Comparative analysis of early medieval anthropomorphic wooden figurines from Poland. Representations of gods, deceased or ritual objects?
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.1725Keywords:
anthropomorphic figurines; miniaturisation; Slavic religion; Baltic Sea region; early medieval archaeology; pre-Christian beliefsAbstract
Miniature anthropomorphic images, due to their unique character, have attracted the attention of archaeologists for a very long time. This text analyses the forms, significance and functions of items coming from the early Middle Ages, which were discovered in the area of Poland. The set of wooden objects is diverse in terms of form and probably also in terms of meaning. The biggest number of artefacts come from Pomerania, but some of them were found in other places. The Baltic Sea basin will be used as a broad comparative background during this analysis. Information from written sources and from broad anthropological reflection will also be used in an attempt to determine the functions and meanings of these miniature figurines. Thanks to this analysis, it will be possible to show the importance of anthropomorphic figures in the context of early medieval religion and beliefs.
Downloads
References
Aldhouse-Green M. 2005. An archaeology of images. Iconology and cosmology in Iron Age and Roman Europe. London: Routledge.
Andersen M. and Birkebæk F. 1993. Vikingernes Rusland: fortidens Staraja Ladoga og Novgorod. Roskilde: Roskilde Museum.
Bailey D. W. 2005. Prehistoric figurines representations and corporeality in the Neolithic. London: Routledge.
Biermann F. 2013. A Slavic or a Viking town? The excavations at Wolin 1934/41 and their contemporary interpretation. In S. Moździch, B. Stanisławski and P. Wiszewski (eds), Scandinavian culture in medieval Poland. Wrocław: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 179-191.
Bukowska-Gedigowa J. and Gediga B. 1986. Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bylina S. 1992. Człowiek i zaświaty. Wizje kar pośmiertnych w Polsce średniowiecznej. Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Capelle T. 1995. Anthropomorphe Holzidole in Mittel- und Nordeuropa. Stockholm: Almqvist & Wiksell International.
Caune A. 1995. Archäologische Zeugnisse von den heidnischen Volksglauben in Riga während des 12-13 Jahrhunderts. Światowit 40, 26-42.
Chudziak W. and Kaźmierczak R. 2013. Zdobnictwo przedmiotów drewnianych z Żółtego na Pomorzu Zachodnim jako przykład tzw. pomorskiej szkoły ornamentyki skandynawsko-insularnej. Archaeologia Historica Polona 21, 7-30.
Čausidis N. 1999. Mythical pictures of the South Slavs. Studia Mythologica Slavica 2, 275-296.
Duczko W. 2000. Obecność skandynawska na Pomorzu i słowiańska w Skandynawii we wczesnym średniowieczu. In L. Leciejewicz and M. Rębkowski (eds), Salsa Cholbergiensis. Kołobrzeg we wczesnym średniowieczu. Kołobrzeg: Wydawnictwo Le Petit Cafe, 23-44.
Duczko W. 2006. Ruś Wikingów. Historia obecności we wczesnośredniowiecznej Europie Wschodniej. Warszawa: Trio.
Ebo 1969. Żywot św. Ottona biskupa bamberskiego. J. Wikarjak (ed.) (= Monumenta Poloniae Historica Series 2. 7, 2). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Filipowiak Wł. 1993. Słowiańskie wierzenia pogańskie u ujścia Odry. In M. Kwapiński and H. Pa-ner (eds), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 19-46.
Filipowiak Wł. 2001. Taschen-Svantevit. In M. Puhle (ed.), Otto der Grosse. Magdeburg und Europa, 2: Katalog. Mainz: Philipp von Zabern, 100-101.
Filipowiak Wł. and Stanisławski B. 2003. Dendrochronologia w badaniach archeologicznych wczesnośredniowiecznego Wolina. Polska Akademia Nauk – Działalność Naukowa – Wybrane Zagadnienia 16, 28-30.
Filipowiak Wł. and Stanisławski B. 2013. Przez most do przeszłości – badania wykopaliskowe w dzielnicy Ogrody. In B. Stanisławski and W. Filipowiak (eds), Wolin wczesnośredniowieczny. 1. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 65-190.
Filipowiak Wł. and Wojtasik J. 1975. Światowit z Wolina. Z Otchłani Wieków 41(2), 82-89.
Filipowiak W. 2019. Wooden Artefacts. In M. Rębkowski (ed.), Wolin – the Old Town, Vol. II. Studies of Finds. Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 89-135.
Filipowiak W. and Szydłowski M. 2019. Stone Artefacts. In M. Rębkowski (ed.), Wolin – the Old Town 2. Studies of Finds. Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 221-244.
Foxall L. 2015. Introduction: miniaturization. World Archaeology 47(1), 1-5.
Gabriel I. 2001. Männerkopf als Knauf eines Amtsstabes. In M. Puhle (ed.), Otto der Große. Magdeburg und Europa. Katalog-Handbuch in zwei Bänden 2. Mainz: Philipp von Zabern Verlag, 96-97.
Gardeła L. 2014. Scandinavian amulets in Viking Age Poland (= Collection Archaelogica Ressoviensis 33). Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Oficyna Wydawnicza “Zimowit”.
Gieysztor A. 2006. Mitologia Słowian. Third Edition, A. Pieniądz (ed.). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Greimas A. J. 2007. O bogach i ludziach. Studia o mitologii litewskiej. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
Hansen S. 2007. Bilder vom Menschen der Steinzeit. Untersuchungen zur antropomorphen Plastik der Jungsteinzeit und Kupferzeit in Südosteuropa. Mainz: Philipp von Zabern.
Henricus L. 1955. Henrici Chronicon Livoniae. In L. Arbusow and A. Bauer (eds) (= Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi 3). Hannover: Hahnsche Buchhandlung.
Hołubowicz W. 1959. Z prac wykopaliskowych na Ostrówku w Opolu w r. 1956. Sprawozdania Archeo-logiczne 6, 115-131.
Janowski A. 2014. W wolińskim porcie…/In Wolin’s port…. Wolin: Muzeum Regionalne im. Andrzeja Kaubego.
Janowski A. 2019. Metal Finds. In M. Rębkowski (ed.), Wolin – the Old Town. Vol. II. Studies of Finds. Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 47-88.
Jansen H. M. 1998. Die Svantevit-Figur aus Svendborg. In A. Wesse (ed.), Studien zur Archäologie des Ostseeraumes. Von der Eisenzeit zum Mittelalter. Festschrift für Michael Müller-Wille. Neumünster: Wacholtz, 565-569.
Kajkowski K. and Szczepanik P. 2013. Drobna plastyka figuralna wczesnośredniowiecznych Pomorzan Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria 9, 207-247.
Kajkowski K. and Szczepanik P. 2013a. The multi-faced so-called miniature idols from the Baltic Sea area. Studia Mythologica Slavica 16, 55-68.
Kalmring S. 2010. Der Hafen von Haithabu (= Die Ausgrabungen in Haithabu 14). Neumünster: Wachholtz Verlag.
Kirpichnikov A. and Sarabyanov V. 1996. Staraya Ladoga: Ancient capital of Rus. Sankt Petersburg: Slavija.
Kolchin B. A. (ed.) 1985. Drevnij Novgorod: prikladnoye iskusstvo i arkheologiya. Raskopy, gramoty, pismennost, muzykalnyie instrumenty, maski, shakhmaty, vislyie pechati, cvetnoy metall, kost, derevo, steklo, yantar, kamen, glina, kozha, zhelezo. Moskva: Iskusstvo.
Kolchin B. A. 1989. Wooden artefacts from medieval Novgorod, Part I. Text (= BAR International series 495). Oxford: BAR.
Kolchin B. A. 1989a. Wooden artefacts from medieval Novgorod, Part II. Illustrations (= BAR International series 495). Oxford: BAR.
Kotlarczyk J. 1987. Słonecznego boga miejsca kultu. Z otchłani wieków 53(2-4), 153-168.
Kotlarczyk J. 1993. W poszukiwaniu genezy wielotwarzowych wyobrażeń Światowita, Świętowita, Rujewita i innych. In M. Kwapiński and H. Paner (eds), Wierzenia przedchrześcijańskie na ziemiach polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 56-63.
Kowalska A. B. 2013. Kleine Holzfigur mit einem Gesicht. In C. Stiegemann, M. Kroker and W. Walter (eds), Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter. Bd. 2, Katalog. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 627.
Kowalska A. B. and Dworaczyk M. 2013. Szczecin wczesnośredniowieczny. Nadodrzańskie centrum (= Origines Polonorum 5). Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej.
Kowalski A. P. 2010. Kulturoznawczo-estetyczna interpretacja antropomorfizacji w sztuce prehistorycznej. In E. Bugaj and A. P. Kowalski (eds), Estetyka w archeologii. Antropomorfizacje w pradziejach i starożytności. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 35-43.
Kowalski K. and Kozłowska-Skoczka D. 2012. Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich. Szczecin: Muzeum Narodowe.
Kunczyńska-Iracka A. 1987. Woskowe wota z Krypina. Polska Sztuka Ludowa 41, 65-73.
Lamm J. P. 1987. On the cult of multiple-headed gods in England and in the Baltic area. Przegląd Archeologiczny 34, 219-231.
Leeuw van der G. 1997. Fenomenologia religii. Warszawa: Książka i Wiedza.
Mack J. 2007. The art of small things. Cambridge: Harvard University Press.
Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian. Tom 2, część 1: Kultura duchowa. Warszawa: Książka i Wiedza.
Mortimer P. and Pollington S. 2013. Remaking the Sutton Hoo stone. The Ansell-Roper replica and its context. Little Downham: Anglo-Saxon Books.
Muhl A. 2013. Knaufkopf eines Kultgerätes. In C. Stiegemann, M. Kroker and W. Walter (eds), Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, Bd. 2, Katalog. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 582-583.
Murray A. V. 2013. Henry of Livonia and the Wends of Eastern Baltic: Ethnography and biography in the thirteenth-century Livonian mission. Studi Medievalii. Serie Terza 54(2), 807-833.
Musin A. 2018. The rise of Novgorod revisited. Slavia Antiqua 59, 165-94.
Ochmański J. 1982. Historia Litwy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Östmark K. 1980. Delar av grafälf, yngre järnålder, och boplastsrester fornlämning 21, Väsby, Vallentuna sn, Uppland, 1973-74. Riksantikvarieämbetet Raport. Stockholm: Statens Historiska Museum.
Översiktskatalog 1931. Tillväxten under ĺr 1931. Stockholm: Statens Historiska Museum.
Pettazzoni R. 1946. The Pagan origins of the three-headed representation of the Christian trinity. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 9, 135-151.
Pokrovskaya L. V. 2007. Ritual objects from Novgorod: Thef from Troitsky excavations 1973-1999. In M. Brisbane and J. Hather (eds), Wood Use in Medieval Novgorod (= The Archaeology of Medieval Novgorod 2). Oxford: Oxbow Books, 399-417.
Polak Z. and Rębkowski M. 2019. Building structures and spatial organization. In M. Rębkowski (ed.), Wolin – the Old Town. Vol. I, Settlement structure, stratigraphy & chronology. Szczecin: Institute of Archaeology and Ethnology of the Polish Academy of Sciences, 115-132.
Price N. 2006. What’s in a name? An archaeological identity crisis for the Norse gods (and some of their friends). In A. Andrén, K. Jennbert and C. Raudvere (eds), Old Norse religion in long-term perspectives. Origins, changes, and interactions. Lund: Nordic academic Press, 179-183.
Proschan F. 1983. The semiotic study of puppets, masks and performing objects. Semiotica 47 (1/4), 3-44.
Radtke C. 2010. Der Schleswig-Mann – ein „Hausgeist“ aus Novgorod? Archäologische Nachrichten aus Schleswig-Holstein 16, 92-95.
Ratajczyk Z. 2013. Klein Hausgottheit. In C. Stiegemann, M. Kroker and W. Walter (eds), Credo. Christianisierung Europas im Mittelalter, Bd. 2, Katalog. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 627-628.
Renfrew C. and Morley I. (eds) 2007. Image and Imagination. A global prehistory of figurative re-presentation. Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research.
Roesdahl E. 1992. Viking og Hviderkrist. Norden og Europa 800-1200. København: Nordisk Ministerråd.
Saxo 1931. Saxonis Gesta danorum. J. Orlik and H. Raeder (eds). Hauniae: Apud Librarios Levin & Munksgaard.
Schietzel K. 2018. Spurensuche Haithabu. Archäologische Spurensuche in der frühmittelalterlichen Ansiedlung Haithabu. Dokumentation und Chronik 1963-2013. Neumünster: Wachholtz Verlag.
Smyser H. M. 1965. Ibn Faldan‘s account of the Rus. In J. B. Bessinger Jr. and R. P. Creed (eds), Franciplegius. Medieval and linguistic studies in honour of Francis Peabody Magoun, Jr. New York: New York University Press, 92-119
Słupecki L. P. 1994. Slavonic pagan sanctuaries. Warsaw: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Słupecki L. P. 2003. Mitologia skandynawska w epoce wikingów. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Słupecki L. P. 2013. Temple fiscality of pagan Slavs and Scandinavians. In M. Bogucki and M. Rębkowski (eds), Wolińskie Spotkania Mediewistyczne II. Economies, monetisation and society in the West Slavic lands 800-1200 AD. Szczecin: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 109-114.
Stanisławski B. 2011. Budownictwo wczesnośredniowiecznego Wolina – próba reinterpretacji. Materiały Zachodniopomorskie. Nowa seria 6/7, 223-268.
Stanisławski B. 2013. Jómswikingowie z Wolina-Jómsborga. Studium archeologiczne przenikania kultury skandynawskiej na ziemie polskie. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Stanisławski B. 2013a. Wstęp do archeologii wczesnośredniowiecznego Wolina. In B. Stanisławski and W. Filipowiak (eds), Wolin wczesnośredniowieczny. 1. Warszawa: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 13-42.
Suchocki J. 1991. Mitologia bałtyjska. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Sundqvist O. 2016. An arena for high powers. Ceremonial buildings and religious strategies for rulership in Late Iron Age Scandinavia. Leiden: Brill.
Szczepanik P. 2013. Wczesnośredniowieczne figurki wielotwarzowe z terenów basenu Morza Bałtyckiego – dowód kontaktów międzykulturowych czy uniwersalny fenomen? Archaeologia Historica Polona 21, 49-60.
Szczepanik P. 2017. Early Medieval bronze sheaths with zoo- and anthropomorphic ornamental fittings from Poland: mythical pictures and their content. In F. Biermann, T. Kersting and A. Klammt (eds), Religion und Gesellschaft im nördlichen westslawischen Raum (= Beiträge zur Ur- und Frühgeschichte Mitteleuropas 82). Langenweissbach: Beier & Beran Archäologische Fachliteratur, 169-178.
Szczepanik P. 2018a. Wczesnośredniowieczne figurki miniaturowe z terenów Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej. Próba interpretacji. In S. Rosik, S. Jędrzejewska and K. Kollinger (eds), Hierofanie, wierzenia, obrzędy… Kultura symboliczna w średniowieczu między pogaństwem a chrześcijaństwem (= Materiał V Kongresu Mediewistów Polskich 2). Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 43-67.
Szczepanik P. 2018b. Słowiańskie zaświaty, wierzenia, wizje i mity. Szczecin: Wydawnictwo „Triglav”.
Tyniec A. 2016 Zbruczański posąg – więcej pytań niż odpowiedzi? In B. Chudzińska, M. Wojenka and M. Wołoszyn (eds), Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. Kraków, Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 373-380.
Tyszkiewicz J. 2009. Brunon z Querfurtu w Polsce i krajach sąsiednich. W tysiąclecie śmierci 1009-2009. Pułtusk: Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora.
Urbańczyk P. 2014. Bliskie spotkania wikingów. Wodzisław Śląski: Wydawnictwo Templum.
Wawrzeniuk J. 2004. Słowiański domowy kult przodków na tle porównawczym. In S. Moździoch (ed.), Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu (= Spotkania Bytomskie 5). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 115-133.
Wawrzeniuk J. 2016. Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Wegner J. 2012. Anthropomorphe figure. In A. Lewykin and M. Wemhoff (eds), Russen und Deutsche. 1000 Jahre Kunst, Geschichte und Kultur. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 51.
Westphal F. 2006. Die Holzfunde von Haithabu (= Ausgrabungen in Haithabu 11). Neumünster: Wachholtz Verlag.
Widukind 1971. Widukindi res gestae Saxonicae (= Ausgewählte Quellen zur Deutschen Geschichte des Mittelalters 8). R. Buchner (ed.). Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
Wilgocki E. 1995. Drewniany posążek ze szczecińskiego Podzamcza. Przegląd Archeologiczny 43, 187-190.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2020 Sprawozdania Archeologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
