Od wspólnoty pamięci po oswajanie „resztek niemczyzny”. Pomniki i inne formy upamiętnienia poległych w I wojnie światowej na terenie zachodniej części Śląska Opolskiego
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.1.001Słowa kluczowe:
pomniki, Kriegsdenkmäler, I wojna światowa, oswajanie, ŚląskAbstrakt
W artykule podjęto temat pomników i innych miejsc pamięci na terenie zachodniej części Śląska Opolskiego poświęconych poległym w I wojnie światowej. Autorzy przeprowadzili badania terenowe oraz dokonali kwerendy w źródłach archiwalnych, kartograficznych, ikonograficznych oraz egodokumentach. W pracy przedstawiono różne formy komemoratywne oraz podano ich przykłady, a także wskazano na czynniki kształtujące przedwojenne i powojenne praktyki związane z tymi miejscami. Opisano także zmiany zachodzące w lokalnych społecznościach i ich stosunek do krajobrazu pamięci. Studium dopełnia katalog upamiętnień zidentyfikowanych w trakcie przeprowadzonych badań.
Pobrania
Bibliografia
Bau- und Kunstdenkmäler. 1939. Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Namslau, oprac. K. Degen i in., Breslau.
Berlińska Danuta. 1997. Symbole trudnej historii Śląska Opolskiego, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań, s. 341–368.
Carlsruhe. 1924. Carlsruhe O.–S., „Oppelner Nachrichten”, 30, 210 (7. September), s. [2].
Chwistek Marek. 1997. Kamienna kronika we Wschowie, [w:] Wokół niemieckiego dziedzictwa kulturowego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, red. Z. Mazur, Poznań, s. 89–116.
Czapliński Marek. 2007. Dzieje Śląska od 1806 do 1945 roku, [w:] Historia Śląska, red. M. Czapliński, Wrocław, s. 278–466.
Czarnecka Dominika. 2015. „Pomniki wdzięczności” Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, Warszawa.
Ćwiek-Rogalska Karolina. 2017. Zapamiętane w krajobrazie. Krajobraz kulturowy czesko-niemieckiego pogranicza w czasach przemian, Warszawa.
Ćwiek-Rogalska Karolina. 2019. Jak badać pomniki ku czci poległych i zaginionych w I wojnie światowej na „Ziemiach Odzyskanych”?, [w:] Cmentarze i pomniki I wojny światowej po stuleciu. Stan badań i ochrony, red. M. Karczewska, Białystok, s. 161–175.
Ćwiek-Rogalska Karolina. 2020. The Competition of Memories: The Commemorative Landscape of Polish Central Pomerania after 1945, „East European Politics and Societies: and Cultures”, 35, 1, 26–49, https://doi.org/10.1177/0888325420902811
Denkmalenthüllung. 1924. Denkmalenthüllung in Carlsruhe, „Oppelner Zeitung”, 60, 201 [210] (9. September), s. [2].
Denkmalsenweihung. 1927. Denkmalsenweihung, „Namslauer Stadtblatt”, 55, 197 (24. August), s. [1–2].
Die Vertreibung. 2004. Die Vertreibung der deutschen Bevölkerung aus den Gebieten östlich der Oder-Neiße, 2, oprac. T. Schieder, Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, 2, München.
Dworzak Elżbieta, Goc Małgorzata. 2011. Pochodzenie terytorialne ludności napływowej i geografia powojennych osiedleń na wsi opolskiej. Zestawienie danych źródłowych z zachowanych rejestrów osiedlowych i protokołów przekazania gospodarstw, „Opolski Rocznik Muzealny”, 18, 2, Opole.
Ehrendenkmal. 1922. Ehrendenkmal, „Namslauer Stadtblatt”, 50, 93 (22. November), s. [2–3].
Enthüllung. 1924. Die Enthüllung des Gefallenendenkmals in Carlsruhe O.–S., „Oppelner Nachrichten”, 30, 211 (9. September), s. [2].
Erbe Johannes. 1926. Ausschuß für Kriegerehrungen, „Mitteilungen des Schlesischen Bundes für Heimatschutz”, 1, s. 23–24.
Erwin Wasner. 1916. Erwin Wasner, „Namslauer Stadtblatt”, 44, 70 (9. September), s. [4].
Escher Gustav von. 1870. Memorabilia Tigurina oder Chronik der Denkwürdigkeiten des Kantons Zürich 1850 bis 1860, Zürich.
Gedenkfeier. 1925. Gedenkfeier, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 21, 24 (22. März), s. [5].
Giergiel Sabina, Taczyńska Katarzyna. 2019. Memory in action — Performative practices in a dispute about the past: Serbia and Croatia at the turn of the 20th and 21st century, „Slavia Meridionalis”, 19, Article 1822, https://doi.org/10.11649/sm.1822
Goebel Stefan. 2007. The Great War and Medieval Memory. War, Remembrance and Medievalism in Britain and Germany, 1914–1940, Cambridge.
Goliński Mateusz, Kościk Elżbieta, Kęsik Jan. 2006. Namysłów: z dziejów miasta i okolic, Namysłów.
Halbwachs Maurice. 2008. Społeczne ramy pamięci, Warszawa.
Halicka Beata. 2015. Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945–1948, Kraków.
Heimat-Kalender. 1926. „Heimat-Kalender für die östlichen Grenzkreise Namslau, Groß-Wartenberg und Militsch und die Kreise Oels und Trebnitz für das Jahr 1927”, 3, Oels.
Heldenehrung. 1933. Heldenehrung, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 29, 22 (16. März), s. [4].
Heldenehrung. 1940. Heldenehrung, „Namslauer Stadtblatt”, 68, 60 (11. März), s. [3].
Heldengedenktag. 1938. Heldengedenktag, „Namslauer Stadtblatt”, 66, 61 (14. März), s. [4].
Heldengedächtnisfeier. 1934. Heldengedächtnisfeier der NSKOV, „Namslauer Stadtblatt”, 62, 45 (23. Februar), s. [3].
Ikonografia. 2011a. Ikonografia Dolnego Śląska. Pocztówki, 1, Bagieniec — Rzeczka, red. R. Heś, Wrocław.
Ikonografia. 2011b. Ikonografia Dolnego Śląska. Pocztówki, 2, Sady Górne — Żórawina, Sudety, red. R. Heś, Wrocław.
Irrgang Werner. 1981. Neuere Geschichte der Stadt Brieg. 1740–1980, Geschichte der Piastenstadt Brieg, 2, Goslar.
Karbowiak Dariusz, Rzewuski Marek. 1999. Ziemia Namysłowska na dawnej pocztówce, Namysłów.
Kartschoke Gustav. 1967. Wilkau, Kreis Namslau, nach dem Zusammenbruch. Beobachtungen und Erlebnisse eines Kolchosearbeiters daselbst, „Namslauer Heimatruf”, 45, s. 4–6.
Kołodziejczyk Krzysztof. 2015. Historyczne cmentarze i miejsca pamięci pogranicza nysko-jesenickiego jako walor krajoznawczy, „Turystyka Kulturowa”, 4, s. 41–73.
Kosmala Gerard. 2004. Pomniki wojenne w krajobrazie kulturowym województwa opolskiego — zróżnicowanie i konflikt (zarys problemu), „Studia Śląskie”, 63, s. 249–264.
Kosmala Gerard. 2007. Konflikt o pomniki żołnierzy niemieckich poległych podczas I i II wojny światowej rozgrywający się w województwie opolskim w latach 1992–2004, Wrocław.
Kosmala Gerard, Schöne Marzena, Spallek Waldemar. 2007. Kulturgrenze in der polnischen Wojewodschaft Oppeln, „Europa Regional”, 15, 3, s. 136–146.
Kosmala Gerard, Spallek Waldemar. 2005. Pomniki „niemieckie” a ludność niepolska w województwie opolskim (próba wyznaczenia granicy kulturowej), „Czasopismo Geograficzne”, 76, 3, s. 183–199.
Kozerski Paweł. 2003. Brzeg na dawnej pocztówce = Brzeg on the old postcards, Opole.
Krieger. 1938. Krieger-Denkmalsweihe in Wallendorf, „Namslauer Stadtblatt”, 66, 208 (6. September), s. [3].
Kriegergrab. 1932. Das deutsche Kriegergrab, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 28, 15 (21. Februar), s. [1].
Kriegergräber. 1917. Kriegergräber im Felde und daheim, oprac. P. Jessen, München.
Kruse Kai, Kruse Wolfgang. 1994. Kriegerdenkmäler in Bielefeld. Ein lokalhistorischer Beitrag zur Entwicklungsanalyse des deutschen Gefallenenkultes im 19. und 20. Jahrhundert, [w:] Der politische Totenkult. Kriegerdenkmäler in der Moderne, red. R. Koselleck, M. Jeismann, München, s. 91–128.
Kuprjaniuk Stanisław. 2023. Upamiętnienia mieszkańców Warmii poległych podczas I wojny światowej, Rogajny.
Kynast Oliver. 2018. Chronologie der Gemeinde Carlsruhe in Oberschlesien, Oldenburg.
Łaborewicz Ivo, Szajda Marek. 2018. Wielka Wojna w cieniu Karkonoszy. Niemieckie i polskie miejsca pamięci w regionie jeleniogórskim z perspektywy minionego stulecia. 1914–1918, Jelenia Góra.
Macdonald Sharon. 2009. Difficult heritage. Negotiating the Nazi past in Nuremberg and beyond, London–New York.
Machura Warcisław. 2011. Dawne miejsca pamięci o żołnierzach na terenie powiatu słupskiego, Słupsk.
Mandziuk Józef. 2013. Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, 3, Czasy nowożytne, 3, (Od 1887 do 1945), Warszawa.
Namslau. 1986. Namslau. Eine deutsche Stadt im deutschen Osten, 2, Chronik, Vertreibung, Patenschaft, oprac. G. Kelbel, Berlin–Bonn.
Nijakowski Lech M. 2001. Domeny symboliczne. O znaczeniu pomników w przestrzeni dominacji symbolicznej na przykładzie Śląska, „Kultura i Społeczeństwo”, 45, 3–4, s. 81–104.
Nijakowski Lech M. 2006. Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze symbolicznym, Warszawa.
Nijakowski Lech M., Szteliga Jerzy. 2005. Informator o spornych pomnikach niemieckich na Śląsku Opolskim, Opole–Warszawa.
Nimmergut Jörg. 2012. Kurzer Abriss der Geschichte des deutschen Kriegervereinswesens 1835 bis 1943. Kriegervereine — Ein reizvolles Sammelgebiet, „Orden und Ehrenzeichen”, 14, 81, s. 265–275.
Nowosielska-Sobel Joanna. 2013. Od ziemi rodzinnej ku ojczyźnie ideologicznej. Ruch ochrony stron ojczystych (Heimatschutz) ze szczególnym uwzględnieniem Śląska (1871–1933), Wrocław.
Oberschlesien. 1924. „Oberschlesien im Bild”, 33 (26. 9.).
Peterson Thomas Peter. 1998. Die Geschichte des Volkstrauertages, Bad Kleinen.
Rauziński Robert. 2022. Kresowianie na Śląsku Opolskim i ich integracja demograficzna po II wojnie światowej, „Studia Śląskie”, 91, s. 17–45.
Saryusz-Wolska Magdalena. 2011. Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach, Warszawa.
Schlesiens. 1933. Schlesiens schönste Kriegsdenkmäler, „Breslauer Neueste Nachrichten”, 46, 102 (12. April), s. 6.
Schmidt Jacek. 1998. Pokój. Monografia = Carlsruhe. (Monographie). (1748–1945), Pokój.
Schubert Manfred. 1974. Heimat an Biele und Neisse. Winsdorf und das Neisser Land, Augsburg.
Suchanzeige. 2023. Suchanzeige, „Namslauer Heimatruf”, 65, 258, s. 44.
Szpociński Andrzej. 2008. Miejsca pamięci (lieux de mémoire), „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja”, 4 (112), s. 11–20.
Traba Robert. 2009. Przeszłość w teraźniejszości. Polskie spory o historię na początku XXI wieku, Poznań.
Tscheschner Dorothea. 2004. Brieg: Bauten erzählen... Eine schlesische Perle, Berlin.
Tunbridge John E., Ashworth Gregory J. 1996. Dissonant Heritage. The Management of the Past as a Resource in Conflict, New York.
Ulanendenkmal. 1926. Ulanendenkmal in der Kaserne, „Namslauer Stadtblatt”, 54, 275 (24. November), s. [2].
Volkstrauertag. 1926. Der Volkstrauertag, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 22, 18 (4. März), s. [4].
Volkstrauertag. 1928a. Volkstrauertag, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 24, 19 (4. März), s. [4].
Volkstrauertag. 1928b. Volkstrauertag — Tag der Trauer des ganzen deutschen Volkes, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 24, 20 (8. März), s. [4].
Volkstrauertag. 1932. Volkstrauertag — Treue um Treue, „Anzeiger für Bad Carlsruhe”, 28, 16 (25. Februar), s. [1].
Zalewski Zbigniew. 2003. Nysa na dawnej pocztówce = Neiße auf alten Ansichtskarten, Opole.
Zwei Gedenkblätter. 1915. Zwei Gedenkblätter […], „Namslauer Stadtblatt”, 43, 42 (1. Juni), s. [4].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
