Preliminary characterization of the prehistoric mine of chocolate flint in Poręba Dzierżna, site 24 (Wolbrom commune, Lesser Poland voivodeship)
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/73.2021.2.2546Słowa kluczowe:
geoarcheologia, epoka kamienia, surowiec, społeczności prehistoryczne, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, PolskaAbstrakt
Starożytne kopalnie krzemienia są obecnie jedną z szeroko rozwijających się gałęzi studiów prehistorycznych, ponieważ pozwalają na obszerny wgląd w przeszłą gospodarkę, wczesny przemysł, a także technologię, umiejętności organizacyjne i sieć szlaków handlowych, a tym samym międzyregionalne kontakty. Na terenie Polski i generalnie Europy Środkowej, jednym z najważniejszych surowców krzemiennych był chert górnojurajski, tzw. krzemień czekoladowy. W artykule przedstawiamy wstępne wyniki naszych badan na terenie kopalni krzemienia czekoladowego w Porębie Dzierżnej, stanowisko 24 (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, południowa Polska). W 2013 r. odkryto tam wychodnie krzemienia czekoladowego wraz z antropogenicznym reliefem, wskazującym na działalność prehistorycznych górników. W ostatnim czasie na tym terenie podjęto prace wykopaliskowe, w wyniku których zarejestrowano pozostałości szybów górniczych, hałd i bogate ślady warsztatów produkcyjnych. Złoża krzemienia czekoladowego były wcześniej znane tylko z rejonu Gór Świętokrzyskich, ok 130 km na północny-wschód od stanowiska. Podjęte badania mają zatem istotny wpływ na istniejące interpretacje związane z pozyskiwaniem, użytkowaniem i dystrybucją krzemienia czekoladowego przez społeczności prehistoryczne w Europie Środkowej.
Pobrania
Bibliografia
Bańdo C., Dagman-Ginter A., Holen S., Kozłowski J. K., Montet-White A., Pawlikowski M. and Sobczyk K. 1992. Wołowice, province of Kraków. Flint extraction and processing site. Recherches Archéologiques de 1990, 5-25.
Bąbel J. T. 2014. „Krzemionki Opatowskie”, najważniejszy zabytek górnictwa pradziejowego w Polsce. In D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur and A. Jedynak (eds), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach. Silex et Ferrum 1. Ostrowiec Świętokrzyski: Muzeum Historyczno-Archeologiczne, 53-104.
Dagnan-Ginter A. 1974. Wołowice, pow. Kraków, stanowisko 1. Informator Archeologiczny: badania 8, 18-19.
Dzieduszycka-Machnikowa A. and Lech J. 1976. Neolityczne zespoły pracowniane z kopalni krzemienia w Sąspowie. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Ossolineum.
Felder P. J., Rademakers P. C. M. and de Grooth M. E. Th. (eds) 1998. Excavations of prehistoric flint mines at Rijckholt-St. Geertruid (Limburg, the Netherlands) by the ‘Prehistoric Flint Mines Working Group’ of the Dutch Geological Society, Limburg section (= Archäologische Berichte 12). Bonn: Rudolf Habelt GmbH.
Ginter B. 1974. Wydobywanie, przetwórstwo i dystrybucja surowców i wyrobów krzemiennych w schyłkowym paleolicie północnej części Europy Środkowej. Przegląd Archeologiczny 21, 5-122.
Ginter B. 1983. Pradzieje Rudawy i okolicy. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, Prace Historyczne 10, 19-41.
Ginter B. and Kowalski S. 1964. Produkcja skałek do broni palnej i jej znaczenie dla poznania krzemieniarstwa czasów przedhistorycznych. Materiały Archeologiczne 5, 83-89.
Ginter B. and Kozłowski J. K. 1969. Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu i mezolitu. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Kochman A., Matyszkiewicz J. and Wasilewski M. 2020. Siliceous rocks from the southern part of the Kraków-Częstochowa Upland (Southern Poland) as potential raw materials in the manufacture of stone tools – A characterization and possibilities of identification. Journal of Archaeological Science: Reports 30, 102195. DOI: 10.1016/j.jasrep.2020.102195.
Kopacz J. 2017. Eksploatacja, obróbka i dystrybucja krzemienia jurajskiego odmiany G w eneolicie. The paper presented on „I Krzemionkowskie Seminarium Archeologiczne. Wiosna 2017”, 25th March 2017. Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki.
Kopacz J. and Pelisiak A. 1986. Rejon pracowniano-osadniczy nad Krztynią, woj. Czestochowa. Sprawozdania Archeologiczne 39, 191-199.
Kozłowski J. K., Ginter B., Drobniewicz B., Sobczyk K. and Burdukiewicz J. M. 1976. Brzoskwinia-Krzemionki, gm. Zabierzów, woj. krakowskie. Informator Archeologiczny: badania 10, 16-17.
Krajcarz M. T., Krajcarz M., Sudoł M. and Cyrek K. 2012. From far or from near? Sources of Kraków-Częstochowa banded and chocolate silicite raw material used during the Stone Age in Biśnik Cave (southern Poland). Anthropologie (Brno) L/4, 411-425.
Krajcarz M. T., Krajcarz M., Sudoł M. and Cyrek K. 2014. Wychodnie krzemienia pasiastego na Wyżynie Ryczowskiej (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska). In D. Piotrowska, W. Piotrowski, K. Kaptur and A. Jedynak (eds), Górnictwo z epoki kamienia: Krzemionki – Polska – Europa. W 90. rocznicę odkrycia kopalni w Krzemionkach/Stone Age mining: Krzemionki – Poland – Europe. On the ninetieth anniversary of the discovery of the Krzemionki mine (= Silex et Ferrum 1). Ostrowiec Świętokrzyski: Historical and Archaeological Museum in Ostrowiec Świętokrzyski, 319-338.
Krajcarz M. T. and Sudoł-Procyk M. 2019a. The deposits of chocolate flint in Kraków-Częstochowa Upland. In D. H. Werra, M. Sudoł-Procyk, A. Jedynak, K. Kaptur and M. T. Krajcarz (eds), UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times „The filint mining studies: archaeological excavations – extraction methods – chipping floors – distribution of raw materials and workshop products”, Program – Abstracts – Field Guide, 19-21th September 2019. Ostrowiec Świętokrzyski: Archeological Museum and Reserve „Krzemionki”, 13-15.
Krajcarz M. T. and Sudoł-Procyk M. 2019b. The mine of chocolate flint in the Udorka Valley (Kraków-Częstochowa Upland), Field Trip Guide, In. D.H. Werra, M. Sudoł-Procyk, A. Jedynak, K. Kaptur and M. T. Krajcarz (eds), UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times „The filint mining studies: archaeological excavations – extraction methods – chipping floors – distribution of raw materials and workshop products”, Program – Abstracts – Field Guide, 19-21th September 2019. Ostrowiec Świętokrzyski: Archeological Museum and Reserve „Krzemionki”, 33-37.
Krukowski S. 1923. Sprawozdanie z działalności państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych na okręg kielecki w r. 1922. Wiadomości Archeologiczne 8, 64-84.
Lech J. 1981. Flint mining among the early farming communities of central Europe. Przegląd Archeologiczny 28, 5-55.
Lech J. 2011. Danubian organization of flint mining in the southern part of the Polish Jura: a study from Sąspów near Cracow. In M. Capote, S. Consuegra, P. Dĺaz-Del-Rĺo and X. Terradas (eds), Proceedings of the 2nd International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times (Madrid, 4-17 October 2009) (= BAR International Series 2260). Oxford: Archaeopress, 117-128
Lech J. 2012. Analysis of the chipping floors. In I. Longworth, G. Varndell and J. Lech (eds), with contributions by Ambers J., Ashton N., Cowell M., Craddock P., Hughes M., and illustrations by Crummy S., Dean P., Hughes K., Moores M., Excavations at Grimes Graves, Norfolk, 1972-1976. Fascicule 6. Exploration and excavations beyond the deep mines including Gale de Giberne Sieveking’s excavations in the West Field. London: British Museum Pubns Ltd., 90-121.
Lech J. and Werra D. H. 2019. The flint mine site Wierzbica ‘Zele’ (Poland) and Bronze Age workshop materials after forty years of new research (1979-2018). Anthropologica et Præhistorica 128 (2017), 81-95.
Matyszkiewicz J. and Kochman A. 2020. The provenance of siliceous rocks from the Kraków-Częstochowa Upland (Poland) used as raw-materials in the manufacture of siliceous artefacts from Central-Eastern Europe; An old problem in new light. Journal of Archaeological Science: Reports 34, 102600. DOI: 10.1016/j.jasrep.2020.102600
Pelisiak A. 2006. The exploitation and distribution of flints from the central part of Polish Jura in the Late Neolithic times. Analecta Archaeologica Ressoviensia 1, 73-86.
Schild R. 1976. Flint mining and trade in Polish prehistory as seen from the perspective of the chocolate flint of central Poland. A second approach. Acta Archaeologica Carpathica 16, 147-176.
Schild R., Królik H. and Marczak M. 1985. Kopalnia krzemienia czekoladowego w Tomaszowie. Wrocław: Ossolineum.
Sobczyk K. 1993. The Late Palaeolithic flint workshops at Brzoskwinia-Krzemionki near Kraków (= Zeszyty Naukowe UJ. Prace Archeologiczne 55). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Sudoł-Procyk M. 2020. Magdalenian settlement in the south-estern part of the Ryczów Upland (Polish Jura). New data and the importance of the region. Anthropologie (Brno) LVIII/2-3, 285-302.
Sudoł-Procyk M. 2021. Chocolate flint outcrops in the Kraków-Częstochowa Upland. State of know-ledge on mining, use and distribution of the raw material and further research perspectives. In A. Nemergut, I. Cheben and K. Pyżewicz (eds), Fossile directeur. Multiple perspectives on lithic studies in Central and Eastern Europe. Študijné zvesti 2-2021 Archeologického ústav SAV – Supplementum 2, 1-13.
Sudoł-Procyk M., Budziszewski J., Krajcarz M. T., Jakubczak M. and Szubski M. 2018a. The chocolate flint mines in the Udorka Valley (Częstochowa Upland) – a preliminary report on the field and lidar surveys. In D. H. Werra and M. Woźny (eds), Between History and Archaeology Papers in honour of Jacek Lech. Oxford: Archaeopress Archaeology, 89-102.
Sudoł M., Cyrek K., Krajcarz M. T. and Krajcarz M. 2016. Around the Biśnik Cave – The area of human penetration during Palaeolithic. Anthropologie (Brno) 44/1, 49-68.
Sudoł-Procyk M., Krajcarz M. T. and Krajcarz, M. 2018b. The use of landscape and georesources at microregional scale during Late Glacial and Early Holocene – the case study of Udorka Valley (Polish Jura). Book of abstracts. 18th UISPP World Congress, Paris, 4-9 June 2018, 2376-2377.
Sudoł-Procyk M. and Krajcarz M. T. 2021. The use of landscape and georesources at microregional scale during the younger part of the Late Glacial in the south- eastern part of Ryczów Upland (Polish Jura). In F. Bostyn, F. Giligny and P. Topping (eds), Production and Procurement Systems of Siliceous Rocks in the European Neolithic and Bronze Age. Oxford: Archaeopress, 16-30.
Tarantini M., Eramo G., Monno A. and Muntoni I. M. 2016. The Gargano Promontory Flint. Mining practices and archaeometric characterisation. In A. Tomasso, D. Binder, G. Martino, G. Porraz, P. Simon and N. Naudinot (eds), Ressources lithiques, productions et transferts entre Alpes et Méditerranée. Paris: Société préhistorique française (Séances de la SPF 5), 249-267.
Werra D. H., Woźny M., Brandl M. and Hauzenberger Ch. 2019. History of research and flint exploitation in Zelków (South Poland) – gunflint workshop – the use and meaning of flint in modern times. Anthropologica et Præhistorica 128 (2017), 57-69.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
