One century of studies on chocolate flint. And what do we really know about it ...?
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/74.2022.1.3012Keywords:
Poland, Holy Cross Mountains, Kraków-Częstochowa Upland, chocolate flint, distribution, prehistoric communities, Poland, Holy Cross Mountains, Kraków-Częstochowa Upland, chocolate flint, distribution, prehistoric communitiesAbstract
The so-called “chocolate flint” is one of the most popular and the highest quality flint raw material used in prehistoric times in Central Europe. It was known and utilised since the Middle Palaeolithic until the Iron Age. It has been the focus of research for almost 100 years, but the questions related to extraction, processing and distribution of chocolate flint are still valid and taken up by many scholars. To a large extent, this has been the result of the discovery of chocolate flint deposits and places of its extraction in the area of the Kraków-Częstochowa Upland at some distance from the previously-known outcrops, which has significantly changed the current state of knowledge. This article is an attempt to synthesize the knowledge on this flint as a raw material of exceptional quality, widely used by prehistoric communities.
Downloads
References
Andreeva P., Stefanova E. and Gurova M. 2014. Chert raw materials and artefacts from NE Bulgaria: A combined petrographic and LA-ICP-MS study. Journal of Lithic Studies 1/2, 25-45.
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Ossolineum.
Bednarz M. and Budziszewski J. 1997. Potential of Detailed Archaeological Surveys of Flint Outcrop Areas. Case Study: Iłża Region (Central Poland). In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium Warszawa-Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaelogy and Ethnology Polish Academy of Sciences, 23-28.
Borkowski W., Libera J., Sałacińska B. and Sałaciński S. (eds) 2008. Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku, 08-10.10.2003 (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 7). Warszawa, Lublin: Instytut Archeologii UMCS and Państwowe Muzeum Archeologiczne, 1-444.
Bradley S., Cummingsa V. and Bakerb M. J. 2020. Sources of flint in Britain and Ireland: A quantitative assessment of geochemical characterisation using acid digestion inductively coupled plasmamass spectrometry (ICP-MS). Journal of Archaeological Science: Reports 31, 102281.
Brandl M. 2016. The Multi Layered Chert Sourcing Approach (MLA). Analytical Provenance Studies of Silicite Raw Materials. Archeometriai Műhely 2016 13/3, 145-156.
Brandl M., Hauzenberger C., Martinez M. M., Filzmoser P. and Werra D. H. 2016. The Application of the Multi- Layered Chert Sourcing Approach (MLA) for the Characterisation and Differentiation of ‘Chocolate Silicites’ from the Holy Cross Mountains, South-Central Poland. Archaeologia Austriaca 100, 119-149.
Brandl M., Martinez M., Hauzenberger C., Filzmoser P., Nymoen P. and Mehler N. 2018. A multitechnique analytical approach to sourcing Scandinavian flint: Provenance of ballast flint from the shipwreck aLeirvigen 1°, Norway. PLOS ONE 13(8), e0200647.
Budziszewski J. 1987. Wykorzystanie tzw. krzemienia czekoladowego przez ludność Wyżyny Środkowopolskiej na przełomie neolitu i epoki brązu. Warszawa (unpublished doctor thesis stored in Archiv the Institute of Archaeology, Warsaw University).
Budziszewski J. 1990. Uwagi o możliwościach porównywania kujawskich i małopolskich inwentarzy krzemiennych kultury amfor kulistych. In A. Cofta-Broniewska (ed.), Kultura amfor kulistych w rejonie Kujaw. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 205-224.
Budziszewski J. 1991a. Krzemieniarstwo ludności Wyżyny Środkowopolskiej we wczesnej epoce brązu. Lubelskie Materiały Archeologiczne 6, 181-208.
Budziszewski J. 1991b. W sprawie badań AZP na arkuszu 84-72. In J. Gurba (ed.), Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1991 roku. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 58-61.
Budziszewski J. 2008. Stan badań nad występowaniem i pradziejową eksploatacją krzemieni czekoladowych. In W. Borkowski, J. Libera, B. Sałacińska and S. Sałaciński (eds), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 7. Warszawa, Lublin: Instytut Archeologii UMCS and Państwowe Muzeum Archeologiczne, 33-106.
Burgert P. 2018. The Status and the Role of ‚Chocolate‘ Silicite in the Bohemian Neolithic. Archaeologia Polona 56, 49-64.
Chmielewska M. 1973. Badania stanowiska Polany II w pow. Szydłowiec, w 1971 r. Sprawozdania Archeologiczne 25, 29-37.
Chmielewska M. 1980. PL 5 Polany, Fundstelle II, Wojw. Radom. In G. Weisgerber, R. Slotta and J. Weiner (eds), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit. Bochum: Deutsches Bergbau-Museum, 583-586.
Chmielewska M. 1988. The Early Bronze Age Flint Mine at Site II, Polany, Radom District. Przegląd Archeologiczny 35, 139-181.
Chmielewski W. 1975. Paleolit środkowy i górny. In W. Chmielewski and W. Hensel (eds), Prahistoria Ziem Polskich. 1. Paleolit i mezolit. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 9-158.
Cyrek K. 1981. Uzyskiwanie i użytkowanie surowców krzemiennych w mezolicie dorzeczy Wisły i górnej Warty. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 28, 5-108.
Cyrek K. 1983. Surowce krzemienne w mezolicie dorzeczy Wisły i górnej Warty. In J. K. Kozłowski and S. Kozłowski (eds), Człowiek i środowisko w pradziejach. Warszawa: PWN, 106-112.
Cyrek K. 1995. On the distribution of chocolate flint in the Late Mesolithic of the Vistula Basin. Archaeologia Polona 33, 99-109.
Cyrek K. and Sudoł M. 2008. Wyroby z krzemienia czekoladowego w środkowopaleolitycznych zespołach kulturowych z Jaskini Biśnik, pow. olkuski. In W. Borkowski, J. Libera, B. Sałacińska and S. Sałaciński (eds), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 7. Warszawa, Lublin: Instytut Archeologii UMCS and Państwowe Muzeum Archeologiczne, 347-356.
Domańska L. 1988. Recepcja małopolskich surowców krzemiennych wśród kujawskich społeczeństw cyklu wstęgowego. In A. Cofta-Broniewska (ed), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy. Inowrocław: Urząd Miejski w Inowrocławiu, 81-92.
Domańska L. 1995. Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Domańska L. 1996. Surowce „południowe” w krzemieniarstwie społeczności wczesnorolniczych Kujaw. In A. Kośko, J. Bednarczyk and P. Chachlikowski (eds), Z badań nad genezą regionalizmu kulturowego społeczeństw Kujaw 6 (= Studia i Materiały do Dziejów Kujaw). Poznań, Inowrocław, Kruszwica: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 107-120.
Domański M. and Webb J. 2000. Flaking properties, petrology and use of Polish flint. Antiquity 74/286, 822-832.
Grafka O., Siuda R. and Werra D. H. 2014. First data of organic geochemistry of ‘chocolate’ flint from Holy Cross Mountains Mesozoic margin. Mineralogia – Special Papers 42, 53.
Grużdź W., Pyżewicz K. and Migal W. 2021. Pozostałości pracowni krzemieniarskich na obszarze kompleksu stanowisk „Krzemieniec II” w Iłży. In M. Przeździecki, A. Ulanowska and M. Wagner (eds), Przeszłość ma przyszłość! / The Past Has a Future! 2nd Scientific Conference of the Faculty of Archaeology, University of Warsaw (22-26.03.2021), Book of Abstracts. Warszawa: Katedra Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, 83.
Herbich T. and Lech J. 1995. PL 5 Polany II, Radom Province. Archaeologia Polona 33, 488-506.
Högberg A. and Olausson D. 2007. Scandinavian Flint – an Archaeological Perspective. Aarhus: Aarhus University Press, 1-158.
Hughes R. E., Werra D. H. and Siuda R. 2016. On the chemical composition of ‘chocolate flint’ from central Poland. Archaeologia Polona 54, 99-114.
Kaczanowska M. 1985. Rohstoffe, Technik und Typologie der Neolithischen Feuersteinindustrien im Nordteil des Flussgebietes der Mitteldonau. Warszawa: PWN.
Kaczanowska M. and Lech J. 1977. The flint industry of danubian communities north of the Carpathians. Acta Archaeologica Carpathica 17, 5-28.
Kerneder-Gubała K. 2019. In search of the chocolate flint mine in Orońsko (PL1, Southern Poland): New data for analysis of exploitation and use of flint in north-western part of its outcrops. Anthropologica et Præhistorica 128(2017), 199-208.
Kerneder-Gubała K. (ed.) 2018. Orońskie kopalnie krzemienia czekoladowego. Skarb społeczności epoki kamienia. Warszawa, Orońsko: Gmina Orońsko.
Krajcarz M. and Krajcarz M. 2009. The outcrops of Jurassic flint raw materials from south-westernmargin of the Holy Cross Mountains. Acta Archaeologica Carpathica 44, 183-195.
Kochman A., Matyszkiewicz J. and Wasilewski M. 2020. Siliceous rocks from the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland (Southern Poland) as potential raw materials in the manufacture of stone tools – A characterization and possibilities of identification. Journal of Archaeological Science: Reports 30, 102195.
Krajcarz M. T., Krajcarz M., Sudoł M. and Cyrek K. 2012. From far or from near? Sources of Kraków-Częstochowa banded and chocolate silicite raw material used during the Stone Age in Biśnik Cave (southern Poland). Anthropologie (Brno) 50/4, 411-425.
Krukowski S. 1920. Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski 1. Wiadomości Archeologiczne 5, 185-206.
Krukowski S. 1922 Pierwociny krzemieniarskie górnictwa, transportu i handlu w holocenie Polski 2. Wiadomości Archeologiczne 7, 34-58.
Krukowski S. 1939-1948. Paleolit. In S. Krukowski, J. Kostrzewski and R. Jakimowicz (eds), Prehistoria ziem polskich. Encyklopedia Polska 4/1. Warszawa, Kraków, Łódź, Poznań, Zakopane: Polska Akademia Umiejętności, 1-117.
Kutek J. 1962. Cherts and submarine slumps in the Lower Kimmeridgian limestones from the vicinity of Małogoszcz (Central Poland). Acta Geologica Polonica 12/3, 377-391.
Lech H. and Lech J. 1984. The Prehistoric Flint Mine at Wierzbica ‘Zele’: a Case Study from Poland. World Archaeology 16, 2, 186-203.
Lech H. and Lech J. 1995. PL 3 Wierzbica ‘Zele’, Radom Province. Archaeologia Polona 33, 465-480.
Lech H. and Lech J. 1997. Flint Mining among Bronze Age Communities. A Case Study from Central Poland. In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaelogy and Ethnology Polish Academy of Sciences, 91-98.
Lech J. 1987. Danubian raw material distribution patterns in eastern central Europe. In G. de G. Sieveking and M. H. Newcomer (eds), The human uses of flint and chert. Proceedings of the IVth International Flint Symposium held at Brighton Polytechnic 10-15 April 1983. Cambridge: Cambridge University Press, 241-248.
Lech J. 1990. The organization of siliceous rocks supplies to the Danubian early farming communities (LBK): Central Europe an examples. In D. Cahen and M. Otte (eds), Rubané et Cardial. Actes du Colloque de Liège, novem bre 1988, Etudes et Recherches Archéologiques de l’Université de Liège. Liège: Université de Liège, 51-59.
Lech J. 1997. Kopalnia krzemienia czekoladowego z wczesnej epoki brązu. Stanowisko II w Polanach, woj. radomskie. In J. Lech and D. Piotrowska (eds), Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 81-93.
Libera J. and Zakościelna A. 1990. Badania powierzchniowe w południowej części Niecki Magoń-Folwarczyska. Sprawozdania z badań terenowych Katedry Archeologii UMCS w 1990 roku, 57-64.
Libera J. and Zakościelna A. 2000. Pawłów, stan 4, woj. świętokrzyskie – nowe późnoplejstoceńskie obozowisko z lessów sandomierskich. Archeologia Polski Środkowowschodniej 5(2000), 9-15.
Libera J. and Zakościelna A. 2003. Sprawozdanie z drugiego sezonu badań wykopaliskowych późnoplejstoceńskiego obozowiska z kręgu kultur tylczakowych w Pawłowie, stan. 4, pow. Sandomierz. Archeologia Polski Środkowowschodniej 6(2001), 9-13.
Małecka-Kukawka J. 1992. Krzemieniarstwo społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej (2 połowa VI-IV tysiąclecie p.n.e.). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.
Małecka-Kukawka J. 1994. „Gospodarka” surowcami krzemiennymi wśród społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej z perspektywy teorii wymiany społecznej. In L. Czerniak (ed.), Neolit i początki epoki brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz, Toruń: Muzeum w Grudziądzu, Instytut Archeologii i Etnologii UMK, 37-50.
Małecka-Kukawka J. 1997. Flint mining in south-eastern Poland and raw material ‘economy’ of early farming communities in the Chełmno land. A social exchange theory perspective. In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaelogy and Ethnology Polish Academy of Sciences, 243-247.
Matyszkiewicz J. and Kochman A. 2020. The provenance of siliceous rocks from the Kraków-Częstochowa Upland (Poland) used as raw-materials in the manufacture of siliceous artefacts from Central-Eastern Europe. An old problem in new light. Journal of Archaeological Science: Reports 34, 102600.
Migaszewski Z. M. and Olszewska B. 2002. Sedimentary breccia in the „Głuchowiec” quarry at Małogoszcz (SE Holy Cross Mts.) – contribution to the origin of Upper Jurassic cherts in the Holy Cross Mts. Przegląd Geologiczny 50, 1145-1148.
Migaszewski Z. M., Gałuszka A., Durakiewicz T. and Starnawska E. 2006. Middle Oxfordian – Lower Kimmeridgian chert nodules in the Holy Cross Mountains, south-central Poland. Sedimentary Geology 187, 11-28.
Osipowicz G., Kerneder-Gubała K., Bosiak M., Makowiecki D. and Orłowska J. 2019. The oldest osseous mining tools in Europe? New discoveries from the chocolate flint mine in Orońsko, site 2 (southern Poland). Quaternary International 512, 82-98.
Parish R. M. and Werra D. H. 2018. Characterizing ‘Chocolate’ Flint Using Reflectance Spectroscopy. Archaeologia Polona 56, 89-101.
Pożaryski W. 1948. Jura i kreda między Radomiem, Zawichostem i Kraśnikiem. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 46, 1-141.
Přichystal A. 2009. Kamenné suroviny v pravěku východní části střední Evropy. Brno: Masaryk University.
Přichystal A. 2013. Lithic raw materials in prehistoric times of eastern Central Europe, Brno: Masaryk University.
Prinke A. and Rachmajda R. 1988. Recepcja surowców małopolsko-wołyńskich w krzemieniarstwie faz I-IIIA kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. In A. Cofta-Broniewska (ed.), Kontakty pradziejowych społeczeństw Kujaw z innymi ludami Europy. Inowrocław: Urząd Miejski w Inowrocławiu, 107-144.
Różycki S. Z. 1939. Badania geologiczne i roboty poszukiwawcze w r. 1938 w strefie występowania jury na północnym i wschodnim obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 15, 43-58.
Samsonowicz J. 1923. O złożach krzemieni w utworach jurajskich północnowschodniego zbocza Gór Świętokrzyskich. Wiadomości Archeologiczne 8, 17-24.
Samsonowicz J. 1934. Ogólna mapa geologiczna Polski, l : 100000, arkusz Opatów. Warszawa: Wydawnictwo Państwowego Instytutu Geologicznego.
Schild R. 1971. Lokalizacja prahistorycznych punktów eksploatacji krzemienia czekoladowego na północnowschodnim obrzeżu Gór Świętokrzyskich. Folia Quaternaria 39, 1-61.
Schild R. 1976. Flint mining and trade in Polish prehistory as seen from the perspective of the chocolate flint of central Poland. A second approach. Acta Archaeologica Carpathica 16, 147-176.
Schild R. 1987. The exploitation of chocolate flint in central Poland. In G. de G. Sieveking and M. H. Newcomer (eds), The human uses of flint and chert. Proceedings of the IVth International Flint Symposium held at Brighton Polytechnic 10–15 April 1983. Cambridge: Cambridge University Press, 137-149.
Schild R. 1995a. PL 2 Tomaszów I, Radom Province. Archaeologia Polona 33, 455-465.
Schild R. 1995b. PL 4 Polany Kolonie II, Radom Province. Archaeologia Polona 33, 480–488.
Schild R. 1997. Digging Open Flint Mines and Quarries. In A. Ramos-Millán and M. A. Bustillo (eds), Siliceous Rocks and Culture (= Monográfica Arte y Arqueologiá 42). Granada: Universidad de Granada, 119-136.
Schild R., Królik H. and Mościbrodzka J. 1977. Kopalnia krzemian czekoladowego z przełomu neolitu i epoki brązu w Polanach Koloniach. Wrocław, Warszawa, Kraków: Ossolineum.
Sudoł-Procyk M. 2021. Chocolate flint outcrops in the Kraków-Częstochowa Upland. State of knowledge on mining, use, and distribution of the raw material and further research perspectives. Študijné zvesti Suppl. 2, 251-263.
Sudoł-Procyk M., Budziszewski J., Krajcarz M. T., Jakubczak M. and Szubski M. 2018. The chocolate flint mines in the Udorka Valley (Częstochowa Upland) – a preliminary report on the field and lidar surveys. In D. H. Werra and M. Woźny (eds), Between History and Archaeology Papers in honour of Jacek Lech. Oxford: Archaeopress Archaeology, 89-102.
Sudoł-Procyk M., Brandl M., Krajcarz M. T., Malak M., Skrzatek M., Stefański D., Trela-Kieferling E. and Werra D. H. 2021a. Chocolate Flint: new perspectives on its deposits, mining, use and distribution by prehistoric communities in Central Europe. Antiquity. Project Gallery, 95 (383), 1-7. https://doi.org/10.15184/aqy.2021.48
Sudoł-Procyk M. and Krajcarz M. T. 2021. The use of landscape and georesources at microregional scale during the younger part of the Late Glacial in the southeastern part of Ryczów Upland (Polish Jura). In F. Bostyn, F. Giligny and P. Topping (eds), From Mine to User: Production and Procurement Systems of Siliceous Rocks in the European Neolithic and Bronze Age. Oxford: Archaeopress Archaeology, 16-30.
Sudoł-Procyk M., Krajcarz M. T., Malak M. and Werra D. H. 2021b. Preliminary characterization of the prehistoric mine of chocolate flint in Poręba Dzierżna, site 24 (Wolbrom commune, małopolskie voivodeship). Sprawozdania Archeologiczne 73/2, 109-135.
Sulgostowska Z. 1997. The phenomenon of chocolate flint distribution on the north European Plain during the Final Palaeolithic. In R. Schild and Z. Sulgostowska (eds), Man and Flint. Proceedings of the VIIth International Flint Symposium, Warszawa – Ostrowiec Świętokrzyski, September 1995. Warszawa: Institute of Archaelogy and Ethnology Polish Academy of Sciences, 313-318.
Sulgostowska Z. 2005. Kontakty społeczności późnopaleolitycznych i mezolitycznych między Odrą, Dźwiną i górnym Dniestrem. Studium dystrybucji wytworów ze skał krzemionkowych. Warszawa: Institute of Archaelogy and Ethnology Polish Academy of Sciences.
Sulgostowska Z. 2008. Szczególna pozycja krzemienia czekoladowego wśród społeczności między Odrą, Dźwiną i Dniestrem u schyłku paleolitu i w późnym mezolicie. In W. Borkowski, J. Libera, B. Sałacińska and S. Sałaciński (eds), Krzemień czekoladowy w pradziejach. Materiały z konferencji w Orońsku 8-10 X 2003. Warszawa, Lublin: Instytut Archeologii UMCS and Państwowe Muzeum Archeologiczne, 151-170.
Werra D. H. and Siuda R. 2022. The use of phosphate minerals for determination of the provenance of flint used by prehistoric communities in East-Central Europe. Quaternary International 615, 5-17.
Zakościelna A. 1996. Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, 1-266.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Sprawozdania Archeologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
