Znaleziska nowożytnych naczyń kamionkowych z badań wykopaliskowych z terenu Polski

Autor

  • Andrzej Kowalczyk Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy, Dziekanowice 32, 62-261 Lednogóra

Słowa kluczowe:

kamionka, kamionka nowożytna, ceramika nowożytna

Abstrakt

W trakcie prac archeologicznych na obiektach późnośredniowiecznych i młodszych wśród ułamków naczyń ceramicznych znajduje się także fragmenty kamionek. Stanowią one już od ponad czterdziestu lat przedmiot zainteresowania stale zwiększającego się grona polskich archeologów badających czasy historyczne. Z terenu dzisiejszej Polski nowożytną ceramikę kamionkową opublikowano dotychczas z 51 miejscowości (ryc. 1). Analizując mapę dyspersji kamionki, można stwierdzić, że jest ona znajdowana przede wszystkim w zachodniej Polsce i w miastach nadbałtyckich. W zdecydowanej większości odkryto ją w obrębie miast (ponad 49%) (ryc. 3), często znajdowana była w klasztorach (ponad 14%) i na zamkach (12,28%). Najwięcej naczyń kamionkowych, wyłączając ośrodki produkcyjne (m.in. w Bolesławcu, Trzebielu), odkryto w miastach nadmorskich. Natomiast do miejscowości położonych w głębi lądu, znacznie oddalonych od ośrodków garncarskich i strefy nadmorskiej, nowożytne wyroby kamionkowe docierały w ograniczonych ilościach. Dlatego też o zorganizowanym handlu nowożytną kamionką, przynajmniej do połowy XVIII w., można mówić wyłącznie w największych miastach na Pomorzu (Gdańsk, Elbląg, Szczecin, Kołobrzeg) i w najbliższej okolicy ośrodków garncarskich na Łużycach  oraz Dolnym Śląsku. Występowanie kamionki wzdłuż zachodniej granicy Polski związane jest z jej dystrybucją głównie z pracowni saksońskich, łużyckich i dolnośląskich Bobrem, Nysą Łużycką, dalej zaś Odrą na północ. Na obszarze dzisiejszej Polski odkrywane są nowożytne naczynia kamionkowe produkowane w kilkunastu najważniejszych europejskich ośrodkach zlokalizowanych w Nadrenii, Westerwaldzie, Hesji, południowej Dolnej Saksonii, Saksonii, na Łużycach, Dolnym Śląsku i w środkowo-zachodniej Anglii (ryc. 1). W północno-centralnej Polsce w czasach nowożytnych najczęściej użytkowano kamionkę westerwaldzką. W miastach nad Zatoką Gdańską ceramice westerwaldzkiej towarzyszą naczynia produkowane w Nadrenii, w niewielkiej liczbie wykonane na Dolnym Śląsku i w środkowo-zachodniej Anglii oraz w pojedynczych egzemplarzach kamionka dolnosaksońska i łużycka. Natomiast w północno-zachodniej Polsce z kamionką łużycką i dolnośląską współwystępuje westerwaldzka. W środkowo-zachodniej Polsce wraz z kamionką łużycką i dolnośląską znajdowane są naczynia z Westerwaldu i środkowo-zachodniej Anglii, oraz pojedyncze z zachodniej Saksonii, Nadrenii i Hesji. W południowo-zachodniej Polsce, z racji bliskości ośrodków garncarskich w Bolesławcu, Trzebielu i Mużakowie, dominują znaleziska fragmentów naczyń kamionkowych produkowanych w tych miejscowościach. We wschodniej części kraju kamionkę nowożytną znaleziono w niewielkich ilościach, w niewielu miejscowościach. Przedstawione ustalenia oparto głównie na materiałach publikowanych. W związku z tym, w miarę prezentacji nowych lub dotychczas nieopublikowanych zbiorów ceramiki zawierających ułamki nowożytnych naczyń kamionkowych, wnioski co do zasięgu i skali występowania wyrobów z poszczególnych ośrodków garncarskich na terenie dzisiejszej Polski mogą ulec korekcie. Niemniej już uzyskane dane pozwalają wskazać obszary, na których wśród różnych kategorii zabytków archeologicznych można się spodziewać także tego gatunku ceramiki.

Pobrania

Download data is not yet available.

Bibliografia

Augustyniak J. 1992. Zamek w Inowłodzu. Łódź: Biblioteka Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.

Bednarz T. i Dąbal J. 2013. Sprzęty kuchenne i naczynia stołowe z wraka W-27. W: H. Paner, M. Fudziński (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 549-564.

Bober-Tubaj A. i Olejniczak A. 2012. Początki bolesławieckiego garncarstwa na podstawie archiwaliów, kronik i opracowań badawczych. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 13-28.

Burdziej M. 2013. Odkrycia i badania archeologiczne. Stargardia VII, 335-419.

Cnotliwy E. 1987. Importy ceramiczne z XVI-XVIII wieku w Szczecinie. Materiały Zachodniopomorskie XXXIII, 211-248.

Cnotliwy E. 2014. Archeologia zamku książąt pomorskich w Szczecinie. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie.

Dąbal J. 2012. Naczynia kamionkowe na stołach w XVI i XVII wieku. Wybór źródeł pozyskanych w efekcie badań archeologicznych. W: B. Możejko i E. Barylewska-Szymańska (red.), Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 146-163.

Dąbal J. 2013. Brytyjskie wyroby ceramiczne na gdańskim rynku produktów w XVIII i XIX wieku. Archaeologia Historica Polona 21, 319-350

Dąbal J. 2013. Hel, stanowisko 11. Stan i perspektywy badań miasta portowego. W: L. Czerniak (red.), Gdańskie Studia Archeologiczne 3. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 258-282.

Drużyłowski E. 2009. Woda mineralna z Karlsbadu, Eger, Ems i Selters w XIX wieku w Oleśnicy. Świadectwo archeologiczne. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 51, 345-350.Garas M. i Trzciński Ł. 2010. Badania archeologiczne na dziedzińcu Kolegium Jezuickiego w Chojnicach. Zeszyty Chojnickie 25, 11-44.

Glinkowska B., Karpiński M., Orawiec T. i Szwed T. 2012. Analiza formalna ceramiki ze stanowiska przy ul. Piaskowej w Bolesławcu. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 31-203.

Grenda K., Paternoga M. i Wojtucki D. 2004. Średniowieczna szubienica w Lubaniu w świetle badań archeologicznych w 2003 roku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 46, 181-199.

Gwoździk A. 1999. Kamionka znad dolnej Warty na tle środkowoeuropejskim. Poznań: maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Heinze H., Klein H. and Krabath S. 2012. Bad Muskau – ein bedeutendes Töpferzentrum in der nördlichen Oberlausitz. In: C. Franke (ed.), Ausgrabungen in Sachsen 3. Dresden: Landesamtes für Archäologie, 216-219.

Kilarska E. 1991. Kamionka. Katalog zbioru Muzeum Narodowego w Gdańsku. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza.

Klein H. 2010. Von der Töpferei zum keramischen Großbetrieb: Die Entwicklung des Muskauer Töpferhandwerks von den Anfägen bis zum 21.Jh. In: R. Mennicken (ed.), Keramische Begegnungen: Sachsen-Schlesien-Böhmen. Raeren: Töpfereimuseum Raeren, 79-97.

Kościński B. 2003. Badania w obrębie średniowiecznego portu gdańskiego (stan 103 – Zielona Brama w Gdańsku). W: H. Paner i M. Fudziński (red.), XIII Sesja Pomorzoznawcza, Od średniowiecza do czasów nowożytnych 2. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 357-384.

Kowalczyk A. 2008. Ceramika kamionkowa z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. W: H. Kóčka-Krenz (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu 6. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 225-286.

Kowalczyk A. 2010. Kamionkowa snella z Poznania. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 11, 165-170.

Kowalczyk A. 2012. Późnośredniowieczna i nowożytna ceramika kamionkowa z Poznania. Archaeologia Historica Polona 20, 191-217.

Kowalczyk A. 2012. Jakie wody mineralne w XVIII i XIX w. pijali mieszkańcy Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. Ecclesia. Studia z dziejów Wielkopolski 7, 141-154.

Kowalczyk 2012. Poznańskie dzbanki miodowe z Rochlitz. Folia Praehistorica Posnaniensia XVII, 185-193.

Kowalczyk A. 2014. Naczynia kamionkowe z Poznania w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Kowalczyk A. 2016. Ceramika kamionkowa w Polsce. Badania archeologiczne w ostatnim dwudziestoleciu. W: G. Nawrolska i H. Paner i J. Piekalski i E. Trawicka (red.), Archeologia Miast Pomorza w kontekście ziem polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 131-146.

Kowalczyk A. and Kałagate S. 2010. Fragmente von Steinzeuggefäße aus Triebel im Landkreis Sorau in der Woiwotschaft Lebus. In: R. Mennicken (ed.), Keramische Begegnungen: Sachsen-Schlesien-Böhmen. Raeren: Töpfereimuseum Raeren, 119-126.

Kowecka E. 1998. Sprzedać! Kupić! Sklepy warszawskie z artykułami domowymi 1830-1870. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.

Krabath S. 2012. Europejskie ośrodki produkcji kamionki we wczesnych czasach nowożytnych. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 263-328.

Kwiatkowski K. i Majewski M. 2012. Wyroby ceramiczne okresu nowożytnego. W: K. Kwiatkowski (red.), Archeologia Stargardu 1. Stargard: Muzeum w Stargardzie, 113-145.

Mackiewicz M. 2010. Hanzeatycki Wrocław w świetle wybranych aspektów kultury materialnej. W: P. Kucypera i S. Wadyl (red.), Kultura materialna średniowiecza w Polsce, Życie codzienne przez pryzmat rzeczy. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 215-245.

Mackiewicz M. 2012. Nowożytna ceramika artystyczna z badań archeologicznych przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. W: A. Pankiewicz (red.), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621-1670), Wratislavia Antiqua 17, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Instytut Archeologii,129-160.

Myszka M. and Tunia K. 2012. Aus dem 16. und 17. Jh. Stammende Steinzeuggefässe aus Nowy Korczyn, Kresi Busko-Zdrój, Sprawozdania Archeologiczne 64, 397-409.Nawrolski T. 1987. Późnośredniowieczne dzbany kamionkowe z terenu Polski z wyobrażeniami twarzy. Kw.HKM XXXV (4), 673-683.

Nawrolski T. 1992. Probleme Archäologischer Untersuchungen der altstadt in Elbing. W: A. Czacharowski, T. Nawrolski (red.), Archaeologia Elbingensis 1. Gdańsk: Pracownie Konserwacji Zabytków, 45-54.

Nawrolski T. 1997. Przyczynek do znajomości nowożytnych naczyń kamionkowych (na podstawie wybranego zbioru z Elbląga). W: G. Nawrolski, J. Tandecki (red.), Archaeologia Elbingensis 2. Elbląg, Gdańsk: Pracownie Konserwacji Zabytków, 171-188.

Niemiec D., Nocuń P., Nowak K., Sztyber A. i Wojenka M. 2012. Stratygrafia nawarstwień kulturowych w zachodniej części ogrodu profesorskiego UJ w Krakowie. W: M. Wardas-Lasoń (red.), Nawarstwienia historyczne miast. Kraków: Wydawnictwo AGH, 207-224.

Oettel G. 2007. Muskauer Steinzeug. Görlitzer Magazin 20, 69-78.

Oettel G. 2012. Zur Interpretation von Keramikfunden aus Zittau und Bad Muskau. In: R. Smolnik (ed.), Keramik in Mitteldeutschland. Stand der Forschung und Perspektiven. 41. Internationales Hafnereisymposium des Arbeitskreises für Keramikforschung in Dresden, Deutschland, vom 21. September bis 27. September 2008, Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie 57. Dresden: Landesamtes für Archäologie, 235-243.

Oniszczuk A. 2013. Życie odbite w naczyniu. Konsumpcja luksusowa i codzienna w Gdańsku w XVII-XIX wieku na podstawie naczyń ceramicznych z terenu centrum dominikańskiego i kwartału Długi Targ – Powroźnicza 1. Warszawa (książka zamieszczona na stronie internetowej: https://www.academia.edu/5144783/%C5% BBycie_odbite_w_naczyniu._Konsumpcja_luksusowa_i_codzienna_w_Gda%C5%84sku_w_XVII_XIX_wieku_na_podstawie_naczy%C5%84_ceramicznych_z_terenu_Centrum_Dominika%C5%84skiego_i_kwarta%C5%82u_D%C5%82ugi_Targ_Powro%C5%BAnicza_Tom_I dostęp 26.11.2016 r.).

Oniszczuk-Rakowska A. 2007. Ceramika naczyniowa w Gdańsku w XVII–XVIII wieku. Materiały z wykopalisk na terenie przyszłego centrum dominikańskiego i hotelu „Rezydent” a inwentarze pośmiertne. W: G. Nawrolska (red.), XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada ¬– 02 grudnia 2005. Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 401-416.

Ostasz A., Owczarek P. i Wąs M. 2011. Sprawozdanie z badań ratowniczych na stanowisku wielokulturowym w Rębielczu, stanowisko 16, AZP 16-44/104, gm. Pszczółki, woj. pomorskie. W: S. Kadrow (red.), Raporty 2005-2006. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 11-32.

Poklewska-Koziełł M. 2013. Ceramika naczyniowa. W: P. Pawlak (red.), Średniowieczny system obronny miasta Poznania. Odcinek północno-zachodni. Wyniki badań archeologicznych. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, 97-161.

Polak Z., Rębkowski M. i Wywrot-Wyszkowska B. 2010. Ceramika, wyroby skórzane oraz przedmioty wykonane z innych surowców. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 5, Kołobrzeg: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 109-126.

Reineking von Bock B – G. 1986. Steinzeug. Köln: Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln.Scheidemantel D. 2004. Auf den Spuren der Töpferwerkstätten Waldenburger Steinzeug vom Spätmittelalter bis zur frühen Neuzeit. In: U. Budig and R. Zenker (eds.), Zwischen Residenz und Töpferscheibe, 750 Jahre Waldenburg. Chemnitz: Stadt Waldenburg, 28-45.

Scheidemantel D. and Schifer T. 2005. Waldenburger Steinzeug. Archäologie und Naturwissenschaften. Dresden: Landesamt für Archäologie.

Starski M. 2009. Badania archeologiczne na rynku miejskim w Pucku. W: A. Janowski, K. Kowalski i S. Słowiński (red.), Acta Archaeologica Pomoranica III, XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r. cz. 2. Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Szczecin: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich oddział w Szczecinie i Muzeum Narodowe w Szczecnie i Muzeum w Stargardzie, 319-332.

Starski M. 2013. Nowożytne naczynia z badań północnej pierzei placu Teatralnego w Warszawie. W: W. Pela (red.), Archeologia dawnej Warszawy 3. Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy, 134-185.

Szaj J. 2016. Dwa kamionkowe dzbany ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum Śląska Opolskiego. Opolski Rocznik Muzealny XXII, 35-44.

Szymański M. 2009. Ceramika kamionkowa z byłego opactwa cysterskiego w Bierzwniku. Poznań: maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Wojciechowska I. (2014) 2015. Aqua fons vitae... – o nowożytnych pojemnikach do wody mineralnej ze zbiorów Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie. Stargardia IX, 171-200.

Załęska W. (red.), 2002. Ceramika XVIII–XX wieku z kolekcji Wedgwood Museum Trust w Barlaston, Potteries Museum & Art Gallery w Stoke-on-Trent, Nottingham Castle Museum & City Gallery oraz ze zbiorów polskich, Katalog. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie.

Pobrania

Opublikowane

2017-01-01

Jak cytować

Kowalczyk, A. (2017). Znaleziska nowożytnych naczyń kamionkowych z badań wykopaliskowych z terenu Polski. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 65(3), 319–330. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/968

Numer

Dział

Studia i materiały