The environmental context of Early Neolithic cultural transformation in the Targowisko settlement region (Southern Poland)
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.1.2686Keywords:
LBK, Early Neolithic, Malice culture, Targowisko region, biogenic core sediments, environmental conditionAbstract
The aim of this article is to provide information on environmental changes in the Targowisko region in the Early Neolithic as a natural response to settlement and economic activity of the human population in that area. The discussion is based on lithological, geochemical, and palynological analyses, as well as the analysis of Cladocera within strata inside the TRG (Targowisko) core, located in a small wetland in the immediate vicinity of the eastern edge of the Neolithic settlement in the Targowisko region. Settlement analysis points to the absence of stable microregions and to the mobility of human groups. This is confirmed by the sequence of settlement episodes and economic activity, reflected in the stratigraphy of the core sediments, where episodes of significant human interference are followed by phases of almost complete regeneration of the environment. No differences have been noticed between the Linienbandkeramik and Malice culture communities as regards their impact on the environment.
Downloads
References
Behre K.E 1981. The interpretation of anthropogenic indicators in pollen diagrams. Pollen et Spores 23, 225-245.
Bengtsson L. and Enell M. 1986. Chemical analysis. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Paleohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 423-451.
Berglund B.E. and Ralska-Jasiewiczowa M. 1986. Pollen analysis and pollen diagrams. In B.E. Berglund (ed.), Handbook of Holocene Palaeoecology and Palaeohydrology. Chichester: John Wiley&Sons Ltd., 455-484.
Beug H. 2004. Leitfaden der Pollenbestimmung für Mitteleuropa und angrenzende Gebiete (= Guide to the Pollen Analysis for Central Europe and the Adjacent Areas). München: Pfeil.
Borówka R.K. 2007. Geochemiczne badania osadów jeziornych strefy umiarkowanej. Studia Limnologica et Telmatologica 1(1), 33-42.
Clift P. D., Olson E. D., Lechnowskyj A., Moran M. G., Barbato A. and Lorenzo J. M. 2019. Grain-size variability within a mega-scale point-bar system, False River, Louisiana. Sedimentology 66(2), 408-434.
Czekaj-Zastawny A. 2014. Brzezie 17. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A., Kukułka A., Kufel-Diakowska B., Lityńska-Zając M., Moskal-del Hoyo M. and Wilczyński J. 2020. The earliest farming communities north of the Carpathians: The settlement at Gwoździec site 2. PLoS ONE 15(1):e0227008. DOI: 10.1371/journal.pone.0227008
Czerniak L. 2013. House, household and village in the Early Neolithic of Central Europe: a case study of the LBK in Little Poland. In S. Kadrow and P. Włodarczak (eds), Environment and Subsistence – forty years after Janusz Kruk’s „Settlement studies”. Rzeszów, Bonn: Instytut Archeologii UR, Dr. Rudolf Habelt GmbH, 43‑67.
Duigan C. A. 1992. The ecology and distribution of the littoral freshwater Chydoridae (Branchiopoda, Anomopoda) of Ireland, with taxonomic comments on some species. Hydrobiologia 241, 1-70.
Flössner D. 2000. Die Haplopoda und Cladocera (ohne Bosminidae) Mitteleuropas. Leiden: Backhuys Publishers.
Frey D. G. 1986. Cladocera analysis. Handbook of Holocene palaeoecology and palaeohydrology. Oxford: B. B. E. Chichester, John Wiley & Sons Ltd., 667-692.
Grabowska B. and Zastawny A. 2014. Osada kultury malickiej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 255-416.
Hammer Q., Harper D.A.T. and Ryan P.D. 2001. Past: Paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electrica 4/1, 1-9.
Juggins S. 2007. C2 Software for ecological and palaeoecological data analysis and visualisation. User guide. Version 1.5. Newcastle upon Tyne, UK: Newcastle University.
Kadrow S. 2020a. Innovations in ceramic technology in the context of culture change north of the Carpathians at the turn of the 6th and 5th millennia BCE. In M. Furholt and M. Spataro (eds), Detecting and explaining technological innovation in prehistory (= Scales of transformation 8). Leiden: Sidestone Press, 85-105.
Kadrow S. 2020b. Faza i styl żeliezowski kultury ceramiki wstęgowej rytej w Polsce południowo-wschodniej. In M. Dębiec and T. Saile (eds), A planitiebus usque ad montes. Studia archaeologica Andreae Pelisiak vitae anno sexagesimo. Rzeszów 2020: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 143-152.
Kadrow S., Krzywda A., Rola J., Sławińska M. and Suchorska M. 2020. Materiały kultur neolitycznych ze stanowiska 2 w Zagórzu, woj. małopolskie. Raport 15, 7-108.
Kadrow S., Posselt M., Saile T., Wąs M., Abramów J. and Golański A. 2021. Culture transformation in Targowisko microregion. Trends of changes inside Danubian farmers. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 153-176.
Kalicki T. 2014. Studia geoarcheologiczne w rejonie Targowiska, stan. 10, 11, pow. wielicki w dolinie Raby. In J. Górski (ed.), Kompleks osadniczy kultury łużyckiej w Targowisku, stan. 10-12, pow. wielicki (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 15-34.
Kalicki T., 2015. Rekonstrukcja środowiska naturalnego w początkach epoki brązu na podstawie badań specjalistycznych w dolinie Raby i Podłężanki. In: J. Górski and P. Jarosz (eds), Wielofazowe osady kultury mierzanowickiej w Targowisku i Zakrzowcu na Pogórzu Wielickim (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 11-23.
Kittel P., Mazurkevich A., Alexandrovskiy A., Dolbunova E., Krupski M., Szmańda J., Stachowicz-Rybka R., Cywa K., Mroczkowska A., Okupny D., 2020. Lacustrine, fluvial and slope deposits in the wetland shore area in Serteya, Western Russia. Acta Geographica Lodziensia 110, 103-124.
Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Korhola A. and Rautio M. 2001. Cladocera and other branchiopod crustaceans. In J. P. Smol, H. J. B. Birks and W. M. Last (eds), Tracking Environmental Change Using Lake Sediments 4. Zoological Indicators. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. The Netherlands, 5-41.
Kozłowski J. K., Kaczanowska M., Czekaj-Zastawny A., Rauba-Bukowska A. and Bukowski K. 2015. Early/Middle Neolithic Western (LBK) vs. Eastern (ALPC) Linear Pottery Cultures: Ceramics and Lithic Raw Materials Circulation. Acta Archaeologica Carpathica 49(2014), 37‑76.
Kruk J. and Milisauskas S. 1999. Rozkwit i upadek społeczeństw rolniczych neolitu. The Rise and Fall of Neolithic Societies. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Latałowa M. 2007. Gospodarka człowieka w diagramach pyłkowych. In M. Makohonienko, D. Makowiecki and Z. Kurnatowska (eds), Studia interdyscyplinarne nad środowiskiem i kulturą w Polsce (= Stowarzyszenie Archeologii Środowiskowej. Środowisko – człowiek – cywilizacja 1), Poznań: Bogucki Wydawnictwo Naukowe, 171-187.
Locke A. and Sprules W.G. 2000. Effects of acidic pH and phytoplankton on survival and condition of Bosmina longirostris and Daphnia pulex. Hydrobiologia 437, 187-196.
Lotter A.F., Birks H.J.B., Hofmann W. and Marchetto A. 1997. Modern diatom, cladocera, chironomid, and chrysophyte cyst assemblages as quantitative indicators for the reconstruction of past environmental conditions in the Alps. 1. Climate. Journal of Paleolimnology 18/4, 395-420.
Markowski S. 1980. Struktura i właściwości podtorfowych osadów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznawania i klasyfikacji. In Kreda jeziorna i gytie 2. Gorzów Wlkp.-Zielona Góra: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi, 44-55.
Maruszczak H. 1980. Stratigraphy and chronology of the Vistulian loesses in Poland. Quaternary Studies in Poland 2, 57-76.
Mojski J.E. 2005. Ziemie polskie w czwartorzędzie. Zarys morfogenezy. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Myślińska E. 2010. Laboratoryjne badania gruntów i gleb. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Nalepka D. 1994. Historia roślinności w zachodniej części Kotliny Sandomierskiej w czasie ostatnich 15 000 lat. Wiadomości Botaniczne 38/3-4, 95-105.
Nalepka D. 2015. Transformacja szaty roślinnej w rejonie stanowisk 9 i 10 w Stanisławicach, w świetle danych palinologicznych. In M. Nowak and T. Rodak (eds), Osady z epoki kamienia i wczesnej epoki brązu na stanowisku 9 i 10 w Stanisławicach, pow. bocheński (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 341-352.
Nevalainen L., Sarmaja-Korjonen K. and Luoto T.P. 2011. Sedimentary Cladocera as indicators of past water-level changes in shallow northern lakes. Quaternary Research 75, 430-437.
Nowak M. 2009. Drugi etap neolityzacji ziem polskich. Kraków: Instytut Archeologii UJ.
Obidowicz A., Ralska-Jasiewiczowa M., Kupryjanowicz M., Szczepanek K., Latałowa M., Nalepka D. 2004. Picea abies (L.) H. Karst. – Spruce. In M. Ralska-Jasiewiczowa, M. Latałowa, K. Wasylikowa, E. Madeyska, Wright H.E. Jr and Turner Ch. (eds), Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAS, 147-157.
Pechtl J. 2020. Constant change of LBK settlement in the upper Danube region. Quaternary International 560-561, 240-247.
Pleskot K., Tjallingii R., Makohonienko M., Nowaczyk N. and Szczuciński W. 2018. Holocene paleohydrological reconstruntion of Lake Strzeszyńskie (western Poland) and its implications for the central European climatic transition zone. Journal of Paleolimnology 59, 443-459.
Punt W., Blackmore S., Hoen P. and Stafford P. 2003. Northwest European Pollen Flora (18). Amsterdam: Elsevier.
Pyzel J. (ed.) 2019. Ludwinowo, stanowisko7. Osada neolityczna na Kujawach (= Ocalone Dziedzictwo 8). Pękowice, Gdańsk 2019: Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna PROFIL-ARCHEO Magdalena Dzięgielewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Ratajczak-Szczerba M., Sobkowiak-Tabaka I. and Okuniewska-Nowaczyk I. 2014. Morfologia dna i osady denne kopalnego zbiornika w rynnie jordanowsko-niesulickiej koło Lubrzy, Pojezierze Lubuskie. Studia Limnologica et Telmatologica 8/2, 71-80.
Rauba-Bukowska A. 2021. Technological indicators in the late Linearbandkeramik and Malice culture pottery. Sprawozdania Archeologiczne 73/1, 119-151.
Starkel L., Michczyńska D., Krąpiec M., Margielewski W., Nalepka D. and Pazdur A. 2013. Progress in the holocene chrono-climatostrarigraphy of Polish territory. Geochronometria 40, 1-21.
Stasiak J. 1971. Szybkość sedymentacji złóż gytii wapiennej. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 107, 113-119.
Stockmarr J. 1971. Tablets with spores in absolute pollen analysis. Pollen et Spores 13(4), 615-621.
Szeroczyńska K.K. and Sarmaja-Korjonen K. 2007. Atlas of Subfossil Cladocera from Central and Northern Europe. Gruczno: Friends of the Lower Vistula Society.
Tobolski K. 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Walanus A. and Nalepka D. 1999. POLPAL Program for counting pollen grains, diagrams plotting and numerical analysis. Acta Palaeobotanica. Supplementum 2, 659-661.
Wasylikowa K,. Starkel L., Niedziałkowska E., Skiba S. and Stworzewicz E. 1985. Environmental changes in the Vistula valley at Pleszów caused by Neolithic man. Przegląd Archeologiczny 33, 19-55.
Whiteside M. C. 1970. Danish Chydorid Cladocera: modern ecology and core studies. Ecological Monographs 40(1), 79-118.
Wilczyński J. 2014. Paleolityczne oraz mezolityczne wyroby kamienne ze stan, 10, 11 w Targowisku, pow. Wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 21-61.
Wojciechowski A. 2000. Zmiany paleohydrologiczne w środkowej Wielkopolsce w ciągu ostatnich 12 000 lat w świetle badań osadów jeziornych rynny kórnicko-zaniemyskiej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Zastawny A. (ed.) 2014. Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad.
Zastawny A. and Grabowska B. 2014a. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej na stan. 10, 11 w Targowisku, pow. wielicki. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 63-253.
Zastawny A. and Grabowska B. 2014b. Materiały kręgu lendzielsko-polgarskiego i znaleziska późnoneolityczna ze stan. 10, 11 w Targowisku. In A. Zastawny (ed.), Targowisko, stan. 10, 11. Osadnictwo z epoki kamienia zagadnienia (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, 417-458.
Zawiska I., Zawisza E., Woszczyk M., Szeroczyńska K., Spychalski W. and Correa-Metrio A. 2013. Cladocera and geochemical evidence from sediment cores show trophic changes in Polish dystrophic lakes. Hydrobiologia 715, 181-193.
Zawiska I., Słowiński M., Correa-Metrio A., Obremska M., Luoto T., Nevalainen L., Woszczyk M. and Milecka K. 2015. The response of a shallow lake and its catchment to Late Glacial climate changes – A case study from eastern Poland. Catena 126, 1-10.
Zawiska I., Apolinarska K. and Woszczyk M. 2019. Holocene climate vs. catchment forcing on a shallow, eutrophic lake in eastern Poland. Boreas 48, 166-178.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2021 Sprawozdania Archeologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
