Dary Dominika Radziwiłła (1786–1813) dla puławskiej Świątyni Pamięci ze zbiorów Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie w świetle wybranych źródeł
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.2.003Słowa kluczowe:
Czartoryscy, dawna broń i barwa, Dominik Radziwiłł, kolekcjonerstwo, zamek w Nieświeżu, Puławy, Świątynia SybilliAbstrakt
W artykule omówiono wyniki badań proweniencyjnych militariów ofiarowanych do Świątyni Sybilli w Puławach przez ordynata nieświeskiego i ołyckiego księcia Dominika Radziwiłła — wychowanka Adama Kazimierza Czartoryskiego, przyjaciela jego młodszego syna Konstantego, który wraz z nim obrał w swej wojskowej karierze kierunek napoleoński. Swą wierność Cesarzowi Francuzów przypłacił najpierw utratą znacznej części majątku w 1812 r., a nieco ponad rok później — własnym życiem. Analiza zachowanych archiwaliów pozwoliła na wyłonienie zespołu zabytków wywodzących się ze zbiorów radziwiłłowskich oraz przybliżenie nieznanych dotąd faktów na ich temat.
Pobrania
Bibliografia
Aftanazy Roman. 1986. Materiały do dziejów rezydencji, 2a, Dawne województwa: brzesko-litewskie, nowogródzkie, Warszawa.
Amor. 2010. Amor Polonus czyli miłość Polaków, 1, red. T. Grzybkowska, D. Walawender-Musz, Z. Żygulski, Warszawa.
Anusik Zbigniew, Stroynowski Andrzej. 1987. Radziwiłł Dominik Hieronim h. Trąby (1786–1813), [w:] Polski słownik biograficzny, 30, 1, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 176–178.
Askenazy Szymon. 1974. Książę Józef Poniatowski, Warszawa.
Astvacaturân Emma. 2002. Turečkoe oružie, Sankt-Peterburg.
Barczyk Alina. 2018. Książe, «co krajowi byt swój poświęcił». Portrety IX Ordynata Ołyckiego, pułkownika Dominika Hieronima Radziwiłła (1786–1813), [w:] Olika ta Radzivìlli v ìstorìї Ukraїni, Pol´ŝi j Bìlorusì, red. K.O. Mikolaїvna, L. Anatolìїvna, A.G. Švab, Luck, s. 53–66.
Bersohn Mathias. 1904. Dawna zbrojownia książąt Radziwiłłów w Nieświeżu, Warszawa.
Blak Halina, Małkiewicz Halina, Wotałowa Elżbieta. 2001. Nowoczesne malarstwo polskie. Katalog zbiorów. Część 1. Malarstwo polskie XIX wieku, Kraków.
Burnatowa Irena. 1991. Płaszcz Kawalera Orderu Św. Ducha ofiarowany królowi Janowi III Sobieskiemu, „Studia do Dziejów Wawelu”, 5, s. 309–375.
Chramiec Mateusz. 2019. Szable w kontekście badań nad bronią dawną — przyczynek do dziejów bronioznawstwa polskiego, „Opuscula Musealia”, 26, s. 59–81.
Czartoryska Izabela. 1819. Pielgrzym w Dobromilu czyli nauki wiejskie z dodatkiem powieści i 40 obrazkami, Warszawa.
Czartoryska Izabela. 1821. Pielgrzym w Dobromilu, część druga, czyli dalszy ciąg nauk wiejskich z dziesięcią obrazkami i muzyką, Warszawa.
Czerwiński Aleksander, Dudek Lesław. 1988. Szabla żołnierza polskiego XIX i XX wiek, Wrocław.
Czyżewski Krzysztof. 2010. Marsowe echa w krakowskiej katedrze, [w:] Na znak świetnego zwycięstwa. W sześćsetną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, 1, Studia, red. D. Nowacki, Kraków, s. 53–88.
Danowska Ewa. 2006. Tadeusz Czacki 1765–1813. Na pograniczu epok i ziem, Kraków.
Dziewulski Michał. 2006. Zbiór militariów z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego, [w:] „Monumentis Patriae…” Emerykowi Hutten-Czapskiemu w 110. Rocznicę śmierci Muzeum Narodowe w Krakowie, red. J. Skorupska, Kraków, s. 143–150.
Dziewulski Michał. 2015. 100 rarytasów z kolekcji militariów w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków.
Falkowski Juliusz. 1882. Obrazy z życia kilku ostatnich pokoleń w Polsce, 2, Poznań.
Galeria. 2012. Galeria sztuki polskiej XIX wieku w Sukiennicach, red. B. Ciciora, A. Krypczyk, Kraków.
Gawiński Jan. 2003. Clipaeus Christianitatis to jest Tarcz Chrześcijaństwa, oprac. D. Chemperek, W. Walecki, Kraków.
Gazeta. 1783. Gazeta Warszawska, 85 (22 października).
Gębarowicz Mieczysław. 1973. Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI–XVIII w., Wrocław.
Grupa Małgorzata. 2022. Czas żupanów, czas czechmanów. Strój polski w źródłach archeologicznych, ikonograficznych i pisanych, Toruń.
Gutowski Jacek. 1997. Broń i uzbrojenie Tatarów, Warszawa.
Gutowski Jacek. 2015. Buławy i buzdygany w Polsce od XVI do XVIII wieku, Warszawa.
Jastrzębska Magdalena. 2000. Historia pięknej kobiety. Opowieść o Teofili z Morawskich Radziwiłłowej, Poznań.
Jurkowska Hanna. 2014. Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Warszawa.
Komornicki Stefan. 1929. Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, Kraków.
Konarska Barbara. 1982. Potocki Herman (1801–1866), [w:] Polski słownik biograficzny, 27, 1, red. E. Rostworowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź, s. 828.
Kossowski Maciej. 2000. Order Janina ze skarbca radziwiłłowskiego w Nieświeżu, „Kronika Zamkowa”, 2, s. 18–41.
Kotłubaj Edward. 1857. Galerja nieświeżska portretów Radziwiłłowskich, Wilno.
Kraszewski Józef Ignacy. 1887. Król w Nieświeżu 1784. Obrazek z przeszłości, Warszawa.
Kukiel Marian. 1930. Banicja księcia Adama Czartoryskiego i katastrofa Puław, Lwów.
Kukiel Marian. 1996. Dzieje oręża polskiego 1795–1815, Poznań.
Kusion Tomasz. 2015a. O militariach w zbiorach XX. Czartoryskich, [w:] Otwieram Świątynię Pamięci. Zbiory Czartoryskich a narodziny idei muzeum w Polsce, red. J. Wałek, Łódź, s. 122–130.
Kusion Tomasz. 2015b. Charakterystyka Zbrojowni Muzeum Książąt Czartoryskich, „Studia do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego”, 14, s. 301–320.
Kusion Tomasz. 2018. Szable znane i nieznane, dziwne i ciekawe na przykładzie wybranych obiektów ze zbiorów Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie, [w:] Między Nauką a Praktyką. Sesja tematyczna towarzysząca wystawie „Szable w dłoń! Szermierka jako polskie dziedzictwo narodowe”, red. M. Taborska, Kraków, s. 23–35.
Kusion Tomasz. 2019. Katalog Zbrojowni Muzeum Książąt Czartoryskich, Kraków.
Kwaśniewicz Włodzimierz. 2015. Szable z polskiej przeszłości, Warszawa.
Lenz Eduard. 1897. Russland und der Orient in der Geschichte des Waffenwesens, „Zeitschrift für Historische Waffenkunde”, 5, s. 109–112.
Łepkowski Józef. 1882. Wróżebna Tarcza Sobieskiego, „Czas”, 68, s. 3.
Łobin Aleksiej. 2015. Wojsko rosyjskie na obrazie Bitwa pod Orszą, „Biblioteka Epoki Nowożytnej”, 3, s. 143–152.
Łoski Józef. 1883. Jan Sobieski. Jego rodzina, towarzysze broni i współczesne zabytki, Warszawa.
Łoziński Władysław. 1912. Złotnictwo lwowskie, Lwów.
Mańkowski Tadeusz. 1959. Orient w polskiej kulturze artystycznej, Wrocław.
Mencfel Michał. 2023. Shakespeare’s Chair: Material Culture and Literary Phantasms, „Shakespeare Quarterly”, 74, 2, s. 114–138.
Meyer Stanisław. 1934. Próba określenia wieku i pochodzenia głowni szabel polskich, „Broń i Barwa. Biuletyn Stowarzyszenia Przyjaciół Muzeum Wojska”, 1, s. 8–12.
Morka Mieczysław. 1986. Polski nowożytny portret konny i jego europejska geneza, Wrocław.
Muzeum. 1998. Muzeum Czartoryskich. Historia i zbiory, red. Z. Żygulski, Kraków.
Muzeum. 2019. Muzeum Książąt Czartoryskich, red. K. Płonka-Bałus, N. Koziara, Kraków.
Najcenniejsze. 2017. Najcenniejsze. Kolekcja Książąt Czartoryskich, red. A. Fryz-Więcek, K. Stefaniak, Kraków.
Ochenkowski Henryk. 1914. Galeria obrazów Muzeum XX. Czartoryskich. Katalog tymczasowy, Kraków.
Odsiecz. 1990. Odsiecz wiedeńska 1683. Wystawa jubileuszowa w Zamku Królewskim na Wawelu w trzechsetlecie bitwy, 1: Tło historyczne i materiały źródłowe, red. A. Franaszek, K. Kuczman, Kraków.
Orlińska-Mianowska Ewa. 2016. Ubiory polskie w XVII wieku, [w:] Ubiory na dworze króla Jana III Sobieskiego, red. M. Janisz, M. Zielińska, Warszawa, s. 61–75.
Osiński Marian. 1933. Zamek w Żółkwi, Lwów.
Ostrowski Jan. 2019. Portret w dawnej Polsce, Warszawa.
Pachoński Jan. 1964–1965. Jerzmanowski Jan Paweł (1779–1862), [w:] Polski słownik biograficzny, 11, red. T. Gąsiorowski i in., Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 181–183.
Paszkiewicz Borys, Chiron-Mrozowska Anita. 2016. Zamek Królewski w Warszawie — Muzeum. Katalog zbiorów. Kolekcja monet André van Bastelaera, Warszawa.
Petrus Jerzy. 1991. Strzelba z r. 1615 w zbiorach wawelskich, „Studia do Dziejów Wawelu”, 5, s. 450–467.
Poczet. 1828. Poczet pamiątek zachowanych w Domu Gotyckim w Puławach, Warszawa.
Potocki Leon. 1876. Urywek ze wspomnień pierwszej mojej młodości, Poznań.
Puławy. 1838. Puławy, „Przyjaciel Ludu”, 5, 12, s. 93.
Pyhrr Stuart, Godoy Jose. 1998. Heroic Armor of the Italian Renaissance. Filippo Negroli and his Contemporaries, New York.
Rocznik. 1867. Rocznik Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Rok 1866, Paryż.
Rybčonak Sârgej. 2009. Rèestr Radzìvìlaŭskaj skarbnicy pačatku XVIII st., [w:] Silva rerum nova. Študyě ŭ gonar 70-goddzâ Georgìâ Â. Galenčankì, red. A. Dzârnovìč, U. Svâžynskì, A. Semânčuk, Vìl'nâ–Mìnsk, s. 214–228.
Seges Robert. 2010. Nieśwież. Historia i zabytki, Warszawa.
Siciński Mieczysław. 2021. Podarunkowa broń sieczna w zbiorach Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, „Muzealnictwo Wojskowe”, 11, s. 78–105.
Sokołowski Marian. 1892. Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie, „Kwartalnik Historyczny”, 6, 2, s. 229–276.
Szymańska Izabela. 2010. Dominik Radziwiłł. Pierwszy kawaler Rzeczypospolitej, „Rocznik Zabłudowski”, 4, s. 5–23.
Świerz Stanisław. 1912. Wróżebna tarcza Jana Sobieskiego, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 8, s. 183–191.
Świętosławski Witold. 2002. The Organization of the Mongols’ War Expeditions in the Twelfth and Thirteenth Centuries, „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, 15, s. 33–38.
Świętosławski Witold. 2006. A Confrontation between two Worlds. The Arms and Armour of Central European and Mongol Forces in the First half of the Thirteenth Century, „Fasciculi Archaeologiae Historicae”, 19, s. 59–66.
Tarczewska Aleksandra. 1964. Historia mego życia. Wspomnienia warszawianki, oprac. I. Kaniowska-Lewańska, Wrocław.
Thomas Bruno, Gamber Ortwin. 1958. L’arte milanese dell’armatura, Milano.
Urban Jacek. 2000. Katedra na Wawelu (1795–1918), Kraków.
Wawel. 2000. Wawel 1000–2000, 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra Krakowska — biskupia, królewska, narodowa, red. M. Piwocka, D. Nowacki, Kraków.
Werner Jerzy. 1967. Łuk refleksyjny i jego okazy w zbiorach krakowskich, „Studia i Materiały do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego”, 3, s. 5–25.
Woronicz Jan Paweł. 1828. Świątynia Sybilli, Poema historyczne w IV pieśniach, s. l.
Wystawa. 1959. Jubileuszowa Wystawa Puławska 1809–1959. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, red. Z. Żygulski, Puławy.
Zabłocki Wojciech. 1989. Cięcia prawdziwą szablą, Warszawa.
Załuski Józef. 1976. Wspomnienia, oprac. A. Palarczykowa, Kraków.
Zielińska Teresa. 1997. Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa.
Żmudziński Jerzy. 2015. Gest wotywny Marii Kazimiery, [w:] Maria Kazimiera Sobieska (1641–1716). W kręgu rodziny, polityki i kultury, red. A. Kalinowska, P. Tyszka, Warszawa, s. 227–246.
Żygulski Zdzisław. 1959. Zbrojownia Czartoryskich, „Muzealnictwo Wojskowe”, 1, s. 85–98.
Żygulski Zdzisław. 1961. Italian arms, armour and insignia in Poland, „Armi Antiche”, s. 19–44.
Żygulski Zdzisław. 1964a. Geneza i typologia buław hetmańskich, „Muzealnictwo Wojskowe”, 2, s. 239–288.
Żygulski Zdzisław. 1964b. „Lisowczyk” Rembrandta (studium ubioru i uzbrojenia), „Biuletyn Historii Sztuki”, 26, s. 83–111.
Żygulski Zdzisław. 1975. Broń w dawnej Polsce na tle uzbrojenia Europy i Bliskiego Wschodu, Warszawa.
Żygulski Zdzisław. 1978. Zarys historii zbiorów Czartoryskich, [w:] Muzeum Narodowe w Krakowie. Zbiory Czartoryskich. Historia i wybór obiektów, red. M. Rostworowski, Warszawa.
Żygulski Zdzisław. 1996. Zbrojownie Jana III Sobieskiego, [w:] Tron Pamiątek ku czci „Najjaśniejszego, Niezwyciężonego Jana III Sobieskiego Króla Polskiego” w trzechsetlecie śmierci 1696–1996, red. J. Mieleszko, Warszawa, s. 75–86.
Żygulski Zdzisław. 1997. Najpiękniejsza polska buława, „Cenne, Bezcenne, Utracone”, 3, s. 8–9.
Żygulski Zdzisław. 1999. Światła Stambułu, Warszawa.
Żygulski Zdzisław. 2009. Dzieje zbiorów puławskich. Świątynia Sybilli i Dom Gotycki, Kraków.
Żygulski Zdzisław. 2014. The Prophetic Shield of John III Sobieski and the Edict of Milan, „Artibus et Historiae”, 35, s. 305–326.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
