Pierwsze długie grobowce ziemne w centralnej Wielkopolsce
wyniki badań wykopaliskowych na cmentarzysku KPL w Sobocie stanowisko 52
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/74.2022.2.3141Słowa kluczowe:
Wielkopolska, kultura pucharów lejkowatych, długie grobowce ziemne, obrzadek pogrzebowyAbstrakt
Artykuł opisuje wyniki sondażowych prac wykopaliskowych przeprowadzonych na jednym z pierwszych rozpoznanych nad środkową Wartą cmentarzysk megalitycznych kultury pucharów lejkowatych. W trakcie wykopali zbadano powierzchnię 80m2 obejmująca czoła dwóch z pięciu grobowców zlokalizowanych na cmentarzysku. Pozyskano materiały związane z kultura przeworską i kulturą pucharów lejkowatych. Z przepalonych kości zwierzęcych (?) ulokowanych w nasypie jednego z grobowców uzyskano dwie daty 14C wskazujące na przedział 3633-3516 BC (przy prawdopodobieństwie 68%). W ramach wąskiego pasa rozpoznania objętego badaniami wykopaliskowymi, założyć można, że obstawa boczna grobowców zbudowane była z rowów zagłębionych w calec i wypełnionych głazami różnych rozmiarów. Płaszczem-brukiem kamienny mógł być również przykryty nasyp tych mogił. W ramach dostępnych dla grupy wschodniej KPL analogii do tego typu konstrukcji, założenia z Soboty wydają się być unikatowe.
Pobrania
Bibliografia
Chłodnicki M. 1997. Megalithic Graves in Western Pomerania. In D. Król (ed.), The Built Environment of Coast Areas During the Stone Age. Gdańsk: Archaeological Museum in Gdańsk, 214-216.
Chmielewski W. 1952. Zagadnienie grobowców kujawskich w świetle ostatnich badań. Łódź: Wydawnictwo Muzeum Archeologicznego w Łodzi.
Czarnecki M. 1971. Źródła toponomastyczne do badań nad rozprzestrzenieniem grobów megalitycznych na Pomorzu Zachodnim i Środkowym. Materiały Zachodniopomorskie 15, 25-40.
Czebreszuk J., Kośko A. and Szmyt M. 2006. Zasady analizy źródeł ceramicznych z okresu późnego neolitu oraz interstadium epok neolitu i brązu. In A. Kośko and M. Szmyt (eds), Opatowice – Wzgórze Prokopiaka. Tom I (= Studia i materiały do badań nad późnym neolitem Wysoczyzny Kujawskiej 1). Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 39-64.
Czerniak L. and Kośko A. 1993. Z badań nad genezą rozwoju i systematyką kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Dmochowski P. 2005. Dotychczasowe wyniki badań wykopaliskowych wielofazowego obozowiska z epoki kamienia w Żuławce, stan. 13, woj. wielkopolskie. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 7, 127-151.
Domańska L. 1995. Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych. Łódź: Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Domańska L. 2006. Cmentarzysko megalityczne kultury pucharów lejkowatych w Łącku, pow. Inowrocław. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 289-299.
Domańska L. 2016. Change and Continuity. Traditions of the Flint Processing from the perspective of the Tążyna river valley. Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego, Łódzka Fundacja Badań Naukowych.
Domańska L. and Rzepecki S. 2004. Łącko, site 6, Pakość Commune, Poland: A Settlement and Megalithic Cemetery of the Funnel Beaker Culture. In H. Knutsson (ed.), Coast to Coast – Arrival. Results and Reflections. Uppsala: Societas Archaeologica Upsaliensis, 419-433.
Dorka G. 1939. Urgeschichte des Weizacker-Kreises Pyritz. Stettin: Leon Sauniers Buchhandlung.
Gorczyca K. 1989. Funnel Beaker Culture, Eastern Group, Classical Wiórek (III) Phase. Zberzyn, gm. Kleczew, woj. Konin, site 3a, Kuyavian Long Barrow IV. Przegląd Archeologiczny 36, 245-246.
Gorczyca K. 2005. Kleczewska enklawa grobowców kujawskich. Zarys problemu. Folia Praehistorica Posnaniensia 13/14, 117-132.
Jankowska D. 1980. Kultura pucharów lejkowatych na Pomorzu Środkowym. Grupa Łupawska. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Jankowska D. and Pyżewicz K. 2006. Materiały krzemienne ze stanowiska Rosko 4, gm. Wieleń. In H. Machajewski and J. Rola (eds), Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologó w Polskich, Instytut Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 53-69.
Jażdżewski K. 1936. Kultura pucharów lejkowatych w Polsce środkowej i zachodniej. Poznań: Polskie Towarzystwo Prehistoryczne.
Jażdżewski K. 1970. Związki grobowców kujawskich w Polsce z grobami megalitycznymi w Niemczech północnych, w Danii i w krajach zachodnioeuropejskich. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 17, 15-48.
Kittel P., Król D., Rogoziński J. and Rybicka M. 2012. Kultura pucharów lejkowatych. Nagórki Grabowskie, stan. 25, pow. Łęczyca. In M. Rybicka (ed.), Kotlina Kolska w świetle cmentarzysk z neolitu i epoki brązu z Nagórek Grabowskich, Teofilek i Byszewa. Łęczyca: Mitel, 13-34.
Kośko A. 2000. Osadnictwo kultury pucharów lejkowatych (grupy: wschodnia i radziejowska). In A. Kośko (ed.), Archeologiczne badania ratownicze wzdłuż trasy gazociągu tranzytowego. Tom III. Kujawy. 4. Osadnictwo kultur późnoneolitycznych oraz interstadium epok neolitu i brązu: 3900-1400/1300 przed Chr. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 19-133.
Kośko A. 2006. Grobowce quasimegalityczne w kulturze wczesnoagrarnych społeczności Wysoczyzny Kujawskiej: 4500-2000 przed Chr. Uwagi o aktualnych problemach badawczych. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 19-26.
Król D. 2021. Monumentalne cmentarzyska neolitycznej kultury pucharów lejkowatych między dolną Odrą a środkowym Sanem. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Król D., Rogoziński J. and Rybicka M. 2012. Wstępna informacja o wynikach badań przeprowadzonych w Nagórkach Grabowskich, stanowisko 25, pow. łęczycki, woj. łódzkie. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 45, 167-182.
Łebiński W. 1888. Wykopaliska w Rzeszynku. Zapiski Archeologiczne Poznańskie 3, 33-36.
Łukasik S. 2020. unpub. Aneks- ekspertyza antropologiczna. In D. Żurkiewicz (ed.), Sobota, gmina Rokietnica stan. 52/189 arkusz AZP 49-26. Wyniki badań sondażowych na cmentarzysku megalitycznym kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu.
Matuszewska A. and Szydłowski M. 2011. Megality Pomorza Zachodniego. Na tropie budowniczych tajemniczych grobowców z epoki kamienia. Szczecin: Zapol.
Papiernik P. 2012. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stanowisku 20 w Redeczu-Krukowym, pow. włocławski, woj. kujawsko-pomorskie. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 45, 195-238.
Papiernik P., Wicha J. and Płaza D.K. 2018. Excavations of the Kuyavian megalithic long barrow no. 2 of the Funnel Beaker culture, situated on site no. 1 at Gaj, commune of Izbica Kujawska, province of Kuyavia-Pomerania. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna 47: 443-457.
Rzepecki S. 2011. Studia i materiały nad najdawniejszymi dziejami Równiny Gorzowskiej. Osady i cmentarzyska kultury pucharów lejkowatych na stanowiskach Jastrzębiec 4 i Renice 5-6. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Siuchniński K. 1969. Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim. Część I. Katalog źródeł archeologicznych. Szczecin: Muzeum Pomorza Zachodniego.
Siuchniński K. 1972. Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim. Część II. Analiza źródeł archeologicznych. Szczecin: Muzeum Pomorza Zachodniego.
Tunia K. 2006. “Temenos” kultury pucharów lejkowatych w Słonowicach, pow. Kazimierza Wielka. Badania 1979-2002. Trzecie sprawozdanie. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 335-340.
Weber A. 1983. Studia nad obrządkiem pogrzebowym grupy łupawskiej kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wierzbicki J. 1992. Cmentarzysko kultury pucharów lejkowatych w Łupawie, woj. Słupsk, stanowisko 2. Obrządek pogrzebowy grupy łupawskiej. Poznań: Instytut Prahistorii UAM.
Wierzbicki J. 1999. Łupawski mikroregion osadniczy ludności kultury pucharów lejkowatych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wierzbicki J. 2008. Nowy typ cmentarzyska wielkopolskich społeczności kultury pucharów lejkowatych (Konarzewo, gm. Dopiewo, pow. Poznań, woj. wielkopolskie, stan. 5), Wielkopolskie. Sprawozdania Archeologiczne 9, 25-55.
Wierzbicki J. 2013. Wielka kolonizacja. Społeczności kultury pucharów lejkowatych w dorzeczu środkowej Warty. Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Poznaniu.
Wojciechowski W. and Cholewa P. 2006. Grobowce kujawskie kultury pucharów lejkowatych na Dolnym Śląsku. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 225-234.
Wojciechowski W., Cholewa P. and Limisiewicz A. 2002. Wyniki rozpoznania terenowego i badań wykopaliskowych megalitycznego grobowca kujawskiego w rejonie Henrykowa. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 44, 177-186.
Żurkiewicz D. 2021. Lost and found: The Funnel Beaker culture’s ‘megalithic tombs’ in the cultural and natural landscape of Greater Poland. In D. Żurkiewicz (ed.), Treasures of Time. Research of the Faculty of Archaeology of Adam Mickiewicz University in Poznań. Poznań: Wydział Archeologii UAM, 64-87.
Żurkiewicz D. 2022. Colonists and Natives. The Beginning of the Eneolithic in the Middle Warta Catchment. 4500-3500 BC. Open Archaeology 8(1), 390-401.
Żurkiewicz D., Niebieszczański J. and Bahyrycz C. 2020. The First Megalithic Long Barrows of the Funnel Beaker Culture in the Central Greater Poland in Sobota. Sprawozdania Archeologiczne 72, 333-354.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
