In Roofs, Walls and Towers
About the Apotropaic Properties Attributes in the Middle Ages and Modern Times, the so called Thunderstones (Magic-Spatial Aspects)
DOI:
https://doi.org/10.23858/FAH35.2022.008Keywords:
prehistoric stones products, thunderstones, apotropaic meaning, Middle Ages, Modern TimesAbstract
This article deals with prehistoric stone objects called ‘thunderstones,’ which in the Middle Ages through modern times were
often placed at the border points of houses and farm buildings (e.g., roofs, chimneys, walls, thresholds), as well as in town walls and other defence walls. It should be assumed that they were used as a magical means to protect areas considered to be controlled by humans (orbis interior) from threats posed by the outside world (orbis exterior). The clearly marked repetition of the same types of places in which these prehistoric stone objects were deposited (in areas places inhabited and used by humans) in many European regions indicates that this was a chronologically and territorially widespread phenomenon.
Downloads
References
Sources
Book of Minerals – Albertus Magnus, Book of Minerals, transl. and ed. D. Wyckoff. Oxford 1967.
Buch der Natur – Konrad von Megenberg, Buch der Natur, ed. F. Pfeiffer. Stuttgart 1861.
De mineralibus et rebus metallicis – De mineralibus et rebus metallicis libri quinque, auctore Alberto Magno summo
Philosopho. Solerti cura repurgati, & rerum natural, studiosis publicati. Coloniae 1569.
Marbodi Liber Lapidum – Marbodi Liber Lapidum seu de Gemmis, ed. J. Beckmann. Gottingae 1799.
References
Abramowicz A. 1979. Urny i ceraunie. Acta Archaeologica Lodziensia 27. Łódź.
Adamowski J. 1991. Kulturowe funkcje miedzy. “Etnolingwistyka” 4, 65-82.
Andree R. 1889. Etnographische Parallelen und Vergleichen. Neue Folge. Leipzig. DOI: https://doi.org/10.1515/9783112435502
Antoniak P. 2008. Mur miejski – przyczynek do rozważań o tożsamości miasta. “Teksty Drugie” 4, 231-242.
Bajburin A. K. 1990. W sprawie opisu struktury słowiańskiego rytuału budowniczego. “Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 3, 62-67.
Barner W. 1957. Von Kultäxten, Beilzauber und rituellem Bohren. “Die Kunde. N. F.” 8(3-4), 175-186.
Barner W. 1968. Bauopfer und Hausschutzzauber im Land zwischen Hildesheimer Wald und Ith. Niedersachsen. “Zeitschrift für Heimat und Kultur” 5, 236-266.
Bartels M. 1893. Beiträge zum Steinbeil-Aberglauben in Nord-Deutschland. “Verhandlungen der Berliner anthropologischen Gesellschaft” 1893, 558-564.
Bednarek S. 2006. O pojęciu pogranicza w refleksji kulturoznawczej. In: A. Kisielewska, N. Szydłowska (eds.), Kultura i przyszłość. Prace ofiarowane Prof. Sławowi Krzemieniowi-Ojakowi z okazji 75 lecia urodzin. Białystok, 75-83.
Belaj V. 2007. Hod groz godinu. Pokušaj rekonstrukcije prahrvatskoga mitskoga svjetonazora. Zagreb.
Benedyktowicz D., Benedyktowicz Z. 1992. Dom w tradycji ludowej. Wrocław.
Beuker J. 1997. Donderstenen in het museum. “Waardeel” 17(4), 20-24.
Blinkenberg Ch. 1911. The Thunderweapon in Religion and Folklore. A Study in Comparative Archaeology. Cambridge.
Baudouin M., Bonnemère L. 1904. Les haches polies dans l’histoire jusqu’au XIXe siècle. “Bulletins et Mémoires de la Société d’anthropologie de Paris” 5(5), 496-548. DOI: https://doi.org/10.3406/bmsap.1904.7890
Bukowska-Floreńska I. 1994. Pogranicze jako kategoria wewnątrzspołeczna i wewnątrzkulturowa. In: T. Smolińska (ed.), Pogranicze jako problem kultury. Materiały konferencji naukowej, Opole 13-14.12.1993 r. Opole, 165-173.
Cackowski Z. 1998. Osobliwości przestrzeni ludzkiego świata. In: S. Symotiuk, G. Nowak (eds.), Przestrzeń w nauce współczesnej. Lublin, 31-44.
Carelli P. 1996. Blixtar och dunder, magiska under. Om åskstenstraditionen och förekomsten av stenåldersfynd i medeltida kulturlager. “Fornvännnen” 91, 153-170.
Carelli P. 1997. Thunder and Lightning, Magical Miracles. On the Popular Myth of Thunderbolts and the Presence of Stone Age Artefacts in Medieval deposits. In: H. Andersson, P. Carelli, L. Ersgård (eds.), Visions of the Past. Trends and Traditions in Swedish Medieval Archaeology. Stockholm, 393-417.
Cartailhac É. 1878. L’Âge de pierre dans les souvenirs et superstitions populaires. Paris.
Červinka I. L. 1897. „Hromové kameny“ Pravěké nástroje v lidovém léčení. “Časopis Společnosti přátel starožitností českých v Praze” 5(2), 46-49.
Cherici A. 1989. Keraunia. “Archeologia Classica” 41, 329-382.
Chybová H. 2009. Kroměříž zmizelá a znovu objevená aneb Historie ukrytá pod dlažbou města. Kroměříž.
Clavén M., Scharmach K., Schirren M. 2012. Donnerkeil und Brauhaus. Archäologische Untersuchungen in der Gutsanlage von Falkenhagen bei Reinberg, Lkr. Vorpommern-Rügen. “Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 19, 195-223.
Czaplicka M. 1985. Piorun w wierzeniach różnych ludów. “Ziemia” 1985, 256-259.
Czarnowski S. 1956. Podział przestrzeni i jej rozgraniczanie w religii i magii. In: S. Czarnowski, Dzieła 3. Warszawa, 221-236.
Dalewski Z. 1990. Zakładziny: obrzęd i mit. O słowiańskich zwyczajach i wierzeniach związanych z budową domu i zakładaniem miasta. “Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 4, 17-24.
Daunay J. 1978. La foudre et la tradition. “Folklore de Champagne” 66, 3-10.
Demuth V. 2002. Ein „Donnerkeil” aus Groß Steinum am Dorm (Landkreis Helmstedt). Neolitisches Steingerät als Zeugnis frühneuzeitlichen Volksglaubens. “Die Kunde N. F.” 53, 109-116.
Dowd M. 2018. Bewitched by an Elf Dart: Fairy Archaeology, Folk Magic and Traditional Medicine in Ireland. “Cambridge Archaeological Journal” 28(3), 1-23. DOI: https://doi.org/10.1017/S0959774318000124
Duma P. 2020. Magia ochronna przeciw czarownicom, złemu urokowi oraz inne środki apotropaiczne w świetle znalezisk archeologicznych w Europie. “Klio” 53(2), 67-81. DOI: https://doi.org/10.12775/KLIO.2020.019
Durdík T. 1997. „Hromový klín“ z hradu Křivoklátu. “Sborník kruhu přátel Muzea hlavního mĕsta Prahy” 1, 107-110.
Eijk G. van 2007. De dondersteen van Uden. Een neolithische bijl uit een middeleeuwse waterput. “Westerheem” 56(4), 208-216.
Eijk G. van 2008. De dondersteen van Uden. Een neolithische bijl uit een middeleeuwse waterput. “Westerheem” 57(3), 170-172.
Eliade M. 1999. Sacrum i profanum. O istocie religijności. Warszawa.
Elsworth D. W., Boughton D. 2016. Prehistoric finds from Slackwood farm, Silverdale. “Contrebis” 34, 8-12.
Ermischer G. 2006. Hier liegt der Hund begraben. In: H. Rosmanitz (ed.), Die Ketzelburg in Haibach. Eine archäologisch-historische Spurensuche. Neustadt a. d. Aisch, 99-102.
Evans J. 1897. The stone implements, weapons and ornaments of Great Britain. London, Bombay.
Fojtík A., Popelka M. 2018. Litenčice (okr. Kroměříž). “Přehled výzkumů” 59(1), 132.
Francis K., Kline M. Ph. 2011. Prehistoric Stone Tools in Medieval Contexts. In: S. Leppard, J. Mitchell, E. G. Clark, K. Francis, Ph. Kline (eds.), San Vincenzo Maggiore and its Workshops. London, 397-410.
Franz A. 1909. Die kirchlichen Benediktionen im Mittelalter 2. Freiburg im Breisgau.
Fröhlich J. 1992. Hromové klíny v jižních Čechách. “Výběr z prací členů Historického klubu při Jihočeském muzeu v Českých Budějovicích” 29, 237-245.
Galiński T., Dziewanowski M., Kowalski K. 2012. Epoka kamienia – katalog zabytków / The Stone – Catalogue of the Archaeological Finds. In: K. Kowalski, D. Kozłowska-Skoczka (eds.), Zaginione – ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich / Lost – Saved. The Pomeranian Antiquities Collection of Szczecin. Szczecin, 81-101.
Geupel V. 1987. Ein Bauopfer aus Pockau, Kr. Marienberg. “Ausgrabungen und Funde” 32(1), 2-5. DOI: https://doi.org/10.1515/9783112474563-002
Greszczuk B. 2005. Doświadczanie przestrzeni jako podstawa konceptualizacji świata tekstów religijnych i tekstów kultury motywowanych religią. In: J. Adamowski (ed.), Przestrzeń w języku i w kulturze. Problemy teoretyczne. Interpretacje tekstów religijnych. Lublin, 225-241.
Gurewicz A. 1972. „Makrokosmos” i „mikrokosmos” (Wyobrażenia przestrzenne w średniowiecznej Europie). “Historyka” 3, 23-51.
Guriewicz A. 1976. Kategorie kultury średniowiecznej. Warszawa.
Hammarstedt N. E. 1920. Svensk forntro och folksed i bild och ord. Stockholm.
Heidelk-Schacht S. 1983. “Donnerkeile” aus dem Bezirk Neubrandenburg. “Ausgrabungen und Funde” 28(3), 105-109.
Heintel H. 1961. Blitzschutz und Beilzauber. “Fundberichte aus Hessen” 1, 129-130.
Hell M. 1959. Steinbeile als Bauopfer aus Oberösterreich. “Archaeologia Austriaca” 26, 96-99.
Hell M. 1962. Neue jungsteinzeitliche Funde aus dem Lande Salzburg. “Archaeologia Austriaca” 32, 27-34.
Hell M. 1964. Alter Schutz- und Segensbrauch (Bauopfer) im salzburgischen Flachgau. “Mitteilungen der Gesellschaft für Salzburger Landeskunde” 104, 271-300.
Herva V.-P., Ylimaunu T. 2009. Folk Beliefs, Special Deposits, and Engagement with the Environment in Early Modern Northern Finland. “Journal of Anthropological Archaeology” 28, 234-243. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jaa.2009.02.001
Hložek J., Menšík P. 2009. „Hromové klíny“ z Kozího hrádku na Táborsku aneb „Účinné“ zajištění hradu před přírodní pohromou, nebo starší pravěké sídliště? “Kuděj” 1, 63-73.
Hložek J., Menšík P. 2014. Příspěvek k interpretaci broušeného artefaktu z hradu Týřova. “Archeologie západních Čech” 7, 46-50.
Hložek J., Menšík P., Procházka M. 2015. Bauopfer im mittelalterlichen Böhmen. “Fines Transire” 24, 271-280.
Hoggart B. 2004. The Archaeology of Counter-witchcraft and Popular Magic. In: O. Davies, W. de Blécourt (eds.), Beyond the Witch Trials. Witchcraft and Magic in Enlightenment Europe. Manchester, New York, 167-186.
Houlbrook C. 2013. Ritual, Recycling and Recontextualization: Putting the Concealed Shoe into Context. “Cambridge Archaeological Journal” 23(1), 99-112. DOI: https://doi.org/10.1017/S0959774313000073
Houlbrook C. 2019. ‘The Stone Axe from Way Back’: A Mutable Magical Object in Folklore and Fiction. “Folklore” 130(2), 192-202. DOI: https://doi.org/10.1080/0015587X.2018.1515291
Hraše J. K. 1898. Hromové klíny aneb kameny. “Český lid” 7, 82-83.
Hukantaival S. 2016. ”For a Witch Cannot Cross Such a Threshold!” Building Concealment Traditions in Finland c. 1200–1950. Archaeologia Medii Aevi Finlandia 23. Turku.
Hukantaival S. 2019. Ukonvaajojen monet kasvot – Luokittelu-ja tulkintakysymyksiä. In: J. Harjula, V. Immonen, J. Ruohonen (eds.), Puukenkien kopinaa. Henrik Asplundin juhlakirja. Turku, 345-381.
Jacko J. F. 2005. Struktura symboli wertykalnych a ich rola w komunikacji międzykulturowej w zarządzaniu. In: E. Klima (ed.), Religion in the Time of Change. Łódź, 177-194.
Jacko J. F. 2008. Ideologie wyrażane przestrzenią. Przykład symboliki wertykalnej. In: I. Mamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Poprawa (eds.), Ideologie w słowach i obrazach. Wrocław, 265-278.
Jałowiecki B. 1985. Przestrzeń jako pamięć. “Studia Socjologiczne” 97(2), 131-142.
Janeczek A. 2011. Frontiers and Borderlands in Medieval Europe. Introductory Remarks. “Quaestiones Medii Aevi Novae” 16, 5-14.
Johanson K. 2018a. Missing Interpretations. Natural and Residual Finds in Estonian Archaeological Collections. Tartu.
Johanson K. 2018b. Missing Interpretations: Tracing Natural Artefacts in Estonian Archaeological Material. “Fennoscandia archaeologica” 35, 87-106.
John J. 2003. O lidech (minulých) a fosíliích (ještě minulejších). „Sborník Muzea středního Posázaví v Ratajích nad Sázavou a Archeologické společnosti při Katedře archeologie Západočeské univerzity v Plzni” 2, 15-20.
Józefów-Czerwińska B. 2017. Zabobonem nazwano... O wierzeniach, wartościach i dawnych przekonaniach mieszkańców pogranicza polsko-białoruskiego w ich związkach z przeszłością. Warszawa.
Kajkowski K. 2020. Między sferą niebiańską a zaświatami. Rola artefaktów pradziejowych w kulturze wczesnośredniowiecznych Pomorzan. In: A. Kasprzak, A. Kuczkowski, M. Krzepkowski (eds.), Archaeologia Pomoranica Musealia. Studia z okazji 80. urodzin Ignacego Skrzypka. Koszalin, 301-332.
Kalseth J. 2010. Steinøks eller torndenkile. “Spor” 25(2), 28-30.
Kaufmann D. 1936. Vorgeschichtliche Steinwerkzeuge im Volksglauben. “Der Spatenforscher” 1(4), 29-35.
Kjellmark K., Thordeman B. 1939. Hällkistan och myntskatten från Rappe i Öjaby socken, Småland. “Fornvännnen” 1939, 65-89.
Klecanda J. 1901. Hromové kameny (předhistorické mlaty) v XV. a XVI věku. “Český lid” 10, 214-215.
Knight M. G., Boughton D., Wilkinson R. E. 2019. Objects of the Past in the Past. In: M. G. Knight, D. Boughton, R. E. Wilkinson (eds.), Objects of the Past in the Past Investigating the Significance of Earlier Artefacts in Later Contexts. Oxford, 1-18.
Koštuřík P., Kovárník J., Měřínský Z., Oliva M. 1986. Pravěk Třebíčska. Brno.
Koudelka F. 1882. Die Donnersteine als Medicin bei den mährischen Slaven. “Mittheilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien” 12(NF 2), 159-160.
Kowalski P. 1994. Granica. Próba uporządkowania kategorii antropologicznych. In: T. Smolińska (ed.), Pogranicze jako problem kultury. Materiały konferencji naukowej Opole 13-14. 12. 1993 r. Opole, 143-151.
Kowalski P. 1996. Granice i mediacje. Uwagi o antropologicznej lekturze świata. In: J. Kolbuszewski (ed.), Góry – literatura – kultura 1. Acta Universitatis Wratislaviensis 1802. Wrocław, 7-20.
Kowalski P. 1998. Leksykon znaki świata. Omen, przesąd, przeznaczenie. Warszawa, Wrocław.
Kowalski K., Matuszewska A. 2012. Wprowadzenie do problematyki kulturowej zabytków neolitycznych / The Cultural Issues of the Neolithic Antiquities: an Introduction. In: K. Kowalski, D. Kozłowska-Skoczka (eds.), Zaginione – ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich / Lost – Saved. The Pomeranian Antiquities Collection of Szczecin. Szczecin, 69-79.
Kunicka B. 1979. Organizacja przestrzeni domowej według tradycyjnych wyobrażeń ludowych. “Etnografia Polska” 23(1), 175-202.
Kunkel O. 1932. Urgeschichtliches aus dem Land Draheim. “Unser Pommerland” 17(5), 125-135.
Kurasiński T. 2021a. Kamienie zrodzone z pioruna. O nietypowej recyklingu w średniowieczu i czasach nowożytnych. “Przegląd Archeologiczny” 69, 5-62. DOI: https://doi.org/10.23858/PA69.2021.2344
Kurasiński T. 2021b. Against Disease, Suffering and Other Plagues: the Magic-healing Role of the Thunderstones in the Middle Ages and Modern Times. “Fasciculi Archaeologiae Historicae” 34, 7-24. DOI: https://doi.org/10.23858/FAH34.2021.001
Kurasiński T. 2022. Proshloye, sokhranennoye v kamne. O neobychnom oruzhii Srednevekov’ya i rannego Novogo vremeni. “Stratum plus” 5, 415-425.
Kurasiński T., Skóra K. 2020. From the Past into the Future – Archaica as a Research Problem (on the Basis of Medieval and Modern Period Finds from Central-Eastern Europe) / Z przeszłości w przyszłość – archaika jako problem badawczy (na podstawie średniowiecznych i nowożytnych materiałów z Europy Środkowo-Wschodniej). In: M. Bogucki, A. Dymowski, G. Śnieżko (eds.), Silvers of the Antiquity. The Use of Ancient Coins in Central, Eastern and Northern Europe in the Medieval and Modern Periods / Okruchy starożytności. Użytkowanie monet antycznych w Europie Środkowej, Wschodniej i Północnej w średniowieczu i w okresie nowożytnym. Warszawa, 301-366. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323547051.pp.301-366
Lasek P. 2005. O apotropaicznej funkcji niektórych kaplic zamkowych w średniowiecznej Polsce – zarys problematyki. Stowarzyszenie Historyków Sztuki, Oddział w Poznaniu. Available online 15.10.2022.
https://www.academia.edu/3028154/O_apotropaicznej_funkcji_niekt%C3%B3rych_kaplic_zamkowych
_w_%C5%9Bredniowiecznej_Polsce_Zarys_problematyki.
Laurinkienė N. 1996a. Perkūnkulkė – griaustinio dievo ženklas. “Liaudies kultūra” 1, 23-26.
Laurinkienė N. 1996b. Senovės lietuvių dievas Perkūnas. Kalboje, tautosakoje, istor iniuose šal tiniuose. Vilnius.
Lehr-Lenda U. 1982. Wierzenia i zabiegi magiczne zabezpieczające zagrodę. “Etnografia Polska” 26(1), 277-283.
Lejman J. 1999. Człowiek jako „zwierzę terytorialne”. In: S. Symotiuk, G. Nowak (eds.), Przestrzeń w nauce współczesnej 2. Lublin, 81-107.
Lødøen T. K. 1993. Tor-steinen. “Arkeo. Nytt fra Historisk Museum i Bergen” 1, 32.
Manikowska H. 2008. Geografia sakralna miasta. In: H. Manikowska, W. Brojer (eds.), Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu 1: Struktury kościelno-publiczne. Warszawa, 95-131.
Manikowska H., Słoń M. 2017. Über zwei Dimensionen hinaus. Die sakrale Geografie der mittelalterlichen Stadt „nach innen“ und „nach oben“. “Biuletyn Polskiej Misji Historycznej” 12, 75-104. DOI: https://doi.org/10.12775/BPMH.2017.003
Manikowska H., Pomierny-Wąsińska A. 2015. Główne nurty badań nad przestrzenią miasta średniowiecznego. “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 63(2), 189-199.
Marczyk M. 1999. Wybrane zagadnienia dotyczące progu w magii. In: J. Bohdanowicz (ed.), Zwyczaje, obrzędy i wierzenia pogrzebowe. Komentarze do Polskiego Atlasu Etnograficznego 5. Wrocław, 183-195.
Masłowska E. 2014. Symbolika i profile znaczeniowe dzwonów kościelnych. In: J. Szadura (ed.), Gawędy o kulturach 1. Lublin, 69-83.
Maurer H. 2012. Ein Donnerkeil von Zitternberg bei Gars am Gamp, BH Horn, Niederösterreich. “Unsere Heimat” 83(3-4), 241-243.
Menšík P. 2018. Nový nález „hromového klínu“ ze Železné Rudy, okr. Klatovy. “Archeologie západních Čech” 9(1), 29-31.
Mildenberger G. 1969. Verschleppte Bodenfunde. Ein Beitrag zur Fundkritik. “Bonner Jahrbücher” 169, 1-28.
Mitmannsgruber A. 1962. Ein Donnerkeil im niederösterreichischen Mostviertel. “Österreichische Zeitschrift für Volkskunde” 65(NS 16), 177.
Moszyński K. 1967. Kultura ludowa Słowian 2: Kultura duchowa 1. Warszawa.
Muhonen T. 2006. Kolme ajallista näkökulmaa ukonvaajoihin. Kivikauden kiviesineet myöhempien aikojen kuriositeetteina. “Kuriositeettikabi.net” 3, 1-23.
Niczyporuk D. 1998. Przestrzeń w kulturowym obrazie świata. In: S. Symotiuk, G. Nowak (eds.), Przestrzeń w nauce współczesnej. Lublin, 45-60.
Niebrzegowska-Bartmińska S. 2016. W najwyższe góry bije piorun z chmury. Trzy modele pioruna w polskim ludowym obrazie świata. “Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” 70(3-4), 473-482.
Norkus J. 1959. Ein „Donnerkeil” und ein Schalenstein aus dem Kreise Hameln-Pyrmont. “Die Kunde N.F.” 10(3-4), 219-220.
Novotný B. 1991. Hromový klin z Lúčnice nad Žitavou. In: O. Oždáni, M. Rejholcová (eds.), Archeologické výskumy a nálezy na Slovensku v roku 1989. Nitra, 73.
Olbrich K. 1987. Donnerkeil. In: H. Bächtold-Stäubli, E. Hoffmann-Krayer (eds.), Handwörterbuch des deutschen Aberglaubens 2. Berlin, New York, 325-331.
O’Sullivan A. 2017. Magic in Early Medieval Ireland: Some Observations from Archaeological Evidence. “Ulster Journal of Archaeology” 74(2017-2018), 107-117.
Pascual Chanel Á., Serrano Simarro A. 2008. Słownik symboli. Warszawa.
Pedrosa J. M. 2009. Jussieu, Feijoo y las piedras del rayo, o la razón moderna frente a la vieja superstición. “Revista Murciana de Antropología” 16, 245-270.
Pelcowa H. 2005. Przestrzeń jako sposób postrzegania świata przez użytkowników gwary. In: J. Adamowski (ed.), Przestrzeń w języku i w kulturze. Problemy teoretyczne. Interpretacje tekstów religijnych. Lublin, 125-135.
Penney S. H. 1976. Axes, Arrowheads and Other Antiquities in Irish Folklore. “Ulster Folklife” 22, 70-75.
Piotrowski R. 2019. Osłabiona granica – ekspresje świata demonicznego w przestrzeni domu na podstawie przekazów folklorystycznych i etnograficznych z XIX i XX wieku. “Politeja” 1(58), 301-310. DOI: https://doi.org/10.12797/Politeja.16.2019.58.16
Pyvovarov S. V. 2008. Vikoristannya arkheolohichnikh artefaktiv u mahichniy praktytsi davn’oho naselennya Bukoviny. “Memoria ethnologica” 28-29, 104-108. DOI: https://doi.org/10.1097/01.NAJ.0000325808.98465.61
Ramminger B. 2007. Blitzschutz und Fruchtbarkeitsspender: noch einmal zu den ‘Donnerkeilen’. “Denkmalpflege und Kulturgeschichte” 4, 11-13.
Rapan Papeša A. 2020. Magic or Practicality? “Antiquities” in Avar Period Graves in Eastern Croatia. In: S. Krznar, T. Sekelj Ivančan, J. Belaj, T. Tkalčec (eds.), Life and Death in Medieval and Early Modern Times. Proceedings of the 5th International Scientific Conference of Mediaeval Archaeology of the Institute of Archaeology Zagreb, 6th and 7th June 2018. Zagreb, 17-31.
Reed K. 2019. Ritual Household Deposits and the Religious Imaginaries of Early Medieval Dalmatia (Croatia). “Journal of Anthropological Archaeology” 56, 1-10. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jaa.2019.101084
Reitinger J. 1976. “Donnerkeile“ aus Oberösterreich und Salzburg. In: H. Mitscha-Märheim, H. Friesinger, H. Kerchler (eds.), Festschrift für Richard Pittioni zum 70. Geburtstag 2. Archaeologia Austriaca 14. Wien, 511-546.
Riess W. 1981. Ein Donnerkeil aus Wels. “Jahrbuch des Musealvereines Wels” 23, 41-52.
Rosmanitz H. 2006. Die archäologischen Untersuchungen auf der Ketzelburg – Ein Überblick. In: H. Rosmanitz (ed.), Die Ketzelburg in Haibach. Eine archäologisch-historische Spurensuche.Neustadt a.d. Aisch, 55-70.
Roth Th. 2006. Als die Donnerkeile noch vom Himmel fielen. In: H. Rosmanitz (ed.), Die Ketzelburg in Haibach. Eine archäologisch-historische Spurensuche. Neustadt a.d. Aisch, 107-111.
Rúa Aller F. J., García Armesto M. J. 2010. Usos y creencias de las piedras de rayo de León. “Revista de Folklore” 344, 61-68.
Rynne E. 1964-1965. Two Stone Axeheads from Killamoat Upper, Co. Wicklow. “Journal of the County Kildare Archaeological Society” 14(1), 50-53. DOI: https://doi.org/10.2307/27729103
Saczyńska M. 2016. O kaplicach w siedzibach rycerskich i możnowładczych późnośredniowiecznej Polski uwag kilka. “Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 64(3), 307-325.
Samariter R. 2014. Das Beil auf dem Balken. Ein Fund aus Horst bei Greifswald, Lkr. Vorpommern-Rügen. “Archäologische Berichte aus Mecklenburg-Vorpommern” 21, 215-217.
Samdal M. 2000. Amuletter. Gjenstander med amulettkarakter i vestnorske graver I tidsrommet 350-1000 e. Kr. Bergen. Available online 05.10.2022.
Schoknecht U. 1978. Kurze Fundberichte 1977. Bezirk Neubrandenburg. “Bodendenkmalpflege in Mecklenburg” 1978, 355-417.
Schultrich S. 2018. Das Jungneolithikum in Schleswig-Holstein. Leiden.
Sébillot P. 1904. Le folklore de France 1: Le ciel et la terre. Paris.
Sedova M. V. 1957. Amulet iz drevnego Novgoroda. “Sovetskaya arkheologiya” 4, 166-167.
Shevelev V. V. 2005. Gromovye strely” proroka Il’ia. Ėtnograficheskie realii. “Zhivaya starina” 1, 2-3.
Sklenář K. 1999. Hromové klíny a hrnce trpaslíků. Z pokladnice české folklorní archeology. Praha.
Skutil J. 1932. Dva přispěvky k československému folkloru prehistorickému. “Český lid” 32, 35-52.
Skutil J. 1963. Opracujmy słowiański folklor prahistoryczny. Pradzieje Słowiańszczyzny w słowiańskich wyobrażeniach ludowych. “Z Otchłani Wieków” 29(1), 84-87. DOI: https://doi.org/10.1016/S0003-2670(00)88580-3
Skwierczyński K. 1996. Custodia civitatis. Sakralny system ochrony miasta w Polsce wcześniejszego średniowiecza na przykładzie siedzib biskupich. “Kwartalnik Historyczny” 103(3), 3-51.
Slivka M. 2004. Hranice v mentálnom chápaní stredovekého človeka. “Archaeologia historica” 29, 9-36.
Søvsø M. 2017. Votive Offerings in Buildings from Rural Settlements. In: Ch. Bis-Worch, C. Theune (eds.), Religion, Cults & Rituals in the Medieval Rural Environment. Ruralia 11. Leiden, 337-345.
Søvsø M., Søvsø M. H., Siggaard A. L. 2016. Om hugorme, dyrekranier og tordensten – bygningsofre og andre skikke med dybe rødder i folketroen. “By Marsk og Geest” 28, 57-89.
Sulima M. 2007. Symboliczne przestrzenie domu. “Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej. Architektura” 20, 81-91.
Swaryczewska A. 2013. Brama w strukturze i koncepcji kompozycyjnej krajobrazu sakralnego. In: R. Knapiński, A. Kramiszewska (eds.), U drzwi Twoich. Lublin, 279-295.
Szlachta-Misztal J. 2015. Sień jako pogranicze – pogranicze jako sień. “Studia Wschodniosłowiańskie” 15, 609-616. DOI: https://doi.org/10.15290/sw.2015.15.44
Šantalab D. 2008. Kamena strela. Neka vjerovanja seljaka s područja Višnjice o kamenom oruđu i oružju iż neolitika i eneolitika. “Ivanečka škrinjica” 4, 34-36.
Toeppen M. 1867. Aberglauben aus Masuren mit einem Anhange, enthaltend: Masurische Sagen und Mährchen. Danzig.
Toporow W. N. 2003. Przestrzeń i rzecz. Kraków.
Tolstoy N. I. 1995. Gromovaya strela. In: N. I. Tolstoy (ed.), Slavyanskie drevnosti 1. Moskva, 561-563.
Trigger B. G. 2006. A History of Archaeological Thought. Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511813016
Tuan Y. 1987. Przestrzeń i miejsce. Warszawa.
Tuijn W. 1992. Middeleeuws hergebruik van stenen bijl? “Jaarverslag” 25, 40-41.
Tyszka P. 1995. Postrzeganie granicy w średniowieczu. “Kultura i Społeczeństwo” 39, 105-117.
Watte J.-P., Jullien M. 2007. Un biface employe comme “ceraunie” ou “pierre de foudre” a Livet-sur-Authou (Eure). “Haute-Normandie Archéologique” 12, 5-8.
Wdowiak L., Wysokiński P. 2013. Piorunowe strzałki, grzmoty i gromy w medycynie ludowej na ziemiach polskich w okresie rozbiorów. In: M. Z. Felsmann, J. Szarek, M. Felsmann (eds.), Dawna medycyna i weterynaria. Środowisko a człowiek. Chełmno, 519-545.
Wesołowska-Starzec H. 2016. Architektoniczne sacrum i profanum – czyli o świątyni i jej sakralności raz jeszcze. In: B. Bigaj-Zwonek, B. Hryszko, S. Góra (eds.), Sztuka, wartość, sacrum. Kraków, 187-204.
Woziński A. 2013. O kilku średniowiecznych bramach miejskich w Prusach, ich funkcji i symbolice. In: R. Knapiński, A. Kramiszewska (eds.), U drzwi Twoich. Lublin. 251-278.
Wójtowicz M. 2011. Ambiwalentne znaczenie przypisywane granicom przestrzennym i czasowym w kulturze ludowej. In: M. Roszczynialska, B. Serwatka (eds.), Granice i pogranicza w humanistyce. Kraków, 79-95.
Vařeka P. 1991. Stavební obětiny z české a moravské vesnice v archeologických pramenech. “Český líd” 78(2), 117-119.
Verhart L. 2015. Vuurstenen werktuigen. In: T. Derks, B. de Fraiture (eds.), Een Romeins heiligdom en een vroegmiddeleeuws grafveld bij Buchten (L). Verslag van een archeologisch noodonderzoek (1976). Amersfoort, 83-86.
Verhart L., Creemers G., Dreesen R., Goemaere E. 2021. Een donderbijl tussen de panlatten: een hamerbijl van Muntendam-type I met een bijzonder verhaal (Soerendonk, gemeente Cranendonck, prov. Noord-Brabant, Nederland). “Lunula” 29, 7-11.
Vesly L. de. 1909. La fana ou petits temples Gallo-romains de la région Normande. Rouen.
Vích D., Kašpar P. 2014. Nález hromového klínu v Panoším Újezdu na Rakovnicku. “Archeologie ve středních Čechách” 18, 901-902.
Zając P. 2003. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej. In: E. Przybył (ed.), Nadprzyrodzone. Kraków, 85-98.
Zając P. 2004. „Nadprzyrodzone” w kulturze ludowej. “Literatura Ludowa” 4-5, 19-29.
Zaremska H. 1986. Niegodne rzemiosło. Kat w społeczeństwie Polski XIV-XVI w. Warszawa.
Ziembiński J. 1996. Kosmologiczne aspekty architektury rezydencjonalnej. “Materiały Państwowego Muzeum Zamkowego w Pszczynie” 9, 258-283.
Zoller D. 1981. Beiträge zur archäologischen Landesaufnahme für den Landkreis Ammerland Gemeinde Apen (I). “Oldenburger Jahrbuch” 81, 277-302.
Zygner L. 2017. Sakrale Topografie der mittelalterlichen Stadt Płock. “Biuletyn Polskiej Misji Historycznej” 12, 199-228. DOI: https://doi.org/10.12775/BPMH.2017.007
