Mapping Natural Exposures of Siliceous Marls and Cherts as Potential Zones of Raw Material Acquisition. The Case of the Eastern Polish Carpathian Foothills and the Rzeszów Settlement Region (SE Poland) in the Neolithic and Bronze Age. Preliminary Results

Andrzej Pelisiak

doi:10.23858/APa60.2022.2736

Published: 2022-11-24

Vol. 60 (2022)

Mapping Natural Exposures of Siliceous Marls and Cherts as Potential Zones of Raw Material Acquisition. The Case of the Eastern Polish Carpathian Foothills and the Rzeszów Settlement Region (SE Poland) in the Neolithic and Bronze Age. Preliminary Results

Andrzej Pelisiak

Archaeologia Polona

Section: Articles

https://doi.org/10.23858/APa60.2022.2736

Abstract

The Neolithic and Bronze Age communities that settled the eastern Carpathian Forelands and Carpathian Foothills used a variety of local and non-local siliceous raw materials. Raw materials identified in the archaeological record differ in quality and usefulness for making tools. Obsidian, Jurassic flint from the Cracow-Częstochowa Upland, chocolate flint, or Świeciechów and Volhynian flints represent the best quality. On the other hand, some local raw materials were also in use, most popular among them being siliceous marls and cherts. Sources of siliceous marls and cherts are known from many locations in the Dynów, Strzyżów and Przemyśl foothills. Moreover, systematic field surveys in this area have provided new information on the availability of cherts and siliceous marls at many new locations in the region. They appear in the primary autochthonous, secondary autochthonous, and more rarely in sub-autochthonous or residual, sources. Exposures on steep hill slopes and dissected river valleys provide easy access to the best quality raw materials in the primary autochthonous sources. Raw materials from secondary autochthonous sources in the riverbeds were also available, but they were of lesser quality than those from the exposures. The aim of this paper is to present natural exposures of siliceous marls and cherts and discuss them as a potential source of raw materials for the Neolithic and Bronze Age communities inhabiting loess areas of the eastern Carpathian foreland (Rzeszów Settlement Region).

Keywords:

Carpathians, lithics, cherts, siliceous marls, natural sources, Neolithic, Bronze Age

Most read articles by the same author(s)

Download files

pdf

Citation rules

Pelisiak, A. (2022). Mapping Natural Exposures of Siliceous Marls and Cherts as Potential Zones of Raw Material Acquisition. The Case of the Eastern Polish Carpathian Foothills and the Rzeszów Settlement Region (SE Poland) in the Neolithic and Bronze Age. Preliminary Results. Archaeologia Polona, 60, 149 –. https://doi.org/10.23858/APa60.2022.2736

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Bąk, K. 2007. Environmental changes around the Cenomanian-Turonian boundary in a marginal part of the Outer Carpathian Basin expressed by microfacies, microfossils and chemical records in the Skole Nappe (Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae 77: 39–67.
Google Scholar

Budziszewski, J. and Skowronek, M. 2001. Results of the Preliminary Archaeological Research in the Mount Cergowa Massif, the Lower Beskid Mountains. In J. Machnik (ed.), Archaeology and Natural Background of the Lower Beskid Mountains, Carpathians, 145–164. Kraków. Polska Akademia Umiejętności.
Google Scholar

Czopek, S. and Kadrow, S. 1988. Osada kultury pucharów lejkowatych w Białobrzegach, stan. 5, woj. Rzeszów. Sprawozdania Archeologiczne 39: 73–88.
Google Scholar

Czopek, S., Niemasik, D., Pasterkiewicz, W. and Pelisiak, A. 2014. Rzeszów, stan. 117 – osada wielokulturowa. Rzeszów. Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
Google Scholar

Dagnan-Ginter, A. and Parczewski, M. 1976. Dwie kolekcje archeologiczne z Pogórza Dynowskiego. Materiały Archeologiczne 16: 5–28.
Google Scholar

Dębiec, M. 2005. Materiały z badań ratowniczych na wielokulturowym stanowisku 31 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 26: 25–63.
Google Scholar

Dębiec, M., Pelisiak, A., Becker, V., Dębiec, M., Makowicz-Poliszot, D., Saile, T., Sebők, K., Posselt, M. and Szczepanek, A. 2014. Zwięczyca 3. Eine bandkeramische Siedlung am Wisłok. Rzeszów. Oficyna Wydawnicza Zimowit.
Google Scholar

Dębiec, M., Dębiec, M. and Pelisiak, A. 2015. Cieszacin Wielki, stan. 41, Pawłosiów, stan. 55 i Jankowice, stan. 9. Kompleks osad z epoki neolitu i wczesnej epoki brązu. Rzeszów. Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Google Scholar

Dobrzyński, M., Parczewski, M., Piątkowska, K. and Rybicka, M. 2014. Zabytki kultury pucharów lejkowatych w miejscowości Jasienica Sufczyńska, stan. 5 na Pogórzu Przemyskim. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35: 249–258.
Google Scholar

Gancarski, J., Pasterkiewicz, W. and Pelisiak, A. 2008. Osada kultury pucharów lejkowatych w Przybówce, gm. Wojaszówka, stanowisko 1. In J. Machnik (ed.), Archeologia i środowisko naturalne Beskidu Niskiego w Karpatach. Part II, Krimská Brázda, 347–378. Kraków. Prace Komisji Prehistorii Karpat 4.
Google Scholar

Garecka, M. 2008. Granica Oligocen/Miocen w polskich Karpatach Zewnętrznych na podstawie nanoplanktonu wapiennego. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 432: 1–54.
Google Scholar

Górniak, K. 2011. Origin of marls from the Polish Outer Carpathians; lithological and sedimentological aspects. Mineralogia 42(4): 163–297.
Google Scholar

Gucik, S. 1961. Poziom wapieni detrytycznych z Birczy w Karpatach przemyskich i jego znaczenie dla stratygrafii górnej kredy i paleocenu w rejonie skibowym. Geological Quarterly 5: 669–685.
Google Scholar

Jarosz, P. 2002. Kurhan kultury ceramiki sznurowej w Średniej, st. 3/2, pow. Przemyśl. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2001 r. Rocznik Przemyski 38(2): 3–21.
Google Scholar

Kaczanowska, M. 1985. Rohstoffe, Technik und Typologie der neolithischen Reuersteinindustrien im Nordteil des Flussgebietes der Mitteldonau. Warszawa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Kaczanowska, M. and Lech, J. 1977. The flint industry of Danubian communities north of the Carpathians. Acta Archaeologica Carpathica 17: 5–28.
Google Scholar

Kadrow, S. 1990. Osada neolityczna na stanowisku nr 16 w Rzeszowie na Osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41: 9–76.
Google Scholar

Kadrow, S. 1997. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku 3 w Rzeszowie-Staromieściu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18: 5–27.
Google Scholar

Koperski, A. and Kostek, A. 1997. Zespół zabytków kultury mierzanowickiej na st. 5 w Kańczudze, woj. przemyskie. Rocznik Przemyski 34(3): 37–42.
Google Scholar

Kotlarczyk, J. 1988. Geologia Karpat przemyskich – „Szkic do portretu”. Przegląd Geologiczny 36(6): 325–333.
Google Scholar

Kotlarczyk, J., Mitura, F. and Rajchel, J. 1977. Inoceramus Salisburgensis z warstw inoceramowych w rejonie Rybotycz. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 47(3): 371–381.
Google Scholar

Kozłowski, J. K. 1970. Z badań nad wytwórczością krzemieniarską w kulturze ceramiki wstęgowej rytej. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad kulturą ceramiki wstęgowej rytej, 73–94. Kraków. Polskie Towarzystwo Archeologiczne.
Google Scholar

Kukułka, A. 1997. Badania sondażowe w Gwoźdźcu, stan. 2, gm. Zakliczyn, woj. tarnowskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18: 161–168.
Google Scholar

Kukułka, A. 1998. Drugi sezon wykopaliskowy na osadzie wczesnoneolitycznej w Gwoźdźcu, st. 2, gm. Zakliczyn. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 19: 175– 200.
Google Scholar

Kukułka, A. 2001. Wczesnoneolityczna osada w Gwoźdźcu. In J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich, 11–40. Krosno.
Google Scholar

Kuśnierek, J. and Ney, R. 1988. Problemy tektoniki podłoża a rozwój struktur pokrywy wschodniej części polskich Karpat. Przegląd Geologiczny 36(6): 318–324.
Google Scholar

Leszczyński, S. 2003. Bioturbation structures in the Holovnia siliceous marls (Turonian-Lower Santonian) in Rybotycze (Polish Carpathians). Annales Societatis Geologorum Poloniae 73: 103–122.
Google Scholar

Leszczyński, S. 2004. Bioturbation structures of the Kropivnik Fucoid Marls (Campanian–lower Maastrichtian) of the Huwniki–Rybotycze area (Polish Carpathians). Geological Quaterrly 48(1): 35–60.
Google Scholar

Leszczyński, S., Malik, K. and Kędzierski, M. 1995. Margle krzemionkowe i fukoidowe w rejonie Rybotycz: nowe dane litofacjalne i stratygraficzne (Płaszczowina Skolska, kreda, Karpaty). Annales Societatis Geologorum Poloniae 65: 43–62.
Google Scholar

Mester, Z. 2013. The lithic raw material sources and interregional human contacts in the Northern Carpathian regions: aims and methodology. In Z. Mester (ed.), The lithic raw material sources and interregional human contacts in the Northern Carpathian regions, 9–21. Kraków-Budapest.
Google Scholar

Mitura, P. 2004. Materiały kultury malickiej i grupy tarnobrzeskiej ze stanowiska 54 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 25: 5–90.
Google Scholar

Mitura, P. 2006. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej i kultury pucharów lejkowatych ze stanowiska 55 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 27: 65–88.
Google Scholar

Mitura, P. 2007. Workshop of flint processing and reparation of rectangular axes on site 34 in Niedźwiada, Ropczyce commune, podkarpackie voivodship. Sprawozdania Archeologiczne 59: 305–324.
Google Scholar

Nowak, A. 2016. Zabytki krzemienne i kamienne. In M. Glinianowicz, S. Kadrow, P. N. Kotowicz, A. Nowak and W. Poradyło (eds), Boratyn, pow. jarosławski, stan. 17. Materiały z osad kultury mierzanowickiej i grupy tarnobrzeskiej oraz z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego, 51–54. Rzeszów.
Google Scholar

Parczewski, M. 1986. Pogórze Dynowskie w zaraniu dziejów. Brzozów. Muzeum Regionalne PTTK w Brzozowie.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2013. Pojedyncze przedmioty kamienne a strefy aktywności osadniczej i gospodarczej w neolicie we wschodniej części Karpat Polskich. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 34: 19–33.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2016a. Siliceous raw material from Bieszczady Mountains. Sources and use. Archaeologia Polona 54: 7–16.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2016b. W związku z okolicznością szczególną, o karpackich surowcach krzemionkowych uwag kilka. In B. Chudzińska, M. Wojenka and M. Wołoszyn (eds), Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym, 739–745. Kraków-Rzeszów.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2017a. Analiza zabytków krzemiennych z grobów kultury ceramiki sznurowej i domniemanych grobów kultury mierzanowickiej w Szczytnej, pow. Jarosław. In P. Jarosz and J. Machnik (eds), Nekropolie ludności kultury ceramiki sznurowej z III tysiąclecia przed Chr. w Szczytnej na Wysoczyźnie Kańczuckiej, 137–158. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2017b. Materiały krzemieniarskie odkryte w trakcie badań powierzchniowych realizowanych w promieniu 10 km od stanowiska 7 w Skołoszowie, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. In M. Rybicka (ed.), Wielokulturowe stanowisko w Skołoszowie, stanowisko 7, pow. jarosławski, w kontekście osadnictwa z neolitu i wczesnej epoki brązu we wschodniej części Podgórza Rzeszowskiego, 35–58. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2018a. Centrum i peryferia osadnictwa w neolicie i wczesnej epoce brązu na wschodnim Podkarpaciu i we wschodniej części polskich Karpat. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2018b. Examining Raw Material of Stone Tools. Siliceous Marl from the Eastern Part of the Polish Carpathians Re-interpreted. Archaeologia Polona 56: 187–197.
Google Scholar

Pelisiak, A. 2018c. Siliceous Raw Materials from the Eastern Part of the Polish Carpathians and Their Use in Stone and Bronze Ages. In D. H. Werra and M. Woźny (eds), Between History and Archaeology. Papers in honour of Jacek Lech, 69–77. Oxford. Archaeopress Archaeology.
Google Scholar

Pelisiak, A. and Rybicka, M. 2013. Stanowisko 158 w Jarosławiu, woj. podkarpackie. Part I. Kultura malicka i kultura mierzanowicka. Via Archaeologica Ressoviensia 3. Rzeszów. Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Google Scholar

Rajchel, J. and Myszkowska, J. 1998. Litologia wapieni z warstwy wapienia litotaminowego z Birczy (wt) – jednostka skolska, zewnętrzne Karpaty fliszowe. Przegląd Geograficzny 46: 1247–1253.
Google Scholar

Szeliga, M. 2009. Znaczenie obsydianu karpackiego w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności rolniczych na ziemiach polskich. In J. Gancarski (ed.), Surowce naturalne w Karpatach oraz ich wykorzystanie w pradziejach i wczesnym średniowieczu, 287–324. Krosno. Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Google Scholar

Valde-Nowak, P. 1988. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat polskich w neolicie i na początku epoki brązu. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Ossolineum.
Google Scholar

Valde-Nowak, P. 1995. Stone sources from the North-Carpathian province in the Stone and Early Bronze Ages. Archaeologia Polona 33: 111–118.
Google Scholar

Valde-Nowak, P. 1999. Zabytki krzemieniarskie ze stanowiska 5 w Sieteszy, gm. Kańczuga, woj. podkarpackie. Rocznik Przemyski 35(2): 59–66.
Google Scholar

Valde-Nowak, P. 2000. Zabytki kamienne ze stanowiska 5 w Sieteszy, pow. Przeworsk. Badania w 1999 roku. Rocznik Przemyski 36(1): 33–36.
Google Scholar

Valde-Nowak P. 2013. The north-Carpathians province of silica rocks during Stone Age. In Z. Mester (ed.), The lithic raw material sources and interregional human contacts in the northern Carpathian regions, 87–99. Kraków-Budapest.
Google Scholar

Valde-Nowak, P. and Gancarski, J. 1999. Bronzezeitliche Spaltindustrie der Pleszów und der Otomani-
Google Scholar

-Füzesabony-Kultur aus den Siedlung Trzcinica und Jasło. Ein Überblick. In J. Gancarski (ed.), Kultura Otomani-Füzesabony – rozwój, chronologia, gospodarka, 181–200. Krosno. Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Google Scholar

Wdowiarz, S. 1949. Budowa Geologiczna Karpat Brzeżnych na południowy-wschód od Rzeszowa. Państwowa Służba Geologiczna, Państwowy Instytut Geologiczny 11. Warszawa.
Google Scholar

Zakościelna, A. 1996. Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej. Lublin. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Google Scholar