The cemetery in Szczyty-Dzięciołowo, Bielsk Podlaski district, as an example of grave form diversity in the middle Bug river basin in the 11th-13th centuries
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA71.2019.016Słowa kluczowe:
Early Middle Ages, flat graves with settings of kerbstones, barrows, funeral rite, Middle Bug River basin, Mazovian-Rus` borderlandAbstrakt
The Early Medieval burial ground in Szczyty-Dzięciołowo is one of the few cemeteries with graves surrounded by kerbstones located on the Bielsk Plain, in the basin of the Narew River’s tributaries – the Orlanka and Łoknica Rivers. In 2015, two graves were excavated at the cemetery: a pit grave with an inhumation burial and a setting of kerbstones and a barrow, where an inhumation burial was discovered as well. This has resulted in yet another confirmation of the differentiation of the funeral rite, which was characteristic for the whole Middle Bug River basin in the 11th-13th centuries. Flat graves with inhumation burials from this period are considered to be a feature of the West Slavic rite, while barrow burials are typical for the majority of East Slavic peoples. This text is an attempt to discuss the issue of grave form diversity in the Mazovian-Rus’ borderland region in the younger phase of the Early Middle Ages on the example of the aforementioned cemetery.
Pobrania
Bibliografia
Andrzejewski A. and Sikora J. 2009. Drohiczyn średniowieczny i nowożytny w świetle badań z roku 2006. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 5, 153-195.
Andrzejowski J., Engel M., Piotrowski A., Ruszkowska M., Szewczuk U. and Wójcik A. 2005. In A. Piotrowski (ed.), Zabytki z okresu wpływów rzymskich, średniowiecza i czasów nowożytnych z Białorusi w zbiorach Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego.
Avenarius’ N. P. 1890. Drogichin’ Nadbuzhskii i ego drevnosti. In Drevnosti severo-zapadnago kraia (= Materialy po arkheologii Rossii 4). Sanktpeterburg’, 2-42.
Bajko P. 2001. Białowieża. Zarys dziejów do 1950 roku. Białowieża: Białowieski Ośrodek Kultury.
Bieniak J. 2010. Państwo Miecława. Studium analityczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bieńkowska A. 2010. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko typu mazowieckiego w Skiwach Małych, pow. Siemiatycze. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 6, 129-150.
Bieńkowska A., Dzik M. and Piasecka K. 2013. Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 1. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Bieńkowska K. (Chilmon K.). 1974. Badania wykopaliskowe wczesnośredniowiecznych cmentarzysk kurhanowych w Czarnej Wielkiej i Czarnej Cerkiewnej, pow. Siemiatycze. Sprawozdania Archeologiczne 26, 301-316.
Bieńkowska K. 2005. Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Surażu, woj. podlaskie. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 1, 121-166.
Bitner Z. 1900. Notaty z przeszłości. Wisła 14, 759-767.
Bobrinskoi A. 1891. Doklad’ o deistviakh’ Imperatorskoi Arkheologich. Kommis. za 1888 g. In Otchet’ Imperatorskoi Arkheologicheskoi Kommissii za 1882-1888 gody. Sanktpeterburg’, 103-334.
Bogucki M. and Kulesza M. 2013. Monety zachodnioeuropejskie w skarbie z Olbrachtówka. In E. Jelińska (ed.), Średniowieczne skarby srebrne z Pojezierza Iławskiego w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur. Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, 189-213.
Brud S. and Boratyn J. 2006. Objaśnienia do szczegółowej Mapy Geologicznej Polski 1:50000. Arkusz Orla. Warszawa: Państwowy Instytut Geologiczny.
Chilmon K. (see Bieńkowska K.)
Czonstke K. and Koperkiewicz A. 2013. Biżuteria ze skarbu w Olbrachtówku. In E. Jelińska (ed.), Średniowieczne skarby srebrne z Pojezierza Iławskiego w zbiorach Muzeum Warmii i Mazur. Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, 221-252.
Dekówna M. 1999. Components of the hoard: glass beads. In H. Zoll-Adamikowa, M. Dekówna and E. M. Nosek (eds), The Early Mediaeval Hoard from Zawada Lanckorońska (Upper Vistula River). Warszawa: Institute of Archaeology and Ethnology Polish Academy of Sciences, 25-70.
Długopolska L. 1993. Ratownicze badania na cmentarzysku z grobami w obudowie kamiennej w miejscowości Krasewice-Czerepy, gm. Siemiatycze, woj. białostockie. Rocznik Białostocki 18, 163-190.
Dzik M. 2011. Korzeniówka Mała, woj. podlaskie. Badania w latach 2009-2010. Światowit 8(49) (2009-2010), fasc. B, 221-222.
Dzik M. 2012. Z dziejów badań wczesnośredniowiecznych cmentarzysk z grobami w obudowach kamiennych w międzyrzeczu Bugu i Narwi. Światowit 7(48) (2006-2008) fasc. B, 37-42.
Dzik M. 2014a. Metalowe ozdoby i części stroju. In H. Karwowska (ed.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 161-194.
Dzik M. 2014b. Pozostałości trumien i innych konstrukcji drewnianych. In H. Karwowska (ed.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 49-56.
Dzik M. 2014c. Rodzaje grobów. In H. Karwowska (ed.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 9-25.
Dzik M. 2014d. Uwagi o funkcji i symbolice konstrukcji wczesnośredniowiecznych grobów w obstawach kamiennych. In T. Kurasiński and K. Skóra (eds), Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej (= Acta Archaeologica Lodziensia 60). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 87-101.
Dzik M. 2015a. Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.) 1. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Dzik M. 2015b. Early medieval stone barrows in the area in the Bug and the Upper Narew Rivers. Archaeologia Polona 48 (2010), 121-138.
Dzik M. 2015c. Przemiany zwyczajów pogrzebowych w międzyrzeczu Bugu i górnej Narwi (XI–XV w.) 2. Rzeszów: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Dzik M. 2016. Średniowieczne cmentarzysko w Rogawce w pow. siemiatyckim w świetle badań Siergieja Dubinskiego w 1910 roku. Światowit 10(51) (2012), fasc. B, 205-236.
Dzik M. 2017. Zabytki z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk z grobami w obudowach kamiennych pochodzące z badań Nikolaja P. Awenariusa. Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 38, 185-196.
Fekhner M. V. 1959. K voprosu ob ekonomicheskikh sviaziakh drevnerusskoi derevni. In B. A. Rybakov (ed.), Ocherki po istorii russkoi derevnii X-XIII v.v. (= Trudy Gosudarstvennogo Istoricheskogo Muzeia 33). Moskva: Sobetskaia Rossiia, 149-224.
Górska I. 1976. Badania archeologiczne w Puszczy Białowieskiej. Archeologia Polski 21, 109-134.
Götze A. 1929. Archäologische Untersuchungen im Urwalde von Bialowies. In E. Stechow (ed.), Beiträge zur Natur- und Kulturgeschichte Lithauens und angrenzender Gebiete (= Abhandlungen d. math.-naturw. Abteilung der Bayer 14. Supplement). München: Verlag der Bayerischen Akademie der Wissenschaften in Kommission des Verlags R. Oldenburg München, 511-550.
Hupało W. 2011. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska Dźwinogrodu (Ukraina): kwestia periodyzacji i chronologii. In S. Cygan, M. Glinianowicz and P. N. Kotowicz (eds.), „In silvis, campis… et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 14). Rzeszów-Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 233-245.
Jakimowicz R. 1924. Zabytki przedhistoryczne z obszaru Rzeczypospolitej Polskiej w zbiorach rosyjskich. Wiadomości Archeologiczne 9(1-2) (1924-1925), 113-119.
Jakimowicz R. 1935. Wschodnia granica osadnictwa mazowieckiego w X i XI w. z Jaćwieżą i Rusią i zasięg kolonizacji mazowieckiej na Wschodzie. In F. Pohorecki (ed.), Pamiętnik VI Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Wilnie 17 – 25 września 1935 r. 1. Referaty. Lwów: Polskie Towarzystwo Historyczne, 246-250.
Jaroszewicz J. 1844. Obraz Litwy pod względem jej cywilizacyi, od czasów najdawniejszych do końca wieku XVIII. Część I. Litwa pogańska. Wilno.
Jaroszewicz J. 1853. Jadźwingi. Wyjątek ze wstępu do Obrazu Litwy. Biblioteka Warszawska 3, 193-224.
Jaskanis D. 1962. Materiały z badań wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w miejscowości Podroś koło Wołkowyska w BSRR. Rocznik Białostocki 3, 337-363.
Jaskanis D. 1966. Materiały z badań cmentarzyska z grobami ciałopalnymi z okolic Kuraszewa w pow. Hajnówka. Rocznik Białostocki 6 (1965), 241-265.
Jaskanis D. 2008. Święck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu. Warszawa: Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich – Oddział w Warszawie, Muzeum Podlaskie w Białymstoku.
Jaskanis J. 1963. Wyniki badań kurhanu w Kuraszewie, pow. Hajnówka, przeprowadzonych w 1961 roku. Rocznik Białostocki 4, 323-340.
Juras A. 2012. Etnogeneza Słowian w świetle badań kopalnego DNA. Unpublished Ph.D. thesis, Institute of Anthropology, Department of Human Evolutionary Biology, Adam Mickiewicz University in Poznań. Poznań.
Kalaga J. 2006. Ciałopalny obrządek pogrzebowy w międzyrzeczu Liwca, Bugu i Krzny we wczesnym średniowieczu. Warszawa: Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Katalog’ predmetov’. 1885. Katalog’ predmetov’ Muzea Drevnostei sostoiashchago pri Vilenskoi Publichnoi Bibliotek’’. Vtoroe izdanie. Vil’na.
Kiersnowska T. 1992. O pochodzeniu rodu Awdańców. In S. K. Kuczyński (ed.), Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów 5. Warszawa: PWN, 57-72.
Kizyukevich N. 2006. Yuvelirnȳya yuprygazhénni z pakhavannyaw na térytoryi grodzenskaga raёna. In H. Karwowska and A. Andrzejewski (eds.), Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 147-156.
Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kordala T. 2006. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu (= Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego 5). Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego.
Korobushkina T. N. 1993. Kurgany belorusskogo Pobuzh’ia X–XIII vv. Minsk: Akademiia Nauk Belarusi, Institut Istorii.
Kóčka-Krenz H. 1971. Esowate kabłączki skroniowe z terenów Polski północno-zachodniej. Fontes Archaeologici Posnanienses 22, 97-143.
Kóčka-Krenz H. 1993. Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Krasnodębski D. 1998. Medieval Borderland Inhabitants (Średniowieczni mieszkańcy pogranicza). In M. Chłodnicki and L. Krzyżaniak (eds.), Pipeline of Archaeological Treasures (Gazociąg pełen skarbów archeologicznych), Katalog wystawy zorganizowanej pod patronatem Ministra Kultury i Sztuki Rzeczpospolitej Polskiej Pani Joanny Wnuk-Nazarowej i Sekretarza Generalnego Rady Europy Pana Daniela Tarschysa. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Prehistoryczne, 94-108.
Krasnodębski D. 2000. Podlasie na przełomie I i II Millenium w świetle wyników najnowszych badań archeologicznych. In A. Buko and Z. Świechowski (eds.), Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego. Warszawa: Generalny Konserwator Zabytków, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Stowarzyszenie Patria Polonorum, 179-190.
Krasnodębski D. 2008. Szklana lunula znaleziona na cmentarzysku w Zbuczu, woj. podlaskie. In A. Buko and W. Duczko (eds.), Przez granice czasu. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Jerzemu Gąssowskiemu (= Acta Archaeologica Pultuskiensis 1). Pułtusk: Wyższa Szkoła Humanistyczna im. A. Gieysztora, 253-261.
Krasnodębski D. and Olczak H. 2018. Puszcza Białowieska jako przykład badań archeologicznych na obszarach leśnych – wyniki i problemy przeprowadzonej w 2016 r. inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego. Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 13 (2017), 5-61.
Krasnodębski D., Olczak H. and Samojlik T. 2011. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska Puszczy Białowieskiej. In S. Cygan, M. Glinianowicz and P. N. Kotowicz (eds.), „In silvis, campis… et urbe”. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim (= Collectio Archaeologica Ressoviensis 14). Rzeszów-Sanok: Fundacja Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego, Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Muzeum Historyczne w Sanoku, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 145-174.
Krasnodębski D., Samojlik T., Olczak H. and Jędrzejewska B. 2005. Early medieval cemetery in the Zamczysko range, Białowieża Primeval Forest. Sprawozdania Archeologiczne 57, 555-583.
Krasnodębski D., Skrzyńska K., Olczak H. 2019. Badania nieinwazyjne wybranych mikroregionów osadniczych. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 33-53.
Kuzina I. 2016. Glass beads in the northern regions of Rus’: issues of trade routes and chronology. Archeologia Polski 61, 219-240.
Kvyatkovskaya A. V. 1998. Yatvyazhskie mogil’niki Belarusi (k. XI -XVII vv.). Vilnius: Lietuvos Istorijos Institutas.
Levasheva V. P. 1967. Visochnye kol’ca. In B. A. Rybakov (ed.), Ocherki po istorii russkoi derevnii X-XIII v.v. (= Trudy Gosudarstvennogo Istoricheskogo Muzeia 43). Moskva: Sobetskaia Rossiia, 7-54.
Lysenko P. F. 1985. Bereste. Minsk: Akademiia Nauk Belorusskoi SSR, Institut Istorii.
Lysenko P. F. 1991. Dregovichi. Minsk: Akademiia Nauk Belorusskoi SSR, Institut Istorii.
Łuniewski T. 1883. Cmentarzyska starożytne w Łuzkach i Grodzisku, w gub. Siedleckiéj w powiecie Sokołowskim. Pamiętnik Fizyjograficzny 3, 477-478.
Malevskaia-Malevich M. V. 2005. Keramika zapadnorusskikh gorodov X-XIII vv. (= Institut Istorii Material‘noi Kul'tury. Trudy 17). Sankt-Peterburg: Rossiiskaia Akademiia Nauk, Institut Istorii Material'noi Kul'tury.
Markiewicz M. 2006. Wyroby szklane. Biżuteria. In W. Chudziak (ed.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1) (= Mons Sancti Laurentii 3). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Historii, 107-136.
Miśkiewicz M. 1981. Mazowsze wschodnie we wczesnym średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Molak M., Suchecka E. and Bogdanowicz W. 2019. Badania genetyczne szczątków kostnych z cmentarzysk na pograniczu mazowiecko-ruskim. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 233-247.
Musianowicz K. 1949. Kabłączki skroniowe – próba typologii i chronologii. Światowit 20 (1948/49), 115-232.
Musianowicz K. 1950/51. Z zagadnień osadnictwa wczesnohistorycznego pow. Sokołów Podlaski. Wiadomości Archeologiczne 17, 229-250.
Musianowicz K. 1955. Przyczynki do osadnictwa mazowieckiego na Podlasiu w XII–XIII wieku. Światowit 21, 247-275.
Musianowicz K. 1960. Granica mazowiecko-drehowicka na Podlasiu we wczesnym średniowieczu. Materiały Wczesnośredniowieczne 5, 187-230.
Musianowicz K. 1969. Drohiczyn we wczesnym średniowieczu. Materiały Wczesnośredniowieczne 6, 7-235.
Niemczak K. 2019. Analiza szczątków zwierzęcych z wczesnośredniowiecznych pochówków ze stanowiska Niewiarowo-Sochy. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 175-177.
Olczak H. 2015. Wstępne sprawozdanie z badań wykopaliskowych na stanowisku Szczyty-Dzięciołowo, st. 1 (Grabniak), AZP 45-89/25, gm. Orla, woj. podlaskie. Unpublished typewritten manuscript in Regional Office for the Protection of Monuments in Białystok. Warszawa.
Olczak H. and Krasnodębski D. 2017. Wstępne sprawozdanie z badań wykopaliskowych prowadzonych na stanowisku Leśnictwo Postołowo stan. 11 (AZP 45-91/17), Puszcza Białowieska, Nadleśnictwo Hajnówka, oddz. 213D/214C, woj. podlaskie (pozwolenie nr 31/A/2017). Unpublished typewritten manuscript in Regional Office for the Protection of Monuments in Białystok. Warszawa.
Olczak H., Krasnodębski D. and Bieńkowska K. 2019. Elementy wczesnośredniowiecznych rytuałów funeralnych i kultowych w dorzeczu górnej Narwi w IX–XIII w.: nowe badania i analizy wcześniej pozyskanych źródeł. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 55-99.
Olczak H. and Wójcik A. 2019. Ceramika naczyniowa z wczesnośredniowiecznych cmentarzysk dorzecza środkowego Bugu jako wskaźnik tradycji regionalnych i przemian kulturowych. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 153-168.
Pachobut N. 2006. Matérȳyaly raskopak mohil’nikaw kalya v. Kurashéva w fondakh HDHAM. In H. Karwowska and A. Andrzejewski (eds.), Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 157-171.
Pankiewicz A., Siemianowska S. and Sadowski K. 2017. Wczesnośredniowieczna biżuteria szklana z głównych ośrodków grodowych Śląska (Wrocław, Opole, Niemcza) (= In pago Silensi. Wrocławskie Studia Wczesnośredniowieczne 3). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii.
Pawlata L. 1991. Wyniki badań nowo odkrytego cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Drohiczynie, woj. białostockie. Rocznik Białostocki 17, 111-126.
Perlikowska-Puszkarska U. 2018. Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stanowisko 1, gm. Grodzisk, pow. siemiatycki, woj. podlaskie (badania 1995 r.). Podlaskie Zeszyty Archeologiczne 13 (2017), 141-169.
Piasecka K. and Piasecki A. 2014. Ceramika naczyniowa. In. H. Karwowska (ed.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 119-160.
Piątkowska-Małecka J. 2016. Wyniki analizy archeozoologicznej szczątków kostnych znalezionych na stanowisku Szczyty-Dzięciołowo. In Sprawozdanie z realizacji grantu MNiSW Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim (11H 12 0330 81, kierownik projektu prof. dr hab. Andrzeja Buko). Unpublished typewritten manuscript in Institute of Archaeology and Ethnology PAS in Warsaw.
Pokrovskii F. V. 1895. Arkheologicheskaia karta Grodnenskoi gubernii. Vil’na.
Rajewski Z. A. 1932. Sprawozdanie z badań przedhistorycznych na obszarze województwa wileńskiego i białostockiego. Z Otchłani Wieków 7 (6), 88-97.
Rauhut L. 1971. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 1, 435-656.
Rauhut L. 1973. Nowe odkrycia grobów ciałopalnych na cmentarzyskach wczesnośredniowiecznych w obudowach kamiennych na Mazowszu i Podlasiu. Wiadomości Archeologiczne 38(2), 361-364.
Rauhut L. and Długopolska L. 1975. Cmentarzysko z XII – XIII w. w obudowie kamiennej w Rybałtach, pow. Siemiatycze. Wiadomości Archeologiczne 39(3), 339-372.
Rusanova I. P. 1966. Kurgany Polian X-XII vv. In B. A. Rybakov (ed.), Arkheologiia SSSR. Svod arkheologicheskikh istochnikov E1-24. Moskva: Akademiia Nauk SSSR, Institut Arkheologii, Nauka.
Salewicz K. 1937. Nowe stanowiska przedhistoryczne w pow. brzeskim. (Z badań Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie). Z Otchłani Wieków 12(11-12), 166-170.
Samojlik T. 2007. Antropogenne przemiany środowiska Puszczy Białowieskiej do końca XVIII wieku. Unpublished Ph.D. thesis, Mammal Research Institute of the Polish Academy of Sciences in Białowieża. Białowieża-Kraków.
Schätze. 2011. Schätze des Mittelalters. Schmuck aus dem Staatlichen Archäologischen Museum Warschau. Katalog zur Ausstellung. Bönen: Museum in der Keiserspfalz/LWL-Archäologie für Westfalen, Archäologisches Landesmuseum Brandenburg.
Sedov V. V. 1982. Vostochnye slaviane v VI–XIII vv. In B. A. Rybakov (ed.), Arkheologiia SSSR c drevneishikh vremien do crednevekov’ia v 20 tomakh. Moskva: Nauka.
Sedova M. V. 1981. Iuvelirnye izdeliia drevnego Novgoroda (X-XV vv.). Moskva: Akademiia Nauk SSSR, Institut Arkheologii, Nauka.
Sedova M. V. 1997. Ukrasheniia iz medi i splavov. In B. A. Kolchin and T. I. Makarova (eds.), Drevniaia Rus’. Byt i kul’tura (= Arkheologiia c drevneishikh vremien do crednevekov’ia v 20 tomakh). Moskva: Nauka, 63-78.
Skrzyńska K. 2019. Wczesny etap chrystianizacji (XI–XIII w.): pomiędzy historią i archeologią. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 273-294.
Skrzyński G. 2016. Wyniki oznaczeń taksonomicznych makroskopowych szczątków roślinnych oraz pozostałości drewna z wybranych stanowisk zlokalizowanych na pograniczu mazowiecko-ruskim. In Sprawozdanie z realizacji grantu MNiSW Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim (11H 12 0330 81, kierownik projektu prof. dr hab. Andrzeja Buko). Unpublished typewritten manuscript in Institute of Archaeology and Ethnology PAS in Warsaw.
Sosna G. and Fionik D. 2005. Szczyty. Dzieje wsi i parafii. Bielsk Podlaski-Ryboły-Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
Stanaszek Ł. M. 2019. Charakterystyki antropologiczne populacji pogranicza mazowiecko-ruskiego na przykładzie wybranych grobów z cmentarzysk wschodniego Mazowsza. In A. Buko (ed.), Początki chrześcijaństwa na pograniczu mazowiecko-ruskim w świetle wyników badań wybranych cmentarzysk. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 213-231.
Tyszkiewicz K. 1868. O kurhanach na Litwie i Rusi zachodniej, Studyum archeologiczne. Berlin.
Valiulina S. 2016. International trade relations of the middle Volga region in the medieval period through the glass evidence. Archeologia Polski 61, 113-169.
Wajda S. 2014. Wyroby szklane. In H. Karwowska (ed.), Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978) 2. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 57-103.
Walicka E. 1958. Wczesnośredniowieczne kurhany w Puszczy Lackiej pow. Bielsk Podlaski. Wiadomości Archeologiczne 25(1-2), 157-158.
Wawrzeniuk J. 2017. Kurhany Puszczy Ladzkiej w perspektywie dotychczasowych badań archeologicznych. In J. Wysocki (ed.), Konserwacja zapobiegawcza środowiska 4. Dziedzictwo kulturowe w lasach (= Archaeologica Hereditas 8). Warszawa-Zielona Góra, 201-213.
Yurkavets Y. 2006. Pakhaval’nȳya pomniki w vakolitsakh h. Hrodna. In H. Karwowska and A. Andrzejewski (eds.), Stan badań archeologicznych na pograniczu polsko-białoruskim od wczesnego średniowiecza po czasy nowożytne. Białystok: Muzeum Podlaskie w Białymstoku, 127-138.
Zawadzka-Antosik B. 1982. Z problematyki pochówków dziecięcych odkrytych na cmentarzysku w Czekanowie, woj. siedleckie. Wiadomości Archeologiczne 47(1), 25-57.
Zoll-Adamikowa H. 1975. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. 1. Źródła. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zoll-Adamikowa H. 1979. Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. 2. Analiza. Wnioski. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Zoll-Adamikowa H. 1996. Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy a zróżnicowanie etniczne na pograniczu polsko-ruskim. In M. Parczewski and S. Czopek (eds.), Początki sąsiedztwa. Pogranicze polsko-rusko-słowackie w średniowieczu. Materiały z konferencji – Rzeszów 9–11.V.1995. Rzeszów: Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, 81-91.
Zverugo I. G. 1975. Drevnii Volkovysk X–XIV vv. Minsk: Akademiia Nauk Belorusskoi SSR, Institut Istorii.
Zvyaruga Y. G. 2000. Nasel’nitstva Panyamonnya. In P. F. Lysenka (ed.), Arkhealogiya Belarusi 3. Syarédnevyakovy perȳyad (IX-XIII stst.). Minsk: Natsȳyanal’naya Akadémiya Navuk Belarusi. Instytut Gistorȳi, Belaruskaya Navuka, 84-108.
Żak J. 1971. Zausznice o kabłąku owiniętym spiralowatym drucikiem we wczesnośredniowiecznej Polsce (przyczynek do kontaktów naddunajsko-polskich). Archeologia Polski 16(1-2), 517-523.
