Mikroświat kamienicy czynszowej doby zaborów. Funkcjonowanie i życie w warszawskich kamienicach w źródłach z lat 1864–1914
Słowa kluczowe:
kamienice czynszowe, podwórka, mieszkania, historia społeczna XIX wiekuAbstrakt
Kamienice czynszowe miały duże znaczenie w Warszawie, mieście osiągającym przed 1914 rokiem rozmiary metropolii. Spełniały one ważne funkcje. Poza mieszkaniami mieściły także sklepy, warsztaty rzemieślnicze i zakłady produkcyjne, a także szkoły oraz polskie instytucje kulturalne. Były także miejscem konspiracyjnej działalności patriotycznej. Wewnętrzne „życie” typowej kamienicy było bardzo dynamiczne, stąd też potrzeba badań nad jej funkcjonowaniem. W mieście brakowało wyspecjalizowanych – publicznych bądź prywatnych – przedsiębiorstw usługowych, dlatego obsługę kamienicy (dającej schronienie kilkudziesięciu, a nawet i setkom lokatorów) przejmowali na siebie liczni domokrążcy oraz służba domowa i dochodząca. Mimo zamieszkiwania budynku przez ludzi z różnych warstw społecznych, poziom społecznej integracji był niski. Jedynie służba domowa (najczęściej dziewczęta pochodzenia wiejskiego), ubożsi lokatorzy oraz ich dzieci miały ze sobą kontakt w bramie, na korytarzach oraz w podwórzu
Pobrania
Download data is not yet available.
Bibliografia
Andrzejewski Jerzy 1954, Książka dla Marcina, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Anonim 1937, Z mego podwórza. Starego hreczkosieja o starej Warszawie gawędy i wspomnienia, z przedwojennego rękopisu wydał Tomasz P.C.H., nakładem autora, Warszawa
Arct Stanisław 1962, Okruchy wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Baliński Ignacy 1987, Wspomnienia o Warszawie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Bugajski Julian b.d., Warszawa moich wspomnień (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 24, Warszawa)
Cegielski Jerzy 1968, Stosunki mieszkaniowe w Warszawie w latach 1864–1964, Arkady, Warszawa
Czarnowski Stanisław Jan 1922, Pamiętniki. Wspomnienia z trzech stuleci XVIII, XIX i XX w., z. 8, Księgarnia kolportacyjna w Warszawie (1874–1879), Warszawa
Davidoff Leonore, Hall Catherine 2002, Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Class, 1780–1850, Routledge, London
Dąbrowska Maria 1954, Warszawa mojej młodości, [w:] Warszawa naszej młodości, Iskry, Warszawa
Debarre-Blanchard Anne, Eleb-Vidal Monique 1984, Architecture domestique et mentalité. Les traités et les pratiques, XVIe-XIXe siècle, École d’architecture Paris–Villemin, Paris
Debarre-Blanchard Anne, Eleb-Vidal Monique 1995, L’invention de l’habitation moderne. Paris 1880–1914, Éditions Hazan et Archives d’architecture modern [Paris]
Dobraczyński Jan 1970, Tylko w jednym życiu, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa
Dygasiński Adolf 1959, Głód i miłość, Czytelnik, Warszawa, s. 262–266
Eggert Klaus 1976, Der Wohnbau der Wiener Ringstrasse im Historismus 1855–1896, Franz Steiner Verlag GmbH, Wiesbaden
Elwertowski Kazimierz 1962, Szkoła i życie. Ze wspomnień nauczyciela, Iskry, Warszawa
Gajewski Marian 1973, Zabudowa miasta i urządzenia komunalne, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.), Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 roku, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 104–106
Galewski Józef, Grzeniewski Ludwik B. 1961, Warszawa zapamiętana: ostatnie lata XIX stulecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Garwacki Jan 1983, Na Czerniakowie i Powiślu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa
Geist Johann Friedrich, Kürvers Klaus 1984, Das Berliner Mietshaus 1862–1945, Prestel-Verlag, München
Gieysztor Stanisław 2010, Moja Warszawa, Muzeum Historyczne m. Warszawy, Warszawa
Gyáni Gábor 2002, Parlor and Kitchen. Housing and Domestic Culture in Budapest, 1870–1940, Central European University Press, Budapest
Hanák Péter (red.) 1994, Bürgerliche Wohnkultur des fin de siècle in Ungarn, Böhlau Verlag, Wien–Köln–Weimar
Hanák Péter 1998, The Garden and the Workshop, Essays on the Cultural History of Vienna and Budapest, Princeton University Press, Princeton, New Jersey
Herbst Stanisław 1949, Ulica Marszałkowska, Książka i Wiedza, Warszawa
Hertz Benedykt 1966, Na taśmie siedemdziesięciolecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Hoesick Ferdynand 1959, Powieść mojego życia. Dom rodzicielski. Pamiętniki, T. 1, Ossolineum, Wrocław–Kraków
Hoffmann-Axthelm Dieter 2010, Das Berliner Stadthaus. Geschichte und Typologie 1200 bis 2010, DOM Publishers, Berlin
Jałowiecki Bohdan, Szczepański Marek S. 2002, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
Jastrzębski Wincenty 1966, Wspomnienia 1885–1919, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
Kopczyński Bronisław 1959, Przy lampie naftowej. Wspomnienia, Czytelnik, Warszawa
Kopeć Jadwiga 1981, Dziecko dawnej Warszawy, Nasza Księgarnia, Warszawa
Kuncewiczowa Maria 1989, Fantomy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin
Kosimowie I. i J. (oprac.) 1970, Fritza Wernicka opis Warszawy z 1876 r., [w:] Warszawa XIX wieku 1795-1916, z. 1, „Studia Warszawskie”, T. 6, s. 297-338
Kwiatkowski Marek 1973, Kamienice Warszawy drugiej połowy XVIII w., [w:] Warszawa XVIII w., T. 2, ,,Studia Warszawskie’’, T. 16, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 161–217
Kwiatkowski Marek 1989, Architektura mieszkaniowa Warszawy. Od potopu szwedzkiego do powstania listopadowego, Warszawa
Loyer François 1987, Paris XIX siècle. L’immeuble et la rue, Éditions Hazan, Paris
Maliszewski Aleksander 1964, U brzegu mojej Wisły, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Mączyński Ryszard 1987, Warszawska kamienica czynszowa pijarów projektu Stanisława Zawadzkiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 35, Nr 2, s. 251–288
Muthesius Stefan 1982, The English Terraced House, Yale University Press, New Haven–London
Niethammer Lutz (red.) 1979, Wohnen im Wandel. Beiträge zur Geschichte des Alltags in der bürgerlichen Gesellschaft, Peter Hammer Verlag, Wuppertal
Ostrowska-Kębłowska Zofia 1982, Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780-1880, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań
Perrot Michelle (red.) 2006, Historia życia prywatnego, T. 4, Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków
Podhorska-Okołów Stefania 1955, Warszawa mego dzieciństwa. Obrazki, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa
Popławska Irena 1992, Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Prus Bolesław 1954, Kroniki, T. 3, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Putkowska Jolanta 1983, Mieszczańska zabudowa miasta Starej Warszawy w XVII w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 38, z. 3, s. 195–204
Putkowska Jolanta 1983, Mieszczańska zabudowa miasta Starej Warszawy w XVII w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 38, z. 4, s. 263–337
Roguska Jadwiga 1980, Wpływ przepisów na kształtowanie zabudowy Warszawy w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 25, z. 3‒4, s. 275-298
Rzepecki Jan 1975, Moja Warszawa lat 19... Fragment wspomnień, „Rocznik Warszawski”, T. 13, 321‒334
Słonimski Antoni, 1954, Wspomnienia, [w:] Warszawa naszej młodości, Warszawa
Sutorowska Zofia b.d., W oczach dziecka (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 376, Warszawa)
Szwankowska Hanna 1972, Drewniana zabudowa mieszkaniowa Warszawy Oświecenia, [w:] Warszawa XVIII w., T. 1, ,,Studia Warszawskie’’, T. 16, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 191–228
Świdrowski Józef 1980, Moja droga w świat. Wspomnienia 1906–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Tomaszewicz Agnieszka 2003, Wrocławski dom czynszowy 1808–1918, Via Nova, Wrocław
Twardo Stanisław b.d., Ogniwa jednego życia, cz. 1 (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 824)
Waldorff Jerzy 2010, Dolina szarej rzeki, VEDA Agencja Wydawnicza, Warszawa
Waydel-Dmochowska Jadwiga 1958, Dawna Warszawa. Wspomnienia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Widawski Jarosław 1985, Średniowieczny dom miejski w Warszawie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 30, z. 2, s. 135–149
Zieliński Jarosław 1995, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: śródmieście historyczne, T. 1, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa
Żaryn Stanisław 1963, Kamienica warszawska w XV i XVI wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, Nr 8, z. 2, s. 103–125
Anonim 1937, Z mego podwórza. Starego hreczkosieja o starej Warszawie gawędy i wspomnienia, z przedwojennego rękopisu wydał Tomasz P.C.H., nakładem autora, Warszawa
Arct Stanisław 1962, Okruchy wspomnień, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Baliński Ignacy 1987, Wspomnienia o Warszawie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Bugajski Julian b.d., Warszawa moich wspomnień (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 24, Warszawa)
Cegielski Jerzy 1968, Stosunki mieszkaniowe w Warszawie w latach 1864–1964, Arkady, Warszawa
Czarnowski Stanisław Jan 1922, Pamiętniki. Wspomnienia z trzech stuleci XVIII, XIX i XX w., z. 8, Księgarnia kolportacyjna w Warszawie (1874–1879), Warszawa
Davidoff Leonore, Hall Catherine 2002, Family Fortunes: Men and Women of the English Middle Class, 1780–1850, Routledge, London
Dąbrowska Maria 1954, Warszawa mojej młodości, [w:] Warszawa naszej młodości, Iskry, Warszawa
Debarre-Blanchard Anne, Eleb-Vidal Monique 1984, Architecture domestique et mentalité. Les traités et les pratiques, XVIe-XIXe siècle, École d’architecture Paris–Villemin, Paris
Debarre-Blanchard Anne, Eleb-Vidal Monique 1995, L’invention de l’habitation moderne. Paris 1880–1914, Éditions Hazan et Archives d’architecture modern [Paris]
Dobraczyński Jan 1970, Tylko w jednym życiu, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa
Dygasiński Adolf 1959, Głód i miłość, Czytelnik, Warszawa, s. 262–266
Eggert Klaus 1976, Der Wohnbau der Wiener Ringstrasse im Historismus 1855–1896, Franz Steiner Verlag GmbH, Wiesbaden
Elwertowski Kazimierz 1962, Szkoła i życie. Ze wspomnień nauczyciela, Iskry, Warszawa
Gajewski Marian 1973, Zabudowa miasta i urządzenia komunalne, [w:] Irena Pietrzak-Pawłowska (red.), Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 roku, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 104–106
Galewski Józef, Grzeniewski Ludwik B. 1961, Warszawa zapamiętana: ostatnie lata XIX stulecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Garwacki Jan 1983, Na Czerniakowie i Powiślu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa
Geist Johann Friedrich, Kürvers Klaus 1984, Das Berliner Mietshaus 1862–1945, Prestel-Verlag, München
Gieysztor Stanisław 2010, Moja Warszawa, Muzeum Historyczne m. Warszawy, Warszawa
Gyáni Gábor 2002, Parlor and Kitchen. Housing and Domestic Culture in Budapest, 1870–1940, Central European University Press, Budapest
Hanák Péter (red.) 1994, Bürgerliche Wohnkultur des fin de siècle in Ungarn, Böhlau Verlag, Wien–Köln–Weimar
Hanák Péter 1998, The Garden and the Workshop, Essays on the Cultural History of Vienna and Budapest, Princeton University Press, Princeton, New Jersey
Herbst Stanisław 1949, Ulica Marszałkowska, Książka i Wiedza, Warszawa
Hertz Benedykt 1966, Na taśmie siedemdziesięciolecia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Hoesick Ferdynand 1959, Powieść mojego życia. Dom rodzicielski. Pamiętniki, T. 1, Ossolineum, Wrocław–Kraków
Hoffmann-Axthelm Dieter 2010, Das Berliner Stadthaus. Geschichte und Typologie 1200 bis 2010, DOM Publishers, Berlin
Jałowiecki Bohdan, Szczepański Marek S. 2002, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa
Jastrzębski Wincenty 1966, Wspomnienia 1885–1919, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
Kopczyński Bronisław 1959, Przy lampie naftowej. Wspomnienia, Czytelnik, Warszawa
Kopeć Jadwiga 1981, Dziecko dawnej Warszawy, Nasza Księgarnia, Warszawa
Kuncewiczowa Maria 1989, Fantomy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin
Kosimowie I. i J. (oprac.) 1970, Fritza Wernicka opis Warszawy z 1876 r., [w:] Warszawa XIX wieku 1795-1916, z. 1, „Studia Warszawskie”, T. 6, s. 297-338
Kwiatkowski Marek 1973, Kamienice Warszawy drugiej połowy XVIII w., [w:] Warszawa XVIII w., T. 2, ,,Studia Warszawskie’’, T. 16, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 161–217
Kwiatkowski Marek 1989, Architektura mieszkaniowa Warszawy. Od potopu szwedzkiego do powstania listopadowego, Warszawa
Loyer François 1987, Paris XIX siècle. L’immeuble et la rue, Éditions Hazan, Paris
Maliszewski Aleksander 1964, U brzegu mojej Wisły, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Mączyński Ryszard 1987, Warszawska kamienica czynszowa pijarów projektu Stanisława Zawadzkiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. 35, Nr 2, s. 251–288
Muthesius Stefan 1982, The English Terraced House, Yale University Press, New Haven–London
Niethammer Lutz (red.) 1979, Wohnen im Wandel. Beiträge zur Geschichte des Alltags in der bürgerlichen Gesellschaft, Peter Hammer Verlag, Wuppertal
Ostrowska-Kębłowska Zofia 1982, Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780-1880, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań
Perrot Michelle (red.) 2006, Historia życia prywatnego, T. 4, Od rewolucji francuskiej do I wojny światowej, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków
Podhorska-Okołów Stefania 1955, Warszawa mego dzieciństwa. Obrazki, Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, Warszawa
Popławska Irena 1992, Architektura mieszkaniowa Łodzi w XIX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
Prus Bolesław 1954, Kroniki, T. 3, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Putkowska Jolanta 1983, Mieszczańska zabudowa miasta Starej Warszawy w XVII w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 38, z. 3, s. 195–204
Putkowska Jolanta 1983, Mieszczańska zabudowa miasta Starej Warszawy w XVII w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 38, z. 4, s. 263–337
Roguska Jadwiga 1980, Wpływ przepisów na kształtowanie zabudowy Warszawy w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 25, z. 3‒4, s. 275-298
Rzepecki Jan 1975, Moja Warszawa lat 19... Fragment wspomnień, „Rocznik Warszawski”, T. 13, 321‒334
Słonimski Antoni, 1954, Wspomnienia, [w:] Warszawa naszej młodości, Warszawa
Sutorowska Zofia b.d., W oczach dziecka (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 376, Warszawa)
Szwankowska Hanna 1972, Drewniana zabudowa mieszkaniowa Warszawy Oświecenia, [w:] Warszawa XVIII w., T. 1, ,,Studia Warszawskie’’, T. 16, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 191–228
Świdrowski Józef 1980, Moja droga w świat. Wspomnienia 1906–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Tomaszewicz Agnieszka 2003, Wrocławski dom czynszowy 1808–1918, Via Nova, Wrocław
Twardo Stanisław b.d., Ogniwa jednego życia, cz. 1 (maszynopis w Archiwum miasta st. Warszawy, Zbiór rękopisów, sygn. 824)
Waldorff Jerzy 2010, Dolina szarej rzeki, VEDA Agencja Wydawnicza, Warszawa
Waydel-Dmochowska Jadwiga 1958, Dawna Warszawa. Wspomnienia, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa
Widawski Jarosław 1985, Średniowieczny dom miejski w Warszawie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, T. 30, z. 2, s. 135–149
Zieliński Jarosław 1995, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy: śródmieście historyczne, T. 1, Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, Warszawa
Żaryn Stanisław 1963, Kamienica warszawska w XV i XVI wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, Nr 8, z. 2, s. 103–125
Pobrania
Opublikowane
01.01.2013
Jak cytować
Łupienko, A. (2013). Mikroświat kamienicy czynszowej doby zaborów. Funkcjonowanie i życie w warszawskich kamienicach w źródłach z lat 1864–1914. Journal of Urban Ethnology, 11, 117–134. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/jue/article/view/656
Numer
Dział
Artykuły
