Mapping Natural Exposures of Siliceous Marls and Cherts as Potential Zones of Raw Material Acquisition. The Case of the Eastern Polish Carpathian Foothills and the Rzeszów Settlement Region (SE Poland) in the Neolithic and Bronze Age. Preliminary Results
DOI:
https://doi.org/10.23858/APa60.2022.2736Keywords:
Carpathians, lithics, cherts, siliceous marls, natural sources, Neolithic, Bronze AgeAbstract
The Neolithic and Bronze Age communities that settled the eastern Carpathian Forelands and Carpathian Foothills used a variety of local and non-local siliceous raw materials. Raw materials identified in the archaeological record differ in quality and usefulness for making tools. Obsidian, Jurassic flint from the Cracow-Częstochowa Upland, chocolate flint, or Świeciechów and Volhynian flints represent the best quality. On the other hand, some local raw materials were also in use, most popular among them being siliceous marls and cherts. Sources of siliceous marls and cherts are known from many locations in the Dynów, Strzyżów and Przemyśl foothills. Moreover, systematic field surveys in this area have provided new information on the availability of cherts and siliceous marls at many new locations in the region. They appear in the primary autochthonous, secondary autochthonous, and more rarely in sub-autochthonous or residual, sources. Exposures on steep hill slopes and dissected river valleys provide easy access to the best quality raw materials in the primary autochthonous sources. Raw materials from secondary autochthonous sources in the riverbeds were also available, but they were of lesser quality than those from the exposures. The aim of this paper is to present natural exposures of siliceous marls and cherts and discuss them as a potential source of raw materials for the Neolithic and Bronze Age communities inhabiting loess areas of the eastern Carpathian foreland (Rzeszów Settlement Region).
Downloads
References
Bąk, K. 2007. Environmental changes around the Cenomanian-Turonian boundary in a marginal part of the Outer Carpathian Basin expressed by microfacies, microfossils and chemical records in the Skole Nappe (Poland). Annales Societatis Geologorum Poloniae 77: 39–67.
Budziszewski, J. and Skowronek, M. 2001. Results of the Preliminary Archaeological Research in the Mount Cergowa Massif, the Lower Beskid Mountains. In J. Machnik (ed.), Archaeology and Natural Background of the Lower Beskid Mountains, Carpathians, 145–164. Kraków. Polska Akademia Umiejętności.
Czopek, S. and Kadrow, S. 1988. Osada kultury pucharów lejkowatych w Białobrzegach, stan. 5, woj. Rzeszów. Sprawozdania Archeologiczne 39: 73–88.
Czopek, S., Niemasik, D., Pasterkiewicz, W. and Pelisiak, A. 2014. Rzeszów, stan. 117 – osada wielokulturowa. Rzeszów. Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.
Dagnan-Ginter, A. and Parczewski, M. 1976. Dwie kolekcje archeologiczne z Pogórza Dynowskiego. Materiały Archeologiczne 16: 5–28.
Dębiec, M. 2005. Materiały z badań ratowniczych na wielokulturowym stanowisku 31 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 26: 25–63.
Dębiec, M., Pelisiak, A., Becker, V., Dębiec, M., Makowicz-Poliszot, D., Saile, T., Sebők, K., Posselt, M. and Szczepanek, A. 2014. Zwięczyca 3. Eine bandkeramische Siedlung am Wisłok. Rzeszów. Oficyna Wydawnicza Zimowit.
Dębiec, M., Dębiec, M. and Pelisiak, A. 2015. Cieszacin Wielki, stan. 41, Pawłosiów, stan. 55 i Jankowice, stan. 9. Kompleks osad z epoki neolitu i wczesnej epoki brązu. Rzeszów. Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Dobrzyński, M., Parczewski, M., Piątkowska, K. and Rybicka, M. 2014. Zabytki kultury pucharów lejkowatych w miejscowości Jasienica Sufczyńska, stan. 5 na Pogórzu Przemyskim. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35: 249–258.
Gancarski, J., Pasterkiewicz, W. and Pelisiak, A. 2008. Osada kultury pucharów lejkowatych w Przybówce, gm. Wojaszówka, stanowisko 1. In J. Machnik (ed.), Archeologia i środowisko naturalne Beskidu Niskiego w Karpatach. Part II, Krimská Brázda, 347–378. Kraków. Prace Komisji Prehistorii Karpat 4.
Garecka, M. 2008. Granica Oligocen/Miocen w polskich Karpatach Zewnętrznych na podstawie nanoplanktonu wapiennego. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego 432: 1–54.
Górniak, K. 2011. Origin of marls from the Polish Outer Carpathians; lithological and sedimentological aspects. Mineralogia 42(4): 163–297.
Gucik, S. 1961. Poziom wapieni detrytycznych z Birczy w Karpatach przemyskich i jego znaczenie dla stratygrafii górnej kredy i paleocenu w rejonie skibowym. Geological Quarterly 5: 669–685.
Jarosz, P. 2002. Kurhan kultury ceramiki sznurowej w Średniej, st. 3/2, pow. Przemyśl. Wyniki badań wykopaliskowych przeprowadzonych w 2001 r. Rocznik Przemyski 38(2): 3–21.
Kaczanowska, M. 1985. Rohstoffe, Technik und Typologie der neolithischen Reuersteinindustrien im Nordteil des Flussgebietes der Mitteldonau. Warszawa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kaczanowska, M. and Lech, J. 1977. The flint industry of Danubian communities north of the Carpathians. Acta Archaeologica Carpathica 17: 5–28.
Kadrow, S. 1990. Osada neolityczna na stanowisku nr 16 w Rzeszowie na Osiedlu Piastów. Sprawozdania Archeologiczne 41: 9–76.
Kadrow, S. 1997. Osada kultury ceramiki wstęgowej rytej na stanowisku 3 w Rzeszowie-Staromieściu. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18: 5–27.
Koperski, A. and Kostek, A. 1997. Zespół zabytków kultury mierzanowickiej na st. 5 w Kańczudze, woj. przemyskie. Rocznik Przemyski 34(3): 37–42.
Kotlarczyk, J. 1988. Geologia Karpat przemyskich – „Szkic do portretu”. Przegląd Geologiczny 36(6): 325–333.
Kotlarczyk, J., Mitura, F. and Rajchel, J. 1977. Inoceramus Salisburgensis z warstw inoceramowych w rejonie Rybotycz. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego 47(3): 371–381.
Kozłowski, J. K. 1970. Z badań nad wytwórczością krzemieniarską w kulturze ceramiki wstęgowej rytej. In J. K. Kozłowski (ed.), Z badań nad kulturą ceramiki wstęgowej rytej, 73–94. Kraków. Polskie Towarzystwo Archeologiczne.
Kukułka, A. 1997. Badania sondażowe w Gwoźdźcu, stan. 2, gm. Zakliczyn, woj. tarnowskie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 18: 161–168.
Kukułka, A. 1998. Drugi sezon wykopaliskowy na osadzie wczesnoneolitycznej w Gwoźdźcu, st. 2, gm. Zakliczyn. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 19: 175– 200.
Kukułka, A. 2001. Wczesnoneolityczna osada w Gwoźdźcu. In J. Gancarski (ed.), Neolit i początki epoki brązu w Karpatach polskich, 11–40. Krosno.
Kuśnierek, J. and Ney, R. 1988. Problemy tektoniki podłoża a rozwój struktur pokrywy wschodniej części polskich Karpat. Przegląd Geologiczny 36(6): 318–324.
Leszczyński, S. 2003. Bioturbation structures in the Holovnia siliceous marls (Turonian-Lower Santonian) in Rybotycze (Polish Carpathians). Annales Societatis Geologorum Poloniae 73: 103–122.
Leszczyński, S. 2004. Bioturbation structures of the Kropivnik Fucoid Marls (Campanian–lower Maastrichtian) of the Huwniki–Rybotycze area (Polish Carpathians). Geological Quaterrly 48(1): 35–60.
Leszczyński, S., Malik, K. and Kędzierski, M. 1995. Margle krzemionkowe i fukoidowe w rejonie Rybotycz: nowe dane litofacjalne i stratygraficzne (Płaszczowina Skolska, kreda, Karpaty). Annales Societatis Geologorum Poloniae 65: 43–62.
Mester, Z. 2013. The lithic raw material sources and interregional human contacts in the Northern Carpathian regions: aims and methodology. In Z. Mester (ed.), The lithic raw material sources and interregional human contacts in the Northern Carpathian regions, 9–21. Kraków-Budapest.
Mitura, P. 2004. Materiały kultury malickiej i grupy tarnobrzeskiej ze stanowiska 54 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 25: 5–90.
Mitura, P. 2006. Materiały kultury ceramiki wstęgowej rytej i kultury pucharów lejkowatych ze stanowiska 55 w Rzeszowie. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 27: 65–88.
Mitura, P. 2007. Workshop of flint processing and reparation of rectangular axes on site 34 in Niedźwiada, Ropczyce commune, podkarpackie voivodship. Sprawozdania Archeologiczne 59: 305–324.
Nowak, A. 2016. Zabytki krzemienne i kamienne. In M. Glinianowicz, S. Kadrow, P. N. Kotowicz, A. Nowak and W. Poradyło (eds), Boratyn, pow. jarosławski, stan. 17. Materiały z osad kultury mierzanowickiej i grupy tarnobrzeskiej oraz z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego, 51–54. Rzeszów.
Parczewski, M. 1986. Pogórze Dynowskie w zaraniu dziejów. Brzozów. Muzeum Regionalne PTTK w Brzozowie.
Pelisiak, A. 2013. Pojedyncze przedmioty kamienne a strefy aktywności osadniczej i gospodarczej w neolicie we wschodniej części Karpat Polskich. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 34: 19–33.
Pelisiak, A. 2016a. Siliceous raw material from Bieszczady Mountains. Sources and use. Archaeologia Polona 54: 7–16.
Pelisiak, A. 2016b. W związku z okolicznością szczególną, o karpackich surowcach krzemionkowych uwag kilka. In B. Chudzińska, M. Wojenka and M. Wołoszyn (eds), Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym, 739–745. Kraków-Rzeszów.
Pelisiak, A. 2017a. Analiza zabytków krzemiennych z grobów kultury ceramiki sznurowej i domniemanych grobów kultury mierzanowickiej w Szczytnej, pow. Jarosław. In P. Jarosz and J. Machnik (eds), Nekropolie ludności kultury ceramiki sznurowej z III tysiąclecia przed Chr. w Szczytnej na Wysoczyźnie Kańczuckiej, 137–158. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Pelisiak, A. 2017b. Materiały krzemieniarskie odkryte w trakcie badań powierzchniowych realizowanych w promieniu 10 km od stanowiska 7 w Skołoszowie, pow. jarosławski, woj. podkarpackie. In M. Rybicka (ed.), Wielokulturowe stanowisko w Skołoszowie, stanowisko 7, pow. jarosławski, w kontekście osadnictwa z neolitu i wczesnej epoki brązu we wschodniej części Podgórza Rzeszowskiego, 35–58. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Pelisiak, A. 2018a. Centrum i peryferia osadnictwa w neolicie i wczesnej epoce brązu na wschodnim Podkarpaciu i we wschodniej części polskich Karpat. Rzeszów. Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Pelisiak, A. 2018b. Examining Raw Material of Stone Tools. Siliceous Marl from the Eastern Part of the Polish Carpathians Re-interpreted. Archaeologia Polona 56: 187–197.
Pelisiak, A. 2018c. Siliceous Raw Materials from the Eastern Part of the Polish Carpathians and Their Use in Stone and Bronze Ages. In D. H. Werra and M. Woźny (eds), Between History and Archaeology. Papers in honour of Jacek Lech, 69–77. Oxford. Archaeopress Archaeology.
Pelisiak, A. and Rybicka, M. 2013. Stanowisko 158 w Jarosławiu, woj. podkarpackie. Part I. Kultura malicka i kultura mierzanowicka. Via Archaeologica Ressoviensia 3. Rzeszów. Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego.
Rajchel, J. and Myszkowska, J. 1998. Litologia wapieni z warstwy wapienia litotaminowego z Birczy (wt) – jednostka skolska, zewnętrzne Karpaty fliszowe. Przegląd Geograficzny 46: 1247–1253.
Szeliga, M. 2009. Znaczenie obsydianu karpackiego w gospodarce surowcowej najstarszych społeczności rolniczych na ziemiach polskich. In J. Gancarski (ed.), Surowce naturalne w Karpatach oraz ich wykorzystanie w pradziejach i wczesnym średniowieczu, 287–324. Krosno. Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Valde-Nowak, P. 1988. Etapy i strefy zasiedlenia Karpat polskich w neolicie i na początku epoki brązu. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź. Ossolineum.
Valde-Nowak, P. 1995. Stone sources from the North-Carpathian province in the Stone and Early Bronze Ages. Archaeologia Polona 33: 111–118.
Valde-Nowak, P. 1999. Zabytki krzemieniarskie ze stanowiska 5 w Sieteszy, gm. Kańczuga, woj. podkarpackie. Rocznik Przemyski 35(2): 59–66.
Valde-Nowak, P. 2000. Zabytki kamienne ze stanowiska 5 w Sieteszy, pow. Przeworsk. Badania w 1999 roku. Rocznik Przemyski 36(1): 33–36.
Valde-Nowak P. 2013. The north-Carpathians province of silica rocks during Stone Age. In Z. Mester (ed.), The lithic raw material sources and interregional human contacts in the northern Carpathian regions, 87–99. Kraków-Budapest.
Valde-Nowak, P. and Gancarski, J. 1999. Bronzezeitliche Spaltindustrie der Pleszów und der Otomani-
-Füzesabony-Kultur aus den Siedlung Trzcinica und Jasło. Ein Überblick. In J. Gancarski (ed.), Kultura Otomani-Füzesabony – rozwój, chronologia, gospodarka, 181–200. Krosno. Muzeum Podkarpackie w Krośnie.
Wdowiarz, S. 1949. Budowa Geologiczna Karpat Brzeżnych na południowy-wschód od Rzeszowa. Państwowa Służba Geologiczna, Państwowy Instytut Geologiczny 11. Warszawa.
Zakościelna, A. 1996. Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej. Lublin. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2022 Archaeologia Polona
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
I declare that the manuscript sent is original, has not been published before and is not currently being considered for publication elsewhere.
I confirm that the manuscript has been read and approved by all the authors mentioned and that there are no other persons who would meet the criteria for authorship but were not mentioned. In addition, I confirm that the order of the authors listed in the manuscript has been approved by all the authors.
I confirm that the correspondent author is the only contact with the Editorial Board in the editorial process, and is responsible for communicating with other authors and informing them about the progress, corrections and final approval of the article.
