Toruńskie stemple do znakowania sukna — przyczynek do dziejów farbiarstwa w Rzeczypospolitej w XVII wieku
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.3.003Słowa kluczowe:
stemple „Stahlsiegel”, Toruń, Gdańsk, XVII w., historia farbiarstwaAbstrakt
Celem tekstu jest zaprezentowanie i właściwe rozpoznanie przechowywanych w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu niezwykle rzadkich w skali europejskiej tłoków
służących do pieczętowania sukna. Ich dotychczasowa identyfikacja jako służących do znakowania jakości sukna jest tylko częściowo prawdziwa, ponieważ dysponowali
nimi nie jego wytwórcy, lecz farbiarze. Świadczy o tym specyficzna nazwa zawarta w inskrypcjach tłoków: ENKEL STAEL, ANDERTHALB STAEL oraz DOBBELT STAEL. Bliższa charakterystyka opisywanych zabytków możliwa jest przez analogię do dokumentów oraz źródeł materialnych z terenu Gdańska, gdzie podobny system znakowania farbowanego sukna funkcjonował od 1600 r. Wprowadzenie toruńskich
stempli należy wiązać z założeniem w 1607 r. spółki akcyjnej określanej jako „Handels-Societat”, która miała zajmować się m.in. farbowaniem tkanin.
Pobrania
Bibliografia
Adelung Johann Christoph. 1801. Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, mit beständiger Vergleichung der übrigen Mundarten, besonders aber der Oberdeutschen, t. 4, Leipzig.
Bogucka Maria. 1956. Gdańskie rzemiosło tekstylne od XVI do połowy XVII wieku, Wrocław.
Clemens Lukas, Michael Matheus. 1996. Tuchsiegel — eine Innovation im Bereich der exportorientierten Qualitätsgarantie, [w:] Europäische Technik im Mittelalter 800 bis 1200. Tradition und Innovation, red. U. Lindgren, Berlin, s. 479–480.
Domagała Roman 1997. Plombiergerät mit Siegeleinsätzen für Thorner Tuche, [w:] Transit Brügge — Novgorod. Eine Straße durch die europäische Geschichte. Katalog, red. F. Seibt, U. Borsdorf, H.T. Grütter, Essen, s. 322.
Gumowski Marian 1933a. Herb i pieczęcie miasta Torunia, [w:] Dzieje Torunia: praca zbiorowa z okazji 700-lecia miasta, red. K. Tymieniecki, Toruń, s. 545–566.
Gumowski Marian. 1933b. Mennica toruńska, [w:] Dzieje Torunia: praca zbiorowa z okazji 700-lecia miasta, red. K. Tymieniecki, Toruń, s. 567–584.
Heinsius Theodor. 1840. Vollständiges Wörterbuch der Deutschen Sprache mit Bezeichnung der Aussprache und Betonung für die Geschäfts- und Lesewelt, t. 4, Wien.
Herbst Stanisław. 1933. Toruńskie cechy rzemieślnicze. Zarys przeszłości, Toruń.
Hittinger Dieter. 2008. Tuchplomben. Warenzeichen des späten Mittelalters und der Neuzeit aus dem norddeutschen Küstengebiet, Aachen.
Holbach Rudolf. 2007. Cloth production, Hanseatic cloth trade and trade policy (14th to 16th century), [w:] The German Hanse as a Distant Mirror. Studies on medieval and early-modern European integration and contemporary interregional co-operation, red. H. Brand, Groningen, s. 71–93.
Jenks Stuart. 2005. Transaktionskostentheorie und die mittelalterliche Hanse, „Hansische Geschichtsblätter II”, R. 123, s. 31–42.
Kaiser Reinhold. 2002. Mittelalterliche Tuchplomben — Überreste, Sammelobjekte und technik-, textil- und wirtschaftsgeschichtliche Quellen, [w:] Inquirens subtilia diversa. Dietrich Lohrmann zum 65. Geburtstag, red. H. Kranz, L. Falkenstein, Aachen, s. 375–390.
Lengnich Gottfried. 1900. Des Syndicus der Stadt Danzig Gottfried Lengnich Ius publicum civitatis Gedanensis oder der Stadt Danzig Verfassung und Rechte: nach der Originalhandschrift des Danziger Stadtarchivs, red. O. Günther, Danzig.
Liebgott Niels-Knud. 1975. Da klæde var en »mærkevare«, „Nationalmuseets Arbejdsmark”, s. 35–46.
Maćkowski Tomasz. 2012. Plomby towarowe jako źródło badań historycznych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 3, s. 395–404.
Maćkowski Tomasz. 2016a. Sukiennicze pieczęcie ołowiane na XV-wiecznym Pomorzu — geneza i funkcje, [w:] Florilegium Historicum Amicorum Munera. Profesorowi Krzysztofowi Maciejowi Kowalskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin przyjaciele, koledzy, uczniowie, red. T. Maćkowski, Gdańsk–Grajewo, s. 365–382.
Maćkowski Tomasz. 2016b. [rec.:] Sabine Struckmeier, Die Textilfärberei vom Spätmittelalter bis zur Frühen Neuzeit (14.–16. Jahrhundert). Eine naturwissenschaftlich-technische Analyse deutschsprachiger Quellen, Cottbuser Studien zur Geschichte von Technik, Arbeit und Umwelt, Bd. 35, Waxmann, Münster–New York–München–Berlin 2011, ss. 356, tab., ryc., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIV, nr 1, s. 121–127.
Maćkowski Tomasz. 2018. Praktyka sygnowania sukna ołowianymi pieczęciami (XIII–XVII w.) oraz jej rola w rozwoju hanzeatyckiego handlu i rzemiosła tekstylnego, [w:] Rzemiosło — w wymiarze lokalnym, regionalnym i międzynarodowym, red. W. Musialik, R. Śmietański, Opole, s. 311–330.
Murray James M. 2011. Brugia kolebka kapitalizmu 1280–1390, Warszawa.
Musiałowski Adam. 1985. Tłoki mennicze w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi”. Seria numizmatyczna i konserwatorska, nr 4 (1984), s. 61–66.
Oliński Piotr. 2001. Przedstawiciele kupiectwa toruńskiego w Brugii w latach 1360–1390, „Zapiski Historyczne”, t. LXVI, z. 1, s. 7–22.
Prätorius Karl Gotthelf, Wernicke Julius. 1832. Topographisch-historisch-statistische Beschreibung der Stadt Thorn und ihres Gebietes, die Vorzeit und Gegenwart umfassend, t. 1–3, Thorn.
Samsonowicz Henryk. 2000. Die wirtschaftlichen und politischen Beziehungen zwischen Flandern, Polen und Preußen, [w:] Hansekaufleute in Brügge, cz. 4, Beiträge der Internationalen Tagung in Brügge, red. J. Nils, W. Paravicini, H. Wernicke, Frankfurt a. M., s. 309–318.
Schiller Karl, Lübben August. 1878. Mittelniederdeutsches Wörterbuch, t. 4, Bremen.
Schütte Sven. 1985. Ein Paar Prägestempel für Tuchplomben, Göttingen, 16. Jh, [w:] Stadt im Wandel. Kunst und Kultur des Bürgertums in Norddeutschland 1150–1650. Ausstellungskatalog der Landesausstellung Niedersachsen, t. 2, red. C. Meckseper, Stuttgart, s. 818.
Schütte Sven. 1993. Tuchplomben als städtische Zeichen. Das Fallbeispiel Göttingen, „Anzeiger des Germanischen Nationalmuseums”, s. 135–141.
Struckmeier Sabine. 2011. Die Textilfärberei vom Spätmittelalter bis zur Frühen Neuzeit (14.–16. Jahrhundert). Eine naturwissenschaftlich-technische Analyse deutschsprachiger Quellen, Münster.
Tuszyńska Weronika. 1986. Farbowanie barwnikami naturalnymi, Warszawa.
Vossberg Friedrich August. 1845. Die Münzen der Stadt Thorn, „Koehne’s Zeitschrift für Münz-, Siegel- und Wappenkunde”, R. 5, s. 129–190.
Zernecke Jacob Heinrich. 1727. Thornische Chronica: in welcher die Geschichte dieser Stadt von MCCXXI. bis MDCCXXVI. aus bewehrten Scribenten und glaubwürdigen Documentis zusammen getragen worden, Berlin.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
