Recent Developments in the Archaeology of the Pomeranian-Prussian borderland in the Early Middle Ages. The case of the settlement complex in Węgry, northern Poland
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA70.2018.010Keywords:
Frontier studies, Early Middle Ages, central places, Pomerania, identity, cultural connections, tradeAbstract
Between the late 8th and the turn of the 12th and 13th centuries territories eastern of the lower Vistula valley represented a borderland between eastern Pomerania and Prussia. The frontier area was a zone generally uninhabited at least until the turn of the 8th and 9th centuries. Since then colonization from both sides (Pomeranian and Prussian) started. Significant changes in the colonization of the investigated area may be dated back to the 11th century, when a large settlement complex in Węgry was established. The centre developed approximately in the mid-11th century in the area between Żuławy Wiślane and the Iława Lake District, on the east bank of the Nogat river. For at least seven decades, with its military, economic, trade, political and administrative functions, it was the most important culture-generating East Pomerania-related centre situated to the east of the lower Vistula river. Undoubtedly the stronghold in Węgry had a central function within Pomeranian territories situated to the east of the lower Vistula river. The paper discusses new research on the issue of the making of the Pomeranian-Prussian borderland, and especially on the significance of the settlement complex in Węgry and its role in the cultural development of the area in the 11th–12th centuries.
Downloads
References
Biolik M. 1989. Zuflusse zur Ostsee zwischen unterer Weichsel und Pregel (Nazwy wodne dopływów Bałtyku między dolną Wisłą a Pregołą) (= Hydronymia Europaea 5). Stuttgart: F. Steiner.
Biolik M. 1992. Toponimia byłego powiatu ostródzkiego. Nazwy miejscowe (= Pomorskie monografie toponomastyczne 10). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Biolik M. 1994. Mikrotoponimia byłego powiatu ostródzkiego. Olsztyn: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Biskup M. and Labuda, G. 1988. Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka–Społeczeństwo–Państwo–Ideologia. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Bojarski J. 2002. Z badań nad pograniczem słowiańsko-pruskim we wczesnym średniowieczu. In W. Chudziak (ed.), Studia nad osadnictwem średniowiecznym ziemi chełmińskiej, 4. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 9–28.
Brown A.D. and Pluskowski A.G. 2011. Detecting the environmental impact of the Baltic Crusades on a late medieval (13th-15th century) frontier landscape: palynological analysis from Malbork castle and hinterland, northern Poland. Journal of Archaeological Science 38, 1957-1966.
Buko A. 1998. Polska w dobie zjazdu gnieźnieńskiego i jej miejsce w kulturze europejskiej X–XX w.: założenia i cele programu. Światowit 41B, 557–564.
Chudziak W. 1997. Wczesnośredniowieczny szlak komunikacyjny z Kujaw do Prus – studium archeologiczne. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczny szlak lądowy z Kujaw do Prus (XI wiek). Studia i materiały. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 9–35.
Chudziak W. 1999. Ze studiów nad pograniczem słowiańsko-bałtyjskim we wczesnym średniowieczu. Problem przynależności etnokulturowej Pomezanii w IX–XI wieku. In M.F. Jagodziński (ed.), Pogranicze polsko-pruskie w czasach św. Wojciecha. Materiały z konferencji, 18–19 wrzesień 1997 r. Elbląg: Elbląskie Towarzystwo Kulturalne, 81–98.
Chudziak W. 2000. Wyniki badań weryfikacyjnych i rozpoznawczych na ziemi chełmińskiej. In A. Buko and Z. Świechowski (eds.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego¬. Warszawa: Letter Quality, 85–100.
Czaplewski P. 1946. Gdzie leżał Czanterz?. Zapiski Towarzystwa Naukowego w Toruniu 12, 86–90.
Długokęcki W. and Haftka M. 2000. Między Santyrem a Malborkiem. Z dziejów osadnictwa wzdłuż północno-zachodniej kra¬wędzi pojezierza iławskiego w XIII w. Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza 7, 73–87.
Duda F. 1909. Rozwój terytorialny Pomorza Gdańskiego. Kraków: Akademia Umiejętności.
Goslar T. 2014. Raport z wykonania datowań C-14 w Poznańskim Laboratorium Radiowęglo-wym. Report prepared for Muzeum Zamkowe w Malborku, Poznań. Nie ma w tekście Jest w podpisie do ryciny 8
Górnowicz H. 1975. Ze studiów nad toponomastyką Pomorza Gdańskiego. Nazwy miejscowe z sufiksem –ec i jego pochodnymi. Gdańskie Studia Językoznawcze 1, 5–61.
Górnowicz H. 1978. Nazwy geograficzne pruskie i polskie od pruskich podstaw słowotwórczych na zachód od dolnej Wisły. Gdańskie Studia Językoznawcze 2, 19–35.
Górnowicz H. 1980. Toponimia Powiśla Gdańskiego. Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Górnowicz H. 1987. Staroeuropejskie nazwy wodne na wschód od dolnej Wisły. In A. Pawłowski (ed.), Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–1983. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 63–70.
Górnowicz, H. 1989. Synteza hydronimii dorzecza dolnej Wisły. Gdańskie Studia Językoznawcze 4, 29–40.
Górski K. 1933. Początki kolonizacji polskiej w Prusach. Strażnica Zachodnia 16, 549–553.
Grążawski K. 2006. Z najnowszych badań pogranicza słowiańsko-pruskiego w rejonie lubawsko-iławskim. Pruthenia 2, 119–143.
Grążawski K. 2009. Ziemia lubawska na pograniczu słowiańsko-pruskim w VIII–XIII w. Studium nad rozwojem osadnictwa. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Grążawski K. 2012. Terra Lubovia na północno-wschodnich rubieżach Słowiańszczyzny. In K. Grążawski and M. Dulinicz (eds.), Pogranicza kulturowe w Europie średniowiecznej. Słowianie i ich sąsiedzi. Brodnica-Warszawa-Olsztyn: Fundacja Vetustas. Przestrzeń Pogranicza, 43–56.
Haftka M. 1971. Uwagi w sprawie wczesnośredniowiecznego osadnictwa północnej Pomezanii i kwestia lokalizacji Santyra. Pomorania Antiqua 4, 455‒477.
Haftka M. 1975. Elbląg we wczesnym średniowieczu i problem lokalizacji Truso. Pomorania Antiqua 6, 194–279.
Haftka M. 1977. Węgry. In G. Labuda, Z. Stieber (ed.), Słownik Starożytności Słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, 6:2, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1977, 394–395.
Haftka M. 1987. Mikroregion osadniczy Węgry – Gościszewo – Malbork w świetle kilkunastoletnich obser¬wacji terenowych. In A. Pawłowski (ed.), Badania archeologicz¬ne w woj. elbląskim w latach 1980–83. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 27–42.
Haftka M. 1988. Grodzisko w Waćmierku, gm. Tczew. Pomorania Antiqua 13, 171–198.
Haftka M. 1991. Środowisko naturalne wczesnośredniowiecz¬nego zespołu osadniczego Węgry–Gościszewo–Malbork. In H. Judzińska (ed.), Archeologia Bałtyjska: Mate¬riały z konferencji Olsztyn, 24–25 kwietnia 1988 roku (= Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyń¬skiego w Olsztynie 120). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyń¬skiego, 120–135.
Hodder I. 1982. Symbols in Action. Ethnoarchaeological Studies of Material Culture. Cambridge-New York: Cambridge University Press.
Hodder I. 1985. Boundaries as strategies: an ethnoarchaeological study. In S. W. Green and S. M. Perlman (eds.), The Archaeology of Frontiers and Boundaries. Orlando: Academic Press, 141–159.
Jagodziński M.F. 1997. Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Katalog stanowisk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Jagodziński M.F. 1998. Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Komentarz do katalogu stanowisk. In P. Urbańczyk (ed.), Adalbertus. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych 1. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 159–196.
Kasiske K. 1942. Beiträge zur Bevölkerungsgeschichte Pomerellens im Mittelalter (= Einzelschriften der Historischen Kommission für Ost- und Westpreussische Landesforschung 9). Königsberg: Gräfe und Unzer.
Kętrzyński W. 1882. O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kiersnowska T. and Kiersnowski R. 1959. Wczesnośredniowieczne skarby srebrne z Pomorza. Materiały, Polskie Badania Archeologiczne 4. Warszawa-Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kittel P. 2014. Wyniki analizy geomorfologicznej kompleksu osadniczego w Węgrach, gm. Sztum – analiza porównawcza z wynikami analiz zrealizowanych w latach 1984–1985. Report prepared for Muzeum Zamkowe w Malborku, Łódź. Czy raport jest po angielsku? Nie, sprawozdanie jest po polsku.
Kościński B. and Paner H. 2005. Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I–V). In H. Paner and M. Fu¬dziński (eds.), XIV Sesja Po¬morzoznawcza 2. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 11–47.
Kowalczyk E. 2003. Dzieje granicy mazowiecko-krzyżackiej (między Drwęcą a Pisą). Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Labuda G. 1972. Ustrój społeczno-polityczny Pomorza Gdań¬skiego w XIII wieku. In G. Labuda (ed.), Historia Pomorza. Tom I do roku 1466. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 545–564.
Lightfoot K.G. and Martinez A. 1995. Frontiers and boundaries in archaeological perspective. Annual Reviews of Anthropology 24, 471–492.
Łęga W. 1930. Kultura Pomorza we wczesnem średniowieczu na podstawie wykopalisk. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Łowmiański H. 1931. Studia nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego 1. Wilno: Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Mańkowski A. 1923. Nazwy miejscowe powiatu lubawskiego. Wąbrzeźno: Głos Wąbrzeski.
Milewski T. 1939-1947. Stosunki językowe polsko-pruskie. Slavia Occidentalis 18, 21–84.
Moździoch S. 1999. Miejsca centralne polski wczesnopiastowskiej. Organizacja przestrzeni we wczesnym średniowieczu jako źródło poznania systemu społeczno-gospodarczego. In S. Moździoch (ed.), Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej (= Spotkania Bytomskie 3). Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 21–51.
Pawłowski A. 1987. Zespół grodzisk pruskich w Weklicach, gminie Elbląg w świetle badań w latach 1982–1983. In A. Pawłowski (ed.), Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–1983. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 387–408.
Pawłowski A. 1991. Z badań wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomezanii i Pogezanii. In H. Judzińska (ed.), Archeologia Bałtyjska. Materiały z konferencji Olsztyn, 24–25 kwietnia 1988 roku (= Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie 120). Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych Im. W. Kętrzyńskiego, 156–173.
Petrus de Dusburgk 2007. Chronica terrae Prussiae, J. Wenta, and S. Wyszomirski (eds.), (= Monumenta Poloniae Historica nova series, 13). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Pollakówna M. 1958. Zanik ludności pruskiej. In. G. Labuda (ed.), Szkice z dziejów Pomorza. Pomorze średniowieczne. Warszawa: Książka i Wiedza, 160–206.
Powierski J. 1965a. Kształtowanie się granicy pomorsko-pruskiej w okresie od XII do początku XIV wieku (część 1). Zapiski Historyczne 30(2), 7–33.
Powierski J. 1965b. Kształtowanie się granicy pomorsko-pruskiej w okresie od XII do początku XIV wieku (część 2). Zapiski Historyczne 30(3), 7–27.
Powierski J. 1968. Na marginesie najnowszych badań nad problemem misji cysterskiej w Prusach i kwestią Santyra. Komunikaty Mazursko-Warmińskie 100, 239–261.
Powierski J. 1996. Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski 1. Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku.
Sawicki Z., Pluskowski A., Brown A., Badura M., Makowiecki D., Shillito L.-M., Zabilska-Kunek M. and Seetah K. 2015. Survival at the Frontier of Holy War: Political Expansion, Crusading, Environmental Exploitation and the Medieval Colonizing Settlement at Biała Góra, North Poland. European Journal of Archaeology 18(2), 282–311.
Semrau A. 1919. Flurnamen aus dem Kreise Löbau. Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft Und Kunst zu Thorn 27, 26–42.
Semrau A. 1928. Die Orte und Fluren in ehemaligen Gebiet Stuhm und WaldamtBönhof, Komturei Marienberg. Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst, 36, 1¬–222.
Toeppen M. 1858. Historisch-comparative Geographie von Preußen. Gotha: Justus Perthes.
Quandt L. 1853. Pommerns Ostgränzen. Baltische Studien 15, 205–216.
Wadyl S. 2012. Grodzisko w Ornowie-Lesiaku w świetle wyników ostatnich badań archeologicznych. Pruthenia 7, 117–133.
Wadyl S. 2013a. Wczesnośredniowieczna ceramika naczyniowa a kształtowanie się pogranicza słowiańsko-bałtyjskiego. The manuscript of the PhD dissertation at the Institute of Archaeology, Nicolaus Copernicus University in Toruń.
Wadyl S. 2013b. Badania weryfikacyjno-sondażowe grodzisk wczesnośredniowiecznych w dorzeczu górnej Drwęcy (Domkowo, Lipowiec, Ornowo-Lesiak, Morliny). In Z. Kobyliński (ed.), Grodziska Warmii i Mazur. Stan wiedzy i perspektywy badawcze 1 (= Archaeologica Hereditas 2). Warszawa-Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej, 109–124.
Wadyl S. 2013c. The usefulness of toponymy in settlement studies. Instructive Pomesanian-Lubavian example. Gdańskie Studia Archeologiczne 3, 51–58.
Wiącek B. 1962. Sprawozdanie z badań sondażowych prowa¬dzonych na „Dębiej Górze” w Węgrach, pow. Sztum na osadzie z okresu rzymskiego i wcze¬snośredniowiecznego. Report prepared for Muzeum Zamkowe w Malborku, Gdańsk. Czy raport jest po angielsku? Nie, sprawozdanie jest po polsku.
Wiącek B. 1966. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie z okresów: rzymskiego i wczesnośre¬dniowiecznego w Węgrach, pow. Sztum. Spra¬wozdania Archeologiczne 18, 286–292.
Wiącek B. 1968. Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na osadzie z okresów: rzymskiego i wczesno¬średniowiecznego w Węgrach, pow. Sztum w 1965. Sprawozdania Archeologiczne 19, 350–351.
Wiącek B. 1969. Sprawozdanie z badań osady z późnego okresu rzymskiego i grodziska wczesnośredniowiecznego na „Dębiej Górze” w Węgrach, pow. Sztum, w 1966 roku. Sprawozdania Archeologiczne 20, 313–318.
Wiącek B. and Haftka M. 1968. Węgry, pow. Sztum. Informator Archeologiczny. Badania 1967 1, 292–293.
Wiącek B. and Haftka M. 1969. Węgry, pow. Sztum. Informator Archeologiczny. Badania 1968 2, 313–314.
Zachowicz J. 1984. Sprawozdanie z wykonania analiz palinologicznych z próbek osadów dennych pobranych z jeziorka polodowcowego położonego po wschodniej stronie rezerwatu przyrody „Węgry”. Report prepared for Muzeum Zamkowe w Malborku, Malbork. Czy raport jest po angielsku? Nie, sprawozdanie jest po polsku.
