Ekskluzywizm korporacji rzemieślniczych w świetle źródeł do historii krakowskiej organizacji cechowej w XIV–XVI wieku

Mateusz Król

doi:10.23858/KHKM73.2025.3.001

Opublikowane: 2025-12-28

Tom 73 Nr 3 (2025)

Ekskluzywizm korporacji rzemieślniczych w świetle źródeł do historii krakowskiej organizacji cechowej w XIV–XVI wieku

Mateusz Król

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.3.001

Abstrakt

W ramach ostatnich — podjętych jeszcze na przełomie XIX i XX w. — prób całościowego omówienia dziejów cechów krakowskich odnotowano zjawisko ekskluzywizmu, jednak szerzej go nie opisano. Dlatego na podstawie analizy źródeł normatywnych autor podjął się wyjaśnienia jego istoty, konstatując, że przymus cechowy i związana z nim tendencja do zamykania się były w istocie podstawą funkcjonowania cechów i przejawem obrony własnych interesów ekonomicznych. Kiedy produkcja pozacechowa stwarzała konkurencję, starano się ją zwalczyć poprzez egzekwowanie obowiązku należenia do cechu. Ponieważ dopuszczenie do członkostwa leżało w gestii mistrzów, stawiali oni kandydatom różnego typu bariery, przyjmując tylko tylu, ilu mogło zaspokoić potrzeby konsumentów, zachowując dla siebie gwarancję zbytu.

Słowa kluczowe:

bariery, cechy, ekskluzywizm, korporacjonizm, Kraków, miasto, rzemiosło

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Król, M. (2025). Ekskluzywizm korporacji rzemieślniczych w świetle źródeł do historii krakowskiej organizacji cechowej w XIV–XVI wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 73(3), 295–314. https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.3.001

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Bardel Franciszek. 1901. Cech piekarzy krakowskich w czasach Rzeczypospolitej polskiej. Na podstawie ksiąg i dokumentów tego cechu, Kraków.
Google Scholar

Bąkowski Klemens. 1903. Dawne cechy krakowskie, Kraków.
Google Scholar

Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M. 1984. Kraków w wiekach XVI–XVIII, Dzieje Krakowa, 2, red. J. Bieniarzówna, J. M. Małecki, J. Mitkowski, Kraków.
Google Scholar

Bocheński Zbigniew. 1937. Krakowski cech mieczników, Biblioteka Krakowska, 92, Kraków.
Google Scholar

Bogucka Maria. 1976. Kryzys monetarny XVII w. Konsekwencje społeczne i psychologiczne w Polsce, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 37, s. 87–102.
Google Scholar

Brückner Aleksander. 1927. Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Google Scholar

Chmiel Adam. 1907. Garncarze krakowscy, Kraków.
Google Scholar

Chmiel Adam. 1930. Rzeźnicy krakowscy, Kraków.
Google Scholar

Chotkowski Władysław. 1891. Rzemiosła i cechy krakowskie w XV wieku, Kraków.
Google Scholar

Dryja Sławomir. 2017. Podatki i opłaty pobierane od piwowarów krakowskich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. Reforma czopowego z czasów panowania Stefana Batorego i jej wpływ na piwowarstwo krakowskie, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 78, s. 67–94.
Google Scholar

Dryja Sławomir. 2018. Słownik biograficzny słodowników, piwowarów i karczmarzy krakowskich 1501–1655, Historia Hereditas Ecclesia 3, Kraków.
Google Scholar

Dryja Sławomir, Sławiński Stanisław. 2018. Mała encyklopedia piwowarska Krakowa i Kazimierza w wieku XVI i pierwszej połowie wieku XVII, Historia Hereditas Ecclesia, 2, Kraków.
Google Scholar

Eberstadt Rudolf. 1897. Magisterium und Fraternitas. Eine verwaltungsgeschichtliche Darstellung der Entstehung des Zunftwesens, Leipzig.
Google Scholar

Follprecht Kamila, Krawczuk Wojciech. 2022. Die Rolle der Frauen in den Krakauer Zünften der Neuzei, [w:] Krakau — Nürnberg — Prag: Stadt und Handwerk in der vorindustriellen Zeit, red. O. Fejtová, A. Landois, Z. Noga, Praha, s. 433–441.
Google Scholar

Gach Piotr P. 2000. Krakowskie prawodawstwo cechowe w XV, XVI i na początku XVII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 48, 2, s. 145–164.
Google Scholar

Gadocha Marcin. 2008. Cech piwowarów, karczmarzy i słodowników krakowskich w XVI i XVII wieku, [w:] Miasta polskie w średniowieczu i czasach nowożytnych, red. P. Gołdyn, Kraków, s. 253–279.
Google Scholar

Gadocha Marcin. 2012. Cech piekarzy i handel chlebem w Krakowie w okresie nowożytnym, Kraków.
Google Scholar

Gadomski Jerzy. 1988. Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1460–1500, Warszawa.
Google Scholar

Gadomski Jerzy. 2009. O prawach i obyczajach w krakowskim cechu malarzy u schyłku średniowiecza, [w:] Świat, Europa, mała ojczyzna. Studia ofiarowane Profesorowi Stanisławowi Grodziskiemu w 80-lecie urodzin, red. M. Małecki, Bielsko-Biała, s. 89–94.
Google Scholar

Hentschel Gerd. 2010. Das Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache, Göttingen–Oldenburg.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 1970. Z dziejów wędrówek czeladników krakowskiego rzemiosła metalowego, „Rocznik Dydaktyczno-Naukowy WSP Kraków”, Prace Historyczne, 5, s. 47–63.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 1972. Cechowe rzemiosło metalowe. Zarys dziejów do 1939 r., Kraków.
Google Scholar

Kiryk Feliks. 2007. Porządek cechowy w lokacyjnym Krakowie, [w:] Kraków. Studia z dziejów miasta, red. J. Rajman, Kraków, s. 76–86.
Google Scholar

KDMK. 1879. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, 1, wyd. F. Piekosiński, Wydawnictwa Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, 13, Kraków.
Google Scholar

KDMK. 1882. Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa, 2, wyd. F. Piekosiński, Wydawnictwa Komisji Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, 22, Kraków.
Google Scholar

Król Mateusz. 2015. Cech malarzy krakowskich w świetle statutu z 1490 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne, 142, s. 79–98.
Google Scholar

Król Mateusz. 2023. Cechy krakowskie w XIV–XVI wieku, Kraków.
Google Scholar

Król Mateusz, Schmidt Michał. 2015. Krakowskie libri iuris civilis z lat 1392–1800 na tle zachowanych rejestrów przyjęć do prawa miejskiego w Polsce i wybranych ośrodkach europejskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 21, s. 19–52.
Google Scholar

Księga. 1979. Księga przyjęć do prawa miejskiego w Bochni 1531–1656, wyd. F. Kiryk, Wrocław.
Google Scholar

Kuliszer Józef M. 1923. Dzieje gospodarcze Europy Zachodniej, 1: Wieki średnie, Bibljoteka Wyższej Szkoły Handlowej, Warszawa i in.
Google Scholar

Lachs Jan. 1936. Krakowski cech chirurgów r. 1477–1874, Lwów.
Google Scholar

Lepszy Leonard. 1896. Cech malarski w Polsce: od wieków średnich do XVIII wieku. Przyczynek do historyi sztuki, „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”, 2, s. 1–48.
Google Scholar

Lepszy Leonard. 1898. Cech złotniczy w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, 1, s. 135–268.
Google Scholar

Mark Bernard. 1954. Rzemieślnicy żydowscy w Polsce feudalnej, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego”, 9–10, s. 5–83
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2020. Jagiellonowie a prawo cechowe w miastach małopolskich, [w:] Miasto i państwo na przestrzeni dziejów. Studium historyczno-prawne. Księga jubileuszowa z okazji czterdziestopięciolecia pracy naukowej oraz 70. urodzin Profesora Tadeusza Maciejewskiego, Warszawa, s. 65–76.
Google Scholar

Mikuła Maciej. 2022. Das Krakauer Zunftrecht im 16. Jahrhundert — auf der Suche nach einem universellen Regulierungsmuster, [w:] Krakau — Nürnberg — Prag: Stadt und Handwerk in der vorindustriellen Zeit, red. O. Fejtová, A. Landois, Z. Noga, Praha, s. 15–39.
Google Scholar

NKRK. 1878. Najstarsze księgi i rachunki miasta Krakowa od r. 1300 do 1400, 1 (Liber actorum, resignationum nec non ordinationum Civitatis Cracoviae 1300–1375), wyd. F. Piekosiński, Kraków.
Google Scholar

Niziołek Paweł. 2015. Geneza kryzysu monetarnego w Rzeczypospolitej w drugiej połowie XVII w. w opinii szlachty województwa krakowskiego, „Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 75, s. 239–262.
Google Scholar

Noga Zdzisław. 2022. Der Krakauer Rat und Zünfte im 15. bis 18. Jahrhunder, [w:] Krakau — Nürnberg — Prag: Stadt und Handwerk in der vorindustriellen Zeit, red. O. Fejtová, A. Landois, Z. Noga, Praha, s. 257–269.
Google Scholar

Orzelska-Konarska Barbara. 1968. Mistrzowie i czeladnicy. Pozycja społeczna czeladzi w cechach krakowskich w XV–XVII w., Warszawa.
Google Scholar

Pazdro Zbigniew. 1900. Uczniowie i towarzysze cechów krakowskich od drugiej połowy wieku XIV do połowy wieku XVII, Studya nad Historyą Prawa Polskiego, 1, 4, Lwów.
Google Scholar

Pietrusiński Jerzy. 2000. Złotnicy krakowscy XIV–XVI wieku i ich cech, [w:] Złotnicy krakowscy XIV–XVI wieku i ich księga cechowa, red. J. Pietrusiński, 1, Warszawa.
Google Scholar

PPSMK. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, 1, 1–2, wyd. F. Piekosiński, S. Krzyżanowski, Kraków.
Google Scholar

PPSMK. 1892. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa, 2, 2, wyd. F. Piekosiński, S. Krzyżanowski, Kraków.
Google Scholar

Rocznik. 1872. Rocznik Traski, [w:] Monumenta Poloniae Historica, 2, wyd. A. Bielowski, Lwów.
Google Scholar

Sadowski Zdzisław. 1964. Pieniądz a początki upadku Rzeczypospolitej w XVII w., Warszawa.
Google Scholar

Schmidt Michał. 2015. Sądownictwo cechów krakowskich w średniowieczu w świetle ksiąg cechowych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne, 142, s. 61–77.
Google Scholar

Sękowski Kazimierz. 1984. Statuty krakowskiego cechu konwisarzy i ludwisarzy z roku 1412 i 1512 jako źródło do historii techniki, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 29, s. 399–429.
Google Scholar

Sombart Werner. 1902. Der moderne Kapitalismus. 1: Die Genesis des Kapitalismus, Leipzig.
Google Scholar

Sośnica-Wild Edward. 1977. W sprawie kryzysu monetarnego w czasach Zygmunta III, „Wiadomości Numizmatyczne”, 21, s. 24–33.
Google Scholar

Starzyński Marcin. 2017. Najstarszy dokument hebrajski na ziemiach polskich (1485) i jego tłumaczenia, „Roczniki Historyczne”, R. 83, s. 187–202.
Google Scholar

Starzyński Marcin. 2022. „Mistrzowie koziobrodzi” — krawcy i ich cech w Krakowie XIV–XV wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 70, 2, s. 151–164.
Google Scholar

Stesłowicz Władysław. 1892. Cechy krakowskie w okresie powstania i wzrostu, „Kwartalnik Historyczny”, 6, s. 277–333.
Google Scholar

Szelągowski Adam. 1902. Pieniądz i przewrót cen w XVI i XVII wieku w Polsce, Lwów.
Google Scholar

Tobiasz Mieczysław. 1962. Cech rybaków krakowskich, Olsztyn.
Google Scholar

Tollet Daniel. 1999. Historia Żydów w Polsce od XVI wieku do rozbiorów, Warszawa.
Google Scholar

Wyrozumska Bożena. 2019. Czy Jan Olbracht wygnał Żydów z Krakowa?, [w:] Fontes. Prace wybrane z dziejów średniowiecza i nauk pomocniczych historii, oprac. M. Starzyński, Kraków, s. 163–176.
Google Scholar

Wyrozumski Jerzy. 1977. Związki czeladnicze w Polsce średniowiecznej, „Przegląd Historyczny”, 68, s. 1–15.
Google Scholar

Wyrozumski Jerzy. 1992. Kraków do schyłku wieków średnich, Dzieje Krakowa, 1, red. J. Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1992.
Google Scholar

Wyrozumski Jerzy. 2010. Korporacje zawodowe i religijne w średniowiecznym Krakowie, [w:] J. Wyrozumski, Cracovia mediaevalis, Mistrzowie Historiografii, Kraków, s. 213–221.
Google Scholar

Zaremska Hanna. 1974. Żywi wobec zmarłych. Brackie i cechowe pogrzeby w Krakowie w XIV–pierwszej połowie XVI wieku, „Kwartalnik Historyczny”, 81, s. 733–749.
Google Scholar

Zaremska Hanna. 2011. Żydzi w średniowiecznej Polsce. Gmina krakowska, Warszawa.
Google Scholar

Żabiński Zbigniew. 1976. Kryzys monetarny w czasach Zygmunta III, „Wiadomości Numizmatyczne”, 20, s. 1–13.
Google Scholar