A unique early medieval pendant (kaptorga) from Opole Groszowice (Silesia, SW Poland) in the light of interdisciplinary archaeometric studies

Beata Miazga; Sylwia Rodak; Jeannette Jacqueline  Lucejko; Erika  Ribechini

doi:10.23858/SA/72.2020.2.2015

Published: 2020-12-16

Vol. 72 No. 2 (2020)

A unique early medieval pendant (kaptorga) from Opole Groszowice (Silesia, SW Poland) in the light of interdisciplinary archaeometric studies

Beata Miazga , Sylwia Rodak , Jeannette Jacqueline Lucejko , Erika Ribechini

Sprawozdania Archeologiczne

Section: Field Survey and Materials

https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2015

Abstract

Finds of early medieval pendants, known as kaptorgas, are not common in Poland. For this reason, the kaptorga found in 1957 in Opole (Silesia), in southwest Poland, is all the more interesting. The artefact is housed in a museum, and on the occasion of its re-conservation, permission to conduct archaeometric studies was given. The kaptorga was subjected to analyses using nondestructive and minimally invasive techniques. Elemental tests with energy dispersive XRF and SEM-EDS spectrometers showed that the pendant is made of brass, not bronze sheet, as was originally thought. In its filling, there is a small fragment of plant-fiber thread (subjected to microscopic observations) and beeswax, which was identified using infrared spectroscopy and gas chromatography with a mass spectrometer.

Keywords:

kaptorga-pendant, early Middle Ages, Opole, Poland, non-destructive, archaeometry

Most read articles by the same author(s)

Ewa Anna Lisowska, Sylwia Rodak, A hillfort complex in Myślibórz in the Sudety Mountains , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 72 No. 2 (2020): Sprawozdania Archeologiczne
Tomasz Płonka, Marcin Diakowski, Bernadeta Kufel-Diakowska, Wojciech Bronowicki, Beata Miazga, Krzysztof Stefaniak, A new find of a Mesolithic antler axe from western Poland , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 74 No. 2 (2022): Sprawozdania Archeologiczne
Bernadeta Kufel-Diakowska , Beata Miazga , Jeannette Łucejko , Erika Ribechini , Weiya Li, Sickles of the Funnel Beaker culture in the light of use-wear and residue analysis , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 71 (2019)
Beata Miazga, Paweł Milejski, The second hoard from Strzelce Krajeńskie (2014) – preliminary studies and metal analyses of selected coins , Sprawozdania Archeologiczne: Vol. 74 No. 2 (2022): Sprawozdania Archeologiczne

Download files

PDF

Citation rules

Miazga, B., Rodak, S., Lucejko, J. J. ., & Ribechini, E. . (2020). A unique early medieval pendant (kaptorga) from Opole Groszowice (Silesia, SW Poland) in the light of interdisciplinary archaeometric studies. Sprawozdania Archeologiczne, 72(2). https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2015

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Andreotti A., Bonaduce I., Colombini M. P., Gautier G., Modugno F. and Ribechini E. 2006. Combined GC/MS analytical procedure for the characterization of glycerolipid, waxy, resinous, and proteinaceous materials in a unique paint microsample. Analytical Chemistry 78 (13), 4490-4500. DOI: 10.1021/ac0519615.
Google Scholar

Andreotti A., Bonaduce I., Colombini M. P., Modugno F. and Ribechini E. 2008. Characterisation of natural organic materials in paintings by GC/MS analytical procedures. In M. P. Colombini and L. Tassi (eds), New Trends in Analytical, Environmental and Cultural Heritage Chemistry. Kerala: Transworld Research Network, 389-423.
Google Scholar

Bukowska-Gedigowa J. and Gediga B. 1986. Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Bonaduce I. and Colombini M. P. 2004. Characterisation of beeswax in works of art by gas chromatography-mass spectrometry and pyrolysis-gas chromatography-mass spectrometry procedures. Journal of Chromatography A 1028(2), 297-306.
Google Scholar

Gediga B. 1959 Badania w Groszowicach pow. Opole w roku 1959. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 2, 21.
Google Scholar

Gediga B. and Holz E. 2012. Opole – gród, miasto, stolica regionu. Gród na Ostrówku w Opolu. Opole: Muzeum Śląska Opolskiego.
Google Scholar

Holc E. 2005. Opole-Groszowice. In E. Tomczak (ed.), Skarby ziemi wydarte. Górny Śląsk i Pogranicze. Katowice: Wydawnictwo Śląskiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 106.
Google Scholar

Jagielska I. 2010. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko na stanowisku Pyzdry 11. Studia Lednickie 10, 129-149.
Google Scholar

Jakimowicz R. 1939. Nowe materiały do dziejów złotnictwa wczesnopolskiego. Wiadomości Archeologiczne 16, 378-385.
Google Scholar

Kihl-Byczko E. 1970. W sprawie pochodzenia i funkcji kaptorg trapezowatych. In: W. Hensel (ed.), I. Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, Warszawa 14.-18. 9. 1965. vol. 5. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 423-428.
Google Scholar

Kóčka-Krenz H. 1993. Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza.
Google Scholar

Kóčka-Krenz H., Pawlak P. and Sikorski A. 1995. Grób kobiety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Poznaniu-Śródce (przyczynek do interpretacji funkcjonalnej kaptorg). Folia Praehistorica Posnaniensia 7, 281-294.
Google Scholar

Kufel-Dzierzgowska A. 1975. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Polsce Środkowej. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 22, 373-390.
Google Scholar

Lucejko J., Connan J., Orsini S., Ribechini E. and Modugno F. 2017. Chemical analyses of Egyptian mummification balms and organic residues from storage jars dated from the Old Kingdom to the Copto-Byzantine period. Journal of Archaeological Science 85, 1-12.
Google Scholar

Ménager M., Azémard C. and Vieillescazes C. 2014. Study of Egyptian mummification balms by FT-IR spectroscopy and GC-MS. Microchemical Journal 114, 32-41.
Google Scholar

Miśkiewicz M. 1969. Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce. Materiały Wczesnośredniowieczne 6, 241-301.
Google Scholar

Moździoch S. 1991. Funkcje gospodarcze śląskich grodów kasztelańskich w państwie wczesnopiastowskim. Studia Lednickie 2, 23-42.
Google Scholar

Moździoch S. 2006. Początki grodu opolskiego w świetle źródeł archeologicznych. In A. Pobóg-Lenartowicz (ed.), Jak powstało Opole? Miasta i jego książęta, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 11-22.
Google Scholar

Nadolski A., Abramowicz A. and Poklewski T. 1959. Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią (= Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 7). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Namdar D., Neumann R., Goren Y. and Weiner S. 2009. The contents of unusual cone-shaped vessels (cornets) from the Chalcolithic of the southern Levant. Journal of Archaeological Science 36, 629-636.
Google Scholar

Pawlak P. 1998. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „szkieletowe” w Poznaniu-Śródce w świetle badań w 1994 roku. Slavia Antiqua 39, 215-277.
Google Scholar

Przysiężna-Pizarska M. 2010. Obrządek pogrzebowy ludności wczesnośredniowiecznego Śląska w świetle badań wykopaliskowych zespołu osadniczego „Ryczyn” koło Oławy. Manuscript of PhD thesis in archive of Institute of History, Opole University. Opole.
Google Scholar

Regert M., Langlois J. and Colinart S. 2005. Characterisation of wax works of art by gas chromatographic procedures. Journal of Chromatography A 1091, 124-136.
Google Scholar

Stacey R. J. 2011. The composition of some Roman medicines: evidence for Pliny’s Punic wax? Analytical and Bioanalytical Chemistry 401, 1749-1759.
Google Scholar

Stattler E. 1966. Kontakty handlowe ludności wczesnopolskiej z krajami arabskimi we wczesnym średniowieczu (IX-XI w.). Slavia Antiqua 13, 199-267.
Google Scholar

Szczepkowska-Naliwajek K. 2000. Wczesnośredniowieczne dzieła sztuki złotniczej na ziemiach polskich. In. M. Barbasiewicz (ed.), Początki tysiąclecia. Autoryzowany zapis dwóch konferencji. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 17-27.
Google Scholar

Sztyber A. 2008. Kaptorgi. Przykład kunsztu wczesnośredniowiecznego złotnictwa. Alma Mater 99, 283-286.
Google Scholar

Sztyber A. 2010. Funkcje i znaczenie kaptorg we wczesnym średniowieczu. In P. Kucypera and S. Wadyl (eds), Życie codzienne przez pryzmat rzeczy. Kultura materialna średniowiecza w Polsce 1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. M. Kopernika, 43-62.
Google Scholar

Urbańska H. 1958. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych prowadzonych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkieletowych w powiatach Opole i Góra Śląska. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 2, 58-63.
Google Scholar

Urbańska H. 1959. Wczesnopolskie cmentarzysko rzędowe koło wsi Groszowice w pow. opolskim. Archeologia Śląska 2, 165-189.
Google Scholar

Wachowski K. 1975. Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Zoll-Adamikowa H. 1971. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. II. Analiza. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Google Scholar

Beata Miazga

beata.miazga@uwr.edu.pl
https://orcid.org/0000-0003-3714-1889

Affiliation:

Institute of Archaeology, University of Wrocław, Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

Assistant Professor, head of the Laboratory of Archaeometry and Conservation of Archaeological artefacts, Institute of Archaeology of the University of Wrocław

Scientifically involved in archaeometry and conservation of archaeological artefacts. In research on artefacts, she implements various non-destructive methods used in material identification (e.g. determination of elemental composition and microstructure). She also conducts research on issues of a technological and utility nature related to the way of making and using objects in the past.

Sylwia Rodak

https://orcid.org/0000-0003-0321-834X

Affiliation:

Independent researcher, Poland

Bio Statement (e.g., department and rank)

PhD, independent researcher. Scientifically involved in the projects about the settlement development and primarily the role and function of strongholds in the early Middle Ages in region Lower Silesia in Poland, including the multifaceted analysis of archaeological artefacts with their formal trademarks and stratigraphic context.

Jeannette Jacqueline Lucejko

https://orcid.org/0000-0002-7717-4039

Affiliation:

Department of Chemistry and Industrial Chemistry, University of Pisa, via G. Moruzzi 13, 56124 Pisa, Italy, Italy

Bio Statement (e.g., department and rank)

Senior research fellow at the Department of Chemistry and Industrial Chemistry of the University of Pisa in Italy. Her research activity mainly concerns the development of analytical procedures based on pyrolysis, chromatography and mass spectrometry for the study and the characterisation of archaeological wooden objects as well as organic residues in historical and archaeological artefacts.

Erika Ribechini

https://orcid.org/0000-0002-4978-2782

Affiliation:

Department of Chemistry and Industrial Chemistry, University of Pisa, via G. Moruzzi 13, 56124 Pisa, Italy, Italy

Bio Statement (e.g., department and rank)

Erika Ribechini is Associate Professor in analytical chemistry at the Department of Chemistry and Industrial Chemistry of the University of Pisa. Her research activity mainly deals with the development of analytical procedures based on chromatography, mass spectrometry and analytical pyrolysis for the study and the characterisation of organic natural substances from archaeological findings and works of art. Her research activity also includes the chemical characterisation of archaeological wood.