Znaleziska nowożytnych naczyń kamionkowych z badań wykopaliskowych z terenu Polski

Andrzej Kowalczyk

Opublikowane: 2017-01-01

Tom 65 Nr 3 (2017)

Znaleziska nowożytnych naczyń kamionkowych z badań wykopaliskowych z terenu Polski

Andrzej Kowalczyk

Abstrakt

W trakcie prac archeologicznych na obiektach późnośredniowiecznych i młodszych wśród ułamków naczyń ceramicznych znajduje się także fragmenty kamionek. Stanowią one już od ponad czterdziestu lat przedmiot zainteresowania stale zwiększającego się grona polskich archeologów badających czasy historyczne. Z terenu dzisiejszej Polski nowożytną ceramikę kamionkową opublikowano dotychczas z 51 miejscowości (ryc. 1). Analizując mapę dyspersji kamionki, można stwierdzić, że jest ona znajdowana przede wszystkim w zachodniej Polsce i w miastach nadbałtyckich. W zdecydowanej większości odkryto ją w obrębie miast (ponad 49%) (ryc. 3), często znajdowana była w klasztorach (ponad 14%) i na zamkach (12,28%). Najwięcej naczyń kamionkowych, wyłączając ośrodki produkcyjne (m.in. w Bolesławcu, Trzebielu), odkryto w miastach nadmorskich. Natomiast do miejscowości położonych w głębi lądu, znacznie oddalonych od ośrodków garncarskich i strefy nadmorskiej, nowożytne wyroby kamionkowe docierały w ograniczonych ilościach. Dlatego też o zorganizowanym handlu nowożytną kamionką, przynajmniej do połowy XVIII w., można mówić wyłącznie w największych miastach na Pomorzu (Gdańsk, Elbląg, Szczecin, Kołobrzeg) i w najbliższej okolicy ośrodków garncarskich na Łużycach oraz Dolnym Śląsku. Występowanie kamionki wzdłuż zachodniej granicy Polski związane jest z jej dystrybucją głównie z pracowni saksońskich, łużyckich i dolnośląskich Bobrem, Nysą Łużycką, dalej zaś Odrą na północ. Na obszarze dzisiejszej Polski odkrywane są nowożytne naczynia kamionkowe produkowane w kilkunastu najważniejszych europejskich ośrodkach zlokalizowanych w Nadrenii, Westerwaldzie, Hesji, południowej Dolnej Saksonii, Saksonii, na Łużycach, Dolnym Śląsku i w środkowo-zachodniej Anglii (ryc. 1). W północno-centralnej Polsce w czasach nowożytnych najczęściej użytkowano kamionkę westerwaldzką. W miastach nad Zatoką Gdańską ceramice westerwaldzkiej towarzyszą naczynia produkowane w Nadrenii, w niewielkiej liczbie wykonane na Dolnym Śląsku i w środkowo-zachodniej Anglii oraz w pojedynczych egzemplarzach kamionka dolnosaksońska i łużycka. Natomiast w północno-zachodniej Polsce z kamionką łużycką i dolnośląską współwystępuje westerwaldzka. W środkowo-zachodniej Polsce wraz z kamionką łużycką i dolnośląską znajdowane są naczynia z Westerwaldu i środkowo-zachodniej Anglii, oraz pojedyncze z zachodniej Saksonii, Nadrenii i Hesji. W południowo-zachodniej Polsce, z racji bliskości ośrodków garncarskich w Bolesławcu, Trzebielu i Mużakowie, dominują znaleziska fragmentów naczyń kamionkowych produkowanych w tych miejscowościach. We wschodniej części kraju kamionkę nowożytną znaleziono w niewielkich ilościach, w niewielu miejscowościach. Przedstawione ustalenia oparto głównie na materiałach publikowanych. W związku z tym, w miarę prezentacji nowych lub dotychczas nieopublikowanych zbiorów ceramiki zawierających ułamki nowożytnych naczyń kamionkowych, wnioski co do zasięgu i skali występowania wyrobów z poszczególnych ośrodków garncarskich na terenie dzisiejszej Polski mogą ulec korekcie. Niemniej już uzyskane dane pozwalają wskazać obszary, na których wśród różnych kategorii zabytków archeologicznych można się spodziewać także tego gatunku ceramiki.

Słowa kluczowe:

kamionka, kamionka nowożytna, ceramika nowożytna

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Kowalczyk, A. (2017). Znaleziska nowożytnych naczyń kamionkowych z badań wykopaliskowych z terenu Polski. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 65(3), 319–330. Pobrano z https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/968

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Augustyniak J. 1992. Zamek w Inowłodzu. Łódź: Biblioteka Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi.
Google Scholar

Bednarz T. i Dąbal J. 2013. Sprzęty kuchenne i naczynia stołowe z wraka W-27. W: H. Paner, M. Fudziński (red.), XVII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2, od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 549-564.
Google Scholar

Bober-Tubaj A. i Olejniczak A. 2012. Początki bolesławieckiego garncarstwa na podstawie archiwaliów, kronik i opracowań badawczych. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 13-28.
Google Scholar

Burdziej M. 2013. Odkrycia i badania archeologiczne. Stargardia VII, 335-419.
Google Scholar

Cnotliwy E. 1987. Importy ceramiczne z XVI-XVIII wieku w Szczecinie. Materiały Zachodniopomorskie XXXIII, 211-248.
Google Scholar

Cnotliwy E. 2014. Archeologia zamku książąt pomorskich w Szczecinie. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie.
Google Scholar

Dąbal J. 2012. Naczynia kamionkowe na stołach w XVI i XVII wieku. Wybór źródeł pozyskanych w efekcie badań archeologicznych. W: B. Możejko i E. Barylewska-Szymańska (red.), Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 146-163.
Google Scholar

Dąbal J. 2013. Brytyjskie wyroby ceramiczne na gdańskim rynku produktów w XVIII i XIX wieku. Archaeologia Historica Polona 21, 319-350
Google Scholar

Dąbal J. 2013. Hel, stanowisko 11. Stan i perspektywy badań miasta portowego. W: L. Czerniak (red.), Gdańskie Studia Archeologiczne 3. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 258-282.
Google Scholar

Drużyłowski E. 2009. Woda mineralna z Karlsbadu, Eger, Ems i Selters w XIX wieku w Oleśnicy. Świadectwo archeologiczne. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 51, 345-350.Garas M. i Trzciński Ł. 2010. Badania archeologiczne na dziedzińcu Kolegium Jezuickiego w Chojnicach. Zeszyty Chojnickie 25, 11-44.
Google Scholar

Glinkowska B., Karpiński M., Orawiec T. i Szwed T. 2012. Analiza formalna ceramiki ze stanowiska przy ul. Piaskowej w Bolesławcu. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 31-203.
Google Scholar

Grenda K., Paternoga M. i Wojtucki D. 2004. Średniowieczna szubienica w Lubaniu w świetle badań archeologicznych w 2003 roku. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 46, 181-199.
Google Scholar

Gwoździk A. 1999. Kamionka znad dolnej Warty na tle środkowoeuropejskim. Poznań: maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar

Heinze H., Klein H. and Krabath S. 2012. Bad Muskau – ein bedeutendes Töpferzentrum in der nördlichen Oberlausitz. In: C. Franke (ed.), Ausgrabungen in Sachsen 3. Dresden: Landesamtes für Archäologie, 216-219.
Google Scholar

Kilarska E. 1991. Kamionka. Katalog zbioru Muzeum Narodowego w Gdańsku. Gdańsk: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Google Scholar

Klein H. 2010. Von der Töpferei zum keramischen Großbetrieb: Die Entwicklung des Muskauer Töpferhandwerks von den Anfägen bis zum 21.Jh. In: R. Mennicken (ed.), Keramische Begegnungen: Sachsen-Schlesien-Böhmen. Raeren: Töpfereimuseum Raeren, 79-97.
Google Scholar

Kościński B. 2003. Badania w obrębie średniowiecznego portu gdańskiego (stan 103 – Zielona Brama w Gdańsku). W: H. Paner i M. Fudziński (red.), XIII Sesja Pomorzoznawcza, Od średniowiecza do czasów nowożytnych 2. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 357-384.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2008. Ceramika kamionkowa z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. W: H. Kóčka-Krenz (red.), Poznań we wczesnym średniowieczu 6. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 225-286.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2010. Kamionkowa snella z Poznania. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 11, 165-170.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2012. Późnośredniowieczna i nowożytna ceramika kamionkowa z Poznania. Archaeologia Historica Polona 20, 191-217.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2012. Jakie wody mineralne w XVIII i XIX w. pijali mieszkańcy Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. Ecclesia. Studia z dziejów Wielkopolski 7, 141-154.
Google Scholar

Kowalczyk 2012. Poznańskie dzbanki miodowe z Rochlitz. Folia Praehistorica Posnaniensia XVII, 185-193.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2014. Naczynia kamionkowe z Poznania w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Google Scholar

Kowalczyk A. 2016. Ceramika kamionkowa w Polsce. Badania archeologiczne w ostatnim dwudziestoleciu. W: G. Nawrolska i H. Paner i J. Piekalski i E. Trawicka (red.), Archeologia Miast Pomorza w kontekście ziem polskich. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 131-146.
Google Scholar

Kowalczyk A. and Kałagate S. 2010. Fragmente von Steinzeuggefäße aus Triebel im Landkreis Sorau in der Woiwotschaft Lebus. In: R. Mennicken (ed.), Keramische Begegnungen: Sachsen-Schlesien-Böhmen. Raeren: Töpfereimuseum Raeren, 119-126.
Google Scholar

Kowecka E. 1998. Sprzedać! Kupić! Sklepy warszawskie z artykułami domowymi 1830-1870. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
Google Scholar

Krabath S. 2012. Europejskie ośrodki produkcji kamionki we wczesnych czasach nowożytnych. W: A. Bober-Tubaj, A. Bojanowska, B. Glinkowska, D. Herrrmann, M. Karpiński, S. Krabath, M. Kugler, J. Kutscher, J. Moniatowicz, A. Olejniczaj, T. Orawiec, A. Puk i R. Szwed (red.), U źródeł bolesławieckiej ceramiki. Bolesławiec jako jeden z ośrodków garncarstwa środkowoeuropejskiego od XV do XVII w.. Jelenia Góra: Moniatowicz Foto Studio, 263-328.
Google Scholar

Kwiatkowski K. i Majewski M. 2012. Wyroby ceramiczne okresu nowożytnego. W: K. Kwiatkowski (red.), Archeologia Stargardu 1. Stargard: Muzeum w Stargardzie, 113-145.
Google Scholar

Mackiewicz M. 2010. Hanzeatycki Wrocław w świetle wybranych aspektów kultury materialnej. W: P. Kucypera i S. Wadyl (red.), Kultura materialna średniowiecza w Polsce, Życie codzienne przez pryzmat rzeczy. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 215-245.
Google Scholar

Mackiewicz M. 2012. Nowożytna ceramika artystyczna z badań archeologicznych przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. W: A. Pankiewicz (red.), Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621-1670), Wratislavia Antiqua 17, Wrocław: Uniwersytet Wrocławski. Instytut Archeologii,129-160.
Google Scholar

Myszka M. and Tunia K. 2012. Aus dem 16. und 17. Jh. Stammende Steinzeuggefässe aus Nowy Korczyn, Kresi Busko-Zdrój, Sprawozdania Archeologiczne 64, 397-409.Nawrolski T. 1987. Późnośredniowieczne dzbany kamionkowe z terenu Polski z wyobrażeniami twarzy. Kw.HKM XXXV (4), 673-683.
Google Scholar

Nawrolski T. 1992. Probleme Archäologischer Untersuchungen der altstadt in Elbing. W: A. Czacharowski, T. Nawrolski (red.), Archaeologia Elbingensis 1. Gdańsk: Pracownie Konserwacji Zabytków, 45-54.
Google Scholar

Nawrolski T. 1997. Przyczynek do znajomości nowożytnych naczyń kamionkowych (na podstawie wybranego zbioru z Elbląga). W: G. Nawrolski, J. Tandecki (red.), Archaeologia Elbingensis 2. Elbląg, Gdańsk: Pracownie Konserwacji Zabytków, 171-188.
Google Scholar

Niemiec D., Nocuń P., Nowak K., Sztyber A. i Wojenka M. 2012. Stratygrafia nawarstwień kulturowych w zachodniej części ogrodu profesorskiego UJ w Krakowie. W: M. Wardas-Lasoń (red.), Nawarstwienia historyczne miast. Kraków: Wydawnictwo AGH, 207-224.
Google Scholar

Oettel G. 2007. Muskauer Steinzeug. Görlitzer Magazin 20, 69-78.
Google Scholar

Oettel G. 2012. Zur Interpretation von Keramikfunden aus Zittau und Bad Muskau. In: R. Smolnik (ed.), Keramik in Mitteldeutschland. Stand der Forschung und Perspektiven. 41. Internationales Hafnereisymposium des Arbeitskreises für Keramikforschung in Dresden, Deutschland, vom 21. September bis 27. September 2008, Veröffentlichungen des Landesamtes für Archäologie 57. Dresden: Landesamtes für Archäologie, 235-243.
Google Scholar

Oniszczuk A. 2013. Życie odbite w naczyniu. Konsumpcja luksusowa i codzienna w Gdańsku w XVII-XIX wieku na podstawie naczyń ceramicznych z terenu centrum dominikańskiego i kwartału Długi Targ – Powroźnicza 1. Warszawa (książka zamieszczona na stronie internetowej: https://www.academia.edu/5144783/%C5% BBycie_odbite_w_naczyniu._Konsumpcja_luksusowa_i_codzienna_w_Gda%C5%84sku_w_XVII_XIX_wieku_na_podstawie_naczy%C5%84_ceramicznych_z_terenu_Centrum_Dominika%C5%84skiego_i_kwarta%C5%82u_D%C5%82ugi_Targ_Powro%C5%BAnicza_Tom_I dostęp 26.11.2016 r.).
Google Scholar

Oniszczuk-Rakowska A. 2007. Ceramika naczyniowa w Gdańsku w XVII–XVIII wieku. Materiały z wykopalisk na terenie przyszłego centrum dominikańskiego i hotelu „Rezydent” a inwentarze pośmiertne. W: G. Nawrolska (red.), XV Sesja Pomorzoznawcza. Materiały z konferencji 30 listopada ¬– 02 grudnia 2005. Elbląg: Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, 401-416.
Google Scholar

Ostasz A., Owczarek P. i Wąs M. 2011. Sprawozdanie z badań ratowniczych na stanowisku wielokulturowym w Rębielczu, stanowisko 16, AZP 16-44/104, gm. Pszczółki, woj. pomorskie. W: S. Kadrow (red.), Raporty 2005-2006. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 11-32.
Google Scholar

Poklewska-Koziełł M. 2013. Ceramika naczyniowa. W: P. Pawlak (red.), Średniowieczny system obronny miasta Poznania. Odcinek północno-zachodni. Wyniki badań archeologicznych. Poznań: Muzeum Archeologiczne w Poznaniu, 97-161.
Google Scholar

Polak Z., Rębkowski M. i Wywrot-Wyszkowska B. 2010. Ceramika, wyroby skórzane oraz przedmioty wykonane z innych surowców. W: M. Rębkowski (red.), Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu 5, Kołobrzeg: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 109-126.
Google Scholar

Reineking von Bock B – G. 1986. Steinzeug. Köln: Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln.Scheidemantel D. 2004. Auf den Spuren der Töpferwerkstätten Waldenburger Steinzeug vom Spätmittelalter bis zur frühen Neuzeit. In: U. Budig and R. Zenker (eds.), Zwischen Residenz und Töpferscheibe, 750 Jahre Waldenburg. Chemnitz: Stadt Waldenburg, 28-45.
Google Scholar

Scheidemantel D. and Schifer T. 2005. Waldenburger Steinzeug. Archäologie und Naturwissenschaften. Dresden: Landesamt für Archäologie.
Google Scholar

Starski M. 2009. Badania archeologiczne na rynku miejskim w Pucku. W: A. Janowski, K. Kowalski i S. Słowiński (red.), Acta Archaeologica Pomoranica III, XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 22-24 listopada 2007 r. cz. 2. Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych. Szczecin: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich oddział w Szczecinie i Muzeum Narodowe w Szczecnie i Muzeum w Stargardzie, 319-332.
Google Scholar

Starski M. 2013. Nowożytne naczynia z badań północnej pierzei placu Teatralnego w Warszawie. W: W. Pela (red.), Archeologia dawnej Warszawy 3. Warszawa: Muzeum Historyczne m. st. Warszawy, 134-185.
Google Scholar

Szaj J. 2016. Dwa kamionkowe dzbany ze zbiorów Działu Sztuki Muzeum Śląska Opolskiego. Opolski Rocznik Muzealny XXII, 35-44.
Google Scholar

Szymański M. 2009. Ceramika kamionkowa z byłego opactwa cysterskiego w Bierzwniku. Poznań: maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Google Scholar

Wojciechowska I. (2014) 2015. Aqua fons vitae... – o nowożytnych pojemnikach do wody mineralnej ze zbiorów Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie. Stargardia IX, 171-200.
Google Scholar

Załęska W. (red.), 2002. Ceramika XVIII–XX wieku z kolekcji Wedgwood Museum Trust w Barlaston, Potteries Museum & Art Gallery w Stoke-on-Trent, Nottingham Castle Museum & City Gallery oraz ze zbiorów polskich, Katalog. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie.
Google Scholar