A unique early medieval pendant (kaptorga) from Opole Groszowice (Silesia, SW Poland) in the light of interdisciplinary archaeometric studies

Autor

DOI:

https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2015

Słowa kluczowe:

kaptorga-pendant, early Middle Ages, Opole, Poland, non-destructive, archaeometry

Abstrakt

Finds of early medieval pendants, known as kaptorgas, are not common in Poland. For this reason, the kaptorga found in 1957 in Opole (Silesia), in southwest Poland, is all the more interesting. The artefact is housed in a museum, and on the occasion of its re-conservation, permission to conduct archaeometric studies was given. The kaptorga was subjected to analyses using nondestructive and minimally invasive techniques. Elemental tests with energy dispersive XRF and SEM-EDS spectrometers showed that the pendant is made of brass, not bronze sheet, as was originally thought. In its filling, there is a small fragment of plant-fiber thread (subjected to microscopic observations) and beeswax, which was identified using infrared spectroscopy and gas chromatography with a mass spectrometer.

Pobrania

Download data is not yet available.

Biogramy autorów

Beata Miazga - Instytut Archeologii Uniwersytet Wrocławski

Assistant Professor, head of the Laboratory of Archaeometry and Conservation of Archaeological artefacts, Institute of Archaeology of the University of Wrocław

Scientifically involved in archaeometry and conservation of archaeological artefacts. In research on artefacts, she implements various non-destructive methods used in material identification (e.g. determination of elemental composition and microstructure). She also conducts research on issues of a technological and utility nature related to the way of making and using objects in the past.

Sylwia Rodak - Independent researcher

PhD, independent researcher. Scientifically involved in the projects about the settlement development and primarily the role and function of strongholds in the early Middle Ages in region Lower Silesia in Poland, including the multifaceted analysis of archaeological artefacts with their formal trademarks and stratigraphic context.

Jeannette Jacqueline Lucejko - Department of Chemistry and Industrial Chemistry, University of Pisa, via G. Moruzzi 13, 56124 Pisa, Italy

Senior research fellow at the Department of Chemistry and Industrial Chemistry of the University of Pisa in Italy. Her research activity mainly concerns the development of analytical procedures based on pyrolysis, chromatography and mass spectrometry for the study and the characterisation of archaeological wooden objects as well as organic residues in historical and archaeological artefacts.

Erika Ribechini - Department of Chemistry and Industrial Chemistry, University of Pisa, via G. Moruzzi 13, 56124 Pisa, Italy

Erika Ribechini is Associate Professor in analytical chemistry at the Department of Chemistry and Industrial Chemistry of the University of Pisa. Her research activity mainly deals with the development of analytical procedures based on chromatography, mass spectrometry and analytical pyrolysis for the study and the characterisation of organic natural substances from archaeological findings and works of art. Her research activity also includes the chemical characterisation of archaeological wood.

Bibliografia

Andreotti A., Bonaduce I., Colombini M. P., Gautier G., Modugno F. and Ribechini E. 2006. Combined GC/MS analytical procedure for the characterization of glycerolipid, waxy, resinous, and proteinaceous materials in a unique paint microsample. Analytical Chemistry 78 (13), 4490-4500. DOI: 10.1021/ac0519615.

Andreotti A., Bonaduce I., Colombini M. P., Modugno F. and Ribechini E. 2008. Characterisation of natural organic materials in paintings by GC/MS analytical procedures. In M. P. Colombini and L. Tassi (eds), New Trends in Analytical, Environmental and Cultural Heritage Chemistry. Kerala: Transworld Research Network, 389-423.

Bukowska-Gedigowa J. and Gediga B. 1986. Wczesnośredniowieczny gród na Ostrówku w Opolu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bonaduce I. and Colombini M. P. 2004. Characterisation of beeswax in works of art by gas chromatography-mass spectrometry and pyrolysis-gas chromatography-mass spectrometry procedures. Journal of Chromatography A 1028(2), 297-306.

Gediga B. 1959 Badania w Groszowicach pow. Opole w roku 1959. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 2, 21.

Gediga B. and Holz E. 2012. Opole – gród, miasto, stolica regionu. Gród na Ostrówku w Opolu. Opole: Muzeum Śląska Opolskiego.

Holc E. 2005. Opole-Groszowice. In E. Tomczak (ed.), Skarby ziemi wydarte. Górny Śląsk i Pogranicze. Katowice: Wydawnictwo Śląskiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego, 106.

Jagielska I. 2010. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko na stanowisku Pyzdry 11. Studia Lednickie 10, 129-149.

Jakimowicz R. 1939. Nowe materiały do dziejów złotnictwa wczesnopolskiego. Wiadomości Archeologiczne 16, 378-385.

Kihl-Byczko E. 1970. W sprawie pochodzenia i funkcji kaptorg trapezowatych. In: W. Hensel (ed.), I. Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej, Warszawa 14.-18. 9. 1965. vol. 5. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 423-428.

Kóčka-Krenz H. 1993. Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza.

Kóčka-Krenz H., Pawlak P. and Sikorski A. 1995. Grób kobiety z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego w Poznaniu-Śródce (przyczynek do interpretacji funkcjonalnej kaptorg). Folia Praehistorica Posnaniensia 7, 281-294.

Kufel-Dzierzgowska A. 1975. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe w Polsce Środkowej. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi 22, 373-390.

Lucejko J., Connan J., Orsini S., Ribechini E. and Modugno F. 2017. Chemical analyses of Egyptian mummification balms and organic residues from storage jars dated from the Old Kingdom to the Copto-Byzantine period. Journal of Archaeological Science 85, 1-12.

Ménager M., Azémard C. and Vieillescazes C. 2014. Study of Egyptian mummification balms by FT-IR spectroscopy and GC-MS. Microchemical Journal 114, 32-41.

Miśkiewicz M. 1969. Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce. Materiały Wczesnośredniowieczne 6, 241-301.

Moździoch S. 1991. Funkcje gospodarcze śląskich grodów kasztelańskich w państwie wczesnopiastowskim. Studia Lednickie 2, 23-42.

Moździoch S. 2006. Początki grodu opolskiego w świetle źródeł archeologicznych. In A. Pobóg-Lenartowicz (ed.), Jak powstało Opole? Miasta i jego książęta, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, 11-22.

Nadolski A., Abramowicz A. and Poklewski T. 1959. Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią (= Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 7). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe; Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Namdar D., Neumann R., Goren Y. and Weiner S. 2009. The contents of unusual cone-shaped vessels (cornets) from the Chalcolithic of the southern Levant. Journal of Archaeological Science 36, 629-636.

Pawlak P. 1998. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „szkieletowe” w Poznaniu-Śródce w świetle badań w 1994 roku. Slavia Antiqua 39, 215-277.

Przysiężna-Pizarska M. 2010. Obrządek pogrzebowy ludności wczesnośredniowiecznego Śląska w świetle badań wykopaliskowych zespołu osadniczego „Ryczyn” koło Oławy. Manuscript of PhD thesis in archive of Institute of History, Opole University. Opole.

Regert M., Langlois J. and Colinart S. 2005. Characterisation of wax works of art by gas chromatographic procedures. Journal of Chromatography A 1091, 124-136.

Stacey R. J. 2011. The composition of some Roman medicines: evidence for Pliny’s Punic wax? Analytical and Bioanalytical Chemistry 401, 1749-1759.

Stattler E. 1966. Kontakty handlowe ludności wczesnopolskiej z krajami arabskimi we wczesnym średniowieczu (IX-XI w.). Slavia Antiqua 13, 199-267.

Szczepkowska-Naliwajek K. 2000. Wczesnośredniowieczne dzieła sztuki złotniczej na ziemiach polskich. In. M. Barbasiewicz (ed.), Początki tysiąclecia. Autoryzowany zapis dwóch konferencji. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 17-27.

Sztyber A. 2008. Kaptorgi. Przykład kunsztu wczesnośredniowiecznego złotnictwa. Alma Mater 99, 283-286.

Sztyber A. 2010. Funkcje i znaczenie kaptorg we wczesnym średniowieczu. In P. Kucypera and S. Wadyl (eds), Życie codzienne przez pryzmat rzeczy. Kultura materialna średniowiecza w Polsce 1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. M. Kopernika, 43-62.

Urbańska H. 1958. Sprawozdanie z prac wykopaliskowych prowadzonych na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach szkieletowych w powiatach Opole i Góra Śląska. Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 2, 58-63.

Urbańska H. 1959. Wczesnopolskie cmentarzysko rzędowe koło wsi Groszowice w pow. opolskim. Archeologia Śląska 2, 165-189.

Wachowski K. 1975. Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Zoll-Adamikowa H. 1971. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe Małopolski, cz. II. Analiza. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Pobrania

Opublikowane

2020-12-16

Jak cytować

Miazga, B., Rodak, S., Lucejko, J. J. ., & Ribechini, E. . (2020). A unique early medieval pendant (kaptorga) from Opole Groszowice (Silesia, SW Poland) in the light of interdisciplinary archaeometric studies. Sprawozdania Archeologiczne, 72(2). https://doi.org/10.23858/SA/72.2020.2.2015

Numer

Tom 72 Nr 2 (2020): Sprawozdania Archeologiczne

Dział

Badania terenowe i materiały

Licencja

Prawa autorskie (c) 2020 Sprawozdania Archeologiczne

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.