A. Zemanek and B. Zemanek (eds), Przyroda – Nauka – Kultura 2 (W poszukiwaniu jedności nauki i sztuki). Kraków: Ogród Botaniczny – Instytut Botaniki UJ, 311–322.
Google Scholar
Turek K. 1993. Ludowe zwyczaje, obrzędy i pieśni pogrzebowe na Górnym Śląsku. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Google Scholar
Tuszewicki M. 2015. Żaba pod językiem. Medycyna ludowa Medycyna ludowa Żydów aszkenazyjskich przełomu XIX i XX wieku. Kraków, Budapeszt: Wydawnictwo Austeria.
Google Scholar
Twarowska E. 1983. Zdobywanie pożywienia (zbieractwo wczesnośredniowieczne w Polsce). In J. K. Kozłowski and S. K. Kozłowski (eds), Człowiek i środowisko w pradziejach. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 218–231.
Google Scholar
Tymochowicz M. 2005. Zaopatrywanie na śmierć (na przykładzie badań z obszaru woj. lubelskiego). Okolice 3–4, 100–112.
Google Scholar
Tymochowicz M. 2016. Pieczywo obrzędowe na Lubelszczyźnie i jego współczesne uwarunkowania. Łódzkie Studia Etnograficzne 55, 80–98.
Google Scholar
Usacheva V. V. 2004a. Mak. In N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti. Etnolingvicheskiy slovar 3. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 170–174.
Google Scholar
Usacheva V. V. 2004b. Len. In N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti. Etnolingvicheskiy slovar 3. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 91–96.
Google Scholar
Usacheva V. V. 2004c. Oves. In N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti. Etnolingvicheskiy slovar 3. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 489–493.
Google Scholar
Usacheva V. V. 2009a. Proso. In. N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti. Etnolingvicheskiy slovar 4. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 300–304.
Google Scholar
Usacheva V. V. 2009b. Pshenica. In. N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti. Etnolingvicheskiy slovar 4. Moskva: Mezhdunarodnye otnosheniya, 373–377.
Google Scholar
Uzenyova E. S. 2011. Zaprety i predpisanya v tradicionnoy kulture Zakarpatya (s. Kolochava Mezhgorskogo r-na Zakarpatskoy oblasti). In A. V. Gura (ed.), Slavyanskiy i balkanskiy folklor, Vinograde. K yubileyu Lyudmily Nikolaevny Vinogradovoy. Moskva: Indrik, 290–298.
Google Scholar
Vinogradova L. N. 1993. Chtoby pokoynik „ne khodil”: kompleks mer v sostave pogrebalnogo obryada. In A. V. Chernecov (ed.), Konferencja Istoki russkoy kultury. Moskva: Institut arkheologii RAN, Institut slavyanovedeniya i balkanistiki RAN, 39–42.
Google Scholar
Vojtovich N. 2015. Narodna demonologiya Boykivshchini. Lviv: SPOLOM.
Google Scholar
Wachcińska O. 2013. Samobójstwo w kulturze ludowej w świetle przekazów folklorystycznych i etnograficznych. Literatura Ludowa 57 (6), 3–13.
Google Scholar
Walęciuk-Dejneka B. 2003. „Dialog z duchami” – mediacyjna funkcja chleba w tradycyjnej obrzędowości dziadów. In W. Książek-Bryłowa and H. Duda (eds), Język polski. Współczesność – historia 4. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 343–354.
Google Scholar
Wojciechowska B. 2000. Od godów do świętej Łucji. Obrzędy doroczne w Polsce późnego średniowiecza. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. J. Kochanowskiego.
Google Scholar
Wojciechowska B. 2014. Pamięć zmarłych w obrzędowości dorocznej polskiego średniowiecza. Saeculum Christianum 21, 42–50.
Google Scholar
Wrzesińska A. 2000. Wczesnośredniowieczny pochówek szkieletowy z grobu 17/98 z Dziekanowic, stanowisko 22, gm. Łubowo, woj. wielkopolskie. Studia Lednickie 6, 179–184.
Google Scholar
Wrzesińska A. and Wrzesiński J. 1999. Wykorzystanie analiz gatunkowych drewna z grobów wczesnośredniowiecznych (przykład Dziekanowic, stanowisko 22). In L. Babiński (ed.), Drewno archeologiczne. Badania i konserwacja. Sympozjum Biskupin-Wenecja, 22-24 czerwca 1999. Biskupin: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum w Biskupinie, 237–245.
Google Scholar
Wrzesińska A. and Wrzesiński J. 2000. Grób z misą brązową z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dziekanowicach, stan. 22, gm. Łubowo, byłe woj. poznańskie. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 5, 273–276.
Google Scholar
Wrzesiński J. 2000. Misa brązowa z cmentarzyska w Dziekanowicach – próba interpretacji. Studia Lednickie 6, 185–201.
Google Scholar
Wyrwa A. M. 2008. Zabobony, „wampiry” i remedia antywampiryczne. Przyczynek do poznania zachowań funeralnych. In J. Wrzesiński (ed.), Czarownice (= Funeralia Lednickie 2). Poznań; SNAP Oddział w Poznaniu, 43–66.
Google Scholar
Zyablyuk N. 2000. Mak u viruvannyakh, obryadakh i zvichayakh Ukrainciv. In L. Orel (ed.), Ukrainska rodina. Rodinniy i gromadskiy pobut. Kiiv: Vidavnictvo im. O. Teligi, 355–369.
Google Scholar
Zadrożyńska A. 2000. Światy, zaświaty. O tradycji świętowania w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl.
Google Scholar
Zadrożyńska A. and Braun K. 2003. Zielnik świętowań polskich. Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl.
Google Scholar
Zemanek A., Zemanek B., Klepacki P. and Madeja J. 2009. The poppy (Papaver) in old Polish botanical literature and culture. In J. P. Morel and A. M. Mercuri (eds), Plants and Culture: seeds of the cultural heritage of Europe. Bari: Centro Europeo per i Beni Culturali Ravello, 217–226.
Google Scholar
Zoll-Adamikowa H. 1971. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski 2 (Analiza). Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Google Scholar
Żuraw B., Haratym W., Tietze M. and Weryszko-Chmielewska E. 2014. Rośliny dziko rosnące o właściwościach toksycznych. Alergoprofil 10(1), 19–27.
Google Scholar
Żurek E. 2012–2013. Wpływ obrzędów grzebalnych na pośmiertny spokój duszy oraz ludowe wierzenia demonologiczne. Studia Filologiczne Uniwersytetu Jana Kochanowskiego 25/26, 329–341.
Google Scholar
Żydok P. 2004. Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne. In Z. Kobyliński (ed.), Hereditatem cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, Warszawa: Wydział Nauk Społecznych UKSW, Państwowe Muzeum Archeologiczne, Instytut Archeologii UW, 38–66.
Google Scholar