Some remarks on chapels in knight and magnate residences in late-mediaeval Poland

Authors

  • Monika Saczyńska Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, Al. Solidarności 105, 00-140 Warsaw https://orcid.org/0000-0003-1316-6846

Keywords:

Lesser Poland, Middle Ages, religiosity, private devotion, 14th-15th century, castle, manor house, knighthood, prestige

Abstract

The article is devoted to private chapels in the houses of knights and magnates in the late mediaeval Poland, with focus on the region of Lesser Poland. A private chapel is understood here as a sacred place inside a residence, allocated to liturgical purposes. Such a chapel did not have to be institutionalized; services could be conducted sporadically and “if need be”. The main criterion is the function, marked by a fixed or portable altar due to which a place gained the sacred status and could be used for liturgy. The topic of private chapels is part of a larger issue, that of the space of personal piety in late-mediaeval Poland. The issue includes two basis research areas, in turn comprising more detailed questions: one is the functioning of private sacred space at home and the other is the relationship between the human and the sacred. This article focuses only on smaller issues connected with the identifying and functioning of private sacred space in a knight’s or a magnate’s house, and also with prestige games between chapels and parish churches, for which sacred
space was used. A chapel was a recurrent element in residences of magnates and knights. Its form was
varied: chapels were located in detached buildings, gates, towers, single separate rooms or bay windows. They were sometimes temporarily arranged with the use of portable altars. Portable altars were used when travelling, also in churches and public chapels or in private houses. This practice is indirectly evidenced by data on the Jagiellon dynasty (e.g. the circumstances of the death of Duke Zygmunt Kiejstutowicz (Sigismund Kęstutatis)). The surviving foundation acts of castle chapels, though scarce, if combined with mentions
from inventories (even from much later times) and data on the income of priests in the Cracow diocese, make it possible to fi gure out the functioning of the chapel in a residence, the owner’s obligations to the chaplain (e.g. to provide him with a dwelling place and to supply some goods) and the services required from the chaplain (e.g. the number of masses on weekdays and feasts, intentions). Direct mentions of chapels and chaplains are rare; research is based on very limited source material and on analysing indirect sources, such as the evidence of building (or buying, or restructuring) a residence and at the same time gaining the privilege of using a portable altar, which had both religious and prestigious signifi cance. Several telling examples are known (e.g. the actions of Piotr Sancygniowski), which indicate that such events did not coincide by chance; most likely those were planned actions aimed at acquiring a new, prestigious residence with a chapel. In some cases, they were parallel to efforts to found a parish church in the centre of the estate.
Chapels in private residences, whether they were permanent or arranged ad hoc for occasional liturgy, had both religious and prestige-building functions. As an institution, a chapels manifested the founder’s piety, served the memory of his ancestors and was supposed to contribute to his family’s salvation. In special circumstances (e.g. illness) it helped in fulfi lling the obligation to attend the mass. It seems that it could also be treated as an exclusive area of fulfi lling religious duties by a limited group, i.e. the owner, his family and retinue. Regardless of the religious use, a chapel also had important social functions and contributed to the owner’s prestige. An impressive, richly furnished residence highlighted the position of the owner and the
privilege of having liturgy conducted in it raised his status even higher.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Adamska D. 2005. Fundacje dewocyjne rycerstwa księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. Poznań-Wrocław.

Adamska D. 2008. In domo sua. Kaplice rycerskie na dworach i zamkach księstwa świdnicko-jaworskiego w średniowieczu. In: L. Bobková and J. Konvičná (eds.), Życie religijne i stosunki kościelne na ziemiach Korony Czeskiej w okresie od XIV do XVII wieku. Praha, 489-505.

Adamska-Heś D. 2000. Personel kancelaryjny księżnej Agnieszki świdnicko-jaworskiej w latach 1368-1392. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka 55 (3), 432-442.

Antoniewicz M. 1993. Zamki i ludzie na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Zeszyty Historyczne. 1, 23-39.

Baczkowski K. 1980. Walka Jagiellonów z Maciejem Korwinem o koronę czeską w latach 1471-1479. Kraków.

Bielińska M. and Gąsiorowski A. and Łojko J. 1985. Urzędnicy wielkopolscy XII-XV wieku. In: A. Gąsiorowski (ed.), Spisy. Wrocław-Łódź.

Bieniak J. and Szymczakowa A. 1985. Urzędnicy łęczyccy, sieradzcy i wieluńscy XIII-XV wieku. In: A. Gąsiorowski (ed.), Spisy.Wrocław-Łódź.

Borkowska U. 1999. Codzienny i odświętny ceremoniał religijny na dworze Jagiellonów. In: M. Markiewicza and R. Skowrona (eds.), Theatrum ceremioniale na dworze książąt i królów polskich. Kraków, 61-84.

Borkowska U. Capella regia w chrześcijańskiej Europie (średniowiecze i wiek XVI). In: G. Bujak and T. Nowicki and P. Siwicki (eds.), Archiva temporum testes. Źródła historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Olczakowi.Lublin, 48-68.

Bukowski W. 1995-1996. Secygniowski (Sancygniowski) Piotr. In: Polski słownik biograficzny XXXVI. Warszawa-Kraków, 132-134.

Curtius A. 2000. Die Hauskapelle als architektonischer Rahmen der privaten Andacht. In: U. Grossmann (ed.), Spiegel der Selgkeit. Privates Bild und Frömmigkeit im Spätmittelater. Nürnberg, 34-48.

Czapczyński D., and Janczykowski J. 1985. Gotycki zamek w Chęcinach – próba rekonstrukcji. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. 19, 221-229.

Drabina J. 1973. Legaci apostolscy na Śląsku w latach 1471-1479. Śląskie Studia Teologiczno-historyczne. 6, 264-269.

Drabina J. 1973. Misja dyplomatyczna kardynała Marka Barbo w Polsce i jego działalność na Śląsku w latach 1472-73. Colloquium Salutis, Wrocławskie Studia Teologiczne. 5, 125-144.

Gruszecki A. 1986. Zamki i pałace małopolskie w XVI w. (cechy reprezentacyjno-mieszkaniowe i obronne). Warszawa.

Grzybkowski A. 1990. Średniowieczne kaplice zamkowe Piastów śląskich (XII-XIV wiek). Warszawa.

Guerquin B. 1984. Zamki w Polsce. Warszawa.

Jamroz J. S. 1982. Zamek w Ogrodzieńcu wczesnorenesansowa rezydencja Bonerów. Folia Historiae Artium. 18, 105-125.

Kammel F. M. 2000. Imago pro domo. Private relogiöse Bilder und ihre Benutzung im Spätmittelalter. In: Spiegel der Seligkeit. Privates Bild und Frömmigkeit im Spätmittelalter, Nürnberg, 10-33.

Kołodziejski S. 1994. Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego. Kraków.

Kurtyka J. 1990. Urzędnicy małopolscy XII-XV wieku. In: A. Gąsiorowski (ed.), .Spisy, Wrocław-Kraków.

Kurtyka J. 1999. Latyfundium Tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek). Kraków.

Kutzner M. 1988. Trzynastowieczna kaplica w Raciborzu architektonicznym pomnikiem wydarzenia politycznego. Rocznik Historii Sztuki 17, 43-54.

Lalik T. 1981. Kaplica królewska i publiczne praktyki religijne rodziny Kazimierza Jagiellończyka Kwartalnik Historyczny 88(2), 391-415.

Liebenwein W. 1978. Privatoratorien des 14. Jahrhunderts. In: A. Legner (ed.), Die Parler Und die Schöne Stil 1350-1400. Europäische Kunst unter der Luxemburgen 3. Köln.

Mattox Ph. 2006. Domestic sacral space in the Florentine Renaissance palace. Renaissance Studies. 20 (5),658-673.

Morse M. A. 2007. Creating sacred space: the religious visual culture of the Renaissance Venetian casa. Reneissance Studies. 21 (2), 151-184.

Mroczko T. and Arszyńskiego M. 1995. Architektura gotycka w Polsce II. In: A. Włodarka (ed.), Katalog zabytków. Warszawa.

Naendrup-Reimann J. 1976. Weltliche und kirchliche Rechtverhältnisse der mittelalterlischen Burgkapellen In: Hans Patze. Die Burgen im Deutsche Sprachraum. Ihre rechts- und verfasungsgeschichtliche Bedutung. Sigmaringen, 123-153.

Nowakowski D. 2008. Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu. Wrocław.

Poniewozik L. 2004. Prałaci i kanonicy sandomierscy w okresie średniowiecza. Toruń.

Royt J. 2009. Domácí středověké kaple v pražských domech a palácích, [w:] Život pražských paláců. Šlechtické paláce jako součást městského organism od středověku na práh modern doby. In: O. Fejtová and V. Ledvinka and J. Pešek (eds.), Documenta Pragensia XXVIII. Praha, 327-335.

Rozpędowski J. 1964. Romańska kaplica zamkowa w Legnicy. Biuletyn Historii Sztuki 26 (1), 67-70.

Rozpędowski J. 1965. Początki zamków w Polsce w świetle badań warowni legnickiej. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 10(3-4), 149-179.

Rozpędowski J.and Kazimierczyk J. 1961. Palatium w Legnicy. Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 6 (3), 177-202.

Różycka-Bryzek A. 1983. Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy zamku lubelskiego. Warszawa.

Saczyńska M. 2006. Msza pod osłoną nieba, czyli kiedy kultura spotyka się z naturą. Sprawowanie eucharystii w czasie podróży w okresie średniowiecza – uwagi wstępne. In: S. Rosika and P. Wiszewskiego (eds.), Mundus hominis – cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych. Wrocław, 243-255.

Saczyńska M. 2010. Prywatna przestrzeń sakralna w domu – przykłady wykorzystania ołtarzy przenośnych w późnośredniowiecznej Polsce. In: M. R. Pauk and M. Saczyńska (eds.), Dom, majątek, klient, sługa – manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej Europy (XIII-XIX w.). Warszawa, 111-127.

Saczyńska M. 2014. Mieszczan krakowskich domowe świętości, czyli wyobrażenia dewocyjne w przestrzeni prywatnej (przykłady wczesnonowożytne). In: Magdalena Bis and Wojciech Bis (eds.), Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej. Warszawa, 275-286.

Stevens U. 1978. Burgkapellen in deutsche Sprachraum. Köln.

Stevens U. 2003. Burgkapellen: Andacht, Repräesentation und Werhaftigkeit im Mittelalter. Darmstadt.

Stulin S. J. 2005. Wykusz z Chojnika. Zamkowa kaplica czy prywatne oratorium?. In: Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin. Wrocław, 109-118.

Swaryczewska M. 1983. Studium historyczno-kompozycyjne założenia w Sancygniowie. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury. 17, 131-140.

Szymański J. 1973. Altaria. In: F. Gryglewicza and R. Łukaszyka and Z. Sułkowskiego (eds.), Encyklopedia Katolicka I. Lublin, 387-389.

Thon A. and Rudersdorf T. 1999. Burgkapelle, Kapellenerker und Tragaltar. Überlegungen zu einer Typologie des Sakralbereichs mittelalterlicher Burgen im Rheinland. Jahrbuch für westdeutsche Landesgeschichte 25, 141-181.

Tomala J. 1999. Średniowieczna siedziba Oporowskich w świetle badań archeologicznych. Kutnowskie Zeszyty Regionalne 3, 155-166.

Trawka R. 2005. Kmitowie. Studium kariery politycznej i społecznej w późnośredniowiecznej Polsce. Kraków.

Wroniszewski J. 2001. Szlachta ziemi sandomierskiej w średniowieczu. Zagadnienia społeczne i gospodarce. Poznań-Wrocław.

Záruba F. 2014-2016. Hradní kaple I-II. Praha.

Związek J. 2002. Kapelanie w zamkach obronnych na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i ziemi wieluńskiej w późnym średniowieczu. In: M. Antoniewicza (ed.), Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i wschodniej. Warszawa, 51-63.

Żurek A. 1996. Wrocławska kaplica św. Marcina w średniowieczu. Wrocław.

Published

2016-01-01

How to Cite

Saczyńska, M. (2016). Some remarks on chapels in knight and magnate residences in late-mediaeval Poland. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 64(3), 307–325. Retrieved from https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/913

Issue

Section

Studies and Materials