The State of Archaeological Research on Jewish Cemeteries in Central Europe
A New Approach
DOI:
https://doi.org/10.23858/FAH36.2023.002Keywords:
Jewish cemeteries, burial customs, Ashkenazi communities, Central Europe, archaeological researchAbstract
Using various sources this paper collects information about archaeological research performed up to 2023 on Jewish cemeteries in Central European countries: Czechia, Lithuania, and Poland, discussing their nature, scope, methods, and state of post-excavation work. The determinants of fieldwork – religious and cultural factors, socio-political issues, as well as conservation and scientific factors – are indicated. The number of cemeteries in the region and their state of preservation is also described. Furthermore, the paper discusses the usefulness of archaeology for understanding many aspects of the life of Ashkenazi communities in the Middle Ages and modern times.
Downloads
References
Adamska D. 2018. W sprawie lokalizacji cmentarzy żydowskich na średniowiecznym Śląsku. “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 66(1), 3-19.
Bałaban M. 1906. Żydzi lwowscy na przełomie XVIgo i XVIIgo wieku. Monografie z Historyi Żydów w Polsce 3. Lwów.
Bałaban M. 1929. Zabytki historyczne Żydów w Polsce oraz Sprawozdanie Instytutu Nauk Judaistycznych w Warszawie za lata akademickie 1927/28–1928/29. Warszawa.
Banasiewicz-Szykuła E., Gołub I., Grochecki K., Koman W., Mączka G., Wetoszka B. 2010. Sprawozdanie z działalności w zakresie ochrony zabytków archeologicznych w województwie lubelskim w 2009 roku. “Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 12, 7-76.
Banasiewicz-Szykuła E., Gołub I., Koman W., Mączka G., Zieniuk P. 2017. Sprawozdanie z działalności w zakresie ochrony zabytków archeologicznych w 2016 roku. “Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 19, 7-61.
Banasiewicz-Szykuła E., Gołub I., Koman W., Mączka G., Zieniuk P. 2018. Sprawozdanie z działalności w zakresie ochrony zabytków archeologicznych na terenie woj. lubelskiego w 2017 roku. “Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 20, 7-77.
Bar-Levav A. 2002. We are where we are not: the cemetery in Jewish culture. In: R. Margolin, H. Weiss (eds.), The Thirteenth World Congress of Jewish Studies. The Possessions of Arms and Military Service of Jews from Ancient Rome to the Age of Enlightenment. Jewish Studies 41. Jerusalem, 15-46.
Bar-Levav A. 2014. Jewish Attitudes Towards Death: A Society Between Time, Space and Texts. In: S. C. Reif, A. Lehnardt, A. Bar-Levav (eds.), Death in Jewish Life. Burial and Mourning Customs Among Jews of Europe and Nearby Communities. Berlin, 3-15. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110339185.3
Bednarek M. 2020. Sytuacja prawna cmentarzy żydowskich w Polsce 1944-2019. Kraków, Budapeszt, Syrakuzy.
Bergman E., Jagielski J. 2012. Ślady obecności. Synagogi i cmentarze. In: F. Tych, M. Adamczyk-Garbowska (eds.), Następstwa zagłady Żydów Polska 1944-2010. Lublin, 471-491.
Bielawski K. 2020. Zagłada cmentarzy żydowskich. Biblioteka „Więzi” 359. Warszawa.
Bielawski K. 2022. O zagładzie cmentarzy żydowskich w Polsce. In: B. Imiołczyk, J. Troszczyńska-Reyman, T. J. Zieliński (eds.), Uszanujmy zmarłych. Problematyka ochrony starych cmentarzy i perspektyw prawa pogrzebowego. Warszawa, 47-60.
Bis W. 2011. Sprawozdanie z sondażowych badań archeologicznych w rejonie cmentarza żydowskiego w Warszawie na rogu ulic św. Wincentego i Rogowskiej. Warszawa. Typescript held by the author.
Bis W., Więckowski W. 2017. Cmentarz żydowski w Węgrowie w świetle sondażowych badań archeologicznych. “Rocznik Liwski” 9, 109-129.
Borkovský I. 1948. Pohřebiště obchodníků z doby knížecí v Praze – I. “Slavia Antiqua” 1, 460-484.
Borowska-Strugińska B. 2004. Charakterystyka antropologiczna wybranej populacji zamieszkującej tereny Brześcia Kujawskiego w okresie od XVI do XIX wieku. Łódź. Typescript in the Archive of University of Lodz.
Borowska-Strugińska B. 2005. Uwagi na temat niektórych elementów obrządku pogrzebowego ludności żydowskiej pochowanej na cmentarzysku w Brześciu Kujawskim. In: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Do, ut des – dar, pochówek, tradycja. Funeralia Lednickie. Spotkanie 7. Poznań, 233-237.
Borský M. 2005. Synagogue Architecture in Slovakia. Towards Creating a Memorial Landscape of Lost Community. Heidelberg. Typescript of PhD Dissertation in the Hochschule für Jüdische Studien, Heidelberg.
Borzymińska Z. 2014. Szmul Zbytkower i jego Chewra Kadisza (Święte Bractwo). In: Z. Borzymińska (ed.), Odkrywanie żydowskiej Pragi. Studia i materiały. Warszawa, 68-91.
Budzyńska J. 1976. Badania wykopaliskowe w Cedyni. “Przegląd Antropologiczny” 42(2), 306.
Cebula R. 2011. Ochrona prawna cmentarza żydowskiego w polskim porządku prawnym. In: D. Rozmus, S. Witkowski (eds.), Żydzi na Górnym Śląsku i Zagłębiu Dąbrowskim. Historia, kultura, zagadnienia konserwatorskie. Kraków, 193-200.
Cemetery. 2007. Cemetery. In: F. Skolnik (ed.), Encyclopaedia Judaica. Second Edition. Vol. 4: Blu-Cof. Detroit, 538-539.
Cluse Ch. 2018. The Jews of Medieval Ashkenaz: Topographies of Memory. In: Rostros judíos del Occidente medieval. XLV Semana Internacional de Estudios Medievales. Estella-Lizarra 17/20 de julio de 2018. Navarra, 137-165.
Cnotliwy E. 1989. Grodziska wczesnośredniowieczne w południowej części województwa pilskiego. Wyniki badań weryfikacyjnych. “Slavia Antiqua” 32(1989-1990), 171-240.
Colomer L. 2013. The Archaeology of Ancient Jewish Burial Grounds: between the Demands of Religion and the Res Publica. In: L. Colomer (ed.), Archaeological Intervention on Historical Necropolises. Jewish Cemeteries. Barcelona, 335-345.
Cymbalak T. 2011. Spálená, Purkyňova, Vladislavova, Charvátova ulice ppč. 725/1 – Copa Centrum Národní. “Pražsky sborník historický” 39, 455-459.
Cymbalak T., Staňková V. 2014. Židovská zahrada na Novém Městě pražském. Poslední poznatky na základě archeologického výzkumu. “Staletá Praha” 30(2), 86-110. DOI: https://doi.org/10.56112/sp.2014.2.05
Cymbalak T., Staňková V., Polakovič D. 2015. The Jewish Garden in the New Town of Prague. New lessons learned from the archaeological investigations undertaken by the National Heritage Institute in the Capital City of Prague. In: E. Doležalová et al. (eds.), Juden in der mittelalterlichen Stadt. Jews in the medieval Town. Colloquia mediaevalia Pragensia 7. Prague, 149-168.
Czwojdrak D. 2009. Kłódki grobowe z cmentarza żydowskiego w Osiecznej. “Zeszyty Osieckie” 19, 28-32.
Čižmář Z., Šmíd M. 2000. Vývoj Prostějova v archeologických a historických pramenech v období 10.-16. století. “Archaeologia historica” 25(1), 77-102.
Delekta J. 1932. Grodzisko wczesnośredniowieczne w Rogoźnie w pow. obornickim (wojew. poznańskiem). “Z Otchłani Wieków” 7(2-3), 37-43.
Dragoun Z. 2000. Pámatkový zákon a případ židovského hřbitova v Praze 1 – Vladislavově ulici. “Archeologické rozhledy” 52(3), 447-452.
Dragoun Z. 2002. K otázce tzv. pohřebiště cizích kupců v Bartolomějské ulici na Starém Městě pražském. In: C. Buśko, J. Klápště, L. Leciejewicz, S. Moździoch (eds.), Civitas & villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej. Wrocław, Praha, 235-240.
Dragoun Z. 2003. Záchranný výzkum ve Staronové synagoze v Praze a posouzení jeho výsledků z hlediska etnického určení zdejšího osídlení. “Archaeologia historica” 28(1), 255-266.
Dzieduszycki W., Fogel J. 1979. Gród wczesnośredniowieczny w Śremie. “Slavia Antiqua” 26, 34-43.
Fenton M. 2021. The Lives of the Dead in the Medieval Ashkenaz. In: E. Baumgarten, I. Noy (eds.), In and Out, Between and Beyond. Jewish Daily Life in Medieval Europe. Jerusalem, 101-105.
Fiedler J. 1994. History and Types of Czech Cemeteries. In: S. Gruber, Ph. Myers, Survey of Historic Jewish Monuments in the Czech Republic. A Report to the United States Commission for the Preservation of America’s Heritage Abroad, Jewish Heritage Council, World Monuments Fund. New York, 42-46.
Fijałkowski P. 1984. Archeologia żydowska w Polsce. “Problemy. Miesięcznik popularno-naukowy” 460 (November), 39-41.
Fijałkowski P. 1985. Archeologia Judaica. “Biuletyn Informacyjny Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków” 157 (April – May – June), 105-108.
Fijałkowski P. 1988. Obrządek pogrzebowy Żydów Polskich w okresie nowożytnym w świetle badań archeologicznych. Warszawa. Typescript in the Archive of Faculty of Archaeology Warsaw University.
Fijałkowski P. 1989. Obrządek pogrzebowy Żydów polskich w świetle badań archeologicznych. O potrzebie badań archeologicznych nad historią i kulturą Żydów w Polsce. “Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1989(3), 25-42.
Fijałkowski P. 1995. Początki obecności Żydów w Polsce (X – XIII wiek). In: Z. Borzymińska (ed.), Studia z dziejów Żydów w Polsce 1. Warszawa, 13-26.
Fijałkowski P. 2003. Obrzędy pogrzebowe żydów polskich w XVI-XIX w. w świetle badań archeologicznych. In: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Kobieta – Śmierć – Mężczyzna. Funeralia Lednickie. Spotkanie 5. Poznań, 361-371.
Fijałkowski P. 2014. Uchwytne archeologicznie elementy żydowskiego obrządku pogrzebowego na ziemiach polskich w XVI-XIX wieku. Konfrontacja ze źródłami historycznymi i etnograficznymi. “Kwartalnik Historii Żydów” 2014(1), 60-98.
Goldberg-Mulkiewicz O. 1986. Obrzędy żałobne i pogrzebowe Żydów polskich. “Polska Sztuka Ludowa” 40(1-2), 103-107.
Gołub I., Koman W., Włodarczyk D., Zieniuk P. 2019. Sprawozdanie z działalności w zakresie ochrony zabytków archeologicznych na terenie woj. lubelskiego w 2018 roku. “Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 21, 7-86.
Gosik-Tytuła B., Gołub I., Koman W., Wetoszka B. 2000. Sprawozdanie z archeologicznych prac konserwatorskich. “Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 2, 17-87.
Grabolle R. 2013. The Archaeology of Judaism in the Czech Republic and Slovakia. Paper for the Sixteenth World Congress of Jewish Studies, July 28 – August 1, 2013. https://www.academia.edu. Available on-line 14.03.2023.
Gruber R. E. 2012. Dziedzictwo żydowskie w Polsce. Poland Jewish Heritage. In: W. Litwin, M. Przybyło-Ibadullajev (eds.), Ochrona dziedzictwa żydowskiego w Polsce. Preserving Jewish Heritage in Poland. Warszawa, 15-19.
Gruber S. D. 2005. Jewish Cemeteries, Synagogues, and Mass Grave Sites in Ukraine. United States Commission for the Preservation of America’s Heritage Abroad. Washington.
Gruber S., Myers Ph. 1994. Survey of Historic Jewish Monuments in the Czech Republic. A Report to the United States Commission for the Preservation of America’s Heritage Abroad, Jewish Heritage Council, World Monuments Fund. New York.
Gruber S., Myers Ph., Bergman E., Jagielski J. 1995. Survey of Historic Jewish Monuments in Poland. A Report to the United States Commission for the Preservation of America’s Heritage Abroad, Jewish Heritage Council World Monuments Fund. Revised Second Edition. New York.
Hajduk M. 1993. Cmentarze żydowskie w badaniach archeologicznych. Podsumowanie dotychczasowego stanu badań. Warszawa. Typescript in the Archive of the Faculty of Archaeology, University of Warsaw.
Harck O. 2004. Die archäologischen Funde zur Jüdischen Geschichte in Mitteleuropa – ein Überblick. In: E. Wamers, F. Backhaus (eds.), Synagogen, Mikwen, Siedlungen Jüdisches Alltagsleben im Lichte neuer archäologischer Funde. Frankfurt am Main, 25-40.
Henrykowski W. 1992. Stary cmentarz żydowski Maków Mazowiecki, ul. Przasnyska 24, 1992.04.01. Badanie ratownicze. Maków Mazowiecki. Typescript in the Archive of Heritage Documentation Department, Jewish Historical Institute in Warsaw.
Hensel W. 1953. Studia nad osadnictwem Wielkopolski wczesnohistorycznej 3. Poznań.
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. 1980. Studia i Materiały do Osadnictwa Wielkopolski Wczesnohistorycznej 5. Wrocław.
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z. 1995. Studia i Materiały do Osadnictwa Wielkopolski Wczesnohistorycznej 7. Poznań.
Hoczyk S. 2012. Badania archeologiczne osadnictwa wczesnośredniowiecznego na wzgórzu Grodzisko (Kirkut) w Lublinie w 1968 roku. “Studia i Materiały Lubelskie” 16, 167-206.
Holasová T. 2019. Nejstarší židovský hřbitov v Prostějově. Olomouc. Bachelor thesis. Univerzita Palackého v Olomouci Filozofická fakulta Katedra historie – sekce archeologie. Olomouc.
Hońdo L. 2016. Sposoby pochówku Żydów na przykładzie krakowskich cmentarzy. In: D. Quirini-Popławska, Ł. Burkiewicz (eds.), Sacrum w mieście. Epoka nowożytna i czasy współczesne. Wymiar religijny, kulturalny i społeczny 2. Kraków, 233-244.
IA. 1974. Wyszogród, pow. Płock. In: Informator Archeologiczny. Badania rok 1973. Warszawa, 276.
Iwanek B. 1991. Charakterystyka antropologiczna szkieletów żeńskich z Dobrzynia n. Wisłą. Toruń. Typescript in the Archive of Nicolaus Copernicus University in Toruń.
Jacobs J. 2008. Houses of Life. Jewish Cemeteries in Europe. London.
Jacobs M. 2011. The Heritage of Jewish Cemeteries in Europe. In: E. Bertele, J. Zieseme (eds.), Jüdische Friedhöfe und Bestattungskultur in Europa. Jewish Cemeteries and Burial Culture in Europe. ICOMOS. Hefte des Deutschen Nationalkomitees 53. Berlin, 14-18.
Jagielski J. 1995. Cmentarze żydowskie w Polsce. In: Z. Borzymińska (ed.), Studia z dziejów Żydów w Polsce 1. Warszawa, 169-186.
Jagielski J. 2001. Cmentarze. In: J. Tomaszewski, A. Żbikowski (eds.), Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon. Warszawa, 66-74.
Kajalidis M. 2022. Komisja Rabiniczna do Spraw Cmentarzy. In: B. Imiołczyk, J. Troszczyńska-Reyman, T. J. Zieliński (eds.), Uszanujmy zmarłych. Problematyka ochrony starych cmentarzy i perspektyw prawa pogrzebowego. Warszawa, 97-100.
Kameraz-Kos N. 2006. Święta i obyczaje żydowskie. Warszawa.
Kamińska M. 1991. Charakterystyka antropologiczna szkieletów żeńskich z Dobrzynia n. Wisłą. Toruń. Typescript in the Archive of Nicolaus Copernicus University in Toruń.
Karczewska M., Karczewski M., Karwowska H., Rusin K., Stankiewicz U., Wawrusiewicz A. 2015. Archeologia Białegostoku. Białystok.
Karczewski M. forthcoming. Archeologia grobów i cmentarzy historycznych w północno-wschodniej Polsce. Białystok.
Kichler J. 2017. Agonia cmentarza czyli rzecz o wrocławskim kirkucie. “Midrasz” 4(198), June/August, 30-42.
Klimowicz T., Sygowski P., Tarajko M., Trzciński A. 2018. Cmentarze żydowskie. Podręcznik dobrych praktyk w ochronie dziedzictwa lokalnego. Lublin.
Kobyliński Z. 2023. Źródła archeologiczne czy święte kości przodków: kulturowe uwarunkowania traktowania szczątków ludzkich z wykopalisk. In: A. Staniewska, E. Domańska (eds.), Ekshumacje polityczne: teoria i praktyka. Lublin, 198-224.
Komski A., Kurasiński T., Skóra K. 2014. Kłódki ze zniszczonego cmentarza sanockiego. Przyczynek do badań nad żydowską obrzędowością pogrzebową w przeszłości. “Rocznik Sanocki” 11, 49-62.
Kozłowski T., Florkowski A. 1996. Zmiany patologiczne narządu żucia ludności żydowskiej z Dobrzynia nad Wisłą (XIX-XX w.). In: A. Malinowski, B. Łuczak, J. Grabowska (eds.), Antropologia a medycyna i promocja zdrowia 1. Łódź, 391-400.
Krajewska M. 1989. Cmentarze żydowskie w Polsce: nagrobki i epitafia. “Polska Sztuka Ludowa” 43(1-2), 27-44.
Krajewska M. 1993. Tribe of Stones. Jewish Cemeteries in Poland. Photographs, Text, Tombstone Rubbings and Selection of Mottoes. Introduction by R. Scharf, Warsaw.
Krawczyk M. 2012a. Historia Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. History of the Foundation of the Preservation of Jewish Heritage in Poland. In: W. Litwin, M. Przybyło-Ibadullajev (eds.), Ochrona dziedzictwa żydowskiego w Polsce. Preserving Jewish Heritage in Poland. Warszawa, 7-13.
Krawczyk M. 2012b. Status prawny własności żydowskiej i jego wpływ na stosunki polsko-żydowskie. In: F. Tych, M. Adamczyk-Garbowska (eds.), Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010. Lublin, 687-713.
Kuželka V. 2002. Výsledky antropologického výzkumu ze středověkého židovského pohřebiště na parcelách čp. 1390/II a 76/II ve Vladislavově ulici v Praze. “Archaeologica Pragensia” 16, 99-118.
Lenarczyk S., Laszczkowski M. 2022. 200 lat historii Warszawy w trzydziestu centymetrach ziemi. Cmentarz na Okopowej, dzieje nekropoli poparte badaniami wykopaliskowymi. Paper for the conference “Archaeology of Jewish Cemeteries in Central Europe” 14.03.2022, Warsaw.
Lenarczyk S., Sugalska M., Wagner M. 2022. Nekropola czy park miejski? Cmentarz na Bródnie, dzieje dawne i najnowsze. Paper for the conference “Archaeology of Jewish Cemeteries in Central Europe” 14.03.2022, Warsaw.
Litwin W. 2012. Ochrona zabytków kultury żydowskiej w Polsce w świetle działań Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. Protecting Jewish Monuments in Poland – the activities of the Foundation for the Preservation of Jewish Heritage in Poland. In: W. Litwin, M. Przybyło-Ibadullajev (eds.), Ochrona dziedzictwa żydowskiego w Polsce. Preserving Jewish Heritage in Poland. Warszawa, 25-49.
Matyaszewski M. 2006. Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego nad pracami ziemnymi związanymi z izolacją fundamentów budynku ZOZ przy ul. Bednarskiej 3, zlokalizowanego na działce nr 1285/1 położonej w obrębie dawnego cmentarza żydowskiego w Bełżycach. Lublin. Typescript in the Archive of the Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 19879.
Misiuk Z., Wrzosek J., Oniszczuk A., Sekuła M., Sabaciński M., Czajkowski K. 2020. Standardy prowadzenia badań archeologicznych. Cz. 2. Badania inwazyjne lądowe. “Kurier Konserwatorski” 18, 9-59.
Mitrus E., Piotrowski M., teams. 2016. Dokumentacja z geofizycznych badań magnetycznych oraz sondażowych badań archeologicznych wykonanych na działce nr 2153 przy ul. Polnej w Chodlu, pow. Opole Lubelskie. Lublin. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 28546.
Modrzewska K. 1955. Czaszka z monetami z XVIII wieku z Lublina-Kalinowszczyzny. “Wiadomości Archeologiczne” 22(2), 214-216.
Mroczkowska A. 2016. Ochrona cmentarza żydowskiego w Sobieniach Jeziory w kontekście działań instytucjonalnych i praktyk społecznych. “Rocznik Antropologii Historii” 6(9), 123-146.
Niedźwiadek R. 1998. Dokumentacja z nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi związanymi z rewitalizacją w tzw. „Ogródku Jordanowskim” w Lubartowie. Lublin. Typescript of the Author.
Niedźwiadek R. 2019. Lublin Wzgórze Grodzisko – Kirkut. Stan rozpoznania stanowiska. In: E. Banasiewicz-Szykuła (ed.), Grody Lubelszczyzny od XI do XIV wieku. Skarby z Przeszłości 20. Lublin, 233-257.
Niedźwiadek R., Rozwałka A. 2020. The Stronghold on Kirkut Hill in Lublin. The State of Recognition of the Remains of the Former Stronghold and its Role in the Medieval Lublin Agglomeration. “Analecta Archaeologica Ressoviensia” 15, 165-185. DOI: https://doi.org/10.15584/anarres.2020.15.9
NIK. 2020. NIK. Informacja o wynikach kontroli. Ochrona materialnego dziedzictwa kulturowego mniejszości narodowych. Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego. Warszawa.
Oniszczuk A., Misiuk Z., Makowska A., Wrzosek J., Sekuła M. 2020. Standardy prowadzenia badań archeologicznych. vol. 1. Badania nieinwazyjne lądowe. “Kurier Konserwatorski” 17, 9-49.
Orna J. 2009. Několik poznámek k otázce polohy středověkého židovského hřbitova v Plzni. “Minulostí Západočeského kraje” 44, 373-379.
Pawlak P. 2012. Nowe źródła do dziejów Grodziska Wielkopolskiego. Wczesnośredniowieczna osada oraz przedmieście średniowiecznego i nowożytnego miasta. “Wielkopolski Biuletyn Konserwatorski” 5, 31-69.
Piotrowski M. 1987. Próba rekonstrukcji obrządku pogrzebowego ludności żydowskiej na podstawie badań archeologicznych cmentarza w Wyszogrodzie. “Rocznik Mazowiecki” 9, 213-240.
Piotrowski M. 2017. Wyszogród. Cmentarz na skarpie. “Tygodnik ciechanowski” 12.09.2017, 3.
Pisarkiewicz M. 1998. O potrzebie badań archeologicznych nad kulturą Żydów wschodnioeuropejskich (na przykładzie Polski). “Eastern Review. Biuletyn Informacyjny” 2, 49-54.
Pisarkiewicz M. 1999. Pogrzeb w kulturze Żydów polskich – rzeczywistość archeologiczna, etnologiczna i historyczna (XVI – XX wiek). Lublin. Typescript in the Archive of University of Maria Curie-Skłodowska in Lublin.
Podliska J. 2011. Vladislavova čp. 52/II. “Pražský sborník historický” 39, 462-463.
Polonovski M. 2010. Jewish Graves in Europe: Public Commemoration or Ritual Space? “Museum International” 62(1-2), 69-74. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-0033.2010.01726.x
Procházka R. 2000. Zrod středověkého města na příkladu Brna (k otázce odrazu společenské změny v archeologických pramenech). “Mediaevalia Archaeologica” 2, 7-158.
Puch E. A. 2003. Kobieta i mężczyzna – życie i śmierć w tradycji judaistycznej. Wybrane nakazy i zakazy. In: W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (eds.), Kobieta – Śmierć – Mężczyzna. Funeralia Lednickie. Spotkanie 5. Poznań, 183-197.
Riegerová J. 1979a. Materiały kostne z cmentarzyska ludności żydowskiej z Brześcia Kujawskiego. Szkielet pozaczaszkowy. “Przegląd Antropologiczny” 45(1-2), 65-73. DOI: https://doi.org/10.18778/1898-6773.45.1-2.07
Riegerová J. 1979b. Postcranial Skeleton of the Jewish Population coming from Brześć Kujawski. (Postcranial skeleton židovského obyvatelstva z Brześcia Kujawskiego). “Acta Universitatis Palackianae Olomuncensis Facultas Rerum Naturalium” 63, 293-318.
Rozmus D. 2015. Przestrzenne zastosowanie obyczajowego prawa religijnego na przykładzie cmentarza żydowskiego. “Roczniki Administracji i Prawa” 15(1), 99-111.
Rozmus D. 2022. Prawne i badawcze wyzwania archeologii żydowskiej. Sosnowiec.
Różański F. 1879. Izraelici ich religia, obyczaje i zwyczaje 1. Lwów.
Rymkiewicz M. 2021a. Procedura postępowania przy odtwarzaniu ogrodzeń na historycznych cmentarzach żydowskich. Procedure for the Reconstruction of Fencing in Historic Jewish Cemeteries. Warszawa.
Rymkiewicz M. 2021b. Projekt oznakowania cmentarzy żydowskich na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Project of Marking Jewish Cemeteries in the Republic of Poland. Warszawa.
Sałwacka S. 2018. Targi Poznańskie budują parking na żydowskim cmentarzu. „Dla Żydów to miejsce jest święte”. wyborcza.pl Poznań 13.04.2018. https://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,36001,23264649,poznanskie-targi-buduja-parking-na-zydowskim-cmentarzu-dla-zydow.html. Available on-line 06.04.2023.
Schlesinger E. 2008. Jewish Cemeteries and Mass Graves in Europe: Protection and Preservation. The Sacred Obligation of Burial Life after Death in Jewish Belief. Antwerpen.
Selmi Wallisová M. 2009. Židovský hřbitov ve Vladislavově ulici. “Staletá Praha” 25(2), 54-65. DOI: https://doi.org/10.56112/sp.2009.2.05
Selmi Wallisová M. 2011. Le cimetière juif médiéval du quartier de Nové Město à Prague. In: P. Salmona, L. Sigal (eds.), L`archéologie du judaïsme en France et en Europe. Paris, 273-285. DOI: https://doi.org/10.3917/dec.salmo.2011.01.0273
Shokin S., Migliori M. 2021. Catalogue of Best Practices for Jewish Cemetery Preservation. Frankfurt.
Skóra K. 2016. A Habit of Providing the Dead with Padlocks Against the Background of Ashkenazi Rites. “Fasciculi Archaeologiae Historicae” 29, 131-145. DOI: https://doi.org/10.23858/FAH29.2016.014
Skóra K. 2023. ‘Houses of Graves’ of Central-East Europe: Archaeology about Jewish Funeral Rituals. “Fasciculi Archaeologiae Historicae” 36, 63-97.
Skrok Z. 1991. Kłódki symboliczne. Przyczynek do zwyczajów pogrzebowych Żydów polskich. “Polska Sztuka Ludowa” 45(2), 18-20.
Skrok Z. 1994. Kłódki w grobach. “Spotkania z Zabytkami” 6(88), 25-26.
Sosnowska E. 1989. Nadzory przy zespole pałacowo-parkowym w Krasiczynie oraz ratownicze badania archeologiczne na cmentarzysku szkieletowym w rejonie Domku Ogrodnika. Przemyśl. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Przemyśl.
Sosnowska E., Jurczyk J. 1989. Sprawozdanie z badań archeologicznych na terenie byłego warzywnika przy zespole pałacowo-parkowym w Krasiczynie. Przemyśl. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Przemyśl.
Staňková V. 2013. Raně středověké pohřebiště v ulici Na Perštýně. “Staletá Praha” 29(2), 50-63. DOI: https://doi.org/10.56112/sp.2013.2.04
Stawiarski B. 2010. Cmentarze Żydów aszkenazyjskich w średniowieczu. Przykład Wrocławia. In: K. Wachowski (ed.), Średniowieczne i nowożytne nekropole Wrocławia. Wratislavia Antiqua. Studia z Dziejów Wrocławia 12(1). Wrocław, 261-290.
Steinová I. 2011. Jewish Cemeteries and Burial Heritage in the Czech Republic. In: E. Bertele, J. Zieseme (eds.), Jüdische Friedhöfe und Bestattungskultur in Europa. Jewish Cemeteries and Burial Culture in Europe. ICOMOS. Hefte des Deutschen Nationalkomitees 53. Berlin, 136-142.
Sugalska M. 2022. Jak współpraca archeologii z konserwacją zabytków pomaga odkryć więcej – prace archeologiczne na Cmentarzu Żydowskim na Warszawskich Powązkach, sezon badawczy 2021. Paper for the conference “Archaeology of Jewish Cemeteries in Central Europe” 14.03.2022, Warsaw.
Szpek H. M. 2022. Report: Białystok Jewish Cemetery Restoration Project, 2022 – „August with Tsvi”. In: Jewish Heritage Europe. London. https://jewish-heritage-europe.eu/cemeteries/resources/essaysand-op-eds/jewish-cemetery/. Available on-line 02.04.2023.
Szymański J. 2011. Aneks I. Wyniki analizy szczątków kostnych pochodzących z sondażowych badań archeologicznych w rejonie cmentarza żydowskiego w Warszawie na rogu ulic św. Wincentego i Rogowskiej. In: W. Bis, Sprawozdanie z sondażowych badań archeologicznych w rejonie cmentarza żydowskiego w Warszawie na rogu ulic św. Wincentego I Rogowskiej. Warszawa, 65-80. Typescript held by W. Bis.
Šínová J. 2019. Prostějov – Židovský hřbitov, Hlaváčkovo náměstí, 1998. Antropologická zpráva. Olomouc. Typescript. https://obd.upol.cz/id_publ/333178132. Available on-line 17.04.2023.
Targoński L. 1781. Mappa Hrabstwa Bialskiego z folwarkami y wsiami do niego należącemi Dóbr Jaśnie Oświeconego Xięcia JMC Hieronima Radziwiłła […] z wymiaru geometrycznego sporządzona 1781 roku. The so-called Radziwiłł Atlas. Manuscript from the special collection of the Zieliński Library of the Płock Scientific Society. Reference A.223.
Tkaczyk J. 2013. Dokumentacja z nadzoru archeologicznego przy remoncie muru ogrodzeniowego Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Kalinowszczyzna 5 w Lublinie. Etap 1 (odcinek 42-45). Lublin. Typescript held by R. Niedźwiadek.
Tkaczyk J. 2014. Dokumentacja z nadzoru archeologicznego przy remoncie muru ogrodzeniowego Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Kalinowszczyzna 5 w Lublinie. Etap 2 (odcinek 39-42). Lublin. Typescript held by R. Niedźwiadek.
Tkaczyk J. 2015a. Dokumentacja z nadzoru archeologicznego nad budową chodnika na terenie Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Kalinowszczyzna 5 w Lublinie. Lublin. Typescript held by R. Niedźwiadek.
Tkaczyk J. 2015b. Dokumentacja z nadzoru archeologicznego przy remoncie muru ogrodzeniowego Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Kalinowszczyzna 5 w Lublinie. Etap 3 (odcinek 38-40). Lublin. Typescript held by R. Niedźwiadek.
Tkaczyk J. 2016. Dokumentacja z nadzoru archeologicznego przy remoncie muru ogrodzeniowego Starego Cmentarza Żydowskiego przy ul. Kalinowszczyzna 5 w Lublinie. Etap 4 (odcinek 36-38). Lublin. Typescript held by R. Niedźwiadek.
Tobiasz L. 2017. Synagogi Rzeszowa. Część 1. Synagoga Staromiejska. Rzeszów synagogues. Part 1. Old Town Synagogue. “Wiadomości Konserwatorskie. Journal of Heritage Conservation” 51, 72-85. DOI: https://doi.org/10.1186/BF03545663
Trzciński A. 2010. Cmentarz żydowski w Lesku. Część II – wiek XVIII. Lublin.
Twarowska E. 1986. Sprawozdanie z archeologicznych, rozpoznawczych badań wykopaliskowych zespołu osadniczego Winna Góra w Winnicy, gm. Połaniec, przeprowadzonych w miesiącu sierpniu 1986 roku. Warszawa. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Kielce. Department in Sandomierz.
Twarowska E. 1987. Sprawozdanie z archeologicznych badań wykopaliskowych zespołu osadniczego na Winnej Górze w Winnicy, gm. Połaniec – II sezon badawczy – 1987 rok. Warszawa. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Kielce. Department in Sandomierz.
Unger J. 2006. Pohřební ritus 1. až 20. století v Evropě z antropologicko-archeologické perspektivy. Panoráma biologické a sociokulturní antropologie. Modulové učební texty pro studenty antropologie a „příbuzných” oborů 25. Brno.
Unger J. 2016. Židovský pohřební ritus v archeologických pramenech. In: 15. zasedání k problematice sepulkrálních památek. 19.-21.10.2016. Akademické konferenční centrum Husova 4a, Praha 1 – Staré Město. Praha.
Unterman A. 2014. Encyklopedia tradycji i legend żydowskich. Warszawa.
Urban K. 2006. Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966 (wybór materiałów). Kraków.
Wagner M. 2022. Szklane butelki z badań w kwaterze I na cmentarzu żydowskim przy Okopowej 49/51 w Warszawie. Paper for the conference “Archaeology of Jewish Cemeteries in Central Europe” 14.03.2022, Warsaw.
Waldman S., Backenroth D., Harney E., Flohr S., Neff N. C., Buckley G. M., Fridman H., Akbari Al., Rohland N., Mallick S., Olalde I., Cooper L., Lomes A., Lipson J., Nistal J. C., Yu J., Barzilai N., Peter I., Atzmon G., Ostrer H., Lencz T., Maruvka Y. E., Lämmerhirt M., Beider A., Rutgers L. V., Renson V., Prufer K. M., Schiffels S., Ringbauer H., Sczech K., Carmi S., Reich D. 2022. Genome-wide Data from Medieval German Jews show that the Ashkenazi Founder Event Pre-dated the 14th Century. “Cell” 185, 4703-4716. DOI: https://doi.org/10.1016/j.cell.2022.11.002
Wallisová M. 1998. Předběžná zpráva o 1. etapě záchranného archeologického výzkumu v prostoru býv. židovského hřbitova ve Vladislavově ul. na Novém Městě pražském. “Archaeologica Pragensia” 14, 141-148.
Wallisová M. 2002. Předběžná zpráva o záchranném archeologickém výzkumu v letech 1997-2000 na židovském hřbitově ve Vladislavově ulici na Novém Městě pražském. “Archaeologica Pragensia” 16, 73-98.
Wichrowski Z. 1995a. Dokumentacja z nadzorów archeologicznych nad wykopami pod kanalizację na ulicach: Ogrodowej, Strażackiej, Rycerskiej i Wierzbowej w Kraśniku. Cz. I – tekst, ryciny. Kraśnik. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 5575/I.
Wichrowski Z. 1995b. Dokumentacja z nadzorów archeologicznych nad wykopami pod kanalizację na ulicach: Ogrodowej, Strażackiej, Rycerskiej i Wierzbowej w Kraśniku. Cz. II tablice, fotografie. Kraśnik. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 5575/II.
Wichrowski Z. 1999. Kraśnik Stare Miasto. Konserwatorska koncepcja zagospodarowania przestrzennego. Część archeologiczna (wykaz stref ochrony i obserwacji archeologicznej). Lublin. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 13172.
Wichrowski Z. 2002. Kraśnik ul. Ogrodowa, Szkolna, Wierzbowa. Nadzory archeologiczne nad modernizacją ulicy i przebudową uzbrojenia. Kraśnik. Typescript in the Archive of Provincial Office for the Protection of Monuments in Lublin, No 16742.
Wilczura A. 2010. Śmierć i życie pozagrobowe w żydowskich wierzeniach ludowych. “Studia Bliskowschodnie” 1(4), 34-41.
Woronczak J. P. 1993. Specyfika kulturowa cmentarzy żydowskich. Katowice.
Zabytki. 2022. Zabytki. Wykopaliska II. In: W. Gryta (ed.), Kraśnickie Towarzystwo Regionalne. http://www.regionalista.pl/. Available on-line 26.01.2022.
Zaremska H. 2011. Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska. Warszawa.
Zdeb K., Adamiec J. 2019. Nowe technologie w ochronie nienaruszalności cmentarzy żydowskich. In: K. Zdeb, K. Rabiega, R. Solecki (eds.), Konserwacja zapobiegawcza środowiska 8. Dziedzictwo nasze czy obce? Archaeologica Hereditas 16. Warszawa, 55-59.
Zyskina E., Fischel A. 2020. Jewish Cemeteries in the Classroom – An ESJF Guide. Frankfurt.
Żebrowski R. 1995. Wprowadzenie. In: Z. Borzymińska (ed.), Studia z dziejów Żydów w Polsce 1. Warszawa, 7-11.
Žukovskis R. 1998. Žvalgomieji tyrinėjimai Vilniuje, tarp Rinktinės ir Žvejų gatvių. “Archeologiniai tyrinėjimai Lietuvoje” 1996 ir 1997 metais, 441-443.
Žukovskis R. 2000. Žvalgomieji archeologijos tyrimai istoriniame Vilniaus žvejų priemiestyje (1996, 1998 m). “Kultūros paminklai. Mokslinių straipsnių rinkinys” 7, 62-68.
Web Sources
Bielawski K. 2005. Kilka słów o cmentarzach Żydów aszkenazyjskich. In: Cmentarze żydowskie w Polsce. http://cmentarze-zydowskie.pl/cmentarze_zydowskie.htm. Available on-line 06.04.2023.
Bruyn de P. 2012. Jewish Cemeteries. Report of the Committee on Culture, Science, Education and Media. In: Parliamentary Assembly. Assemblée parlementaire. Council of Europe. Conseil de l’Europe. Doc. 12930, 10 May 2012. https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=18710&lang=en. Available on-line 24.05.2022.
Cemetery. 2002-2021. Cemetery. In: JewishEncyclopedia.com. The unedited full text of the 1906 Jewish Encyclopedia. https://www.jewishencyclopedia.com/articles/4168-cemetery. Available on-line 11.02.2023.
CPJCE 2020. Committee for the Preservation of Jewish Cemeteries in Europe. In: International Holocaust Remembrance Alliance. https://www.holocaustremembrance.com/directory/killing-sites-database/committee-preservation-jewish-cemeteries-europe. Available on-line 02.04.2023.
Danielewicz M. 2016. Swarzędz: Inwestor nie postawi hotelu bez zgody rabina. “Głos Wielkopolski” 13.04.2016.
https://gloswielkopolski.pl/swarzedz-inwestor-nie-postawi-hotelu-bez-zgody-rabina/ar/9867625. Available on-line 06.04.2023.
Eastern Europe. 2023. Eastern Europe. In: D. M. R. Shulman (ed.), International Jewish Cemetery Project. International Association of Jewish Genealogical Societies. https://iajgscemetery.org/eastern-europe/. Available on-line 12.03.2023.
ESJF. 2023. The ESJF European Jewish Cemeteries Initiative. Protecting the Jewish cemeteries of Europe. https://www.esjf-cemeteries.org/. Available on-line 31.03.2023.
Jewish Cemeteries. 2023. Jewish Cemeteries. In: The Slovak Jewish Heritage Center. http://www.slovak-jewish-heritage.org/slovakia-jewish-cemeteries.html. Available on-line 10.02.2023.
JHG. 2021. Jewish Heritage Europe. London. https://jewish-heritage-europe.eu/category/heritage/. Available on-line 04.04.2023.
Jóźwiak J. 2008. Sprawozdanie z nadzorów archeologicznych nad pracami ziemnymi związanymi z modernizacją boiska przy Gminnym Zespole Szkół w Kazimierzu Dolnym, przy ulicy Szkolnej 1. Lublin. Typescript. Public Information Bulletin. Municipal Office in Kazimierz Dolny 15.07.2014.
https://umkazimierzdolny.bip.lubelskie.pl/upload/pliki/Spraw.nadzor.archeo_-_15.07.2014.pdf. Available on-line 20.01.2022.
Kisiel D., Boleń J. 2023. 1000 zamordowanych mieszkańców Ostrowca wkrótce doczeka się upamiętnienia. Badania georadarowe i prace archeologiczne na Kirkucie (zdjęcia). “Gazeta Otrowiecka” 16.04.2023.
https://ostrowiecka.pl/2023/04/16/1000-zamordowanych-mieszkancow-ostrowca-wkrotce-doczeka-sie-upamietnienia-badania-georadarowe-i-prace-archeologiczne-na-kirkucie-zdjecia/. Available on-line 24.04.2023.
Klein R. 2019. Metropolitan Jewish Cemeteries in Central and Eastern Europe. Lecture in Polin Museum of the History of Polish Jews. Warsaw, 29.05.2019. https://polin.pl/en/event/metropolitan-jewish-cemeteries-in-central-and-eastern-europe. Available on-line 12.03.2022.
Komisja Rabiniczna. 2017. Komisja Rabiniczna – Cmentarze. In: Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Polsce. The Union of Jewish Communities in Poland. https://jewish.org.pl/wspolpraca/komisja-rabiniczna-cmentarze/. Available on-line 25.02.2022.
Krzemińska A. 2017. Jak ratować żydowskie nekropolie. “Polityka” 43, 24.10.2017. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/nauka/1724558,1,jak-ratowac-zydowskie-nekropolie.read. Available on-line 15.04.2023.
Mikulková B. 2011. Slavkov u Brna (okr. Vyškov), ul. Čs. armady – supermarket Spar. In: Výroční zpráva 2010. Ústav Archeologické Památkové Péče Brno, Veřejná výzkumná Instituce. Brno, 32. https://www.uapp.cz/file.php?nid=8292&oid=6364700. Available on-line 28.02.2022.
Maszewo koło Goleniowa. 2017. Maszewo koło Goleniowa. Zrównała zabytkowy cmentarz z ziemią. Będzie musiała go odtworzyć na własny koszt? In: TVN24 Pomorze. 31.08.2017. https://tvn24.pl/pomorze/maszewo-zniszczony-zabytkowy-cmentarz-zostanie-odtworzony-ra768826-2480771. Available on-line 15.04.2023.
Pansewicz A. 2015. Sprawozdanie z sondażowych badań archeologicznych przy ul. Księcia Bolka I w Kamiennej Górze, działka nr 203, obręb 7. Pieńsk. Typescript. https://www.academia.edu. Available on-line 18.02.2022.
Polonovski M. 2015. Jewish Cemeteries/Jewish Archaeology. Presentation at the Cross-Disciplinary conference on Jewish Cemeteries, Vilnius, 2015. In: Jewish Heritage Europe. London. https://jewish-heritage-europe.eu/conferences/cross-disciplinary-conference-on-european-jewish-cemeteries/conference-presentations/
jewish-cemeteriesjewish-archaeology-max-polonovski/ . Available on-line 24.05.2022.
Survey 2023. Survey of Jewish Cemeteries. In: The ESJF European Jewish Cemeteries Initiative. Protecting the Jewish Cemeteries of Europe. https://www.esjf-cemeteries.org/surveys/. Available on-line 31.03.2023.
Warszawa Prace na Bródnie. 2022. Warszawa. Prace archeologiczne na cmentarzu żydowskim na Bródnie. In: Polin. Wirtualny Sztetl. 24.05.2022. https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/18-warszawa/120-aktualnosci/193394-warszawa-prace-archeologiczne-na-cmentarzu-zydowskim-na-brodnie. Available on-line 05.02.2023.
Wąwolnica. 2017. Cmentarz żydowski w Wąwolnicy (Zarzeka). In: Polin. Wirtualny Sztetl. https://www.sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/w/726-wawolnica/114-cmentarze/38242-cmentarz-zydowski-w-wawolnicy-zarzeka. Available on-line 05.02.2023.
Wodziński M. 2010. Tombstones. In: The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. New York. https://yivoencyclopedia.org/article.aspx/Tombstones. Available on-line 04.04.2023.
