Opowieści o etnogenezie a inne wyznaczniki odrębności etnicznej Wilamowian

Tymoteusz Król

doi:10.23858/JUE23.2025.007

Opublikowane: 03.12.2025

Tom 23 Nr - (2025)

Opowieści o etnogenezie a inne wyznaczniki odrębności etnicznej Wilamowian

Tymoteusz Król

Journal of Urban Ethnology

Dział: Dziedzictwo kulturowe

https://doi.org/10.23858/JUE23.2025.007

Abstrakt

Opowieść o flamandzkim pochodzeniu co najmniej od XIX w. jest ważnym elementem narracji Wilamowian o samych sobie. Stanowi ona dowód ich odrębności zarówno od Niemców, jak i od Polaków. Pojawia się ona również podczas prezentowania innych wyznaczników wilamowskiej odrębności, np. stroju, języka, czy podczas opowiadania o wspólnej historii. Podkreślanie nieniemieckiego pochodzenia było szczególnie ważne podczas opowiadania o II wojnie światowej i powojennych prześladowaniach. Każda opowieść, nawet dotycząca odległych czasów, konstruowana jest we współczesności i ma wpływ to, co dzieje się współcześnie. Dla przedstawicieli najstarszego pokolenia wilamowska kultura to relikt przeszłości, niezmienny od czasów przybycia pierwszych osadników. Młodzi ludzie zaangażowani w rewitalizację języka wilamowskiego podkreślają natomiast niezwykłość i niepowtarzalność swojej kultury. Narrację najstarszej i najmłodszej generacji łączy przesłanie, że różnią się oni tak od Niemców, jak od Polaków. Jest to więc forma opowieści alternatywnej wobec nacjonalistycznego dyskursu, narzucającego ludziom kategorie narodowe.

Słowa kluczowe:

Wilamowice, język wilamowski, etnogeneza, grupa etniczna

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Król, T. (2025). Opowieści o etnogenezie a inne wyznaczniki odrębności etnicznej Wilamowian. Journal of Urban Ethnology, 23(-), 133–146. https://doi.org/10.23858/JUE23.2025.007

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Augustin F. 2007. Kroniki żywieckie od czasów zamierzchłych do 1845 r. Wydali: Stanisław Grodzicki, Zdzisław Jedynak, Rafał Kosiński, Zofia Rączka, Wacław Zyzak. Żywiec-Kraków: Towarzystwo Naukowe Żywieckie, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Google Scholar

Barth F. 2004. Grupy i granice etniczne. [W:] M. Kempny, E. Nowicka (red.), Badania kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Bem K. 2020. Calvinism in the Polish Lithuanian Commonwealth, 1548–1648: The Churches and the Faithful. Leiden–Boston: Brill Academic Press. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004424821
Google Scholar

Bogatyriew P. i Jakobson R. 1975. Folklor jako swoista forma twórczości. [W:] P. Bogatyriew, Semiotyka kultury ludowej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 168-182.
Google Scholar

Bukowski J. 1860. Gedichte in der Mundart der deutschen schlesisch-galizischen Gränzbewohner, resp. von Bielitz-Biala. Bielitz.
Google Scholar

Chromik G. 2020. Wilmesau/Wilamowice – die noch existente Sprachinsel im schlesisch-kleinpolnischen Grenzraum und die Legende über ihren niederländischen Ursprung. Linguistica 60, 45-63. DOI: https://doi.org/10.4312/linguistica.60.2.45-63
Google Scholar

Chromik B., Król T. i Małanicz-Przybylska M. (red.) 2020. Wilamowianie i ich stroje. Warszawa: Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową.
Google Scholar

Dołowy-Rybińska N. 2017. „Nikt za nas tego nie zrobi”. Praktyki językowe i kulturowe mło-dych aktywistów mniejszości językowych Europy. Toruń: Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. DOI: https://doi.org/10.12775/978-83-231-5708-3
Google Scholar

Eriksen T. H. 2013. Etniczność i nacjonalizm. Ujęcie antropologiczne. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Filip E.T. 2003. Elementy stroju świadczące o odrębności wilamowiczan (powiat bielski) w świetle dawnych inwentarzy i testamentów. [W:] Z. Kłodnicki (red.), Pogranicza kulturowe i etniczne w Polsce. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Uniwersytet Wrocławski, 195-205.
Google Scholar

Hajduk-Nijakowska J. 2005. Żywioł i kultura: Folklorystyczne mechanizmy oswajania traumy. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Google Scholar

Hanslik E. 1909. Biala, eine deutsche Stadt in Galizien. Geographische Untersuchung des Stadtproblems. Wien-Teschen-Leipzig: Kommissionsverlag von Karl Prochaska.
Google Scholar

Kajfosz J. 2009. Magia w potocznej narracji. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Google Scholar

Karasek-Langer A. 1931. Drimlein und Schleier in Wilmesau. Ein Beitrag zur Trachtengeographie des beskidischen Raumes. Schaffen und Schauen 7(5), 1-8.
Google Scholar

Kolatschek J. A. 1860. Geschichte der evangelischen Gemeinde zu Biala in Galizien. Als Beitrag zur Geschichte des österreichischen Protestantismus überhaupt nach den Quellen mit Hinzufügung der wichtigen Urkunden. Teschen: Buchdruckerei von Karl Prochaska.
Google Scholar

Król T. 2022a. „Ale to chyba nie jest wilamowskie”: Mniej znane wyznaczniki odrębności kulturowej Wilamowian. Adeptus 2022(19), Article 2746. https://doi.org/10.11649/a.2746 DOI: https://doi.org/10.11649/a.2746
Google Scholar

Król T. 2022b. Volkslista i powojenne prześladowania. Analiza opowieści wspomnieniowych Wilamowian z perspektywy folklorystycznej. Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 12, 120-140. DOI: https://doi.org/10.26774/wrhm.339
Google Scholar

Król T. 2022c. Świętowanie w opowieściach wspomnieniowych Wilamowian o powojennych prześladowaniach. Kultura i Społeczeństwo 66, 79-99. DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.1.4
Google Scholar

Król T. 2023a. The image of the first Vilamovians in the narrative of the Wymysorys-centric communication community. Sprawy Narodowościowe: Seria nowa 2023(55), Article 3083. DOI: https://doi.org/10.11649/sn.3083
Google Scholar

Król T. 2023b. Farmers and traders: two ethe of work, two conventions of storytelling in memory-based stories told by the Vilamovians about the Second World War and the post-war persecutions. Łódzkie Studia Etnograficzne 62, 123–143. DOI: https://doi.org/10.12775/LSE.2023.62.08
Google Scholar

Król T. 2024. Góry, pagórki, przykryjcie nas. Analiza obrazów swoich i obcych w opowieściach Wilamowian o volksliście i powojennych prześladowaniach. Wilamowice – Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Google Scholar

Król T., Mętrak M. i Żak A. 2020. Bibliografia adnotowana publikacji dotyczących kultury Wilamowic i języka wilamowskiego z lat 2001–2020. Adeptus 2020(16), Article 2363. https://doi.org/10.11649/a.2363 DOI: https://doi.org/10.11649/a.2363
Google Scholar

Król T., Mętrak M. i Żak A. 2022. Bibliografia adnotowana publikacji dotyczących kultury Wilamowic i języka wilamowskiego z lat 1945–2000 i 2020–2022. Adeptus 2022(19), Article 2751. https://doi.org /10.11649/a.2751
Google Scholar

Król T., Olko J. i Wicherkiewicz T. 2017. Awakening the Language and Speakers Community of Wymysiöeryś. European Review 26(1), 179-191. DOI: https://doi.org/10.1017/S1062798717000424
Google Scholar

Kuhn W. 1981. Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien). Würzburg: Holzner Verlag.
Google Scholar

Latosiński J. 1909. Monografia miasteczka Wilamowic: Na podstawie źródeł autentycznych. Kraków: Drukarnia Literacka pod zarządem L.K. Górskiego.
Google Scholar

Lehmann A. 2007. Reden über Erfahrung. Kulturwissenschaftliche Bewusstseinsanalyse des Erzählens. Berlin: Dietrich Reimar Verlag.
Google Scholar

Libera Z., Robotycki Cz. 2001. Wilamowice i okolice w ludowej wyobraźni. [W:] A. Barciak (red.), Wilamowice: Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy. Wilamowice: Urząd Gminy Wilamowice, 371-399.
Google Scholar

Lipok-Bierwiaczonek M. 2001. Tradycje kultury ludowej. Wprowadzenie. [W:] A. Barciak (red.), Wilamowice: Przyroda, historia, język, kultura oraz społeczeństwo miasta i gminy. Wilamowice: Urząd Gminy Wilamowice, 263-266.
Google Scholar

Lipok-Bierwiaczonek M. 2002. Wilamowice: Mit flamandzki, stereotypy i rzeczywistość kultu-rowa. Studia Etnologiczne i Antropologiczne 6, 175-188.
Google Scholar

Lipok-Bierwiaczonek M. 2008. Świat najbliższy. Szkice antropologiczne o Górnym Śląsku, tradycji i kulturze. Tychy: Śląskie Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych im. ks. Emila Szramka.
Google Scholar

Łepkowski J. 1863. Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa. Kraków: Gebethner i Wolf.
Google Scholar

Majerska-Sznajder J. 2020. Strój ludowy w Dankowicach. [W:] A. Barciak i K. Kamiński (red.), Dankowice. Przeszłość i teraźniejszość. Przyczynki do monografii Dankowic jako typowej wsi pogranicza. Dankowice: Towarzystwo Miłośników Dankowic, 315-326.
Google Scholar

Małanicz-Przybylska M. 2021. Intensywna praca dziedzictwa – działania liderów w miasteczku Wilamowice. Journal of Urban Ethnology 19, 81-96. DOI: https://doi.org/10.23858/JUE19.2021.005
Google Scholar

Mehoffer J. 1843. Der Wadowicer-Kreis im Königreiche Galizien. Wien: H. F. Müller.
Google Scholar

Obrębski J. 2005. Problem grup i zróżnicowań etnicznych w etnologii i jego socjologiczne ujęcie. [W:] A. Engelking, J. Obrębski (red.), Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje. Warszawa: IFiS PAN, 153-172.
Google Scholar

Rzeszowski L. 1908. Die deutschen Kolonien an der Westgrenze Galiziens. Zeitschrift für österreichische Volkskunde Jg. 14, 178-199. Lemberg.
Google Scholar

Smith A.D. 2009. Etniczne źródła narodów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Google Scholar

Sobolewska K. 2021. Język świadków historii. Relacja z Mazur. [W:] E. Horyń, E. Młynarczyk i P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 292-305. DOI: https://doi.org/10.24917/9788380846258.23
Google Scholar

Sökefeld M. 2007. Problematische Begriffe: „Ethnizität“, „Rasse“, „Kultur“, „Minderheit“. [W:] W. Heller, J. Becker, B. Belina i W. Lindner (red.), Ethnizität und Migration. Einführung in Wissenschaft und Arbeitsfelder. Berlin: Dietrich Reimer Verlag, 31-50.
Google Scholar

Šatava L. 2009. Jazyk a identita etnických menšin. Možnost zachování a revitalizace. Praha: SLON.
Google Scholar

Temple R. 1860. Die deutschen Colonien im Kronlande Galizien. Mittheilungen der Kaiserlich-Königlichen Geographischen Gesellschaft, 196-204.
Google Scholar

Urban W. 1959. Chłopi wobec reformacji w Malopolsce w drugiej połowie XVI w. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Google Scholar

Wełpa-Siudek A. 2021. Język świadków historii. Relacja z Warmii. [W:] E. Horyń, E. Młynarczyk i P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Kraków: Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 306-316. DOI: https://doi.org/10.24917/9788380846258.24
Google Scholar