Spondylus shells at prehistoric sites in Poland
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.1713Keywords:
Spondylus, shell, Neolithic, ornamentsAbstract
This article presents the results of research concerning shell ornaments discovered in Poland and described in the literature as made of Spondylus shells. Our study focuses on the identification and revision of these artefacts in terms of species, ornament types, and locations of discovery. Additionally, we address the issue of the role of Spondylus shell ornaments and their meaning to the Neolithic communities inhabiting the area of present-day Poland. Our research involved specialist analyses, which allowed us to identify seven Spondylus shell artefacts discovered at five archaeological sites. The strontium isotope analysis 87Sr / 86Sr indicated the Quaternary age of the shells, confirming that they were contemporaneous with prehistoric communities and originated from areas located around the Mediterranean Sea. Presenting the results of our study, we would like to join a wider discussion on the importance of Spondylus shell ornaments in Central Europe in the Neolithic period.
Downloads
References
Álvarez-Fernandez E. and Carvajal-Contreras D. (eds) 2010. Not only food. Marine, terrestrial and freshwater molluscs in archaeological sites. Proceedings of the 2nd Meeting of the ICAZ Archaeomalacology Working Group (Santander, February 19th-22nd 2008) (= munibe. Suplemento – Gehigarria 31). Donostia: Sociedad de Ciencias Aranzadi Zientzia Elkartea.
Apolinarska K. and Kurzawska A. 2020. Can stable isotopes of carbon and oxygen be used to determine the origin of freshwater shells used in Neolithic ornaments from Central Europe? Archaeological and Anthropological Sciences 12(1), 1-16. https://doi.org/10.1007/s12520-019-00978-2.
Bajnóczi B., Schöll-Barna G., Kalicz N., Siklósi Zs., Hourmouziadis G.H., Ifantidis F., Kyparissi-Apostolika A., Pappa M., Veropoulidou R. and Ziota Ch. 2013. Tracing the source of Late Neolithic Spondylus shell ornaments by stable isotope geochemistry and cathodoluminescence microscopy. Journal of Archaeological Science 40(2), 874-882. https://doi.org/10.1016/j.jas.2012. 09.022.
Bardec’kyj A., Dębiec M. and Saile T. 2016. Zwei runde Spondylusklappen aus der bandkeramischen Siedlung von Rovancě in Wolhynien. Ein Beitrag zu Tausch und Statusim frühen Neolithikum. Sprawozdania Archeologiczne 68, 183-192. https://doi:10.1007/s12520-019-00978-2.
Bar-Yosef Mayer D. E., Gümüs B.A. and Islamoglu Y. 2010. Fossil hunting in the Neolithic: Shells from the Taurus Mountains at Çatalhöyük, Turkey. Geoarchaeology 25, 375-392. https://doi:10.1002/gea.20311.
Bednarczyk J., Kośko A. and Czerniak L. 1980. Z badań nad zespołem osadniczym ludności z kręgu kultur ceramiki wstęgowej w Kruszy Zamkowej, stan. 3, woj. Bydgoszcz (część sepulkralna). Sprawozdania Archeologiczne 32, 55-83.
Bentley R.A. 2006. Strontium Isotopes from the Earth to the Archaeological Skeleton: A Review. Journal of Archaeological Method and Theory 13, 135-187. https://doi:10.1007/s10816-006-9009-x.
Bognàr-Kutzián I. 1963. The Copper Age Cemetery of Tiszapolgár-Basatanya. Budapest: Institute of Archaeological Sciences.
Bonnardin S. 2009. La parure funéraire au Néolithique ancient dans les Bassins parisien et rhénan. Rubané, Hinkelstein et Villeneuve Saint Germain (= Société Préhistorique Française, Mémoire 49). Paris: Société Préhistorique Française.
Chapman J. and Gaydarska B. 2015. Spondylus Gaederopus/Glycymeris exchange network in Neolithic and Chalcolithic. In Ch. Flower, J. Harding and D. Hofmann (eds), The Oxford Handbook of Neolithic Europe. Oxford: Oxford University Press, 639-656. https://doi:10.1093/oxfordhb/9780199545841.013.014.
Claassen C. 1998. Shells. Cambridge Manuals in Archaeology. Cambridge: Cambridge University Press.
Cofta-Broniewska A. and Kośko A. 1982. Historia pierwotna społeczeństw Kujaw. Warszawa, Poznań: PWN.
Cristiani E., Farbstein R. and Miracle P. 2014. Ornamental traditions in the eastern Adriatic: The Upper Palaeolithic and Mesolithic personal adornments from Vela Spila (Croatia). Journal of Anthropological Archaeology 36(1), 21-31. https://doi:10.1016/j.jaa.2014.06.009.
Czarniak K. 2007. Gliniany amulet z osady starszej fazy kultury lendzielskiej w Zarzycy na Dolnym Śląsku. Sprawozdania Archeologiczne 59, 115-121.
Czekaj-Zastawny A. 2009. Obrządek pogrzebowy kultury ceramiki wstęgowej rytej [Funerary rite of the Linear Pottery culture]. In A. Czekaj-Zastawny (ed.), Obrządek pogrzebowy kultur pochodzenia naddunajskiego w neolicie Polski południowo-wschodniej (5600/5500-2900 BC) [Funerary rite of the Danubian cultures in the Neolithic of southeastern Poland (5600/5500-2900 BC)]. Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 25-51.
Czerniak L. 1980. Rozwój społeczeństw kultury późnej ceramiki wstęgowej na Kujawach. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Czerniak L. and Pyzel J. 2013. Unusual Funerary Practices in the Brześć Kujawski Culture in the Polish Lowland. In N. Müller-Scheeßel (ed.), “Irreguläre” Bestattungen in der Urgeschichte: Norm, Ritual, Strafe…? Akten der Internationalen Tagung in Frankfurt a. M. vom 3. bis 5. Februar 2012 (= Römisch-Germanische Kommission des Deutschen Archäologischen Instituts. Kolloquien zur Vor- und Frühgeschichte 19). Bonn: Dr. Rudolf Habelt GmbH, 139-150.
Czerniak L. and Pyzel J. 2019. The Brześć Kujawski culture. The north-easternmost Early Chalcolithic communities in Europe. In R. Gleser and D. Hofmann (eds), Contacts, boundaries & innovation in the fifth millennium: exploring developed Neolithic societies in central Europe and beyond. Leiden: Sidestone Press, 59-90.
D’Errico F., Vanhaeren M., Barton N., Bouzouggar A., Mienis H. and Richter D. 2009. Additional evidence on the use of personal ornaments in the Middle Paleolithic of North Africa. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 106(38), 16051-16056. https://doi:10.1073/pnas.0903532106.
Dimitrijević V. 2014. The provenance and use of fossil scaphopod shells at the Late Neolithic/Eneolithic site Vinča-Belo Brdo, Serbia. In K. Szabó, C. Dupont, V. Dimitrijević, L.G. Gastelum and N. Serrand (eds), Archaeomalacology: shells in the archaeological record (= BAR International Series 2666). Oxford: Archaeopress, 33-41.
Galiński T., Dziewanowski M. and Kowalski K. 2012. Epoka kamienia – katalog zabytków. In K. Kowalski and A. Marciniak (eds), Zaginione – Ocalone. Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich. Szczecin: Muzeum Narodowe, 81-100.
Chapman J. and Gaydarska B. 2015. Spondylus Gaederopus/Glycymeris exchange network in Neolithic and Chalcolitic. In Ch. Flower J. Harding and D. Hofmann (eds), The Oxford Handbook of Neolithic Europe. Oxford: Oxford University Press, 639-656.
Grygiel R. 2008. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek 2: 1. Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Fundacja Badań Archeo-logicznych K. Jażdżewskiego.
Grygiel R. 2008a. Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek 2: 3. Środkowy neolit. Grupa brzesko-kujawska kultury lendzielskiej. Łódź: Fundacja Badań Archeo-logicznych K. Jażdżewskiego.
Ifantidis F. and Nikolaidou M. 2011. (eds), Spondylus in Prehistory. New data and approaches. Contributions to the archaeology of shell technologies (= BAR International Series 2216). Oxford: Oxford University Press.
Jahrbuch… 1894. Jahrbuch der Historischen Gesellschaft für Netzedistrikt zu Bromberg.
Jażdżewski K. 1938. Cmentarzyska kultury ceramiki wstęgowej i związane z nimi ślady osadnictwa w Brześciu Kujawskim. Wiadomości Archeologiczne 15, 1-105.
John J. 2011. Status of Spondylus artifacts within the LBK grave goods. In F. Ifantidis and M. Nikolaidou (eds), Spondylus in prehistory. New data and approaches. Contributions to the archaeology of shell technologies (= BAR International Series 2216). Oxford: Oxford University Press, 39-45.
Kadrow S. 2008. Gender-differentiated burial rites in Europe of the 5th and 4th millennia BC: attempts at traditional archaeological interpretation. Analecta Archaeologica Ressoviensia 3, 49-95.
Kalicz N. and Szénászky J.G. 2001. Spondulus-Schmuck im Neolithikum des Komitats Békés. Praehistorische Zeitschrift 76, 24-54. https://doi.org/10.1515/prhz.2001.76.1.24.
Krauss A. 1964. Grób kultury starszej ceramiki wstęgowej ze Szczotkowic, pow. Kazimierza Wielka. In S. Nosek (ed.), Studia i Materiały do badań nad neolitem Małopolski. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 69-76.
Kowalski A. P. 2013. Mit a piękno. Z badań nad pochodzeniem sztuki. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram.
Kowalski A. P. 2014. Archeologia zamierzchłych znaczeń. Toruń: Polskie Towarzystwo Historyczne.
Kurzawska A., Sobkowiak-Tabaka I. and Jakubowski G. (in prep.). Miocene shells in the Late Neolithic and Early Bronze Age burials in Poland. Geoarchaeology.
Liana T. and Piętka-Dąbrowska T. 1962. Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych w 1959 r. na stanowisku I w Werbkowicach-Kotorowie, pow. Hrubieszów. Wiadomości Archeologiczne 28(2), 152-173.
Maciejewski F., Rajewski Z. and Wykrój Z. 1954. Ślady osadnictwa kultury t. zw. brzesko-kujawskiej w Biskupinie, pow. Żnin. Wiadomości Archeologiczne 20(1), 67-79.
McArthur J. M., Howarth R. J. and Bailey T. R. 2001. Strontium isotope stratigraphy: LOWESS Version 3: Best Fit to the marine Sr-isotope curve for 0-509 Ma and accompanying look-up Table for Deriving Numerical Age. The Journal of Geology 109, 155-170.
Micheli R. 2012. Personal ornaments, Neolithic groups and social identities. Some insights into Northern Italy. Documenta Praehistorica 39, 227-255 https://doi.org/10.4312/dp.39.16.
Müller J. 1997. Neolithische und chalkolithische Spondylus-Artefakte. Anmerkungen zu Verbreitung, Tauschgebiet und sozialer Funktion. In C. Becker, M. L. Dunkelmann, C. Metzner-Nebelsick, H. Peter-Röcher and M. Roeder and B. Teržan (eds), Chronos. Beiträge zur prähistorischen Archäologie zwischen Nord- und Südosteuropa. Festschrift für Bernhard Hänsel. Internationale Archäologie (= Studia honoraria 1). Espelkamp: Leidorf, 91-106.
Müller J., Herrera A. and Knossalla N. 1996. Spondylus und Dechsel – zwei gegensätzliche Hinweise auf Prestige in der mitteleuropäischen Linearbandkeramik? In J. Müller and R. Bernbeck (eds), Prestige – Prestigegüter - Sozialstrukturen. Beispiele aus dem europäischen und vorderasiatischem Neolithikum (= Archäologische Berichte 6). Bonn: Holos, Deutsche Gesellschaft für Ur- und Frühgeschichte e.V., 81-96.
Nieszery N. 1995. Linearbandkeramische Gräberfelder in Bayern (= Internationale Archäologie 16). Espelkamp: Marie Leidorf.
Novotný B. 1958. Slovensko v mladšej dobe kamennej. Bratislava: SAV.
Pavúk J. and Bátora J. 1995. Siedlung und Gräber der Ludanice-Gruppe in Jelšovce. Nitra: Archeologický ústav SAV.
Perlès C. and Vanhaeren M. 2010. Black Cyclope neritea marine shell ornaments in the Upper Pa-laeolithic and Mesolithic of Franchthi Cave, Greece: arguments for intentional heat treatment. Journal of Field Archaeology 35(3), 298-309. https://doi:10.1179/009346910X127073 21358874.
Podborský V. 2002. Dvě pohřebiště neolitického lidu s lineární keramikou ve Vedrovicích na Moravě. Brno: Ústav archeologie a muzeologie, Filozofická fakulta Masarykovy University.
Poppe G. T. and Goto Y. 2000. European Seashells. Vol 2. Scaphopoda, Bivalvia, Cephalopoda). Hackenheim: ConchBooks.
Raczky P. and Anders A. 2017. The chosen ones: unconventional burials at Polgár-Csöszhalom (north-east Hungary) from the fifth millennium cal BC. In P. Bickle, V. Cummings, D. Hofmann, J. Pollard and A. Whittle (eds), The Neolithic of Europe: Papers in honour of Alasdair Whittle. Oxford: Oxbow Books, 63-81.
Rigaud S., d’Errico F. and Vanhaeren M. 2015. Ornaments reveal resistance of North European Cultures to the spread of farming. PLoS One, e0121166. https://doi.org/10.1371/journal.pone. 0121166.
Sakalauskaite J., Andersen S. H., Biagi P., Borrello M. A., Cocquerez T., Colonese A. C., Bello F. D., Girod A., Heumüller M., Koon H., Mandili G., Medana C., Penkman K. E. H., Plasseraud L., Schlichtherle H., Taylor S., Tokarski C., Thomas J., Wilson I. J., Marin F. and Demarchi B. 2019. ‘Palaeoshellomics’ reveals the use of freshwater mother-of-pearl in prehistory. eLife 2019; 8: e45644. https://doi:10.7554/eLife.45644.
Séfèriadès M. L. 2010. Spondylus and long-distance trade in prehistoric Europe. In D. W. Anthony and J. Chi (eds), The lost world of old Europe. The Danube valley, 5000-3500 BC. New York, Princeton, Oxford: Institute for the Study of the Ancient World at New York University, Prin-ceton University Press, 179-186.
Shackleton J. and Elderfield H. 1990. Strontium isotope dating of the source of Neolithic European Spondylus shell artefacts. Antiquity 64, 312-315.
Shackleton N. and Renfrew C. 1970. Neolithic trade routes re-aligned by oxygen isotope analyses. Nature 228, 1062-1064.
Siklósi Zs. 2004. Prestige goods in the Neolithic of the Carpathian Basin. Acta Archaeologica Academiae Scientarum Hungaricae 55, 1-62.
Siklósi Zs. 2013. Traces of Social Inequality during the Late Neolithic in the Eastern Carpathian Basin (= Dissertationes Pannonicae ex Instituto Archaeologico Universitatisde Rolando Eötvös nominatae Budapestinensis provenientes. Ser. IV. Vol. 3). Budapest: Eötvös Loránd University, Institute of Archaeological Sciences.
Siklósi Zs. and Csengeri P. 2011. Reconsideration of Spondylus Usage in the Middle and Late Neolithic of the Carpathian basin. In F. Ifantidis and M. Nikolaidou (eds), Spondylus in Prehistory: New data and approaches. Contribution to the archaeology of shell technologies (= BAR, International Series 2216). Oxford: Archaeopress, 47-62.
Siuchniński K. 1972. Klasyfikacja czasowo-przestrzenna kultur neolitycznych na Pomorzu Zachodnim. 2. Opracowanie analityczne. Szczecin: Muzeum Pomorza Zachodniego.
Smoczyńska Ł. 1953. Kultura ceramiki wstęgowej w Wielkopolsce. Fontes Archaeologici Posnaniensies 3, 1-84.
Szałkowska-Łoś J. and Łoś J. 2014. Odkrywanie przeszłości – zarys historii badań archeologicznych w regionie. In Na pograniczu Wielkopolski i Pomorza. Bydgoszcz i regionu zarania dziejów. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy, 9-101.
Sommer M. 2003. Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Warszawa: Oficyna Naukowa.
Stiner M. C., Kuhn S. L. and Güleçb E. 2013. Early Upper Paleolithic shell beads at Üçağızlı Cave I (Turkey): Technology and the socioeconomic context of ornament life-histories. Journal of Human Evolution 64(5), 380-398. https://doi.org/10.1016/j.jhevol.2013.01.008.
Todorova H. 2002. Die Mollusken in den Gräberfeldern von Durankulak. In H. Todorova (ed.), Durankulak, Band II. Die prähistorischen Gräberfeldern von Durankulak. 1. Sofia: Deutsches Archäologisches Institut in Berlin, 177-190.
Vanhaeren M. 2005. The Evolutionary significance of beadmaking and use. In F. d’Errico and L. Backwell (eds), From tools to symbols, from early hominids to modern humans. Johannesburg: Wits University Press, 525-553.
Vanhaeren M., d’Errico F., Billy I. and Grousset F. 2004. Tracing the source of Upper Palaeolithic shell beads by strontium isotope dating. Journal of Archaeological Science 31, 1481-1488. https://doi.org/10.1016/j.jas.2004.03.011.
Virchov R. 1884. Excursion nach Bernburg (Anhalt). Zeitschrift für Ethnologie 16, 398-420.
Willms C. 1985. Neolithischer Spondylus Schmuck: Hundert Jahre Forschung. Germania 63, 321-344.
Windler A. 2018. Der Astausch von Spondylus gaederopus in Europa zwischen 5500 und 5000 v. Chr.: eine ökonomische Analyse (= Der Anschnitt Beiheft 40). Bochum: Verlag Marie Leidorf.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2020 Sprawozdania Archeologiczne
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
