Kilka uwag o srebrnym pierścieniu z inskrypcją z Tumu pod Łęczycą

Miłosz Sosnowski

doi:10.23858/KHKM72.2024.3.001

Opublikowane: 2024-11-30

Tom 72 Nr 3 (2024)

Kilka uwag o srebrnym pierścieniu z inskrypcją z Tumu pod Łęczycą

Miłosz Sosnowski

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.3.001

Abstrakt

Artykuł stanowi próbę nowego objaśnienia inskrypcji („Tot vivas felix, quot vivit tempora fenix”) na srebrnym pierścieniu romańskim odkrytym na grodzisku w Tumie pod Łęczycą w 2009 r. Dotychczasowa interpretacja wskazywała na chrystologiczne konotacje napisu oraz jego wyjątkowość wśród inskrypcji na pierścieniach. Autor artykułu wskazuje natomiast na jego bliskie analogie formalne i treściowe w piśmiennictwie średniowiecznym, zwłaszcza w formułach salutacyjnych, zarówno w okresie poprzedzającym hipotetyczne powstanie pierścienia w XI–XII w., jak i w okresie późniejszym. Analogie te pozwalają domyślać się nie tylko znaczenia napisu na pierścieniu, ale też jego zamierzonej funkcji oraz środowiska intelektualnego zleceniodawcy.

Słowa kluczowe:

pierścienie romańskie, pierścienie z inskrypcją, formuły salutacyjne, Łęczyca w średniowieczu, poezja łacińska w średniowieczu

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Sosnowski, M. (2024). Kilka uwag o srebrnym pierścieniu z inskrypcją z Tumu pod Łęczycą. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 72(3), 283–300. https://doi.org/10.23858/KHKM72.2024.3.001

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Appendix. 2020. Appendix Ovidiana. Latin Poems Ascribed to Ovid in the Middle Ages, wyd. R. Hexter, L. Pfuntner, J. Haynes, Cambridge (MA)–London.
Google Scholar

Audradus. 1896. Audradi Modici carmina, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Poetae Latini aevi Carolini, 3, wyd. L. Traube, Berlin, s. 67–121.
Google Scholar

Assemani Giuseppe Simone. 1732. Sancti patris nostri Ephraem Syri Opera Omnia quae exstant Graece, Syriace, Latine, in sex tomos distributa [...], 1, Roma.
Google Scholar

Balzer Oswald. 1935. Pisma pośmiertne Oswalda Balzera, 2, Studyum o Kadłubku, 2, Lwów.
Google Scholar

Bojarski Jacek. 2017. Pierścionki z inskrypcjami ze stanowiska 2 w Kałdusie — przyczynek do badań nad kulturą duchową mieszkańców wczesnośredniowiecznego Chełmna, [w:] Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kóćce-Krenz, 2, red. A. Różański, Poznań, s. 1111–1137.
Google Scholar

Borawska Danuta. 1977. Mistrz Wincenty w nowym wydaniu i opracowaniu. W stronę cystersów i św. Bernarda z Clairvaux (w związku z książką: Mistrza Wincentego Kronika Polska, tłum. K. Abgarowicz i B. Kürbis, wstęp i koment. B. Kürbis, PWN, Warszawa 1974, s. 237), „Przegląd Historyczny”, 68, 2, s. 341–366.
Google Scholar

Broek Roelof van den. 1972. The Myth of the Phoenix According to Classical and Early Christian Traditions, Leiden.
Google Scholar

Cantimprensis Thomas. 1973. Liber de natura rerum, wyd. H. Boese, 1, Berlin–New York. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110839036
Google Scholar

Carmina Milonis. 1896. Milonis carmina, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Poetae Latini aevi Carolini, 3, wyd. L. Traube, Berlin, s. 557–675.
Google Scholar

Carmina Rivipvllensia. 1986. Carmina Rivipvllensia (MS. 74, Rivipullensis): Cancionero de Ripoll (Anónimo), wyd. J.-L. Moralejo, Barcelona.
Google Scholar

Catalogue. 1894. Catalogue descriptif des manuscrits de la Bibliothèque de Luxembourg, oprac. N. van Werveke, Luxembourg.
Google Scholar

Chmielewska Katarzyna. 2003. Rola wątków i motywów antycznych w Kronice polskiej Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem, Częstochowa.
Google Scholar

Chroniken. 1978. Die Zwiefalter Chroniken Ortliebs und Bertholds, wyd. L. Wallach, E. König, K.O. Müller, Schwäbische Chroniken der Stauferzeit, 2, Sigmaringen.
Google Scholar

Chudzińska Barbara. 2004. Obrączka z napisem z muszyńskiego zamku, czyli kogo i o co proszono — inskrypcje typu HILF GOTT MARIA, „Sprawozdania Archeologiczne”, 56, s. 197–221.
Google Scholar

Chudzińska Barbara. 2005. Późnośredniowieczna obrączka z napisem z zamku w Muszynie, „Almanach Muszyny”, 15, s. 7–18.
Google Scholar

Civezza da M., Domenichelli T. 1891. Fratris Iohannis de Serravalle Translatio et Comentum totius libri Dantis Aldigherii cum textu Italico fratris Bartholomaei a Colle, wyd. i oprac. M. da Civezza, T. Domenichelli, Prato.
Google Scholar

Collectio. 1886. Collectio Sangallensis Salomonis III. tempore conscripta, [w:] Monumenta Germaniae Historica. Formulae Merowingici et Karolini aevi, wyd. K. Zeumer, Hannover, s. 390–433.
Google Scholar

Colophons. 1973. Colophons de manuscrits occidentaux des origines au XVI e siècle, 3, oprac. Bénédictins du Bouveret, Fribourg (Suisse).
Google Scholar

Ducrocq Theophile. 1878. Un ancien maire de Poitiers, maître de la monnaie, soumis à la torture sous le règne de Louis XII, „Bulletin et mémoires de la Société des Antiquaires de l’Ouest”, seria II, 1, s. XXIII–XXXIV
Google Scholar

Dutton Paul Edward, Kessler Herbert L. 1997. The Poetry and Paintings of the First Bible of Charles the Bald, Ann Arbor.
Google Scholar

Dümmler Ernst. 1859. St. Gallische Denkmale aus der Karolingischen Zeit, Zürich.
Google Scholar

Dümmler Ernst. 1879. Die handschriftliche Ueberlieferung der lateinischen Dichtungen aus der Zeit der Karolinger, 3, „Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde”, 4, s. 511–582.
Google Scholar

Education. 2021. Education of Nuns, Feast of Fools, Letters of Love: Medieval Religious Life in Twelfth-Century Lyric Anthologies from Regensburg, Ripoll, and Chartres, wyd. i oprac. D.A. Traill, J. Haynes, Leuven–Paris–Bristol.
Google Scholar

Ephraem Syrus, Vossius Gerard. 1619. Sancti Patris Ephraem Syri scriptoris Ecclesiae antiquissimi et dignissimi Opera Omnia [...] Nunc recens Latinitate donata [...] Reuerendo D. Doct. Gerardo Vossio [...], Antverpia.
Google Scholar

Eyb Albrecht von. 1502. Margarita poetarum, [b.m.w.], https://www.ustc.ac.uk/editions/828550
Google Scholar

Favreau Robert. 2017. Les inscriptions de Poitiers (fin VIII e-début XVI e siècle). Une source pour l’histoire de la ville et de ses monuments, oprac. R. Favreau i in., Paris.
Google Scholar

Frazer James. 1965. Złota gałąź, Warszawa.
Google Scholar

Gallus. 1952. Galli Anonymi Cronicae et gesta ducum sive principum Poloniae, wyd. K. Maleczyński, Monumenta Poloniae Historica, seria II, 2, Kraków.
Google Scholar

Gameson Richard. 2006. „Signed” Manuscripts from Early Romanesque Flanders: Saint-Bertin and Saint-Vaast, [w:] Pen in Hand: Medieval Scribal Portraits, Colophons and Tools, red. M. Gullick, London, s. 31–73.
Google Scholar

Henkel Nikolaus. 1976. Studien zum Physiologus im Mittelalter, Hermaea. Germanistische Forschungen, Neue Folge, 38, Tübingen. DOI: https://doi.org/10.1515/9783111350042
Google Scholar

Hennings Till. 2021. Ostfränkische Sammlungen von Dichtung im 9. Jahrhundert, Göttingen. DOI: https://doi.org/10.14220/9783737012317
Google Scholar

Hermann Michaela. 2009. Ein mittelalterlicher Silberring mit magischer Inschrift aus Augsburg. Sein archäologischer und kulturhistorischer Kontext, „Bayerische Vorgeschichtsblätter”, 74, s. 215–238.
Google Scholar

Holder Alfred. 1914. Die Reichenauer Handschriften, 2, Die Papierhandschriften, Fragmenta, Nachtraege, Leipzig–Berlin.
Google Scholar

Houben Hubert. 1979. St. Blasianer Handschriften des 11. und 12. Jahrhunderts. Unter besonderer Berücksichtigung der Ochsenhauser Klosterbibliothek, München.
Google Scholar

Ilski Jarosław. 2022. Pierścień z grodziska w Błoniu. Przykład kultury materialnej i duchowej w obrębie dworu książęcego Konrada Mazowieckiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 70, 2, s. 127–150. DOI: https://doi.org/10.23858/KHKM70.2022.2.001
Google Scholar

Initia. 1977. Initia carminum Latinorum saeculo undecimo antiquiorum. Bibliographisches Repertorium für die lateinische Dichtung der Antike und des früheren Mittelalters, oprac. D. Schaller, E. Könsgen, Göttingen.
Google Scholar

Kałuża Zenon. 2014. Lektury filozoficzne Wincentego Kadłubka. Zbiór studiów, Warszawa.
Google Scholar

Kiersnowski Ryszard. 1971. Srebro czyste i najczystsze w Polsce średniowiecznej, „Archeologia Polski”, 16, 1/2, s. 667–677.
Google Scholar

Klopsch Paul. 1973. Carmen de Philomela, [w:] Literatur und Sprache im europäischen Mittelalter: Festschrift für Karl Langosch z. 70. Geburtstag, red. A. Önnerfors, J. Rathofer, F. Wagner, Darmstadt, s. 173–194.
Google Scholar

Koch Walter. 2007. Inschriftenpaläographie des abendländischen Mittelalters und der früheren Neuzeit. Früh- und Hochmittelalter, Wien–München. DOI: https://doi.org/10.7767/boehlau.9783205160854
Google Scholar

Kolderup-Rosenvinge Janus L.A. 1837. Kong Valdemar den Andens Jydske Lov og Thord Degns Artikler, Kjøbenhavn.
Google Scholar

Krabath Stefan. 2019. Hoch- und spätmittelalterliche Fingerringe mit Inschriften — eine Übersicht zu archäologischen Funden in Europa, [w:] Ringe der Macht. Internationale Tagung vom 09. bis 10. November 2018 in Halle (Saale), 2, red. H. Meller, S. Kimmig-Völkner, A. Reichenberger, Halle (Saale), s. 511–567.
Google Scholar

La Niece Susan. 1983. Niello: An Historical and Technical Survey, „The Antiquaries Journal”, 63, 2, s. 279–297. DOI: https://doi.org/10.1017/S000358150006652X
Google Scholar

Lehmann Paul. 1927. Pseudo-Antike Literatur des Mittelalters, Wiesbaden. DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-663-15840-0
Google Scholar

Lewis Clive Staples. 1995. Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, Kraków.
Google Scholar

Liman Kazimierz. 1976. Topika w Kronice polskiej Wincentego Kadłubka, „Studia Źródłoznawcze”, 20, s. 95–105.
Google Scholar

Manitius Max. 1891. Beiträge zur Geschichte römischer Dichter im Mittelalter, „Philologus. Zeitschrift für das classische Altherthum”, 50, s. 355–372. DOI: https://doi.org/10.1524/phil.1891.50.14.356
Google Scholar

Manuscrits. 2010. Les manuscrits classiques latins de la Bibliothèque Vaticane. Catalogue, III, 2, Fonds Vatican latin, 2901–14740, oprac. É. Pellegrin, red. A.-V. Gilles-Raynal, Cité du Vatican–Paris.
Google Scholar

Margalits Eduardus. 1895. Florilegium proverbiorum universae latinitatis. Proverbia, proverbiales sententiae gnomaeque classicae, mediae et infimae latinitatis, Budapest.
Google Scholar

Martínez Gázquez José. 2001. Amica/-us en el poema 9 de los Carmina Riuipullensia y los Carmina Ratisponensia, [w:] Mentis amore ligati: Lateinische Freundschaftsdichtung und Dichterfreundschaft in Mittelalter und Neuzeit; Festgabe für Reinhard Düchting zum 65. Geburtstag, red. B. Körkel, T. Licht, J. Wiendlocha, Heidelberg, s. 305–314.
Google Scholar

Montagnone Geremia da. 1505. Epytoma Sapientie, Venetiae, https://www.ustc.ac.uk/editions/832289
Google Scholar

Muhl Arnold. 2003. Archäologische und historische Quellen zum magischen Fingerring aus dem mittelalterlichen Schatzfund von Paußnitz, „Jahresschrift für Mitteldeutsche Vorgeschichte”, 87, s. 81–96.
Google Scholar

Nicolau d’Olwer Lluis. 1923. L’escola poètica de Ripoll en els segles X–XIII, „Anuari de l’Institut d’Estudis Catalans”, 6 (1915–1920), s. 3–84.
Google Scholar

Owidiusz, Regio Raffaele. 1517. Ouidii P. Metamorphosis cum luculentissimis Raphaelis Regii enarrationibus […], Venetiae, https://www.ustc.ac.uk/editions/845700
Google Scholar

Pabst Bernhard. 1994. Prosimetrum. Tradition und Wandel einer Literaturform zwischen Spätantike und Spätmittelalter, 2, Köln–Weimar–Wien.
Google Scholar

Pawlak Wiesław. 2013. „Grecyzm Juwenala”. Glosa do prologu Kroniki Mistrza Wincentego, „Śląskie Studia Polonistyczne”, 2 (4), s. 21–43.
Google Scholar

Plezia Marian. 1994. Wiersze w Kronice Kadłubka, „Eos”, 81 (1993), 1, s. 101–112.
Google Scholar

Priesner Claus. 2019. Schutz und Schaden — Bemerkungen zum magischen Denken, besonders der Ringmagie, [w:] Ringe der Macht. Internationale Tagung vom 09. bis 10. November 2018 in Halle (Saale), 1, red. H. Meller, S. Kimmig-Völkner, A. Reichenberger, Halle (Saale), s. 105–120.
Google Scholar

Proverbia. 1963–1969. Proverbia sententiaeque Latinitatis Medii Aevi. Lateinische Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer Anordnung, oprac. H. Walther, 1–6, Göttingen.
Google Scholar

Sikorski Dariusz. 2016. [rec.:] Początki Łęczycy, red. Ryszard Grygiel, Tomasz Jurek […] Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, Łódź 2014, ss. 455+814+321, „Slavia Antiqua”, 57, s. 245–255, https://doi.org/10.14746/sa.2016.57.12 DOI: https://doi.org/10.14746/sa.2016.57.12
Google Scholar

Sinko Tadeusz. 1906. Źródła przykładów Reja w „Żywocie człowieka poczciwego”, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny”, Seria II, 28, s. 1–68.
Google Scholar

Słownik. 2003. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa.
Google Scholar

Stasiak Waldemar, Grygiel Ryszard. 2014. Biżuteria i elementy stroju, [w:] Początki Łęczycy, red. R. Grygiel, T. Jurek, 2, Archeologia o początkach Łęczycy, Łódź, s. 194–208.
Google Scholar

Stasiak Waldemar, Trojan Marek, Ziółkowski Jacek. 2021. Terra Lanciciensis. Perła Romańskiego Szlaku, red. D.K. Płaza, I. Wojnarowska, Łódź.
Google Scholar

Thorndike Lynn. 1955. Unde Versus, „Traditio”, 11, s. 163–193. DOI: https://doi.org/10.1017/S0362152900006346
Google Scholar

Vanderputten Steven, Meijns Brigitte. 2010. Realities of reformist leadership in early eleventh-century Flanders: the case of Leduin, Abbot of Saint-Vaast, „Traditio”, 65, s. 47–74. DOI: https://doi.org/10.1017/S0362152900000842
Google Scholar

Vincentius. 1994. Magistri Vincentii dicti Kadłubek Chronica Polonorum, wyd. M. Plezia, Monumenta Poloniae Historica, seria II, 11, Kraków.
Google Scholar

Walther Hans. 1928. Quot — tot. Mittelalterliche liebesgrüsse und verwandtes, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur”, 65, 4, s. 257–289.
Google Scholar

Wieczorek Szymon. 1996. Zwiefalten i Polska w pierwszej połowie XII w., „Kwartalnik Historyczny”, 103, 4, s. 23–55.
Google Scholar

Wieczorek Szymon. 2020. Galla Anonima opowieść o królu Bolesławie i ubogim kleryku. Moraliter, anagogice, allegorice, historice, Rzeszów.
Google Scholar

Wincenty. 1974. Mistrza Wincentego Kronika Polska, oprac. B. Kürbis, Warszawa.
Google Scholar

Wincenty. 1996. Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika polska, oprac. B. Kürbis, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Woźniak Maria Judyta. 2020. Dlaczego walczyłem dla Kupidyna, czyli o walce o średniowieczne rymy w polskim przekładzie Carmina Rivipullensia, „Collectanea Philologica”, 23, s. 129–144, https://doi.org/10.18778/1733-0319.23.09 DOI: https://doi.org/10.18778/1733-0319.23.09
Google Scholar

Zeissberg Heinrich. 1870. Vincentius Kadłubek, Bischof von Krakau (1208–1218; † 1233), und seine Chronik Polens. Zur Literaturgeschitchte des dreizehnten Jahrhunderts), „Archiv für österreichische Geschichte”, 42, s. 1–212.
Google Scholar