From Kiev to Pereyaslavets (Πρεσθλαβίτζα). The early medieval stone egg imitations and glazed Easter egg rattles from Dobrudja, Romania.
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/75.2023.1.3394Słowa kluczowe:
early medieval archaeology, Early Medieval period, the Early Middle AgesAbstrakt
This article focuses on the finds of glazed egg-shaped rattles as well as on egg imitations of chalk and of Roman
bricks discovered in Dobrudja and in nearby Varna. It is assumed that they were used in magical and religious
rituals connected with fertility and vegetation cults, as well as in apotropaic and healing rites. Chalk imitations dated prevailingly to the 10th century could be relics of a local Christian-pagan syncretism. Glazed items were most probably imports from Kyiv workshops in Kyivan Rus’. The latter should be associated with the presence of people engaging in military operations led by Rus’ princes, namely mercenaries and even more probably, with merchants travelling along the waterways leading from the Varangians to the Greeks. This route was most intensively exploited in the time from the middle of the 10th to the middle of the of 11th century, which correlates with the chronology of the layers and graves where these glazed eggs were discovered, their dating points mainly being to the 11th century.
Pobrania
Bibliografia
Androschchuk F. 2013. Vikings in the East. Essays on Contacts along the Road to Byzantium (800-1100) (= Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Byzantina Upsaliensia 14). Uppsala: Uppsala Universitet.
Antoniewicz W. 1913. Pisanki w Polsce. Ziemia 4, 180-189.
Arbman H. 1946. Une route commerciale pendant les X et XI siècles. Slavia Antiqua 1, 435-438.
Atanasov G. 1996. Influences ethno-culturelles dans l’ermitage rupestre près de Murfatlar. Byzantinoslavica 57, 112-24.
Barnea I. 1962. Les monuments rupestres de Basarabi en Dobroudja. Cahiers archéologiques 13, 1962, 189-208.
Barnea I. 1967. Obiecte diverse din epoca feudală timpurie. In Gh. Ştefan, I. Barnea, M. Comşa and E. Comşa, Dinogetia 1. Aşezarea feudală timpurie de la Bisericuţa-Garvăn. Bucureşti: Editura Academiei Republicii Populare Socialiste Romănia, 327-331.
Barnea I. and Ştefănescu S. 1971. Din istoria Dobrogei 3. Bizantini, romani şi bulgari la Dunărea de Jos. Bucureşti: Editura Academiei Republicii Socialiste Romănia.
Barnycz-Gupieniec R. 2000. Studia nad drewnianym budownictwem w średniowiecznej Polsce na tle porównawczym. Łowicz: Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna.
Barnycz-Gupieniec R. 1987. Budownictwo drewniane na terenie Danii w okresie wikińskim i wczesnośredniowiecznym. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archeologica 8, 81-95.
Bator W. 2000. Jajo. In T. Gadacz and B. Milerski (eds), Religie. Encyklopedia PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 126-127.
Bozhilov I. and Gyezelev V. 2004. Istoriya na Dobrudzha 2. Srednovekove. Veliko Tyrnovo: Faber.
Bukowska J. 1958. Pisanki polskie z X-XIII wieku. Polska Sztuka Ludowa 12/1, 45-49.
Cândea I. 2010. Mărturii arheologice de viaţa creştină în aria Brăilei înainte şi după Sfântul Iachint de Vicina. In Istorie Bisericească, misiune creştină şi viaţă culturală II. Galaţi: Editura Arhipiscopei Dunării de Jos, 119-143.
Chudzik D. 2013. Zabytki z surowców skalnych. In J. Kalaga (ed.), Sutiejsk. Gród pogranicza polskoruskiego w X-XIII wieku. Studium Interdyscyplinarne. Warszawa, Pękowice: Wydawnictwo Profil-Archeo, 117-124.
The Russian 1953. The Russian Primary Chronicle: Laurentian Text. Translated and edited by S. H. Cross and O. P. Sherbowitz-Wetzor. Cambridge, Massachusetts: Mediaeval Academy of America.
Curta F. 1999. The cave and the dyke: a rock monastery on the tenth-century frontier of Bulgaria. Studia monastica 41/1, 129-149.
Curta F. 2006. Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge and New York: Cambridge University Press, 2006.
Curta F. 2019. Eastern Europe in the Middle Ages (500-1300). Leiden-Boston: Brill.
Damian O. 2015. Bizanţul Dunărea de Jos (secolele VII-X). Brăila: Editura Istros.
Damian O., Samson A. and Vasile M. 2009. Complexul rupestru de la Murfatlar-Basarabi la jumătate de secol de la descoperire. Consideraţii arheologice. Materiale şi cercetări arheologice 5, 117-158.
Damian O. and Vasile M. 2011. Varangians nearby the Danube Delta. About an Archaeological Discovery in the Byzantine Fortress at Nufăru, Tulcea County. Studii şi cercetări istorie veche şi arheologie 62/3-4, 275-290.
Davidova R. 2011. Prirodo-geografski usloviya v Dobrudzha. In H. Todorova, K. Yordanov, V. Volkov and S. Gorbatov (eds), Istoriya na Dobrudzha 1: Srednovekovie. Veliko Tyrnovo: Faber.
Diaconu P. 1965. Autour de la localisation de la Petite Preslav. Revue des Études Sud-Est Européennes 3/1-2, 37-56.
Diaconu P. 1987. De nouveau à propos de Presthlavitza. Südost-Forschungen 46, 279-293.
Doncheva-Petkova L. 2005. Odŭrtsi 2. Nekropoli ot XI vek. Sofia: AI “Prof. Marin Drinov”.
Dragotă A. 2014. Eggs as offerings in tenth-eleventh century necropolises. Ziridava 28, 183-192.
Fiedler U. 1992. Studien zu Gräberfeldern des 6. bis 9. Jahrhunderts an der unteren Donau 1. Bonn: Rudolf Habelt, 1992.
Florkiewicz I. 2016. Finds from Czermno, obtained in the course of the excavations in 1975-1979 in the Collection of Muzeum Zamojskie in Zamość. The Catalogue. In M. Florek and M. Wołoszyn (eds), Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Czermnie w świetle wyników badań dawnych (do 2010). Podstawy źródłowe (= U źródeł Europy Środkowo-Wschodniej 2.1). Kraków, Leipzig, Rzeszów, Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, CD.
Fusek G. 2013. Keramické glazované kraslice ze Slovenska. In J. Kolenda, A. Mierzwiński and L. Żygadło (eds), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych: księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze, w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 585-590.
Gabriel I. 2000. Kiewer Ostereier. In H. Beck, D. Geuenich and H. Steuer (eds), Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 16. Berlin: De Gruyter, 487-488.
Gediga B. 2002. Drewniana architektura wczesnośredniowiecznego grodu w Ostrówku w Opolu. In A. Abramowicz and J. Maik (eds), Budownictwo i budowniczowie w przeszłości. Łódź: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 161-172.
Georgiev P. 2004. L’écriture runiforme de Murfatlar. Une expérience de lire et de commenter. In I. Cândea, V. Sîrbu and M. Neagu (eds), Prinos lui Petre Diaconu la 80 de ani. Brăila: Editura Istros, 425-36.
Gruszczyńska-Ziółkowska A. and Tatoń K. 2021. Tajemnice dźwięku „pisanki”. In A. Gruszczyńska-Ziółkowska, K. Tatoń and I. Czajka (eds), Wydobyte z ciszy. Warszawa: Instytut Muzykologii UW, 95-126.
Gurianov V. N. and Chubur A. A. 2022. „Ab ovo”: yaytsa-pisanki v kurgannom pogrebalnom obriade vostochnykh slavyan. Stratum plus 5, 127-134.
Hensel W. 1984. Skąd przybyli Słowianie. Wrocław: Wydawnictwo Stronnictwa Demokratycznego Epoka.
Hilczerówna Z. 1950. Przyczynki do handlu Polski z Rusią. Przegląd Archeologiczny 9/1, 8-23.
Hillerdal Ch. 2006. Vikings, Rus, Varangians The “Varangian Problem” in View of Ethnicity in Archaeology. Current Swedish Archaeology 14, 87-108.
Kaczmarek J. 1998. Wczesnośredniowieczne przedmioty szkliwione związane z magią z Kruszwicy. In H. Kóčka-Krenz (ed.), Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum. Poznań: PTPN, 549-560
Kajkowski K. 2020. Jajo i pisanka w świecie przedchrześcijańskich wyobrażeń religijnych północnozachodnich Słowian. In M. Szymczyk and A. Jobke-Fus (eds), Myśliborska grzechotka-pisanka, zabawka, przedmiot, instrument? Myślibórz: Muzeum Pojezierza Myśliborskiego, 29-88.
Källström M. 2016. Byzantium reflected in the runic inscriptions of Scandinavia. In F. Androshchuk, J. Shepard and M. White (eds), Byzantium and the Viking world. Upsala: Uppsala Universitet, 169-186.
Komatarova-Balinova E. 2012. Sravnitelnaya kharakteristika elementov pogrebalnogo obriada biritualnykh mogilnikov nizhnedunayskogo naseleniya i saltovo-mayatskoy kultury. In Stepi Evropy v epokhu srednevekovia 9. Khazarskoe vremia. Donetsk: Izdatelstvo Donetskogo natsionalnogo universiteta, 135–64.
Konovalova I. G. and Perkhavko V. B. 2000. Drevnyaya Rus i Nizhnee Podunave. Moskva: Pamiatniki istoricheskoy mysli.
Kostova R. 1994-1995. Boot-graffiti from the monastery of Ravna, and early pilgrimage in Bulgaria. Annual of Medieval Studies at the CEU, 140-165.
Kościelecki P. 2000. Topografia wyposażenia grobów męskich na staromazowieckich cmentarzyskach z grobami w obudowach kamiennych z XI-XIII wieku. Studia i Materiały Archeologiczne 10, 55-58.
Kowalski P. 1998. Leksykon znak świata. Omen, przesąd, znaczenie. Warszawa, Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN.
König T. 2014. Nitra-Mlyny, stredoveké osídlenie lokality. Bratislava: Muzeoloìgia a kultuìrne dedičstvo.
Liwoch R. 2018. Zabytki z wykopalisk Teodora Nieczuja-Ziemięckiego w latopisowym Pleśnisku (Podhorce na Ukrainie) (= Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie 7). Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Łukaszyk A. 2014. Słowiańskie gliniane pisanki i grzechotki. Zabawki czy przedmioty związane z magią?, http://historykon.pl/slowianskie-gliniane-pisanki-i-grzechotki-zabawki-czy-przedmiotyzwiazane-z-magia.
Madgearu A. 2103. Byzantine Military Organization on the Danube, 10th-12th Centuries. Leiden, Boston: Brill.
Mägi M. 2018. In Austrvegr. The Role of the Eastern Baltic in Viking Age Communication across the Baltic (= The Northern World 84). Leiden, Boston: Brill.
Makarova T. I. 1966. O proizvodstve pisanok na Rusi. In A. L. Mongayt (ed.), Kultura Drevney Rusi. Moskva: Nauka, 141-145.
Makarova T. I. 1967. Polivnaya posuda: Iz istorii keramicheskogo importa i proizvodstva Drevney Rusi. In B. A. Rybakov (ed.), Arkheologiya SSSR (= Svod Arkheologicheskikh Istochnikov E1-38). Moskva, Leningrad: Akademia Nauk SSSR.
Mănucu-Adameşteanu G. 2018. Monede bizantine descoperite la Nufărul, judeţul Tulcea: secolele IX-XIII. Partea 1. Text. Bucureşti: Mistral Info Media.
Merínský Z. 2013. Hmotná kultura mladší doby hradištní na Moravě a ve Slezsku. Archaeologica historica 38, 45-90.
Mianecki A. 2010. Stworzenie świata w folklorze polskim XIX i początku XX wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Mianecki A. 2011. Jajo w wybranych wątkach ludowych bajek magicznych. In P. Kowalski (ed.), Mit, prawda, imaginacja (= Colloquia Anthropologica et Communicativa 11). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 131-143.
Moszyński K. 1965. Kultura ludowa Słowian t. 2, cz. 1. Kultura duchowa. Warszawa: Książka i Wiedza.
Newall V. 1989. An Egg at Easter: A Folklore Study. London: Routledge & K. Paul.
Newall V. 1984. Easter Eggs: Symbols of Life and Renewal. Folklore 95, 21-29.
Niewiadomski D. 1989. Semantyka jajka w rytach orki i siewu. Etnolingwistyka 2, 61-72.
Pankiewicz A. and Siemianowska S. 2020. Early medieval glazed objects from strongholds of Wrocław and Opole. Function, origin, social significance. Přehled výzkumů 61/2, 53-70.
Paraschiv-Talmaţchi C. 2017. Early Medieval Glazed Ceramics Discovered in the Fortifications from Hârşova and Oltina (South-Eastern Romania). In S. Bocharov, V. François and A. Sitdikov (eds), Glazed Pottery of the Mediterranean and the Black Sea Region, 10th-18th Centuries 2. Kazan-Kishinev: Stratum Plus: Universitet Vyshaya antropogicheskaya shkola, 271-285.
Paraschiv-Talmatchi C., Stănică A. D and C. Sova 2020. Mixobarbarii din Dobrogea in contextul lumii bizantine (secolele VI-XIII). Cluj-Napoca: Editura Mega, 137.
Pintescu F. 2002. Presences de l’element viking dans l’espace de la romanité orientale en contexte méditerranéen. Studia Antiqua et Archaeologica 8, 257-272.
Popkonstantinov K. 1987. Les inscriptions du monastčre rupestre prčs du village Murfatlar (Basarab) (États, théories et faits). In D. Angelov (ed.), Dobrudža. Études ethno-culturelles. Recueil d’articles. Sofia: Izdatelstvo na Blgarskata Akademiya na Naukite, 115-145.
Rabiega E. R. 1949 Współczesne i przedhistoryczne zabawki gliniane. Z otchłani wieków 18, 116-119.
Rădulescu A. and Bitoleanu I. 1984. A Concise History of Dobruja. Bucureşti: Editura Ştiinţifică şi Enciclopedică.
Rybakov B. A. 1948. Remeslo drevney Rusi. Moskva: Izdatelstvo Akademii nauk SSSR.
Rybakov B. A. 1981. Yazychestvo drevnikh slavian. Moskva: Nauka.
Rybakov B. A. 1987. Yazychestvo Drevney Rusi. Moskva: Nauka.
Sahaydak M. 1991. Davnokyivskyi Podil: Problemy topohrafiyi, stratyhrafiyi, khronolohiyi. Kyiv: Naukova Dumka.
Shiroukhov R. A. 2014. Importy drevnerusskikh tipov na territorii Prussov v X/XI-XIV vv. In A. Y. Leontev and N. A. Makarov (eds), Rus v IX-XII vekakh. Obshchestvo, gosudarstvo, kultura. Moskva, Vologda: Drevnosti Severa, 386-412.
Shovkoplyas H. 1980. Davnoruski pysanky (z kolektsiyi Derzhavnoho istorychnoho muzeyu URSR). Arkheolohiya 35, 92-97.
Siemianowska E. 2008. Wczesnośredniowieczne grzechotki i pisanki w strefie przebiegu szlaku lądowego z Rusi na Pomorze. In P. Kucypera and S. Wadyl (eds), Kultura materialna średniowiecza w Polsce. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 67-84.
Siemianowska S., Pankiewicz A., Sadowski K. and Pawlicki J. K. in print. W kwestii techniki wykonania i szkliwienia wczesnośredniowiecznych pisanek-grzechotek ze Śląska. Przegląd Archeologiczny.
Smetánka Z. 2014. Vejce a skořápy vajec. Castrum Pragense 12, 117-28.
Spinei V. 2009. The Romanians and the Turkic Nomads North of the Danube Delta from the Tenth to the Mid-Thirteenth Century. Boston-Leiden: Brill.
Stănică A., Radu L. and Dinu N. 2010. Cercetările arheologice de la Isaccea – Noviodunum, punctul Cariera de lut. Campaniile 2002, 2004 şi 2005. Peuce, S.N. 8, 203-222.
Stawska V. 2006. Pisanka – grzechotka. In W. Chudziak (ed.), Mons Sancti Laurenti 3. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 138-140.
Sushko A. 2011. Davnoruski pysanky. Arkheologia 2, 46-53.
Sushko A. O. 2018. Keramichni ihrashky z fondiv Muzeyu istoriyi mista Kyiva, Magisterium. Arkheolohichni studiyi 70, 87-94.
Sushko A. 2020. Tekhnolohiya vyhotovlennya keramichnykh polyv’yanykh pysanok za arkheolohichnymy materialamy Kyyeva. Arkheolohiya 4, 105-112.
Szmoniewski B. S. 2013. Pogrebeniya rannesrednevekovykh kochevnikov v vostochnoy chasti Nizhnego Dunaya – elementy kulturnogo raznoobraziya zapadnoyevraziyskikh stepey. In A. A. Tishkin (ed.), Sovremennye resheniya aktualnykh problem Evraziyskoy arkheologii. Barnaul: Altayskiy gosudarstvennyi universitet, 247-250.
Ślusarski K. W. (2004). Wczesnośredniowieczne pisanki i grzechotki z ziem polskich. Próba typologii. In Z. Kobyliński (ed.), Hereditatem cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne, 79-123.
Tatoń K. 2021. Grzechotki archeologiczne porządkowane dźwiękiem. In A. Gruszczyńska-Ziółkowska, K. Tatoń and I. Czajka (eds), Wydobyte z ciszy. Warszawa: Instytut Muzykologii UW, 61-93.
Theotokis G. 2012. Rus, Varangian and Frankish mercenaries in the service of the Byzantine Emperors (9th-11th c.). Numbers, Organisation and Battle Tactics in the operational theatres of Asia Minor and the Balkans. Byzantina Symmeikta 22, 125-156.
Tkachenko V. 2018. Kyyivski hlazurovani keramichni pysanky u Evropeyskomu vymiri: istoriohrafiya. In A. Jankovska (ed.), Theoretical and practical aspects of the development of modern science: the experience of countries of Europe and prospects for Ukraine. Riga: SIA Izdevnieciba Baltija Publishing, 328-352.
Truică G. I., Teodor E. D., Teodor E. S.,. Liţescu S. C. and Radu G. L. 2012. FTIR–VAR and statistical studies on amber artefacts from three Romanian archaeological sites. Journal of Archaeological Science 39/6, 3524-3533.
Tolochko P.P. 1981. Massovaya zastroyka Kieva X-XIII vv. In V.V. Sedov (ed.), Drevnerusskie goroda. Moskva: Nauka, 63-94.
Toporow W. 1977. Wokół rekonstrukcji mitu o jaju kosmicznym (na podstawie baśni rosyjskich). In W. Janus and M. R. Mayenowa (eds), Semiotyka kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 132-146.
Tugya B. 2017. Eggshell remains in Avar Age graves in Nădlac (8th century). In E. Gáll (ed.), At the Periphery of the Avar Core Region 6th-8th Century Burial Sites near Nădlac (The Pecica–Nădlac Motorway Rescue Excavations). Paris, Budapest: Editions L’Harmattan, 211-218.
Vasiliu I. 1984. Cimitirul feudal-timpuriu de la Isaccea. Peuce 9, 107-141, 519-540.
Wawrzeniuk J. 2004. Symbolika jajka w grobie dziecka w okresie wczesnośredniowiecznym. In W. Dzieduszycki and J. Wrzesiński (eds), Dusza maluczka a strata ogromna (= Funeralia Lednickie 6). Poznań: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich, 143-153.
Wierciński A. 1997. Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
Wrzesińska A. and Wrzesiński J. 2000 Wczesnośredniowieczna gliniana pisanka – grzechotka z cmentarzyska w Dziekanowicach. Archaeologia Historica Polona 8, 107-114.
Yotov V. 2003. Vikingite na Balkanite. Varna: Narodna kultura.
Yotov V. 2005. Arkheologicheski prinosi km istoriyata na Varna prez srednovekoveto (2). Drevnoruski vnos vv Varna prez XI-XII v. Acta Musei Varnaensis III-2, 143-152.
Yotov V. and Pavlova V. 2004. Blgarite i tekhnite susedi prez V-X vek. Katalog. Varna: Regionalen istoricheski muzey.
Yotov V. 2007. The Vikings in the Balkans (Tenth to 11th Centuries). Strategic and Tactical Changes. New Archaeological Data on the Weaponry. Archaeologia Baltica 8, 321-327.
Yotov 2018. Data about Northmen’s presence in the Lower Danube area. In D. Aparaschivei and G. Bilavschi (eds), Studia Romana et Mediævalia Europænsia. Miscellanea in honorem annos LXXXV peragentis Professoris emeriti Dan Gh. Teodor oblata. Brăila: Editura Istros, 467-484.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
