Chronological schemes of the Late Hallstatt period (HaD) in Central Europe: new opportuni-ties for the synchronization and refinement of dates
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2167Słowa kluczowe:
Central Europe, Tarnobrzeg Lusatian Culture, East European Forest-Steppe groups, biconical glass beads, Late Hallstatt period, HaD, chronology, periodization.Abstrakt
Unification of regional chronological schemes is one of the key issues in Early Iron Age archaeology. The main markers of the Late Hallstatt period are Scythian arrowheads and antique imports. Biconical glass beads, produced at the Yahorlyk settlement (in the first third of the VIth century BC), were found in the Eastern European Forest-Steppe and in the area of the Tarnobrzeg Lusatian Culture. This period is synchronised with the HaD1 of Central Europe, phase III/1 of the TLC and the late group of burials of the second phase of the Kelermes period. Its final phase is associated with the so-called “Scythian invasions” in Central Europe, which led to the decline of the Chotyniec agglomeration, West-Podolian and East-Podolian groups. A few TLC complexes of the Grodzisko Dolne, site 22, can be dated somewhat later, to the middle or second half of the VIth century BC (HaD2). Also, at this time, the Pomeranian population appeared in the south-eastern area of the Lusatian tribes and a new culture model (post Lusatian-Pomeranian stage) arose.
Pobrania
Bibliografia
Bajda-Wesołowska A., Bochnak T. and Hozer M. 2014. Bogaty grób kobiecy z wczesnej epoki żelaza odkryty w miejscowości Zabłotce, pow. Jarosławski, stan. 27. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35, 105-125.
Baron J. and Miazga B. 2013. Scythian akinakes or medieval kidney-dagger? Archaeometric study of a recent find from Legnica (South-Western Poland). Archäologisches Korrespondenzblatt 43(3), 335-343.
Boltryk Yu. V., Horbanenko S. A., Kubliy M. V., Serheyeva M. S. and Yanish Ye. Yu. 2015. Severynivske horodysche skifskoho chasu: biohospodarskyy aspekt doslidzhen. Arkheolohiya i davnia istoria Ukrayiny 4(17), 155-192.
Bukowski Z. 1977. The Scythian influence in the area of Lusatian culture. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Buyskikh S. B. and Buyskikh A. V. 2010. K khronologii arkhaicheskikh poseleniy khory Olvii Pontiyskoy. Bosporskiye issledovaniya 24, 3-64.
Chochorowski J. 2007. Metodyczne i metodologiczne problemy datowania radiowęglowego pozostałości kremacji z grobów ciałopalnych kultury łużyckiej (na przykładzie materiałów z cmentarzyska w Kietrzu). In J. Chochorowski (ed.), Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza. Księga poświęcona Profesorowi Markowi Gedlowi na pięćdziesięciolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 103-138.
Czopek S. 1996. Kolczyki typu Kłyżów. Przyczynek do poznania schyłkowej fazy grupy tarnobrzeskiej. In J. Chochorowski (ed.), Problemy epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej. Księga jubileuszowa poświęcona Markowi Gedlowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy w Uniwersytecie Jagiellońskim. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 163-173.
Czopek S. 2007. Grodzisko Dolne, stan. 22 – od paleolitycznych łowców do wczesnośredniowiecznych Słowian. Część I. Od epoki kamienia do wczesnej epoki żelaza. Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski.
Czopek S. 2011. Zwischen der Chronologie und Funktion. Horizont(?) der Gräber mit Glasperlen auf den Gräberfeldern der späten Phase der Tarnobrzeg – Lausitzer Kultur. Sprawozdania Archeologiczne 63, 115-134.
Czopek S. 2019. Enklawa scytyjskiego kręgu kulturowego w południowo-wschodniej Polsce. Przegląd Archeologiczny 67, 119-148.
Czopek S., Ligoda J., Podgórska-Czopek J. and Rogóż J. 2016. Cmentarzysko tarnobrzeskiej kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza w Grzęsce, pow. Przeworski. Rzeszów: Instytut Archeologii UR.
Chopek S., Trybala-Zavislyak K., Voytseshchuk N., Osaulchuk O., Bobak D., Hembitsa P., Yatsyshyn A., Pasterkevich V., Pavliv D., Petehyrych V., Poltovich-Bobak M. and Vatsnik A. 2018. Kulturno-poselenski zminy v baseyni richky Vyshnya v epokhu bronzy i za doby rannoho zaliza v konteksti zmin doistorychnoyi i rannoseredniovichnoyi oykumeny. Rzeszów: Instytut Archeologii UR.
Daragan M. N. 2010. O datirovke amfory iz pogrebeniya № 2 Repyakhovatoy Mogily. Antichnyi mir i arkheologiya 14, 175-202.
Dzięgielewski K. 2015. Zespół osadniczy z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Modlnicy. In K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska and A. Sztyber (eds), Modlnica, stan. 5. Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza (Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Wydawnictwo Profil-Archeo, 9-196.
Dzięgielewski K. 2016. Societies of the younger segment of the early Iron Age in Poland (500-250 BC). In P. Urbańczyk (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages. Volume 4: 500 BC – 500 AD. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Dzięgielewski K. 2017. Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of the Polish Lowland (1000-500 BC). In P. Urbańczyk (ed.), The Past Societies. Polish lands from the first evidence of human presence to the early Middle Ages. Volume 3: 2000-500 BC. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Fialko O. Ye. and Boltryk Yu. V. 2003. Napad skifiv na Trakhtemirivske gorodysche. Kyiv: Korvin Press.
Gedl M. 1979. Stufengliederung und Chronologie des Gräberfeldes der Lausitzer Kultur in Kietrz (= Prace Archeologiczne 27). Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Gedl M. 2004. Die Fibeln in Polen (= Prähistorische Bronzefunde 14/10). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Gedl M 2014. Die Pfeilspitzen in Polen. (= Prähistorische Bronzefunde 5/6). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
Grechko D. S. 2012. O vozmozhnykh «prosvetakh» v «temnoye» vremya (VI v. do n. e.) skifskoy istorii. Stratum plus 3/2012, 75-106.
Grechko D. S. 2013. O pamyatnikakh kimmeriytsev i “ranneskifskoy” kul‘ture. Stratum plus 3, 133-154.
Grechko D. S. 2016a. Ot Arkhaicheskoy Skifii k Klassicheskoy. Arkheologiya i davnia istoriya Ukrayiny 2(19), 33-60.
Grechko D. S. 2016b. Klassicheskaya Skifiya: nachalo (posledniye desyatiletiya VI – pervaya chetvert V v. do n. e.). Revista arheologică 12(1-2), 145-168.
Gutsal A. F., Gutsal V. A. and Mogilov A. D. 2011. Kurgan №3 u s. Teklivka na Srednem Dnestre. In V. D. Berezutskiy (ed.), Vostochnoevropeyskie drevnosti skifskoy epokhi: sbornik nauchnykh trudov. Voronezh: Nauchnaya kniga, 97-109.
Hansen L. 2008. Die Goldfunde und Trachtbeigaben des späthallstattzeitlichen Fürstengrabes von Eberdingen-Hochdorf (Kr. Ludwigsburg). Dissertation, Christian-Albrechts Universität zu Kiel.
Hellmuth A. 2006. Untersuchungen zu den sogenannten skythischen Pfeilspitzen aus der befestigten Höhensiedlung von Smolenice-Molpír (= Universitätsforschungen zur prähistorischen Archälogie 128). Bonn: Rudolf Habelt GmbH.
Ilinskaya V. A. 1968. Skify Dneprovskogo Lesostepnogo Levoberezhia (kurgany Posulya). Kyiv: Naukova dumka.
Ilinskaya V. A., Mozolevskiy B. N. and Terenozhkin A. I. 1980. Kurgany VI v. do n. e. u s. Matusov. In A. I. Terenozhkin (ed.), Skifiya i Kavkaz. Kyiv: Naukova dumka, 31-64.
Khokhorovsky Y. A. 2019. Na dalekykh okrainakh antichnogo mira: giperboreytsy Tsentralnoy Evropy. Arkheolohiya i davnia istoriya Ukrayiny 2(31), 197-254.
Kowalski-Bilokrylyy J. 2014. Pochodzenie kolczyków typu Kłyżów. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35, 59-64.
Krąpiec M. and Szychowska-Krąpiec E. 2013. Analiza dendrochronologiczna drewna z badań grodziska w Wicinie w latach 2008-2012. In: A. Jaszewska and S. Kałagate (eds), Wicina. Badania archeologiczne w latach 2008-2012 oraz skarb przedmiotów pochodzących z Wiciny. Zielona Góra: Fundacja Archeologiczna, 371-417.
Levitskiy O. G. and Kashuba M. T. 2009 O kulturnykh traditsiyakh v pogrebalnoy obryadnosti naseleniya, prozhivayushchego na zapadnykh rubezhakh arkhaicheskoy Skifii (istochniki, problematika). Arkheolohiya i davnia istoriya Ukrayiny, 250-267.
Lomtadze G. A. and Firsov K. B. 2012. Kompleks ranneskifskogo vremeni iz kurgana u sela Volkovtsy v Posulye (po materialam iz sobraniya GIM). In: D.V. Zhuravlev and K.B. Firsov (eds.), Evraziya v skifo-sarmatskoye vremia. Pamyati Iriny Ivanovny Guschinoy. Moskva: GIM, 281-298.
Mogilov O. D., Gutsal A. F. and Gutsal V. A. 2016. Kurgan z kamyanim valom na Zakhidnomu Podilli. Arkheologiya i davnia ístoriya Ukraini 2(19), 212-230.
Ostroverkhov A. S. 1978. Antychna sklorobna maysternia na Yagorlytskomu poselenni. Arkheolohiya 25, 41-49.
Ostroverkhov A. S. 1981. Obrobka kolorovykh metaliv na antychnykh poselenniakh. Arkheolohiya 36, 26-37.
Pavliv D., Mylian T. and Osaulchuk O. 2010. Unikalne pokhovannia pomorskoyi kultury poblyzu s. Zastavne na Lvivschyni. Materialy i doslidzhennia z arkheolohiyi Prykarpattia i Volyni 14, 258-272.
Purowski T. 2012. Wyroby szklane w kulturze łużyckiej w międzyrzeczu Noteci i środkowej Odry. Studium archeologiczno-technologiczne. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Purowski T. 2015, Paciorki szklane z cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza w Modlnicy. In K. Dzięgielewski, M. Dzięgielewska and A. Sztyber (eds), Modlnica, stan. 5 Od późnej epoki brązu po czasy średniowiecza (= Via Archaeologica. Źródła z badań wykopaliskowych na trasie autostrady A4 w Małopolsce). Kraków: Krakowski Zespół do Badań Autostrad, Wydawnictwo Profil-Archeo, 219-238.
Samek L., Karwowski M., Czopek S., Ostachowicz J. and Stegowski Z. 2007. Analysis of Glass Beads from the Graves of the Tarnobrzeg Lusatian Culture in Jasionka and Grodzisko Dolne Employing the X-ray Fluorescense Method. Analecta Archaeologica Ressoviensia 2, 101-118.
Shramko I. B. 2017. Novyi pohrebalnyi kompleks ranneskifskogo vremeni v mogilnike Skorobor. Arkheolohiya i davnia istoriya Ukrayiny 2(23), 368-380.
Shylov V. P. and Ochir-Goriaeva M. A. 1997. Kurgany skifskoy epokhi iz mogilnikov Aksenovskyi-1-II. Materialy i issledovaniya po arkheologii Rossii 1, 127-152.
Simion G. 2000. Tombes tumulaires de la nécropole de Celic-Déré. Tombes tumulaires de l’Âge du Fer dans le Sud-Est de l’Europe. In G. Simon, V. Lungu (eds), Actes du II Colloque International d’Archéologie Funéraire. Tulcea: Institut de Recherches Eco-Museologiques de Tulcea, 69-82.
Suprunenko O. B. 2016. Hruntovi nekropoli lisostepovoho naselennia skifskoyi doby u Dniprovskomu Livoberezhzhi. Arkheolohiya i davnia istoriya Ukrayiny 2(19), 257-269.
Szabó G. V., Czajlik Z. and Reményi L. 2014. Traces of an Iron Age armed conflict. New topographical results from the research into Verebce-bérc at Dédestapolcsány I. Hungarian archaeology E-journal 2014 (Winter), 1-7.
Trachsel M. 2004. Untersuchungen zur relative und absoluten Chronologie der Hallstattzeit (= Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 104). Bonn: Dr. Rudolf Habelt.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2020 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
