Żywienie dziecka w polskiej rodzinie szlacheckiej w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie Stasia Tretera

Małgorzata Kowalczyk; Dorota Żołądź-Strzelczyk

doi:10.23858/KHKM70.2022.4.002

Published: 2022-12-30

Vol. 70 No. 4 (2022)

A child’s diet in a gentry family in the second half of the eighteenth century on the example of Staś Treter

Małgorzata Kowalczyk , Dorota Żoądź-Strzelczyk

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.002

Abstract

The article discusses issues connected with feeding a child in an impoverished Polish gentry family in the second half of the eighteenth century, on the example of Stanisław
Mikołaj Treter, the son of Stanisław Kajetan, the royal chamberlain, and Agnieszka née Izbicka. The source base consists of the letters exchanged by the boy’s parents, in
which they conferred on issues related to feeding an infant, notes of the boy’s father pertaining to the upbringing and education of little Staś, and above all a diary written
personally by the nine-year-old. The boy’s notes are an exceptional source with regard to both the author’s age and their contents, because their topic are the dishes Staś ate each day from 14 until 31 January 1786. No other source of this kind is known to exist. Staś Treter’s notes shed light on the diet of a child born in an impoverished gentry family at the end of the eighteenth century.

Keywords:

child, nobility, food, diary, Polish-Lithuanian Commonwealth, second half of 18th c., letters

Most read articles by the same author(s)

Dorota Żołądź-Strzelczyk, The first Polish textbook for the elementary education of girls , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 62 No. 4 (2014)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Kowalczyk, M., & Żołądź-Strzelczyk, D. (2022). A child’s diet in a gentry family in the second half of the eighteenth century on the example of Staś Treter. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 70(4), 419–433. https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.4.002

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

Bartnicka Kalina. 1992. Dziecko w świetle pamiętników i powieści polskiego oświecenia, „Rozprawy z Dziejów Oświaty”, t. XXXV, s. 37–86.
Google Scholar

Bartnicka Kalina. 1993. Księdza Józefa Legowicza poradnik życia rodzinnego, „Przegląd Humanistyczny”, R. XXXVII, nr 4 (319), s. 71–78.
Google Scholar

Czetwertyński Włodzimierz. [1939]. Na wozie i pod wozem (1837–1917). Wspomnienia z lat ubiegłych wnukom i wnuczkom opowiedziane, Poznań.
Google Scholar

Dembińska Maria. 1980. Pożywienie dziecka w polskich źródłach historycznych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. XXVIII, nr 4, s. 481– 499.
Google Scholar

Dumanowski Jarosław. 2010. Compendium ferculorum Stanisława Czernieckiego, [w:] S. Czerniecki, Compendium ferculorum albo zebranie potraw, wyd. i oprac. J. Dumanowski, M. Spychaj, Warszawa, s. 13–73.
Google Scholar

Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory przy tém opisanie aptéczki, kuchni, stołów, uczt, biesiad, trunków i pijatyki; łaźni i kąpieli; łóżek, pościeli, ogrodów, powozów i koni; błaznów, karłów, wszelkich zwyczajów dworskich i różnych obyczajowych szczegółów, Warszawa.
Google Scholar

Hofman Witold. 1909. Kartki z dziennika Pestallozi’ego o wychowaniu jego własnego syna, „Wychowanie w Domu i Szkole. Czasopismo Pedagogiczne”, R. II, z. 4, t. I, s. 408–413, z. 5, s. 514–520.
Google Scholar

Instrukcja wydawnicza. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław.
Google Scholar

Kaminskyi Vasyl. 2017. Studia Stanisława Kajetana Tretera na uniwersytecie w Lipsku w latach 60. XVIII wieku — źródła do tematu, [w:] Źródła do dziejów staropolskich podróży edukacyjnych, red. D. Żołądź-Strzelczyk, M.E. Kowalczyk, Wrocław, s. 363–378.
Google Scholar

Kicowska Alicja. 2002. Pamiętniki jako źródło do badań nad dzieckiem i dzieciństwem, [w:] Dziecko w rodzinie i społeczeństwie, t. 2: Dzieje nowożytne, red. K. Jakubiak, W. Jamrożek, Bydgoszcz, s. 301–310.
Google Scholar

Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2011a. „Synu mój najmilszy...”. Życie i edukacja Stanisława Mikołaja z Lubomirskich Tretera w latach 1776–1789, opisane przez ojca w trzynastu listach, „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 27, s. 59–70.
Google Scholar

Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2011b. Zapiski Apolonii Heleny Massalskiej z czasów edukacji w Paryżu (1771–1779), [w:] Ustrój — polityka — kultura. Studia ofiarowane Profesor Stefanii Ochmann-Staniszewskiej, red. J. Maroń, R. Kołodziej, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Nr 3394, Historia, CLXXXIV, Wrocław, s. 227–242.
Google Scholar

Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2012. „W kompanii podróżnej krajczyny koronnej Anny Teresy Potockiej”. Zapiski z wojażu po Europie Stanisława i Agnieszki z Izbickich Treterów, [w:] Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych, red. M. Saczyńska, E. Wółkiewicz, Warszawa, s. 371–386.
Google Scholar

Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2013. „Osobliwie muszę tu wyznać zrządzenie Boskie nad tobą Synu mój kochany, iż twoja najlepiej cię kochająca Matka, uniesiona często słabością rozumu swojego, biła cię i źle ci życzyła”. Choroba psychiczna w rodzinie w drugiej połowie XVIII wieku na przykładzie dzieciństwa Stanisława Mikołaja Tretera, „Biuletyn Historii Wychowania”, nr 30, s. 103–112.
Google Scholar

Kowalczyk Małgorzata Ewa. 2019. Zagraniczne podróże Polek w epoce oświecenia, Łomianki.
Google Scholar

Kraśnicki Andrzej. 1931. Posty w dawnej Polsce (dokończenie), „Collectanea Theologica”, A. XII, F. 4, s. 299–382.
Google Scholar

Kulesza-Woroniecka Iwona. 2014. Obraz dzieciństwa w pamiętnikach i wspomnieniach osiemnastowiecznych, [w:] W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa, s. 361–373.
Google Scholar

Lebrun François. 1997. Jak dawniej leczono. Lekarze, święci i czarodzieje w XVII i XVIII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Legowicz Józef. 1787. Stan małzeński czyli prawidła szczęsliwego między małzonkami pozycia y porządnego a chrzescianskiego wychowania dziatek, Wilno.
Google Scholar

Linde Samuel Bogumił. 1807. Słownik języka polskiego, t. I, cz. I: A–F, Warszawa.
Google Scholar

Massalska Apolonia Helena. 2012. Pamiętniki pensjonarki. Zapiski z czasów edukacji w Paryżu (1771–1779), wstęp i oprac. M.E. Kowalczyk, Kraków.
Google Scholar

Massalska Apolonia Helena. 2014. Mémoires d’une écolière à l’Abbaye-aux-Bois à Paris (1771–1779), red. M.E. Kowalczyk, A. Locher, Mielec.
Google Scholar

Morton Timothy. 1994. Shelley and the Revolution in Taste. The Body and the Natural World, Cambridge.
Google Scholar

Pestalozzi Henrich. 1887. Aus Pestalozzis Tagebuch über die Erziehung seines Söhnchens, „Pestalozziblätter”, R. VIII, nr 3, s. 25–32.
Google Scholar

Quellier Florent. 2013. Łakomstwo. Historia grzechu głównego, Warszawa.
Google Scholar

Rok Bogdan. 1996. Józef Legowicz (zm. 1812), oświeceniowy kaznodzieja litewski, i jego poradnik dobrego życia, [w:] Z podstaw poradoznawstwa, z. 1, red. A. Kargulowa, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Nr 1878, Prace Pedagogiczne, CXV, Wrocław, s. 51–65.
Google Scholar

Rosenberg Aubrey. 1995. Food for Thought in Rousseau’s Emile, „Lumen”, t. 14, s. 97–108.
Google Scholar

Rousseau Jean-Jacques. 1955. Emil czyli o wychowaniu, t. I, wyd. F. Wnorowski, Wrocław.
Google Scholar

Staropolskie przepisy kulinarne. 2016. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła drukowane, wyd. i oprac. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska, red. J. Dumanowski, Monumenta Poloniae Culinaria, t. VI, red. J. Dumanowski,
Google Scholar

Warszawa.
Google Scholar

Staropolskie przepisy kulinarne. 2017. Staropolskie przepisy kulinarne. Receptury rozproszone z XVI–XVIII w. Źródła rękopiśmienne, wyd. i oprac. J. Dumanowski, D. Dias-Lewandowska, M. Sikorska, red. J. Dumanowski, Monumenta Poloniae Culinaria, t. VII, red. J. Dumanowski, Warszawa.
Google Scholar

Syreniusz. 1613. Zielnik Herbarzem z ięzyká Łácinskiego zowią […], Kraków.
Google Scholar

Tröhler Daniel. 1994. Das „Tagebuch über die Erziehung seines Sohnes“. Pestalozzis frühe Auseinandersetzung mit Rousseau, [w:] Philosophie und Religion bei Pestalozzi, red. F.-P. Hager, D. Tröhler, Bern, s. 139–183.
Google Scholar

[Tukałło Maciej]. 1793. Wiadomosc zioł naypotrzebnieyszych i innych materyałów do lekarstw wchodzących po Polsku i po Łacinie, porządkiem Alfabetycznym z opisaniem mocy i ich skutków, [w:] Apteczka domowa, zawierająca zbiór lekarstw po wielkiey części prostych, których materyały łacno się w domu znaydować mogą albo z Apteki, lub z kramu wzięte, mogą być w domu
Google Scholar

sporządzone […], Wilno, s. 1–137.
Google Scholar

Ustawodawstwo. 1925. Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej: rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773–1793), wyd. J. Lewicki, Kraków.
Google Scholar

Weichardt Teodor Tomasz. 1782. Rada dla matek, względem zapobiezenia roznym słabosciom i chorobom, ktorym dzieci od urodzenia swego podlegać mogą, Warszawa.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2002. Dziecko w dawnej Polsce, Poznań.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2012a. „Jako karmić dzieci w dzieciństwie ich” — żywienie niemowląt i małych dzieci w XVI–XVIII wieku, [w:] Historia naturalna jedzenia. Między antykiem a XIX wiekiem, red. B. Możejko, Gdańsk, s. 203–211.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2012b. Sprzęty domowe i przedmioty „pomniejsze dziecięce” w Polsce doby preindustrialnej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LX, nr 3, s. 419–442.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2015. Kilka uwag o znajomości dzieła Jana Jakuba Rousseau „Emil, czyli o wychowaniu” w Polsce przełomu XVIII i XIX wieku, „Problemy Wczesnej Edukacji”, nr 2 (29), s. 7–14.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2016a. Dzieciństwo w epoce staropolskiej — możliwości źródłowe i kierunki badań, [w:] Dzieciństwo i starość w ujęciu historyków, red. A. Obara-Pawłowska, M. Kołacz-Chmiel, Lublin, s. 227–242.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2016b. Świat dziecka w pamiętnikach doby staropolskiej, [w:] Memuarystyka w dawnej Polsce, red. P. Borek, D. Chemperek, A. Nowicka-Struska, Kraków, s. 45–58.
Google Scholar

Żołądź-Strzelczyk Dorota, Kabacińska-Łuczak Katarzyna. 2012. Codzienność dziecięca opisana słowem i obrazem. Życie dziecka na ziemiach polskich od XVI do XVIII wieku, Warszawa.
Google Scholar