Świat kultury materialnej na magnackim dworze na przykładzie rejestrów majątkowych Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej z lat 1738–1741
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.1.006Słowa kluczowe:
Radziwiłłowie, kultura materialna, inwentarz, życie codzienne, XVIII wiekAbstrakt
Celem artykułu jest analiza rejestrów majątku kanclerzyny litewskiej Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, rozpoznanie rytmu funkcjonowania jej dworu, w tym odróżnienie spraw codziennych od różnych przejawów przepychu i luksusu. Podstawą są rozmaite rejestry majątkowe kanclerzyny. Analizowane materiały z lat 1738–1741 dotyczą przede wszystkim specyfiki funkcjonowania dworu bialskiego. Bazę źródłową uzupełniają zapiski z prywatnej korespondencji, wskazujące na prywatne upodobania magnatki i sposób pozyskiwania określonych przedmiotów. Wykorzystane rejestry rzeczy ukazane zostały jako cenne źródło do poznania dworskiej codzienności w XVIII stuleciu oraz doskonały materiał do badań wielu zagadnień z ówczesnej sfery materialnej.
Pobrania
Bibliografia
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], AR [Archiwum Warszawskie Radziwiłłów], dz. [dział] IV, rkps [rękopis] nr 623, 624, 627, 628, 629, 630.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], AR [Archiwum Warszawskie Radziwiłłów], dz. [dział] V, rkps [rękopis] nr 13898/III, 13898/V.
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie], AR [Archiwum Warszawskie Radziwiłłów], dz. [dział] XXIX, rkps [rękopis] nr 29.
Listy Magdaleny z Czapskich. 2016. „Gdybym Cię, moje Serce, za męża nie miała, żyć bym nie mogła”. Listy Magdaleny z Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła z lat 1744–1759, wstęp i oprac. I. Maciejewska, K. Zawilska, Olsztyn.
Anusik Zbigniew, Stroynowski Andrzej. 1989. Radziwiłłowie w epoce saskiej. Zarys dziejów politycznych i majątkowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, nr 33, s. 29–58.
Codzienne kłopoty. 2013. Codzienne kłopoty, wielkie interesy i podwójna elekcja. Korespondencja radziwiłłowskich urzędników z księżną Anną z Sanguszków Radziwiłłową i jej synem Michałem Kazimierzem z 1733/1734 roku, wyd. J. Dygdała, Warszawa.
Dumanowski Jarosław. 2006. Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku, Toruń.
Dymnicka-Wołoszyńska Hanna. 1980. Radziwiłł Hieronim Florian, [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, t. 30, Wrocław, s. 185–188.
Dymnicka-Wołoszyńska Hanna. 1987. Radziwiłł Michał Kazimierz zw. Rybeńko (1702–1762), [w:] Polski Słownik Biograficzny, red. E. Rostworowski, t. 30, Wrocław, s. 299–306.
Gloger Zygmunt. 1902. Encyklopedia staropolska ilustrowana, t. III, Warszawa.
Inwentarz pośmiertny. 2016. Inwentarz pośmiertny Jana Karola Mniszcha spisany po 19 września 1759, Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka, f. 141 (Zbiór Aleksandra Czołowskiego), rkps 120, s. 1–26 (LNBU, 141–1–120), [w:] Pałac w Wiśniowcu w świetle inwentarzy staropolskich, oprac. A. Betlej, A. Dworzak, A. Markiewicz, Kraków 2016, s. 51–75.
Jakuboszczak Agnieszka. 2008. Sarmacka dama Barbara Sanguszkowa (1718–1791) i jej salon towarzyski, Poznań.
Jasielczuk Leszek. 2005. Dzieje klasztoru ojców dominikanów w Klimówce 1682–1832, Białystok.
Kabacińska Katarzyna. 2010. Od grzechotki do… — słów kilka o zabawkach dziecięcych, „Studia Edukacyjne”, nr 11, s. 125–138.
Karkucińska Wanda. 2000. Anna z Sanguszków Radziwiłłowa (1676–1747). Działalność gospodarcza i mecenat, Warszawa.
Kicińska Urszula. 2017. Splendory domowe w staropolskich inwentarzach ruchomości, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXV, nr 4, s. 461–470.
Kitowicz Jędrzej. 2003. Opis obyczajów za panowania Augusta III, oprac. R. Pollak, Wrocław.
Kowecka Elżbieta. 1983. Historia manufaktur i fabryk porcelany w Polsce, [w:] Polska porcelana, red. E. Kowecka i in., Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 12–62.
Krótki Zuzanna. 2016. Alkohol w leksyce staro- i średniopolskiej, „Prace Językoznawcze”, nr 18/2, s. 83–100.
Kuras Katarzyna. 2018. Dwór królowej Marii Leszczyńskiej. Ludzie, pieniądze, wpływy, Kraków.
Lesiński Jerzy. 1996. Spory o dobra neuburskie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 6, s. 95–132.
Maciejewska Iwona, Zawilska Katarzyna. 2015. „Białogłowy dokazują, czego chcą”, czyli o sztuce przekonywania i pochlebstwa (listy Konstancji i Magdaleny Czapskich do Hieronima Floriana Radziwiłła), [w:] Kobieta i mężczyzna. Jedna przestrzeń — dwa światy, red. B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska, M. Gadocha, Warszawa, s. 263–271.
Markuszewska Aneta. 2012. Festa i muzyka na dworze Marii Kazimiery Sobieskiej w Rzymie (1699–1714), Warszawa.
Penkała Anna. 2016. Panieńskie ochędóstwo. Kwestie posagowe i wienne w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków.
Penkała-Jastrzębska Anna. 2019. Macierzyństwo w świetle korespondencji Karoliny Teresy z Radziwiłłów Jabłonowskiej do matki Anny z Sanguszków Radziwiłłowej, „Horyzonty Wychowania”, t. 18, nr 45, s. 69–82.
Penkała-Jastrzębska Anna. 2020. Mit srebrnej łyżeczki? Przedmioty prestiżowe w szlacheckich inwentarzach majątkowych z ksiąg grodzkich województwa krakowskiego w czasach saskich, „Kwartalnik Historyczny”, t. XXVII, nr 1, s. 33–62.
Penkała-Jastrzębska Anna. 2021. Służba na kobiecym dworze magnackim. Przyczynek do analizy zagadnienia w świetle rejestrów dworskich Anny Katarzyny z Sanguszków Radziwiłłowej, [w:] Dwór kobiecy w Rzeczpospolitej XVII i XVIII wieku, red. B. Popiołek, A. Penkała-Jastrzębska, K. Pyzla, Kraków, s. 155–176.
Pietrzak Jarosław. 2016. Dziedzic królewskiej purpury. Słowo i obraz w propagandowych działaniach Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nauki Społeczne”, nr 14 (3), s. 99–131.
Popiołek Bożena. 2020. Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa.
Przyrembel Zygmunt. 1927. Historia cukrownictwa w Polsce, Warszawa.
Przyrembel Zygmunt. 1936. Farfurnie polskie dawne i dzisiejsze, Lwów.
Roćko Agata. 2013. Sarmacki świat wartości materialnych w XVIII wieku. Zarys problematyki, [w:] Codzienność i niecodzienność oświeconych, t. 1: Przyjemności, pasje i upodobania, red. B. Mazurkowa, Katowice, s. 11–24.
Ryś Jan. 2010. Zabawki militarne w okresie staropolskim, [w:] Dawne i współczesne zabawki dziecięce, red. D. Żołądź-Strzelczyk, K. Kabacińska, Poznań, s. 137–147.
Skrzypietz Aleksandra. 2013. Hieronim Florian Radziwiłł w zalotach, [w:] Codzienność i niecodzienność oświeconych, cz. 2: W rezydencji, w podróży i na scenie publicznej, red. B. Mazurkowa, Katowice, s. 101–114.
Słaby Agnieszka. 2014. Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków.
Targosz Karolina. 1975. Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646–1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych, Wrocław.
Targosz Karolina. 1997. Sawantki w Polsce XVII w. Aspiracje intelektualne kobiet ze środowisk dworskich, Warszawa.
Tomczak Lucyna. 2001. Ludowe nazwy ziemniaków i ich odmian, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, t. 16, nr 2282, s. 123–129.
Trzeciecki Maciej. 2017. Naczynia gliniane z XVII–XVIII wieku, z badań zespołu podworskiego w Niegowie pod Wyszkowem. Przyczynek do poziomu życia szlacheckiej prowincji, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXV, nr 2, s. 169–187.
Zielińska Teresa. 1989. Więź rodowa domu radziwiłłowskiego w świetle diariusza Michała Kazimierza Radziwiłła „Rybeńki”, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 3, s. 175–190.
Zuba Krzysztof. 2002. Michał Kazimierz Radziwiłł. (1702–1762) — portret psychofizyczny, „Medycyna Nowożytna”, nr 9/1–2, s. 53–84.
Żołądź-Strzelczyk Dorota. 2013. „A cacek też dużo było”: zabawki dziecięce na ziemiach polskich w średniowieczu i w epoce nowożytnej, „Kwartalnik Historyczny”, t. CXX, nr 1, s. 5–30.
