Wokół mobilności społecznej i geograficznej napływowej elity rycerskiej w Europie Środkowej w XIII wieku: Herbord z Fulštejna i jego rodzina
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.1.004Słowa kluczowe:
Europa Środkowa, XIII w., migracje rycerskie, eckiejministeriałowie w Rzeszy Niemieckiej, ministeriałowie w Rzeszy Niemieckiej, władztwo biskupie, prawo lenneAbstrakt
Na przykładzie westfalskiej rodziny ministeriałów z Fülme koło Rinteln, która w poł. XIII w. migrowała na Morawy, daje się rozpoznać podstawowe mechanizmy mobilności społecznej niższej warstwy rycerstwa z Rzeszy Niemieckiej, uczestniczącej w migracjach i wędrówkach rycerskich. Artykuł poprzez zestawienie danych biograficznych Herborda z Fülme i dwóch pokoleń jego potomków, a także ich analizę na tle szerszych realiów społecznych i prawnych, problematyzuje następujące kwestie: znaczenie służby i relacji wasalno-lennej z biskupem ołomunieckim Brunonem z Schaumburga, status ministeriałów w zmieniających się realiach prawno-ustrojowych XIII w., znaczenie wysokiej mobilności geograficznej jako mechanizmu awansu, jak również uzyskane na tej drodze znamiona wysokiego statusu — posiadanie zamku, urzędu oraz akces do elity ziemskiej w nowej ojczyźnie.
Pobrania
Bibliografia
Bachmann Christian. 1997. Öffnungsrecht und Herzogliche Burgenpolitik in Bayern im späten Mittelalter, München.
Bakala Jaroslav. 2002. Listina olomouckého biskupa Bruna pro Dĕtřicha z Brocku, [w:] Bakala Jaroslav, Moravskoslezské pomezí v promĕnách 13. století. Výbor članků a studií, Brno, s. 23–25.
Bartlett Robert. 2003. Tworzenie Europy. Podbój, kolonizacja i przemiany kulturowe 950–1350, tłum. G. Waluga, Poznań.
Behr Hans-Joachim. 1989. Literatur als Machtlegitimation. Studien zur Funktion der deutschsprachigen Dichtung am böhmischen Königshof im 13. Jahrhundert, München.
Belehnungsbücher. 1902. Die ältesten Belehnungs- und Lehnsgerichtsbücher des Bisthums Olmütz, wyd. K. Lechner, Brünn.
Bischöfe. 2021. ‚Kleine Bischöfe‘ im Alten Reich: strukturelle Zwänge, Handlungsspielräume und soziale Praktiken im Wandel (1200-1600), red. O. Auge i in., Berlin.
Biskup Marian, Labuda Gerard. 1986. Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka — społeczeństwo — państwo — ideologia, Gdańsk.
Bok Václav. 2010. Příspěvky k literární kultuře Českého Krumlova v 14. a 15. století se zvlástním zřetelem k německé literatuře, w: Český Krumlov. Od rezidenčního mĕsta k památce svĕtového kulturního dĕdictví, red. M. Gaži, České Budĕjovice, s. 425–442.
Bolina Pavel. 1986. Ke vlivu biskupa Bruna ze Schaumburka na vývoj hradní architektury, „Archaeologia Historica”, 11, s. 175–186.
Breslauer Urkundenbuch. 1870. Breslauer Urkundenbuch, wyd. G. Korn, 1, Breslau.
CDB. 1907–2006. Codex diplomaticus et epistolaris Regni Bohemiae, 1, 4/1, 5/2, 6, wyd. G. Friedrich i in., Pragae.
Claude Dietrich. 1975. Geschichte des Erzbistums Magdeburg bis in das 12. Jahrhundert, 2, Köln, s. 257–279.
Codex. 1854. Codex diplomaticus Moraviae, 6, wyd. J. Chytil, P. Ritter von Chlumecky, Brunae.
Continuatio. 1861. Continuatio Altahensis, MGH SS, 17, wyd. G.H. Pertz, Hannoverae.
Dorna Maciej. 2004. Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309. Studium prozopograficzne, Poznań.
Dygo Marian. 1992. Studia nad początkami władztwa zakonu niemieckiego w Prusach (1226–1259), Warszawa.
Dygo Marian. 2013. Czy istniał feudalizm w Europie Środkowo-Wschodniej w średniowieczu?, „Kwartalnik Historyczny”, 120, s. 667–717.
Eisler Max. 1907. Geschichte Brunos von Schauenburg, „Zeitschrift des Vereins für Geschichte Mährens und Schlesiens” 11, s. 2–52.
Fenske Lutz. 1979. Ministerialität und Adel im Herrschaftsbereich der Bischöfe von Halberstadt, [w:] Herrschaft und Stand. Untersuchungen zur Sozialgeschichte im 13. Jahrhundert, wyd. J. Fleckenstein, Götttingen, s. 157–206.
Freed John B. 1995. Noble Bondsmen. Ministerial Marriages in the Archdiocese of Salzburg, 1100–1343, Ithaca–New York.
Gawlas Sławomir. 1998. Dlaczego w Polsce nie było feudalizmu lennego?, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 58, s. 101–123.
Hrabová Libuše. 1964. Ekonomika feudální državy olomouckého biskupství ve druhé polovině 13.století, Acta Universitatis Palackianae Olomucensis. 20, Historica 6, Praha.
Hunecke Maike. 2014. Iurisprudenta romano-saxonica. Die Glosse zum Sachsenspiegel-Lehnrecht und die Anfänge deutscher Rechtswissenschaft, Schriften der Monumenta Germaniae Historica, 68, Wiesbaden.
Iwańczak Wojciech. 1985. Tropem rycerskiej przygody. Wzorzec rycerski w piśmiennictwie czeskim XIV wieku, Warszawa.
Jan Libor. 2005. Počátký turnajů v českých zemích, „Listy filologické”, 128, s. 1–19.
Jan Libor. 2015. Václav II. Král na stříbrném trůnu, Praha.
Janeczek Andrzej. 2010. Udział szlachty w kolonizacji Rusi Koronnej: migracje rodów i ich nowa własność (XIV-XV w.). Próba ujęcia syntetycznego, [w:] Rody na Śląsku, Rusi Czerwonej i w Małopolsce. Średniowiecze i czasy nowożytne, red. W. Zawitkowska, A. Pobóg-Lenartowicz, Rzeszów, s. 59–91.
Janiš Dalibor. 1997. Lenní system olomouckého biskupství za episkopatu Dětřicha z Hradce (1281–1302). K problematice lenních a lokačních listin, „Časopis Matice moravské”, 116, s. 325–346.
Janiš Dalibor 2008. Ke skladbě dvora olomouckých biskupů ve 13. století, [w:] Dvory a rezidence ve středověku: skladba a kultura dvorské společnosti, red. D. Dvořáčková-Malá, J. Zelenka, Praha.
Janiš Dalibor. 2009. Ceremonial přijimaní lén a lenních přísah na středovĕkém dvoře olomouckých biskupů, [w:] Všední a sváteční život na středových dvorech, red. D. Dvořáčková-Mála, Praha, s. 149–163.
Joham Alfred. 2013. Die Siedlungsverlegung von Bruck an der Mur vor 750 Jahren und Herbord von Füllenstein, „Blätter für Heimatkunde”, 87, s. 22–39.
Jurek Tomasz. 1996. Obce rycerstwo na Śląsku do połowy XIV wieku, Poznań.
Keupp Jan Ulrich. 2010a. Aufstieg im Verbund. Auf dem Weg zur adligen Unfreiheit, [w:] Freiheit und Unfreiheit. Mittelalterliche und Frühneuzeitliche Facetten eines zeitlosen Problems, red. K. Andermann, G. Zeilinger, Kraichtaler Kolloquien, 7, Epfendorf, s. 91–113.
Keupp Jan Ulrich. 2010b. Ministerialität und Lehnswesen. Anmerkungen zur Frage der Dienstlehen, [w:] Das Lehnswesen im Mittelalter. Forschungskonstrukte — Quellenbefunde — Deutungsrelevanz, red. J. Dendorfer, R. Deutinger, Ostfildern, s. 347–366.
Klocke Friedrich von. 1939. Untersuchungen zur Rechts- und Sozialgeschichte der Ministerialitäten in Westfalen, „Westfälische Forschungen”, 2, s. 214–232.
Knoll Vilem. 2005. Ius vasallorum vel ministerialium ecclesie magdeburgensis. Poznámka k otazce původu olomouckého lenniho práva, „Pravněhistorické studie”, 37, s. 17–28.
Komendová Jitka. 2014. Opavskij pohod Danila Romanoviča: češskij vzglâd, [w:] Rurikids in dynastic relations: politics, customs, culture and religion (10th–16th cent.), Colloquia Russica, I, 4, red. W. Nagirnyj, Kraków, s. 185–192.
Könighaus Waldemar. 2014. Bruno von Schaumburg, Bischof von Olmütz. Stationen eines rastlosen Lebens, [w:] Schaumburg im Mittelalter, red. S. Brüdermann, Schaumburger Studien, 70, Bielefeld, s. 233–245.
Kouřil Pavel, Prix Dalibor, Wihoda Martin. 2000. Hrady českého Slezska, Brno–Opava.
Kroeschell Karl. 2005. „recht unde unrecht der sassen“. Rechtsgeschichte Niedersachsens, Göttingen.
Kronika. 2017. Kronika Halicko-Wołyńska (Kronika Romanowiczów), wyd. D. Dąbrowski, A. Jusupović, MPH ser. Nova, 16, Kraków–Warszawa.
Kruppa Nathalie. 2004. Emanzipation von Bischof. Zum Verhältnis zwischen Bischof und Stadt am Beispiel Mindens, [w:] Bischof und Bürger. Herrschaftsbeziehungen in den Kathedralstädten des Hoch- und Spätmittelalters, red. U. Grieme, N. Kruppa, S. Pätzold, Göttingen, s. 67–87.
Kuck Matthias Christian. 2000. Burg und bischöfliche Herrschaft im Stift Minden, Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophischen Fakultät der Westfälischen Wilhelms-Universität zu Münster, https://nbn-resolving.org/urn:nbn:de:hbz:6-51469547185
Łaszczyńska Olga. 1948. Ród Herburtów w wiekach średnich, Poznań.
Monumenta. 1898. Monumenta historica Ducatus Carinthiae, 2: Die Gurker Geschichtsquellen 1233–1269, wyd. A. von Jaksch, Klagenfurt.
Monumenta. 1906. Monumenta historica Ducatus Carinthiae, 4/2, Die Kärntner Geschichtsquellen 1263–1269, wyd. A. von Jaksch, Klagenfurt.
Oppitz Ulrich-Dieter. 1990. Deutsche Rechtsbücher des Mittelalters, 2, Köln–Wien.
Osnabrücker Urkundenbuch. 1896–1899. Osnabrücker Urkundenbuch, 2–3, wyd. F. Philippi, Osnabrück.
Österreichische Reimchronik. 1890. Österreichische Reimchronik, wyd. J. Seemüller, MGH Deutsche Chroniken, 5/1, Hannover.
Paprocki Bartoš. 1593. Zrcadlo slavného Margkrabstwii Morawskkého, Olomutii.
Pauk Marcin Rafał. 2006. Niemieccy przybysze na dworze Wacława I. W kwestii początków migracji rycerskich do Czech, [w:] Dvory a rezidence ve středovĕku, Mediaevalia Historica Bohemica, Supplementum, 1, red. D. Dvořáčková-Malá, Praha, s. 87–106.
Pauk Marcin Rafał. 2014a. Zamki, psy i turnieje. Autor staroczeskiej kroniki rymowanej wobec przemian obyczajowych XIII wieku, [w:] Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. M. Bis, W. Bis, Warszawa, s. 197–205.
Pauk Marcin Rafał. 2014b. Castrensis sathane servit: Castles as a Factor of Social Change in Bohemian Narrative Sources at the Turn of the Thirteenth and Fourteenth Centuries, [w:] Processes of Cultural Change in Central Europe, 1200–1800, red. V. Čapská, Opava, s. 315–328.
Pauk Marcin Rafał. 2022. Chivalric migrations to Bohemia in the 13th century and the perspectives of their research: Hoyer of Friedeburg’s case reconsidered, „Historia Slavorum Occidentis”, 35, s. 33–57.
Pauk Marcin Rafał. 2025. „Beheim hân ich mir erkorn”. Obce rycerstwo w Czechach Przemyślidów (1150–1300), Warszawa.
Pferschy Gerhard. 1978/79. Ottokar II. Přemysl, Ungarn und die Steiermark,. „Jahrbuch für Landeskunde von Niederösterreich”, Neue Folge, 44/45: Ottokar-Forschungen, s. 73–91.
Reinle Christine. 2017. Violence, feud, and peacemaking, w: The Origins of the German Principalities, 1100–1350, red. G.A. Loud, J. Schenk, London–New York, s. 180–204.
Rösener Werner. 1989. Hofämter an mittelalterlichen Fürstenhofen, „Deutsches Archiv”, 45, s. 535–547.
Růžek Vladimir. 1988. Česka znákova galerie na hradĕ Laufu u Norimberka, „Sborník archivních práci”, 38, s. 37–311.
SUB. 1984–1998. Schlesisches Urkundenbuch, 3–6, wyd. W. Irgang, Köln–Wien.
Schmid–Wiegand Ruth. 2008. Rechtsbücher als Ausdruck pragmatischer Schriftlichkeit. Eine Bilanz, „Frühmittelalterliche Studien”, 37, s. 435–475.
Schnack Friederike Maria. 2022. Zwischen geistlichen Aufgaben und weltlichen Herausforderungen. Die Handlungsspielräume der Mindener Bischöfe von 1250 bis 1550, Vorträge und Forschungen, Sonderband, 62, Ostfildern.
Šimůnek Robert. 2013. Reprezentace české středovĕké šlechty, Praha.
Sovadina Miloslav. 1974. Lenní listiny biskupa Bruna, „Sborník archivních praci”, 24, s. 426–460.
Sovadina Miloslav. 1995. Dvůr Václava I., „Sborník archivních práci”, 45, s. 3–40.
Stech Lorenz. 1969. Die Dienstrechte von Magdeburg und Hildesheim, Göttingen.
Sychra David. 2017. Raná církevní kariera Bruna ze Schauenburka (1229–1245), „Časopis Matice moravské”, 136, s. 35–49.
Tenere. 2022. Tenere et habere. Leihen als soziale Praxis im frühen und hohen Mittelalter, red. J. Dendorfer, S. Patzold, Ostfildern.
Vogtherr Thomas. 2014. Die Grafen von Holstein-Schaumburg als Städtegründer. Die Entstehung der Schaumburger Städte, [w:] Schaumburg im Mittelalter, red. S. Brüdermann, Schaumburger Studien, 70, Bielefeld, s. 325–351.
Urkundenbuch. 1879. Urkundenbuch des Klosters Berge bei Magdeburg, wyd. H. Holstein, Halle.
Urkundenbuch. 1975. Urkundenbuch des Herzogtums Steiermark, 4, 1260–1276, wyd. G. Pferschy, Wien.
WestfUB. 1871–1896. Westfälisches Urkundenbuch, 3, 6, wyd. R. Wilmans, H. Hoogeweg, Münster.
Zelenka Jan. 2016. Beneficium et feudum. Podoba a promĕny lenního institutu, Praha.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Kwartalnik Historii Kultury Materialnej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
