Tradycje prawne w regulacjach testamentowych w miastach Królestwa Polskiego XIV–XVI wieku: prawo sasko-magdeburskie, prawo kanoniczne i rzymskie oraz prawodawstwo lokalne

Maciej Mikuła

doi:10.23858/KHKM68.2020.2.001

Published: 2020-08-03

Vol. 68 No. 2 (2020)

The legal traditions influencing testament regulations in the towns of the Kingdom of Poland in the 14th–16th c.: Magdeburg Law, canon law, Roman law and local legislation

Maciej Mikuła

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.001

Abstract

The article is aimed at exploring the sources of testament regulations in Polish towns which were granted their charters on the basis of the Magdeburg Law in the mid-16th c. Tracing the evolution of testament regulations, the author highlights the special role of the Magdeburg Law and local legislation, and demonstrates that despite the lack of testament regulations, the initial practice was to adapt regulations pertaining to other issues and to apply them by analogy. This is visible in both the evolution of the legal text, which was supplemented with new fragments applying to testamentary inheritance, and the judicature of the High Court of Magdeburg Law in Cracow. Canon law also had an indisputable impact on testamentary inheritance, by propagating the freedom of disposing of one’s property. This issue is discussed in detail along with the key regulations of local origin, in order to highlight limitations in bequeathing property to Church institutions. In the analysis of the tradition of Roman law the author stresses that certain similarities between some local solutions and those found in the Code of Justinian cannot be treated as proof of the reception of Roman law, especially when local regulations were based on common sense, and he questions the hypothesis that the rules of making last wills during epidemics resulted from the reception of Roman solutions. He concludes that local regulations, dictated by practical needs, resulted from customary solutions which preceded the rules recorded in municipal statutes and privileges. As a model of testament regulations in the “Polish municipal law” (to use Bartłomiej Groicki’s term) the author uses the 1544 draft codification for Cracow, which was finally not put into effect, but contained detailed regulations originating from the earlier laws and customs of the town.

Keywords:

testament, canon law, Roman law, Magdeburg Law, municipal statute, Polish municipal law

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Mikuła, M. (2020). The legal traditions influencing testament regulations in the towns of the Kingdom of Poland in the 14th–16th c.: Magdeburg Law, canon law, Roman law and local legislation. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 68(2), 131–158. https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.2.001

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

AGAD. [Archiwum Główne Akt Dawnych], MK [Metryka Koronna], t. 100.
Google Scholar

AP Wrocław [Archiwum Państwowe we Wrocławiu], OB [Oddział w Bolesławcu], AM Zgorzelec [Akta miasta Zgorzelca], sygn. 26.
Google Scholar

„IURA. Źródła prawa dawnego”, www.iura.uj.edu.pl (dostęp 31.12.2019).
Google Scholar

Akta. 1872. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. 3, Lwów.
Google Scholar

Akta. 1875. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego, t. 5, Lwów.
Google Scholar

Arnold Jürg. 1965. Das Erbrecht der Reichsstadt Esslingen, Stuttgard.Balzer Oswald. 1891. Corpus iuris Polonici medii aevii. Program wydania zbioru ustaw polskich średniowiecznych oraz regesta tychże ustaw, Lwów.
Google Scholar

Bartel Wojciech Maria. 1970. Dzieje Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego przed reformąkołłątajowską, „Krakowskie Studia Prawnicze”, t. 3.
Google Scholar

Bartoszewicz Agnieszka. 2012. Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Bily Inge, Carls Wieland, Gönczi Katalin. 2011. Sächsisch-magdeburgisches Recht in Polen. Unter-suchungen zur Geschichte des Rechts und seiner Sprache, Ius Saxonico-Maideburgense in Oriente, 2, Berlin.
Google Scholar

Bojarski Władysław. 1989. Jan Jelonek Cervus z Tucholi. Z dziejów prawa rzymskiego w Polsce. Prawo prywatne materialne, Toruń.
Google Scholar

Bukowska Krystyna. 1967. Orzecznictwo krakowskich sądów wyższych w sporach o nieruchomości miejskie (XVI–XVIII w.). Studium z historii prawa rzymskiego w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Carls Wieland. 2011. Rechtsquellen Sächsisch-magdeburgischen Rechts, [w:] Sächsisch-magdeburgisches Recht in Polen. Untersuchungen zur Geschichte des Rechts und seiner Sprache, Ius Saxonico-Maideburgense in Oriente, 2, Berlin, s. 69–109.
Google Scholar

Cervus Tucholiensis Johannes. 1535. Farrago civilium actionum ad formam Juris Maydeburgen[sis] pro co[n]suetudine in Regno Polo[niae] iampride[m] recepta ac observata, Cracoviae.
Google Scholar

Cervus Tucholiensis Johannes. 1546. Farraginis Actionum Iuris Civilis et provincialis, Saxonici, Municipalisq[ue] Maydeburgensis Libri septem..., Cracoviae.
Google Scholar

Commune incliti. 1506. Commune incliti Poloniae Regni privilegium constitutionum et indultuum, wyd. I. Lascius, Cracoviae.
Google Scholar

Decreta.1995. Decreta iuris supremi Magdeburgensis castri Cracoviensis: die Rechtssprüche des Oberhofs des deutschen Rechts auf der Burg zu Krakau, [Bd. 1:] 1456–1481, red. L. Łysiak, K. Nehlsen-von Stryk, Frankfurt am Main.
Google Scholar

Decreta.1997. Decreta iuris supremi Magdeburgensis castri Cracoviensis. Bd. 2: 1481–1511, red. L. Łysiak, K. Nehlsen-von Stryk, Frankfurt am Main.
Google Scholar

Ebel Friedrich. 2004. Das spreke wy vor eyn recht... Versuch über das Recht der Magdeburger Schoppen, [w:] F. Ebel, Unseren fruntlichen grus zuvor: Deutsches Recht des Mittelalters in mittel- und osteuropäischen Raum. Kleine Schriften, red. A. Fijal, H.-G. Leuchte, H.-J. Schiewer, Köln [u.a.], s. 423–511.
Google Scholar

Eike von Repgow. 1499. Sachsenspiegel: Lehnrecht. Add: Weichbild. Dietrich von Bocksdorf: Remissorium, Augsburg (Johann Schönsperger, 9 Oct.).
Google Scholar

Estreicher Stanisław. 1928. Nieznane teksty ortyli magdeburskich, [w:] Studia staropolskie. Księga ku czci Aleksandra Brücknera, Kraków, s. 112–126.
Google Scholar

Faszination Stadt. 2019. Faszination Stadt. Die Urbanisierung Europas im Mittelalter und das Magdeburger Recht, red. G. Köster, Ch. Link, Dresden.
Google Scholar

Fragen. 1865. Die Magdeburger Fragen, red. J.F. Behrend, Berlin.Gönczi Katalin, Carls Wieland, współpr.
Google Scholar

Bily Inge. 2013. Sächsisch-magdeburgisches Recht in Ungarn und Rumänien. Autonomie und Rechtstransfer im Donau- und Karpatenraum, Ius Saxonico--Maideburgense in Oriente, 3, Berlin.
Google Scholar

Groicki Bartłomiej. 1560. Ustawa płacej u sądów, Kraków.Groicki Bartłomiej. 1565. Artykuły prawa majdeburskiego, Kraków.
Google Scholar

Groicki Bartłomiej. 1953. Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy-Prawników, t. 1, red. K. Koranyi, Warszawa.
Google Scholar

Groicki Bartłomiej. 1954. Tytuły prawa majdeburskiego, Biblioteka Dawnych Polskich Pisarzy Prawników, t. 3, red. K. Koranyi, Warszawa.
Google Scholar

Ivanusa Nataliia. 2017. Frauen im sächsisch-magdeburgischen Recht. Die Rechtspraxis in kleinpol-nischen Städten im 16. Jahrhundert, Studien zur Ostmitteleuropaforschung, 38, Marburg.
Google Scholar

Jaskier Nicolaus. 1535. Iuris Provincialis quo Speculum Saxonum vulgo nuncupatur Libri tres..., Cracoviae.
Google Scholar

Jus Polonicum. 1831. Jus polonicum, codicibus veteribus manuscriptis et editionibus quibusque collatis, wyd. J.V. Bandtkie, Varsaviae.
Google Scholar

Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2008. Spadkobranie w rodzinach mieszczańskich województwa sandomierskiego w XVII wieku, [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV–XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. C. Kuklo, Warszawa, s. 283–294.
Google Scholar

Justyniarska-Chojak Katarzyna. 2009. Wydziedziczenie w testamentach mieszczańskich z wojewódz-twa sandomierskiego (w XVI–XVII wieku), „Almanach Historyczny”, t. 11, s. 17–20.
Google Scholar

Kałużniacki Emil. 1874. Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der Kaierischer Akademie der Wissenschaften, Bd. 111.
Google Scholar

Kannowski Bernd. 2007. Die Umgestaltung des Sachsenspiegelrechts durch die Buch’sche Glosse, Monumenta Germaniae Historica. Schriften, 56, Hannover.
Google Scholar

Karpiński Andrzej. 1995. Kobieta w mieście polskim w II poł. XVI i w XVII w., Warszawa.
Google Scholar

Kirstein Jan Cerasinus. 1557. Enchiridion aliquot locorum communium iuris Mayenburgensis, Cracoviae.
Google Scholar

Kitowski Piotr. 2015, Sukcesja spadkowa w mniejszych miastach województwa pomorskiego w II połowie XVII i XVIII wieku. Studium prawno-historyczne, Warszawa.
Google Scholar

Kodeks. 1879. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1257–1506, cz. 1, wyd. F. Piekosiński, [w:] Monumenta Medii Aevi Historica, t. V, Kraków.
Google Scholar

Koranyi Karol. 1930. Johannes Cervus Tucholiensis i jego dzieła (z dziejów praw obcych i literatu-ry prawniczej w Polsce), „Przewodnik Historyczno-Prawny”, t. 1, s. 1–30.
Google Scholar

Kremer Andrzej. 2010. Pedro Ruiz de Moros — hiszpański professor prawa rzymskiego Akademii Krakowskiej w XVI wieku, [w:] Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wa cławowi Uruszczakowi, t. I, red. S. Grodziski, D. Malec, A. Karabowicz, M. Stus, t. I, Kraków, s. 479–490.
Google Scholar

Kulturelle Vernetzung. 2018. Kulturelle Vernetzung in Europa: Das magdeburger Recht und seine Städte. Wissenschaftlicher Begleitband zur Ausstellung „Faszination Stadt“, red. G. Köster, Ch. Link, H. Lück, Dresden.
Google Scholar

Kutrzeba J.W. 1900. Myślenice. Notatki do historyi miasta Myślenic, Kraków.LiberVetustissimus. 2018. Liber Vetustissimus Gorlicensis. Das älteste Görlitzer Stadtbuch. Najstarsza księga miejska zgorzelecka. 1305–1416 (1423), część II (1343–1389), oprac. K. Fokt, Ch. Speer, M. Mikuła, Fontes Iuris Polonici. Prawo Miejskie, t. VI, Kraków.
Google Scholar

Litewski Wiesław. 2003. Rzymskie prawo prywatne, wyd. 5, Warszawa.
Google Scholar

Loening Otto. 1906. Das Testament im Gebiet des Magdeburger Stadtrechtes, Breslau.
Google Scholar

Lück Heiner. 1998. Sachsenspiegel und Magdeburger Recht. Europäische Dimensionen zweier mitteldeutscher Rechtsquellen, Adiuvat in itinere, 5, Hamburg.
Google Scholar

Lück Heiner. 2015. Die Anfänge des Magdeburger Stadtrechts und seine Verbreitung in Europa. Strukturen, Mechanismen, Dimensionen, „Sachsen und Anhalt”, t. 27, s. 179–200.
Google Scholar

Maciejowski Wacław Aleksander. 1858. Historya prawodawstw słowiańskich, t. VI, Warszawa.
Google Scholar

Materiały. 2014. Materiały do Kodeksu Dyplomatycznego Małopolski, t. V, Kraków; http://www. kodeks.pau.krakow.pl/dokumenty.html (dostęp 20.01.2020).
Google Scholar

Mikołajczyk Marian. 2013. Proces kryminalny w miastach Małopolski XVI–XVIII wieku, Prace naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 2979, Katowice.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2008. Wpływ „Summa utriusque iuris” Mistrza Rajmunda na regulację dziedziczenia testamentowego w statucie litewskim (1529 r.), „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 60, z. 2, s. 57–86.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2010. Zakres przedmiotowy spadkobrania testamentowego w Statutach Litewskich, „Krakowskie studia z historii państwa i prawa”, t. 3, s. 131–143.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2013. O reformie prawa miejskiego w XVI wieku: ciężkowicka uchwała o prawie pry-watnym i administracji, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa”, t. 6, z. 3, s. 229–245.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2014. Statuty prawa spadkowego w miastach polskich prawa magdeburskiego (do końca XVI wieku), „Z Dziejów Prawa”, t. 7, s. 33–63.
Google Scholar

Mikuła Maciej 2015. Roizjusz Piotr (ur. ok. 1505 r., zm, 26 IV 1571 r.), [w:] K. Ożóg, K. Fokt, M. Mikuła, M. Zdanek, D. Wójcik-Zega, K. Kuras, Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. I: 1365–1780, red. W. Uruszczak, Kraków.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2016. Die Modifizierung des Erb- und Familienrechts im Magdeburger Weichbildrecht (Einführung zum Thema), [w:] Judiciary and Society between Privacy and Publicity, 8th Conference on Legal History in the Baltic Area, red. D. Janicka, Toruń, s. 329–344.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2018. Prawo miejskie magdeburskie (Ius municipale Magdeburgense) w Polsce XIV–pocz. XVI w. Studium o ewolucji i adaptacji prawa, wyd. 2, Kraków.
Google Scholar

Moniuszko Adam. 2011. Statut–konstytucja–wyrok–zwyczaj. Kilka uwag o tradycji prawnej i jej przekazywaniu w Rzeczypospolitej szlacheckiej XVI–XVII wieku, [w:] Tradycja — metody prze-kazywania i formy upamiętnienia w państwie polsko-litewskim, XV–pierwsza połowa XIX w. Materiały XIX konferencji Komisji Lituanistycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN w dniach 21–22 września 2010, red. U. Augustyniak, Warszawa, s. 103–113.
Google Scholar

Obladen Margret. 2005. Magdeburger Recht auf der Burg zu Krakau: Die güterrechtliche Absicherung der Ehefrau in der Spruchpraxis des Krakauer Oberhofs, Berlin.
Google Scholar

Oestmann Peter. 2013. Rec.: Adrian Schmidt-Recla, Kalte oder warme Hand? Verfügungen von Todes wegen im mittelalterlichen Referenzrechtsquellen, Böhlau Verlag, Köln–Weimar 2011 (Forschun-gen zur deutschen Rechtsgeschichte, 29), „Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Germanistische Abteilung”, Bd. 130, s. 655–660.
Google Scholar

Ortyle. 1959. Ortyle sądów wyższych miast wielkopolskich z XV i XVI wieku, wyd. W. Maisel, [w:] Pomniki prawa polskiego, red. A. Vetulani, Dział III: Prawo miejskie, red. Z. Kaczmarczyk, t. I, Wrocław.
Google Scholar

Pauli Lesław. 1961a. Jan Kirstein Cerasinus (1507–1561). Krakowski prawnik doby Odrodzenia. Studium z dziejów praw obcych i literatury prawniczej w Polsce, Kraków.
Google Scholar

Pauli Lesław. 1961b. Z badań nad źródłami dzieł prawniczych Bartłomieja Groickiego, [w:] Miscellanea iuridica złożone w darze Karolowi Koranyiemu w czterdziestolecie pracy naukowej, red. K. Bukowska, Warszawa, s. 83–109.
Google Scholar

Pauli Lesław. 1980. Die polnische Literatur des Magdeburger Rechts im 16. Jahrhundert, [w:] Studien zur Geschichte des sächsisch-magdeburgischen Rechts in Deutschland und Polen, red. D. Willoweit, W. Schich, Rechtshistorische Reihe, 10, Frankfurt am Main–Bern–Cirencester/U.K.
Google Scholar

Piper Henning. 1960. Testament und Vergabung von Todes wegen im braunschweigischen Stadtrecht des 13. Bis 17. Jahrhunderts, Braunschweiger Werkstücke. Veröffentlichungen aus Archiv, Bibliothek und Museum der Stadt. Herausgegeben von Bert Bilzer und Richard Moderhack, 24, Braunschweig.
Google Scholar

Prawa. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. I, z. 1, wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Przywileje. 1994. Przywileje miasta Poznania XIII–XVIII w.,wyd. W. Maisel, do druku przyg. A. Gąsiorowski, Poznań.
Google Scholar

Recht. 1989. Magdeburger Recht, Bd. II: Die Rechtsmitteilungen und Rechtssprüche für Breslau, Teil 1: Die Quellen von 1261 bis 1452, wyd. F. Ebel, Mitteldeutsche Forschungen, 89/II/1, Köln–Wien.
Google Scholar

Schmidt-Recla Adrian. 2011. Kalte oder warme Hand? Verfügungen von Todes wegen im mittelalterlichen Referenzrechtsquellen, Forschungen zur deutschen Rechtsgeschichte, 29, Köln–Weimar.
Google Scholar

Sowina Urszula. 1991. Najstarsze sieradzkie testamenty mieszczańskie z początku XVI wieku. Analiza źródłoznawcza, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXXIX, nr 1, s. 3–25.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2002. Wdowy i sieroty w świetle prawa w miastach Korony w późnym średniowieczu i wczesnej nowożytności, [w:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, cz. 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, red. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, s. 15–28.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2006. Testamenty mieszczan krakowskich o przekazywaniu majątku w późnym średniowieczu i we wczesnej nowożytności, [w:] Sociální svět středověkého města, red. M. Nodl, Colloquia mediaevalia Pragensia, 5, Praha, s. 173–183.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2010. Testamenty krakowskie z przełomu średniowiecza i nowożytności wobec zasad dziedziczenia według prawa magdeburskiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LVIII, nr 2, s. 185–188.
Google Scholar

Szczerbic Paweł. 2016. Speculum Saxonum, albo Prawo saskie i magdeburskie, porządkiem obieca-dła z łacińskich i niemieckich egzemplarzów zebrane a na polski język z pilnością i wiernie przełożone, t. II, wyd. G.M. Kowalski, Bibliotheca Iagiellonica, Fontes et Studia, t. 29, Kraków.
Google Scholar

Śliwnicki Maciej. 1859. Jurium constitutionumque Sigismundinarum proposita a Mathia Śliwnicio descriptio: e codice antiquo adhuc ignoto opera Antonii Sigismundi Helcelli praefixo proemio nunc primum edita,wyd. A.Z. Helcel, Cracoviae.
Google Scholar

Tłumaczenie ortyli. 1970. Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich, cz. 2, wyd. J. Reczek, W. Twardzik, Warszawa.
Google Scholar

Uruszczak Wacław. 2012. Spoliatus ante omnia restituendus. Znaczenie prawa kanonicznego w rozwoju ochrony posiadania, [w:] Possessio ac iura in re. Z dziejów prawa rzeczowego, red. M. Mikuła, W. Peksa, K. Stolarski, wyd. 1, Kraków, s. 17–24.
Google Scholar

Uruszczak Wacław. 2013. Historia państwa i prawa polskiego, t. I: (966–1795), wyd. 2, Warszawa.
Google Scholar

Uruszczak Wacław. 2006. „Commune incliti Poloniae Regni privilegium constitutionum et indultuum”. O tytule i mocy prawnej Statutu Łaskiego z 1506 roku, [w:] Prace poświęcone pamięci Adama Uruszczaka, red. J. Halberda, M. Hosowicz, A. Karabowicz, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, 96, Kraków, s. 115–135.
Google Scholar

Volumina. 2000. Volumina Constitutionum, t. 1: 1493–1549; t. 2: 1527–1549, wyd. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka, Warszawa.
Google Scholar

Wilkierze. 1966. Wilkierze poznańskie. Część I — administracja i sądownictwo, wyd. W. Maisel, [w:] Pomniki prawa polskiego, red. A. Vetulani, Dział III: Prawo miejskie, red. Z. Kaczmarczyk, t. III/1, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Wisłocki Władysław. 1874. Kodeks pilzneński ortylów magdeburskich,Rozprawy Akademii Umiejętności, t. 2.
Google Scholar

Wiszniewski Michał. 1843. Historya literatury polskiej, t. V, Kraków.
Google Scholar

Włodek Zofia. 1980. Catalogus Codicum Manuscriptorum Medii Aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae Asservantur, vol. 1, Wrocław.
Google Scholar

Woźniakowa Maria. 1990. Sąd asesorski koronny. 1537–1795. Jego organizacja, funkcjonowanie i rola w dziejach prawa chełmińskiego i magdeburskiego w Polsce, Warszawa.
Google Scholar

Wyrozumska Bożena. 1995. Kancelaria miasta Krakowa w średniowieczu, Kraków.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2011. Wills as Testimony of Marriage Contracts in Late Medieval Krakow, [w:] Law and Marriage in Medieval and Early Modern Times, Proceedings of the Eight Carlsberg Academy Conference on Medieval Legal History 2011, red. P. Andersen, K. Salonen, H. Moller Sigh, H. Vogt, Copenhagen, s. 187–197.
Google Scholar

Wysmułek Jakub. 2015. Testamenty mieszczan krakowskich (XIV–XV wiek), Warszawa.
Google Scholar

Zander Herbert. 1929. Das Rote Buch der Stadt Görlitz (1305–1416), Leipzig.
Google Scholar