Kosznajderia – ślady pamięci i dziedzictwa kulturowego pogranicza

Tomasz Marcysiak

doi:10.23858/EP69.2025.4106

Published: 2025-12-15

Vol. 69 (2025)

Kosznajderia – ślady pamięci i dziedzictwa kulturowego pogranicza [Eng. Kosznajderia - traces of Memory and Heritage of Cultural Borderlands

Tomasz Marcysiak

Etnografia Polska

Section: Thematic section "The Meanders of Local Heritage" edited by Anna Szymoszyn

https://doi.org/10.23858/EP69.2025.4106

Abstract

The article focuses on the intangible cultural heritage of the Kosznajder community—Catholic settlers of German origin who inhabited the borderlands of Pomerania and Kuyavia from the 14th century onward. It presents Kosznajderia as an example of an integrated, ritual-based rural community, in which labor, religion, and spatial organization formed a cohesive whole. Special attention is given to traditional land-use practices (e.g., the system of lot allocation), microtoponymy, and the symbolic significance of sacred sites within the rural landscape. The article highlights the gradual decline of Kosznajder cultural identity as a result of war, migration, and civilizational change, while emphasizing the importance of memory and language studies in reconstructing local heritage.

Keywords:

cultural heritage, microtoponymy, Kosznajderia

Download files

PDF (Język Polski)

Citation rules

Marcysiak, T. (2025). Kosznajderia – ślady pamięci i dziedzictwa kulturowego pogranicza [Eng. Kosznajderia - traces of Memory and Heritage of Cultural Borderlands. Etnografia Polska, 69. https://doi.org/10.23858/EP69.2025.4106

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Braun Fritz 1921, Die östlichen Grenzländer Norddeutschlands, Kurt Schroeder, Bonn–Leipzig.
Google Scholar

Ciechorska-Kulesza Karolina 2022, Kosznajderia w działaniu, czyli o aktywności kształtujących lokalną tożsamość, [w:] K. Ciechorska-Kulesza, C. Obracht-Prondzyński (red.), Kosznajderia. Powojenne losy i współczesne dyskursy tożsamości, LGD Sandry Brdy, Instytut Kaszubski, Chojnice–Gdańsk, s. 197–224.
Google Scholar

Ciołek Gerard 1939, Chałupy podcieniowe na Pomorzu, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, nr 2, s. 169–175.
Google Scholar

Grass Günter 2004, Idąc rakiem, tłum. S. Błaut, Wydawnictwo Polnord-Oskar, Gdańsk.
Google Scholar

Högberg Anders 2016, Rodney Harrison: Heritage. Critical Approaches 2013, Norwegian Archaeological Review, vol. 49, issue 1, s. 1–3. DOI: https://doi.org/10.1080/00293652.2015.1126632
Google Scholar

Jasiewicz Zbigniew 2019, Problematyka Ziem Zachodnich i Północnych w pracach Katedry Etnografii / Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, t. 74, z. 4, s. 149–183. DOI: https://doi.org/10.19195/SKHS.2019.3.149.182
Google Scholar

Jastrzębski Włodzimierz 2016, Potomek Kosznajdrów w Armii Krajowej. Tragiczne losy wojenne Ludwika Waltera Renka, LGD Sandry Brdy, Chojnice.
Google Scholar

Klekot Ewa 2016, Dziedzictwo i jego antropologia, Rocznik Antropologii Historii, R. 9, s. 7–13.
Google Scholar

Kowalski Krzysztof 2016, Dziedzictwo: produkt – symulakrum – konsumpcja, Rocznik Antropologii Historii, R. 9, s. 273–293.
Google Scholar

Kowalski Krzysztof 2017, Od zabytku do dyskursu. O kilku źródłach współczesnej definicji dziedzictwa, Prace Etnograficzne, t. 45, z. 1, s. 1–14. DOI: https://doi.org/10.4467/22999558.PE.17.001.7896
Google Scholar

Kwaśniewska Anna 2016, Niematerialne dziedzictwo kulturowe na terenach postmigracyjnych (na przykładzie Pomorza), Łódzkie Studia Etnograficzne, t. 55, s. 46–79. DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2016.55.04
Google Scholar

Lück Kurt 1943, Der Mythos vom Deutschen in der polnischen Volksüberlieferung und Literatur, Historische Gesellschaft im Wartheland, Verlag S. Hirzel, Leipzig.
Google Scholar

Marciniak Arkadiusz, Pawleta Michał 2021, Dziedzictwo kulturowe a zrównoważony rozwój: wprowadzenie, [w:] A. Marciniak, M. Pawleta (red.), Dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwań zrównoważonego rozwoju, Universitas, Oddział Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu, Kraków–Poznań, s. 7–29.
Google Scholar

Marcysiak Tomasz 2022a, Kosznajderia: niemiecka enklawa historyczna na Pomorzu w świetle analizy polskiej prasy okresu zaborów i II Rzeczypospolitej, Przegląd Socjologii Jakościowej, t. 18, nr 2, s. 90–114. DOI: https://doi.org/10.18778/1733-8069.18.2.05
Google Scholar

Marcysiak Tomasz 2022b, O Kosznajderii i Kosznajdrach z perspektywy polskiej prasy lokalnej z okresu zaborów i dwudziestolecia międzywojennego, [w:] A. Haas, P. Pałys (red.), Wielojęzyczność w przestrzeni publicznej. Śląsk i Łużyce na tle krajowym i europejskim. 2. Prasa mniejszości narodowych i etnicznych w perspektywie historycznej, Instytut Śląski, Opole, s. 225–254.
Google Scholar

Marcysiak Tomasz 2023, Tożsamość miejsca a marketing terytorialny na przykładzie dawnej pomorskiej krainy Kosznajderii – szanse i ograniczenia, Przegląd Zachodniopomorski, t. 38, nr 67, s. 448–473. DOI: https://doi.org/10.18276/pz.2023.38-20
Google Scholar

Marcysiak Tomasz 2025, Kosznajderia. Studium przypadku złożoności tożsamości regionalnej i dziedzictwa kulturowego na Pomorzu, Wydawnictwo TNOiK, Toruń.
Google Scholar

Nowacki Marek 2021, Interpretacja dziedzictwa archeologicznego w zrównoważonym rozwoju obszaru, [w:] A. Marciniak, M. Pawleta (red.), Dziedzictwo kulturowe w kontekście wyzwań zrównoważonego rozwoju, Universitas, Oddział Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu, Kraków–Poznań, s. 113–138.
Google Scholar

Odoj Grzegorz 2012, Dziedzictwo kulturowe jako kluczowe pojęcie edukacji regionalnej. Rozważania terminologiczne, Studia Etnologiczne i Antropologiczne, t. 12, s. 44–55.
Google Scholar

Panske Paul 1908, Zur Geschidde einer alten deutschen Ansiedlung in Westpreuszen 1, [w:] A. Semrau (red.), Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen, t. 16, Kommissionsverlag von W. Lambeck, Toruń, s. 35–48.
Google Scholar

Panske Paul 1911, Zur Familienkunde der sog. Koschneiderei, [w:] Arthur Semrau (red.), Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn, t. 19, Kommissionsverlag von Ernest Lambeck, Toruń, s. 64–75.
Google Scholar

Panske Paul 1913, Zur Geschidde einer alten deutschen Ansiedlung in Westpreuszen 2, [w:] A. Semrau (red.), Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn. Sitzungsberichte und Abhandlungen, t. 21, Kommissionsverlag von W. Lambeck, Toruń, s. 55–81.
Google Scholar

Rink Joseph 1923, Um Döp. Ein volkstümlich Spiel in Koschneidermundart, Druck von H. F. Boenig, Danzig.
Google Scholar

Rink Joseph 1926, Die Orts- und Flurnamen der Koschneiderei, Kommissionsverlag Franz A. Kirchner, Danzig.
Google Scholar

Rink Joseph 1927, Landbrot. Geschichten und Gedichte aus der Koschneiderei, Druck von H. F. Boenig, Danzig.
Google Scholar

Schreiber Hanna 2016, Niematerialne dziedzictwo kulturowe jako element soft power państw, e-Politikon, t. 18, s. 54–78.
Google Scholar

Semrau Maria 1915, Die Mundart der Koschneiderei, Buchdruckerei des Waisenhauses, Halle.
Google Scholar

Szwankowski Jerzy (red.) 2013, Kosznajderia. Dzieje niemieckiej enklawy osadniczej na Pomorzu Gdańskim, LGD Sandry Brdy, Chojnice.
Google Scholar

Zaborski Bogdan 1935, Osiedla wiejskie Pomorza, Wydawnictwo Instytutu Bałtyckiego, Toruń–Warszawa.
Google Scholar