Theatrum archaeologicum: staging the past via archaeological fêtes and historical re-enactment
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA69.2017.002Keywords:
theatralisation of the past, affective turn, archaeological fêtes, historical re-enactment, rekonstrukcja historyczna, festyny archeologiczneAbstract
In this article I argue that archaeology can be viewed as an “art” of staging the past. Archaeology as a discipline generates accounts of past time by creating some complete narratives which can be textual, visual, or take the form of staged events – a staging. Archaeological fêtes and the staged reconstructions which fall under the umbrella term of the so-called historical re-enactment are examples of forms of narrating the past. In this article I present arguments that these forms instantiate new modes of talking about the past, presenting, popularizing and experiencing the past which are based on attractiveness, wide accessibility, participation and affective engagement. The phenomena under discussion illustrate the theatralisation of the past defi ned as all modes of presenting and relating historical events, processes and persons with the use of theatrical practices – costumes, personalized drama, staging, etc. Following this line of reasoning, I argue in the present article that fêtes and historical re-enactments can be perceived as a spectacle or a show and analysed with the use of methodology applied to describe cultural events understood as a broad concept.
Downloads
References
Agnew V. 2007. History’s Affective Turn: Historical Re-enactment and its Work in the Present. Rethinking History 11(3), 299-312.
Anderson J. 1992. Living History: Simulating Everyday Life in Living Museums. In P.K. Leffl er and J. Brent (eds.), Public History Readings. Malabarm: Krieger Publishing Company, 456-470.
Bahn P.1997. Archeologia. Bardzo krótkie wprowadzenie. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Błaszczak M. 2015. Widowiskowe opowieści o historii – na przykładzie Ogrodzieńca. In I. Kowalczyk and I. Kiec (eds.), Historia w wersji popularnej. Gdańsk: Katedra Wydawnictwo Naukowe, 233-255.
Bogacki M. 2010. O współczesnym „ożywianiu” przeszłości – charakterystyka odtwórstwa historycznego. Turystyka Kulturowa 5, 4-27.
Bogacki M. 2010. „Wżywanie” się w przeszłość –odtwórstwo historyczne a nauka. In K. Obremski and J. Wenta (eds.), Recepcja kultury średniowiecznej w humanistyce. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 153-196.
Brzeziński W. 1998. Przeszłość i przyszłość rekonstrukcji stanowisk archeologicznych. In Z. Kobyliński (ed.), Ochrona dziedzictwa archeologicznego w Europie. Warszawa: SNAP, 64-71.
Budrewicz Z., Sendyka R. and Nycz R. (eds.). 2014. Pamięć i afekty. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Burszta W.J. 2012. Teraz i wtedy. Tożsamość nasycana imitacją przeszłości. In T. Szlendak, J. Nowiński, K. Olechnicki, A. Karwacki and W.J. Burszta, Dziedzictwo w akcji. Rekonstrukcja historyczna jako sposób uczestnictwa w kulturze. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 143-157.
Burszta W. 2013. Przyleganie do przeszłości. In W. Burszta, Kotwice pewności. Wojny kulturowe z popnacjonalizmem w tle. Warszawa: Iskry, 245-279.
Chowaniec R. 2010. Dziedzictwo archeologiczne w Polsce. Formy edukacji i popularyzacji. Warszawa: Instytut Archeologii UW.
Czopek S. and J. Górski (eds.). 2016. Między nauką a popularyzacją. Muzea i parki archeologiczne. Kraków: Universitas.
Caillois R. 1973. Żywioł i ład. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Debord G. 2006. Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Domańska E. 2007. Zwrot performatywny we współczesnej humanistyce. Teksty Drugie 5, 48-61.
Dominiak Ł.2004. Zabawa w przeszłość. Festyn archeologiczny jako forma karnawału. In J. Grad and H. Mamzer (eds.), Karnawalizacja. Tendencje ludyczne w kulturze współczesnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 81-86.
Dziadowiec J. 2012. Międzynarodowe festiwale folklorystyczne i folkowe spotkania kultur jako współczesne formy spektaklizacji i ludyzacji folkloru oraz kultury tradycyjnej. In K. Skowronek and K. Leszczyńska (eds.), Performatywne wymiary kultury. Kraków: Wydawnictwo Libron, 141-157.
Eco U. 1996. Podróże do hiperrealności. In U. Eco, Semiologia życia codziennego. Warszawa: Czytelnik, 11-73.
Fischer-Lichte E.2008. Estetyka performatywności. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Gancarski J. (ed.). 2012. Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna. Krosno: Muzeum Podkarpackie.
Giddens A. 2003. Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji. Warszawa: Zysk i S-ka.
Goffman E.2008. Człowiek w teatrze życia codziennego. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Hadasz K. 2005. Kreacje obiektu muzealnego. Siemianowicki Rocznik Muzealny 3, 134-141.
Hensel W. 1986. Archeologia. Treść i zakres. In W. Hensel, G. Donato and S. Tabaczyński (eds.), Teoria i praktyka badań archeologicznych 1. Przesłanki metodologiczne. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 17-28.
Hochbruck W. 2013. Geschichtstheater. Formen der „Living History”. Eine Typologie. Bielefeld: Transcript-Verlag.
Kantor R. 2011. Społeczeństwo konsumpcji zabawy. Przypadek polski. In R. Kantor, T. Paleczny and M. Banaszkiewicz (eds.), Wąż w raju. Zabawa w społeczeństwie konsumpcyjnym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 31-55.
Kolankiewicz L. (ed.). 2005. Antropologia widowisk: zagadnienia i wybór tekstów. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Krzykała M. 2007. Aisthesis a estetyzacja przeszłości. In K. Wilkoszewska (ed.), Wizje i re-wizje. Wielka księga estetyki w Polsce. Kraków: Universitas, 621-630.
Kurzątkowski M. 1978. Skansen ożywiony – imitacja, inscenizacja czy mistyfi kacja. In Międzynarodowa konferencja skansenowska. Referaty. Santok: Muzeum Budownictwa Ludowego, 73-80.
Kwiatkowski P.T. 2008. Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kwiatkowski P.T. 2009. Czy lata III Rzeczypospolitej były „czasem pamięci”. In A. Szpociński (ed.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfl iktów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 125-166.
Kwiek J. 2007. Dziecko w przestrzeni teatralizowanej reklamy komercyjnej. In M. Karasińska and G. Leszczyński (eds.), Dziecko i teatr w przestrzeni kultury 1. Teatr w świecie. Poznań: Centrum Sztuki Dziecka, 72-84.
Kuczyńska A. 2008. Kategoria teatralizacji jako wartość „ontologizująca”. In A. Zeidler-Janiszewska and R. Nycz (eds.), Nowoczesność jako doświadczenie. Dyscypliny – paradygmaty – dyskursy. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, 200-211.
Leyko M. 2015. Teatralizacja historii lokalnych w formacie R/W. In E. Wąchocka, D. Fox and A. Głowacka (eds.), Teatr historii lokalnych w Europie Środkowej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 13-24.
Lowenthal D. 1985. The Past is a Foreign Country. Cambridge: Cambridge University Press.
MacAloon J.J.2009. Igrzyska olimpijskie a teoria widowisk w społeczeństwach współczesnych. In J.J. MacAloon (ed.), Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 360-419.
Ławecka D. 2009. Wstęp do archeologii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Marciniak A. 2012. Przedstawianie i narratywizm w archeologii. In S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot and A. Zalewska (eds.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 162-177.
Marciniak A. 2013. O przeszłości. Dylematy przedstawiania w archeologii. Rocznik Antropologii Historii III, 1(4), 17-54.
McCalman L. and P.A. Pickering (eds.). 2010. Historical Re-enactment. From Realism to the Affective Turn. Houndmills, Basingstoke, Hampshire: Palgrave Macmillan.
Melberg A. 2002. Teorie mimesis. Repetycja. Kraków: Universitas.
Nieroba E., Czerner A., Szczepański M. S. 2010. Flirty tradycji w popkulturą. Dziedzictwo kulturowe w późnej nowoczesności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Nowaczyk S.2007. Archeologia festynowa – pomiędzy eksperymentem naukowym a przedstawieniem parateatralnym. In M. Bogacki, M. Franz and Z. Pilarczyk (eds.), Wojskowość ludów Morza Bałtyckiego. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 501-508.
Nowiński J. 2012. Instytucjonalizacja zabawy. O kulturotwórczym i kooperacyjnym potencjale ruchu rekonstrukcyjnego. In T. Szlendak, J. Nowiński, K. Olechnicki, A. Karwacki and W.J. Burszta, Dziedzictwo w akcji. Rekonstrukcja historyczna jako sposób uczestnictwa w kulturze. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 73-108.
Ogonowska A. 2010. Twórcze metafory medialne. Baudrillard – McLuhan – Goffman. Kraków: Universitas.
Pawleta M. 2011. „Przemysł przeszłość”: wybrane aspekty komercjalizacji przeszłości i produktów wiedzy archeologicznej we współczesnej Polsce. Sprawozdania Archeologiczne 63, 9-54.
Pawleta M. 2012. The Archaeological Fête in Ludic Space. In R. Chowaniec and W. Więckowski (eds.),
Archaeological Heritage: Methods of Education and Popularization. Oxford: Archaeopress, 133-140.
Pawleta M. 2016. Przeszłość we współczesności. Studiu metodologiczne archeologicznie kreowanej przeszłości w przestrzeni społecznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pearson M. and Shanks M. 2001. Theatre/Archaeology. London, New York: Routledge.
Pękala T. 2008. Estetyczne doświadczenie przeszłości. In A. Zeidler-Janiszewska and R. Nycz (eds.), Nowoczesność jako doświadczenie. Dyscypliny – paradygmaty – dyskursy. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, 150-169.
Pękala T. 2016. Performans i teatralizcja – pojęcia wędrujące. In T. Pękala (ed.), Teatr, teatralizacja, performatywność. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Mari Curie-Skłodowskiej, 143-156.
Popczyk M. 2006. Muzeum sztuki jako heterotopia. In M. Popczyk (ed.), Muzeum sztuki. Od Luwru do Bilbao. Katowice: Muzeum Śląskie, 329-334.
Przychodni A. 2012.Świętokrzyskie Centrum Archeologii Doświadczalnej w Nowej Słupi, jako miejsce realizacji projektu „Człowiek i Żelazo w pierwszych wiekach naszej ery” szansą na rozwój archeoturystyki na Kielecczyźnie. In J. Gancarski (ed.), Skanseny archeologiczne i archeologia eksperymentalna. Krosno: Muzeum Podkarpackie, 257-305.
Regiewicz A. 2013. Rekonstrukcje historyczne jako edutainment. Przypadek powstania styczniowego. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie XIII, 87-104.
Regiewicz A. 2014. Mediewalizm wobec zjawisk audiowizualnych i nowych mediów. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Rojek K. 2009. Znaczenie pamiątek i rekonstrukcji historycznych epoki napoleońskiej w Polsce dla rozwoju turystyki kulturowej (historyczno-biografi cznej). Turystyka Kulturowa 5, 4-27.
Ritzer G. 2004. Magiczny świat konsumpcji. Warszawa: MUZA.
Schechner R.2007. Performatyka: wstęp. Wrocław: Ośrodek Badań Twórczości Jerzego Grotowskiego i Poszukiwań Teatralno-Kulturowych.
Schlehe J., M. Uike-Bormann, C. Oesterle, W. Hochbruck (eds.). 2010. Staging the Past. Themed Environments in Transcultural Perspectives. Bielefeld: Transcript-Verlag.
Skórzyńska A. 2003. Teatr /media /społeczeństwo. Teatralizacja jako kategoria opisu oraz strategia komunikacyjna społeczeństwa medialnego. Kultura Współczesna 1-2(35-36), 115-131.
Skórzyńska A. 2004. Od karnawalizacji do teatralizacji miejskiego święta. Parada lokacyjna. In J. Grad and H. Mamzer (eds.), Ludyczny wymiar kultury. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 71-84.
Skórzyńska A. 2007. Teatr jako źródło ponowoczesnych spektakli społecznych. Poznań: UAM.
Skórzyńska A. 2008. Gry i zabawy w perspektywie performatyki. O potrzebie badań interdyscyplinarnych w ludologii. Homo Communicativus 2(4), 31-44.
Skórzyńska I.2010. Widowiska przeszłości. Alternatywne polityki pamięci 1989-2009. Poznań: Instytut Historii UAM.
Skórzyńska I. 2012. Teatr i widowisko jako strategie uczestnictwa dziecka w lokalnej kulturze historycznej. In D. Konieczka-Śliwińska (ed.), Teatr w edukacji regionalnej najmłodszych. Poznań: Centrum Turystyki Kulturowej TRAKT, 39-43.
Stulgis M. M. 2013. Pomiędzy rekonstrukcją, odtwórstwem a inscenizacją, czyli próba analizy zjawiska rekonstrukcji historycznej. Pamięć i Sprawiedliwość 12(2), 135-152.
Szacka B. 2009. Zmiany stosunku do przeszłości po przeobrażeniach ustrojowych 1989 roku w Polsce. Przegląd Filozofi czno-Literacki 4(25), 415-427.
Szpociński A. 2007. O współczesnej kulturze historycznej Polaków. In B. Korzeniewski (ed.), Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury. Poznań: Instytut Zachodni, 25-43.
Szpociński A. 2009. Wizualizacja pamięci społecznej. In A. Szpociński (ed.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfl iktów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 227-237.
Szpociński A. 2010. Współczesna kultura historyczna. Kultura Współczesna 1(63), 9-17.
Szpociński A 2012. Widowiska przeszłości. Pamięć jako wydarzenie. In E. Hałas (ed.), Kultura jako pamięć. Posttradycjonalne znaczenie przeszłości. Kraków: Nomos, 63-75.
Tilley C.1989. Excavation as Theatre. Antiquity 63(239), 275-280.
Tomaszewski A. 1988. Konserwatorstwo pomiędzy „estetyką” i autentyzmem. Ochrona Zabytków 3, 147-153.
Wachowski J.2011. Performans. Gdańsk: Słowo/Obraz Terytoria.
Warchala M. 2007. Autentyczność i nowoczesność: idea autentyczności od Rousseau do Freuda. Kraków: Universitas.
Widzicka M. 2015. Przeszłość jako przedmiot działań rekonstrukcyjnych. In I. Kowalczyk and I. Kiec (eds.), Historia w wersji popularnej. Gdańsk: Katedra Wydawnictwo Naukowe, 259-271.
Wrzesiński J. 2013. Lądzkie forum historyczne – kilka uwag na temat edukacji i świadomości historycznej. In M. Brzostowicz, M. Przybył and J. Wrzesiński (eds.), Wioski i parafi e w średniowieczu. Wykłady popularnonaukowe zorganizowane w ramach IX Festiwalu Kultury Słowiańskiej i Cysterskiej w Lądzie nad Wartą w dniach 8-9 czerwca 2013 roku. Poznań: Muzeum Archeologiczne, 171-179.
Zambrzycka M. 2013. Śmierć jako spektakl. Kulturowa kategoria widowisk śmierci. In D. Gapska (ed.), Śmierć w zwierciadle humanistyki. Poznań: Stowarzyszenie „Nowa Humanistyka”, 184-192.
Zeidler-Janiszewska A. 2007. Perspektywy performatywizmu. Teksty Drugie 5, 34-47.
Ziębińska-Witek A. 2011. Historia w muzeach. Studium ekspozycji Holokaustu. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
