Etnolodzy francuscy a Algieria Francuska.  Wybory moralne, polityczne i merytoryczne w sytuacji kolonialnej

Ryszard Vorbrich

doi:10.23858/EP65.2021.2635

Opublikowane: 2021-12-15

Tom 65 (2021)

Etnolodzy francuscy a Algieria Francuska. Wybory moralne, polityczne i merytoryczne w sytuacji kolonialnej

Ryszard Vorbrich

Etnografia Polska

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/EP65.2021.2635

Abstrakt

Pojęcie ‘Algierii francuskiej’ pojawiło się w dyskursie politycznym i naukowym w połowie XX wieku, jako negacja prób podważenia dominacji francuskiej w tym kraju. Niniejsze studium podejmuje analizę postaw francuskich etnologów w sytuacji konfliktu, jaki wybuchł w połowie XX w. w formalnie integralnej części Republiki Francuskiej. Analiza odwołuje się do takich koncepcji teoretycznych, jak „sytuacja kolonialna” (G. Balandiera) oraz autorskiej koncepcji „sytuacji badawczej”, w ramach której wyróżnić można takie zmienne jak: warunki (polityczne, społeczne itp.) w jakich ma miejsce spotkanie antropologa z przedmiotem jego badań (exterium sytuacji badawczej) oraz formacja zawodowa etnologa i jego doświadczenie życiowe (interium sytuacji badawczej). Analizę ilustrują trzy sylwetki etnologów francuskich skonfrontowanych z tzw. „wojną algierską”: J. Serviera, G. Tillion oraz J. Soustelle.

Abstract

The concept of ‘French Algeria’ appeared in the political and scientific discourse in the mid-twentieth century as a negation of attempts to undermine French domination in this country. This study examines the attitudes of French ethnologists in a conflict that broke out in the mid-twentieth century in the formally integral part of the French Republic. The analysis refers to such theoretical concepts as the “colonial situation” (G. Balandier) and the original concept of the “research situation”, under which one can distinguish such variables as: conditions (political, social, etc.) in which the anthropologist meets with the subject of his research (exterium of the research situation) and the professional formation of an ethnologist and his life experience (interium of the research situation). The analysis is illustrated by three profiles of French ethnologists confronted with the so-called The “Algerian War”: Servier, Tillion and Soustelle.

Słowa kluczowe:

etnologia, Francja, Algieria, sytuacja kolonialna

Inne teksty tego samego autora

Ryszard Vorbrich, 'Zróbmy coś - 'dajcie coś'. Dwie konceptualizacje projektów rozwojowych , Etnografia Polska: Tom 57 (2013)

Pobierz pliki

PDF

Zasady cytowania

Vorbrich, R. (2021). Etnolodzy francuscy a Algieria Francuska. Wybory moralne, polityczne i merytoryczne w sytuacji kolonialnej. Etnografia Polska, 65. https://doi.org/10.23858/EP65.2021.2635

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Augustin Barbara 2000, Germaine Tillion, Il était une fois l’ethnographie, Hommes et Migrations, nr 1227, Violences, mythes et réalités, s. 133–134.
Google Scholar

Augustin Barbara 2008, Germaine Tillion. Une résistante qui a traversé le siècle, Hommes et Migrations, nr 1273, Histoires des immigrations. Panorama regional, s. 196–202. DOI: https://doi.org/10.3406/homig.2008.4745
Google Scholar

Allouche Jean-Luc, Laloun Jean 1987, Les Juifs d’Algérie: images & textes, Editions du Scribe, Paris.
Google Scholar

Balandier Georges 1951, La situation coloniale, approche théorique, Les Cahiers internationaux de sociologie, vol. 11, s. 44–79.
Google Scholar

Balandier Georges 1963, Sociologie actuelle de l’Afrique noire, Presses Universitaires de France, Paris.
Google Scholar

Berque Augustin Eugène 1986, Écrits sur l’Algérie; réunis et présentés par Jacques Berque, Édisud, Aix-en-Provence.
Google Scholar

Blévis Laure 2001, Les avatars de la citoyenneté en Algérie coloniale ou les paradoxes d’une catégorisation, Droit et sociéte, nr 48, s. 557–580. DOI: https://doi.org/10.3917/drs.048.0557
Google Scholar

Cantier Jacques 2006, L’ethnologue et les savoirs autochtones: Jean Servier et les Berbères d’Algérie, étude de cas, Outremers, vol. 93, nr 352–353, 2e semestre 2006, savoirs autochtones XIXe–XXe siècles, s. 47–55. DOI: https://doi.org/10.3406/outre.2006.4223
Google Scholar

de Neveu François-Edouard 1846, Les Khouan: Ordres religieux chez les Musulmans de l’Algérie, A. Guyot, Paris.
Google Scholar

Dixon Paul 2012, The British Approach to Counterinsurgency: ‘Hearts and Minds’ from Malaya to Afghanistan?, [w:] P. Dixon (red.), The British Approach to Counterinsurgency: From Malaya and Northern Ireland to Iraq and Afghanistan, Palgrave MacMillan, London, s. 1–48. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137284686_1
Google Scholar

Faivre Maurice 2003, Un ethnologue de terrain face à la rébellion algérienne, Mondes et cultures, vol. 63, nr 1–4, s. 448–460.
Google Scholar

Frémeaux Jacques 1993, Les bureaux arabes dans l’Algérie de la conquête, L’aventure coloniale de la France, Denoël, Paris.
Google Scholar

Gouarné Isabelle 2013, L’introduction du marxisme en France. Philosoviétisme et sciences humaines 1920–1939, Presses Universitaires de Rennes, Paris. DOI: https://doi.org/10.4000/books.pur.112469
Google Scholar

Hack Karl 2012, Using and Abusing the Past: The Malayan Emergency as Counterinsurgency Paradigm, [w:] P. Dixon (red.), The British Approach to Counterinsurgency: From Malaya and Northern Ireland to Iraq and Afghanistan, Palgrave MacMillan, London, s. 207–242. DOI: https://doi.org/10.1057/9781137284686_7
Google Scholar

Harbi Mohammed, Stora Beniamin 2004, La Guerre d’Algérie (1954–1994). La fin de l’amnésie, Robert Laffont, Paris.
Google Scholar

Heimann Judith 2007, The Airmen and the Headhunters. A True Story of Lost Soldiers, Heroic Tribsmen and the Unlikeliest Rescue of World War II, Harcourt INC, Orlando.
Google Scholar

Hogan David W. 1992, Special Operation in World War II, Center of Military History Departament of the Army, Washington.
Google Scholar

Horne Alistair 2006, A Savage War of Peace: Algeria 1954–1962, New York Review Books Classics, New York.
Google Scholar

Julien Charles-André 1964, Histoire de l’Algérie contemporaine: la conquête et les débuts de la colonisation (1827–1871), PUF, Paris.
Google Scholar

Kamińska Krystyna D. 2019, Pokłosie wojny algierskiej 1954–1962, czyli skrywana tajemnica legalizacji pobytu Harkis i ich rodzin we Francji, [w:] M. Ząbek (red.), Antropologia polityczna w Afryce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 205–222. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323538936.pp.205-222
Google Scholar

Khelass Noureddine 2015, La vie droite de Germaine Tillion. Du combat antinazi à la décolonisation, la vie héroïque de l’ethnologu, La Tribune, 30.05.2015 [zob. też https://www.djazairess.com/fr/latribune/112623].
Google Scholar

Kowalski Michał 2015, Antropolodzy na wojnie. O „brudnej” użyteczności nauk społecznych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323516149
Google Scholar

Lacoste-Dujardin Camille 1997, Opération oiseau bleu des Kabyles, des ethnologues et la guerre d’algérie, La Découverte, Paris.
Google Scholar

Lacouture Jean 2000, Le témoignage est un combat Une biographie de Germaine Tillion, Le Seuil, Paris.
Google Scholar

Leclerc Gérard 1972, Anthropologie et colonialisme, Fayard, Paris.
Google Scholar

Lucas Philippe, Vatin Jean-Claude 1975, L’Algérie des anthropologues, Librairie François Maspéro, Paris.
Google Scholar

Laurière Christine 2019, Jacques Soustelle, du Mexique, terre indienne à l’Algérie, terre française, [w:] C. Laurière, A. Mary (red.), Ethnologues en situations coloniales (Bérose – Encyclopédie internationale des histoires de l’anthropologie), Paris, s. 109–174.
Google Scholar

Michel Marc 2009, Essai sur la colonisation positive. Affrontements et accommodements en Afrique noire. 1830–1930, Perrin, Paris.
Google Scholar

Panel Louis 2007, Jacques Soustelle et l’Algérie, entre espoirs et rupture, Guerre d’Algérie Magazine, nr 10, décembre, s. 46–51.
Google Scholar

Paszewski Tomasz 2010, Klasycy doktryny wojny antypartyzanckiej a operacja w Afganistanie, Sprawy Międzynarodowe, nr 3, s. 27–51.
Google Scholar

Pervillé Guy 1997, Comment appeler les habitants de l’Agerie avant la definition légale d’une nationalité algérienne?, Cahiers de la Méditerranée, nr 54, s. 55–60. DOI: https://doi.org/10.3406/camed.1997.1175
Google Scholar

Pervillé Guy 2000, Le terrorisme urbain dans la guerre d’Algérie, http://guy.perville.free.fr/spip/article.php3?id_article=66 (dostęp: 15.02.2021).
Google Scholar

Pervillé Guy 2015, La guerre d’Algérie, PUF, Paris.
Google Scholar

Rey-Goldzeiguer Anie 1977, Le Royaume arabe. La politique algérienne de Napoléon III, SNED, Alger.
Google Scholar

Sacriste Fabien 2011, Germaine Tillion, Jacques Berque, Jean Servier et Pierre Bourdieu. Des ethnologues dans la guerre d’indépendance algérienne, L’Harmattan, Paris.
Google Scholar

Schreiber Hanna 2016, Świadomość międzykulturowa od militaryzacji antropologii do antropologizacji wojska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Servier André 1913, Le péril de l’avenir: le nationalisme musulman en Egypte, en Tunisie et en Algérie, Boët Editions, Constantine.
Google Scholar

Servier Jean 1955a, Dans l’Aurès sur les pas des rebelles, France-Empire, Paris.
Google Scholar

Servier Jean 1955b, Les trois visages de la révolte algérienne, Monde Nouveau, nr 87, s. 20–33.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1934, La lutte contre la guerre et la fascisme au Mexique, Spartacus, 14 décembre, nr 2, s. 2–3.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1947, Envers et contre tout. De Londres à Alger. Souvenirs et documents sur la France libre, 1940–1942, Reliure inconnue.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1956, Aimée et souffrante Algérie, Plon, Paris.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1960, Algérie, le chemin de la paix, Centre d’information pour les problèmes de l’Algérie et du Sahara, Paris.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1962, L’espérance trahie 1958–1961, Éditions de l’Alma, Paris.
Google Scholar

Soustelle Jacques, 1964, Sur une route nouvelle, Éditions du Fuseau, Paris.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1967, Les quatre soleils, Plon, Paris.
Google Scholar

Soustelle Jacques 1973, Lettre ouverte aux victimes de la décolonisation, Albin Michel, Paris.
Google Scholar

Tillion Germaine 1957, L’Algérie en 1957, Edition de Minuit, Paris.
Google Scholar

Tillion Germaine 2000, Il était une fois l’ethnographie, Éditions du Seuil, Paris.
Google Scholar

Tillion Germaine 2001, A la recherche du vrai et du juste, A propos rompus avec le siècle, Seuil, Paris.
Google Scholar

Tillion Germaine 2009, Fragments de vie. Textes rassemblés et présentés par Tzvetan Todorov, Seuil, Paris
Google Scholar

Vétillard Roger 2014, 20 août 1955: le jour où l’Algérie a basculé, La Nouvelle Revue d’Histoire, nr 9H, Automne-Hiver, s. 22–24.
Google Scholar

Vorbrich Ryszard 1995, Franco-Maghrebins. Muzułmanie z Maghrebu w Europie Zachodniej, Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa, t. 4, z. 1(6), s. 97–115.
Google Scholar

Vorbrich Ryszard 1996, Górale Atlasu marokańskiego. Peryferyjność i przejawy marginalności, PTL, Wrocław.
Google Scholar

Vorbrich Ryszard 2017, Afrykanie i ich obecność w Europie, Studia migracyjne, t. 2 (164), s. 95–119.
Google Scholar

Vorbrich Ryszard 2020a, Od Berberów do Amazighe, czyli ukształtowanie się nowoczesnej tożsamości berberskiej, Kultura i Społeczeństwo, vol. 1, s. 169–195. DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2020.64.1.8
Google Scholar

Vorbrich Ryszard 2020b, Z zewnątrz i od wewnątrz. Przegląd sytuacji badawczych z perspektywy antropologicznej, [w:] M. Ząbek (red.), Przemiany kulturowe w Afryce. Historia i antropologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 272–294. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323541332.pp.271-294
Google Scholar

Guerre d’Algérie, https://fr.wikipedia.org/wiki/Guerre_d%27Alg%C3%A9rie (dostęp: 23.10.2020).
Google Scholar

“Le Monde – Archives”, https://www.lemonde.fr/archives/article/1958/05/20/m-jacques-soustelle-souhaite-que-se-retablisse-l-unite-des-deux-bords-de-la-mediterranee_2289331_1819218.html (dostęp: 23.10.2020).
Google Scholar

Mohamed B. b.d.m.w., La métastase Kabyle!, http://wwwautonomie.blogspot.com/2015/04/la-metastase-kabyle-contribution-de.html?spref=pi (dostęp: 31.08.2020).
Google Scholar

La République en actes : discours du Président de la République sur le thème de la lutte contre les séparatismes, https://www.elysee.fr/emmanuel-macron/2020/10/02/la-republique-en-actes-discours-du-president-de-la-republique-sur-le-theme-de-la-lutte-contre-les-separatismes (dostęp: 8.02.2021).
Google Scholar