Eating healthy, eating modern. The “urbanization” of food tastes in communist Poland (1945–1989)
DOI:
https://doi.org/10.23858/ethp.2020.41.2303Keywords:
socialist modernization, communist Poland, eating habits, tasteAbstract
The paper analyses the changes of food behaviours in post-1945 Poland in the context of socialist modernization. It is focused on both discourses and everyday practices. After 1945 Poland was a nearly mono-ethnic rural society which experienced fast modernization, industrialization and urbanization. The communist authorities who promised social justice and universal prosperity faced a problem of painful food shortages. This resulted from the aftermaths of war, and later was a by-product of the socialist economy. Thus, dietary education became an important strategy in the effort to feed the new socialist Poland. Special institutions and agendas were established to modernize eating habits according to the “rational”, “scientific” bases of the communist project of modernization. Up until the late 1970s, expert dietary advice promoted pre-prepared food, canned and frozen products, vegetables and meat consumption. Food columns in women’s magazines, advice books and adverts presented the model of a modern cuisine, which was in the first place healthy, but also urban. Official food policies affected everyday practices and, by the end of the 1970s, experts identified a process of the denaturalization of food in rural areas. This changed during the crisis of the 1980s, when “traditional” recipes came to be appreciated as simple and “natural”. The analysis of expert and popular discourses (women’s magazines, medical literature), as well as of personal narratives (personal diaries, memoirs, letters to the editor) shows the changing meanings of food, and their connections to processes of urbanization and social advancement which were elements of a socialist modernization which was not too different from the western modernity of the time.
Downloads
References
Adamusowa, Józefa. 1950. “Wytyczne pracy Działu Gospodarstwa Domowego na rok 1950.” Nasza Praca 5, 28–31.
Atwood, Lynn. 1999. Creating the New Soviet Woman: Women’s Magazines as Engineers of Female Identity, 1922–53. London: Macmillan Press.
Biernacka, Krystyna. 1964. “Praktyczna Pani.” Gospodarstwo Domowe 1, 62–66.
Biernatowska, Maria. 1946. “Ryby morskie źródłem naszego zdrowia.” Żywienie Zbiorowe 1, 3–4.
Bitter, Cecylia 1965. “Kuchnie domowe – nowy typ zakładu gastronomicznego.” Przegląd Gastronomiczny 2, 5–6.
“Błyskawiczne zupy 1974.” Przyjaciółka 2, 11.
Bober, Salomea. Pamiętnik 31, AAN
Bracewell, Wendy. 2012. “Eating up Yugoslavia: cookbooks and consumption in socialist Yugoslavia.” In Communism Unwrapped. Consumption in Cold War Eastern Europe, edited by P. Brenn and M. Neuburger, 169–196, Oxford: Oxford University Press.
Brown, Kate. 2001. “Gridded lives: why Kazakhstan and Montana are nearly the same place.” The American Historical Review, 106 (1), 17–48.
Brzostek, Błażej. 2010. PRL na widelcu. Warszawa: Wydawnictwo Baobab.
Burnett, John and Derk J. Oddy. 1996. The Origins and Development of Food Policies in Europe. London: Leicester University Press.
Calic, Marie-Janine, Dietmar Neutatz and Julia Obertreis, eds. 2011. The Crisis of Socialist Modernity The Soviet Union and Yugoslavia in the 1970s. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht
Ciemniewska, Władysława. 1959. “O kursach na wsi (Pomówmy o naszej pracy).” Gospodarstwo Domowe 3, 16–17.
“Co podamy?” 1950. Przyjaciółka 36, 14.
Czajka, Jan. 1956. “O racjonalne zorganizowanie żywienia zbiorowego na wsi uspołecznionej.” Przemysł Gastronomiczny 8, 1–2.
Czarnecka, I. 1950. “Plan pracy Wydziału Gospodarstwa Domowego na rok 1950.” Nasza Praca 13, 57–61.
Czekalski, Tadeusz. 2011. “Przedsiębiorstwa żywienia zbiorowego w realiach PRL: model żywienia zbiorowego w warunkach przyspieszonej modernizacji i jego realizacja.” Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica 5, 78–90.
Czerny, Zofia. 1949. “Zasady układania jadłospisów.” Żywienie Człowieka 3–4, 15–17.
Tryfan, Barbaraed. 1975. Czyste wody moich uczuć. Wspomnienia kobiet wiejskich. Warszawa: Książka i Wiedza
Ćwiek-Ludwicka, Kazimiera and Marta Gromulska. 2018. “Rozwój nauk o żywności i żywieniu w 100-letniej historii Państwowego Zakładu Higieny w Polsce.” Przegląd Epidemiologiczny 4, 537–547.
Dłużniewska, Krystyna. 1973. “Metodyka i wyniki badań lekarskich nad sposobem odżywiania wiejskiej ludności w województwie krakowskim.” In Pożywienie ludności wiejskiej, edited by A. Kowalska- Lewicka, 77–87, Kraków: Muzeum Etnograficzne.
Dłużniewski, Witold. 1950. “Bary mleczne.” Żywienie Zbiorowe 5, 10–12.
“Dania rybne we Wrocławiu.” 1950. Żywienie Zbiorowe 5, 21.
Fehérváry, Kristina. 2013. Politics in Color and Concrete: Socialist Materialities and the Middle Class in Hungary. Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
Freedman, Paul.2013. “Luxury dining in the later years of the German Democratic Republic.” In Becoming East German: Socialist Structures and Sensiblities after Hitler, edited by Mary Fulbrook and Andrew Port, 179–200, New York: Berghahn Books.
“Frytki na naszym stole.” 1979. Przyjaciółka 36, 14.
F.Z. 1978. “Na sylwestra z różnych stron świata.” Przyjaciółka 1, 12.
“Gotujemy.” 1948. Przyjaciółka 12, 9.
Gulbicka, Bożena. 1987. Denaturalizacja spożycia żywności w indywidualnych gospodarstwach chłopskich w Polsce. Warszawa: Centrum Informacji Naukowej, Technicznej i Ekonomicznej.
Hebdzyńska, Zofia. 1956. “Analiza wykonania zadań w okresie planu sześcioletniego.” Przemysł Gastronomiczny 4, 3–5.
Iwaszkiewicz, E. 1949. “Zadania żywnościowe na tle rozbudowy gospodarczej kraju.” Żywienie Człowieka 1–2, 2–3.
J.K. 1966. “Najczęstsze choroby współczesnej cywilizacji.” Przegląd Gastronomiczny 3, 16–17.
Jacobs, Adrianne K. 2015. The Many Flavors of Socialism: Modernity and Tradition in Late Soviet Food Culture, 1965–1985 (dissertation).
Jarosz, Dariusz. 1998. Polityka władz komunistycznych w latach 1948–1956 a chłopi. Warszawa: DIG
Jaroszuk, Anna. 2012. “Pół wieku z ‘Kuchnią polską’ Stanisława Bergera.” In Antropologia praktyk kulinarnych. Szkice, edited by Roman Chymkowski, Anna Jaroszuk and Małgorzata Mostek, 226–239, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Jóźwiak, Joanna. 2004. “O ideologizacji jedzenia w okresie PRL (na przykładzie książek kucharskich).” Dyskurs 1, 225–237.
Kałwa, Dobrochna. 2015. “Post-Stalinist Backlash in Poland.” Clio 41 (1), 165–174.
Keating, Marzena. 2018. Power of Discourse: Cookbooks in the People’s Republic of Poland, Dublin Gastronomy Symposium “Food and Power”.
Kennedy, Michael D. 1998. Professionals, Power and Solidarity in Poland. A Critical Sociology of Soviet-type Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Kęcik, Kazimiera. 1975. Z konkursu na pamiętniki kobiet polskich, AAN.
Klich-Kluczewska, Barbara. 2017. “Biopolitics and (non-)modernity. Population micro-policy, expert knowledge and family in late-communist Poland.” Acta Poloniae Historica 115, 151–174.
Knauff, Stanisław. 1949. “Kilka uwag o rynku mięsnym.” Żywienie Człowieka 3–4, 1–3.
Knauff, Stanisław. 1946. “Słowo wstępne.” Żywienie Zbiorowe 1, 1–2.
Kochanowski, Jerzy. 2010. Tylnymi drzwiami: “Czarny rynek” w Polsce 1944–1989. Warszawa: Wydawnictwo Neriton.
Konieczna, Wanda. 1978. “Stan odżywienia dzieci w wieku szkolnym.” Gospodarstwo Domowe 1, 9–10.
“Kronika przedsiębiorstw.” 1966. Przegląd Gastronomiczny 2, 19.
“Kurze udko tańsze niż kotlet schabowy.” 1964. Przegląd Gastronomiczny 3, 19.
Lakhtikova, Anastasia, Brintlinger, Angela, and Glushchenko Irina, eds. 2019. Seasoned Socialism: Gender and Food in Late Soviet Everyday Life. Bloomington: Indiana University Press.
Łoś, Janusz. 1950. “Dieta mięsna, czy bezmięsna.” Żywienie Zbiorowe 1–2, 4–8
Massino, Jill. 2012. “From black caviar to blackouts. Gender, consumption and lifestyle in Ceaușescu’s Romania.” In: Communism Unwrapped. Consumption in Cold War Eastern Europe, edited by Pauline Brenn and Mary Neuburger, 225–253, Oxford: Oxford University Press.
McCracken, Ellen. 1993. Decoding Women’s Magazines. From Mademoiselle to Ms. London: Palgrave Macmillan.
Narojek, Lucyna and Maria Szczygłowa. 1974. “Zwyczaje żywieniowe a sposób żywienia.” Żywienie Człowieka 2, 115–119.
Niedziałek, Zbigniew and Krystyna Żelazna. 1974. “Rozwój żywienia zbiorowego w Polsce w latach 1950–1972.” Żywienie Człowieka 3, 227–238.
Nowak, Barbara. 2004. Serving Women and the State. The League of Women In Communist Poland. Dissertation. Ohio State University.
Patterson, Patrick. 2011. Bought and Sold. Living and Losing the Good Life in Socialist Yugoslavia. Ithaca and London: Cornell University Press.
Pence, Katherine. 2012. “Grounds for discontent? Coffee from the black market to the Kaffeeklatsch in the GDR.” In Communism Unwrapped. Consumption in Cold War Eastern Europe, edited by Pauline Brenn and Mary Neuburger, 197–225, Oxford: Oxford University Press.
Perspektywiczne kierunki działalności naukowo-badawczej Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie. 1969. Warszawa: Wydawnictwa IŻIŻ.
Plewniak, Maria. 1950. Racjonalne żywienie w ciągu dnia. Żywienie Zbiorowe 1–2, 14–15.
Porter-Szűcs, Brian. 2020. “Conceptualizing consumption in the Polish People’s Republic.” In The Socialist Good Life: Desire, Development, and Standards of Living in Eastern Europe, edited by Cristofer Scarboro, Diana Mincyte and Zsuzsa Gille, 82–103, Bloomington: Indiana Univeristy Press.
“Puree ziemniaczane ‘Perła’ (advert).” 1980. Zwierciadło 34, 16.
Reid, Susan. 2002. “Cold War in the kitchen: gender and the de-Stalinization of consumer taste in the Soviet Union under Khrushchev.” Slavic Review 62 (2), 211–252.
Reid, Susan. 2013. “This is tomorrow! Becoming a consumer in the Soviet sixties.” In The Socialist Sixties. Crossing Borders in the Second World, edited by Annie E. Gorsuch and Diane P. Koenker, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press.
Rusiecki, Władysław. 1974. “Cele i zadania czasopisma Żywienie Człowieka.” Żywienie Człowieka 1, 3–5.
Rutkowska, Janina. 1964. “Robot UKM – ‘przyjaciel’ pani domu.” Gospodarstwo Domowe 4, 45–52.
Sekuła, Włodzimierz, Zbigniew Niedziałek and Witold Szostak. 1984. “Bilans białka jadalnego w Polsce w latach 1981–1983.” In Wybrane ekspertyzy dotyczące żywienia się ludności. Warszawa: IŻiŻ, 79–94.
“Sprawozdanie z działalności Polskiego Komitetu Żywnościowego za rok 1948.” 1950. Żywienie Zbiorowe 1–2, 26–27.
Stańczak-Wiślicz, Katarzyna. 2014. „Jak związać koniec z końcem. Jedzenie i konsumpcja w Polsce w latach osiemdziesiątych XX w. w dyskursie eksperckim i kobiecych narracjach osobistych.” Rocznik Antropologii Historii 2 (7), 135–163.
Stańczak-Wiślicz, Katarzyna. 2014. “Kryzysowe praktyki kulinarne w Polsce lat 80. XX wieku na łamach ówczesnej prasy kobiecej.” In Terytoria smaku. Studia z antropologii i socjologii jedzenia, Urszula Jarecka and Anna Wieczorkiewicz, eds. Warszawa: IFIS PAN, 321–348.
Starzyńska, Felicja and Zofia Zawistowska. 1973. Nowoczesne żywienie rodziny. Warszawa: PZWL.
Szczygieł, Aleksander and Zbigniew Niedziałek. 1974. “Osiągnięcia w dziedzinie żywienia i wyżywienia ludności w okresie 30 lecia PRL.” Żywienie Człowieka 3, 183–199.
Szczygieł, Aleksander. 1974a. “Żywienie a zdrowie.” Żywienie Człowieka 1, 7–23.
Szczygieł, Aleksander. 1974b. “Ekologia a żywienie człowieka.” Żywienie Człowieka 2, 95–98.
Szczygłowa, Maria. 1973. “Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie. Nowopowstała placówka naukowa.” In Pożywienie ludności wiejskiej, Anna Kowalska-Lewicka, ed. Kraków: Muzeum Etnograficzne, 99–102.
Szostak, Witold. 1974. “Metaboliczne choroby cywilizacyjne.” Żywienie Czowieka 4, 319–323.
Szostak, Witold. 1982. “Reglamentacja, ceny i wiosenna kondycja (wywiad na zamówienie).” Kobieta i Życie 4, 17
Szpak, Ewelina. 2013, Mentalność ludności wiejskiej w PRL. Studium zmian. Warszawa: Scholar.
Szromba-Rysowa, Zofia. 1973. “Rozwój etnograficznych zainteresowań pożywieniem ludności wiejskiej w Polsce.” In Pożywienie ludności wiejskiej, , edited by Anna Kowalska-Lewicka, 47–51, Kraków: Muzeum Etnograficzne.
Weinreb, Alice. 2011. “The tastes of home: cooking the lost Heimat in West Germany in the 1950s and 1960s.” German Studies Review 2, 345–64.
Witkowska, Sabina. 1946. “Przykłady jadłospisów dla stołowni przy dopłacie stołowników.” Żywienie Zbiorowe 1, 6–7.
Witkowska, Sabina. 1949a. “Obiad w stołówce, śniadanie i kolacja w domu.” Żywienie Człowieka 1–2, 17–19.
Witkowska, Sabina. 1949b. “Przykłady jadłospisów dla stołowni przy dopłacie pracowników.” Żywienie Człowieka 1–2, 6–7.
Wróblewska, A. 1947. “Pięć deka tłuszczu i dzień bezciastkowy.” Nasza Praca 1, 16–18.
Wysokińska, Zofia. 1966. “Pełnowartościowe posiłki tylko z produktami pochodzenia zwierzęcego.” Przegląd Gastronomiczny 4, 10–12.
Zaremba, Marcin. 2012. Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków: „Znak”.
Zawistowski, Andrzej. 2016. “Kartki na wojnę, której nie było: planowany mechanizm reglamentacji artykułów pierwszego zapotrzebowania w PRL w wypadku sytuacji nadzwyczajnej.” Dzieje Najnowsze 48 (1), 67–81.
Żarski, Waldemar. 2008. Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2020 Ethnologia Polona
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
