A cinerary urn from site 21 in Ostrów, Przemyśl District. A contribution to studies on the meaning and role of ornamentation of Early Roman Period ceramic vessels in the Przeworsk culture
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA70.2018.008Słowa kluczowe:
Roman Period, Przeworsk culture, ornamentation, symbolsAbstrakt
Early Roman Period pottery of the Przeworsk culture included vessels covered with elaborate zonal decoration. They were particularly typical for sites from the eastern area of this culture. Undoubtedly, at least some of the ornamental motifs, featuring primarily on artefacts from sepulchral contexts, can be seen as a reflection of the spiritual culture of the investigated community. A unique ornamentation has been recorded on a cinerary urn discovered in the Przeworsk culture cemetery at Ostrów, Dist. Przemyśl, site 21. Some of the motifs featuring on the urn find no parallel among symbols known from the period. It cannot be ruled out that they are evidence of contact with Sarmatian tribes, which could have taken place in the upper Dniester basin. The discussed motifs were most likely a form of symbolic message, legible to the community in which they were created.
Pobrania
Bibliografia
Written sources
Cornelius Tacitus P., Histories, translated by C. H. Moore, London 1962; Germania, translated by W. Peterson, London, New York 1914
References
Andrzejowski J. 1998. Nadkole 2. A cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland (= Monumenta Archaeologica Barbarica 5). Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.
Andrzejowski J. 2001. Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji. Wiadomości Archeologiczne 54 (1995-1998), 59-87.
Balke B. 1976. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Brzeźcach, pow. Białobrzegi (stanowisko 2). Wiadomości Archeologiczne 41, 155-209.
Balke B. and Bender W. 1991. Cmentarzysko kultury przeworskiej w Wąchocku, woj. kieleckie. Studium krytyczne materiałów. Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne 6, 121-190.
Baron J. 2009. Badania nad religią pradziejową w polskiej archeologii. Sprawozdania Archeologiczne 61, 419-436.
Biborski M. 1986. Zdobiona broń z cmentarzyska ciałopalnego z okresu wpływów rzymskich z Gaci k. Przeworska. Materiały Archeologiczne 23, 113-134.
Błaszczyk J. 1997. Naczynie z wyobrażeniami ptaków z Woli Łobudzkiej, stan. 1, gmina Szadek. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 21, 31-42.
Boom H. van den 2000. Ceramika jako nośnik znaczenia: rozważania nad zdobnictwem ceramiki. In B. Gediga and D. Piotrowska (eds.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej. Warszawa – Wrocław – Biskupin, 183-199.
Braithwaite M. 1982. Decoration as ritual symbol: a theoretical proposal and an ethnographic study in southern Sudan. In I. Hodder (ed.), Symbolic and structural archaeology. London, New York, New Rochelle, Melbourne, Sydney: Cambridge University Press, 80-88.
Brosseder U. 2006. Eben sozialer Identitäten im Spiegel des Zeichensystems hallstattzeitlicher Keramik. In M. K. H. Eggert and U. Veit (eds.), Soziale Gruppen – Kulturelle Grenzen. Die Interpretation sozialer Identitäten in der Prähistorischen Archäologie. New York, München, Berlin, 119-138.
Bugaj E. 1999. Motywy figuralne na ceramice germańskiego kręgu kulturowego. Poznań.
Bugaj E. 2013. O metodach narracji obrazowej na przykładzie wybranych przedstawień na greckiej ceramice geometrycznej. In J. Kolendo, A. Mierzwiński, S. Moździoch and L. Żygadło (eds.), Z badań nad kulturą społeczeństw pradziejowych i wczesnośredniowiecznych. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Bogusławowi Gedidze w osiemdziesiątą rocznicę urodzin przez przyjaciół, kolegów i uczniów. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, 61-79.
Bugaj E. and Makiewicz T. 1995. Ornamentyka figuralna na naczyniach glinianych okresu przedrzymskiego i rzymskiego w Polsce. Przegląd Archeologiczny 43, 87-122.
Cirlot J. E. 2000. Słownik symboli. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Czarnecka K. 2007. Oblin. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Südmasowien. (= Monumenta Archaeologica Barbarica 13). Warszawa: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.
Dąbrowska T. 1995. Dwie bogato zdobione popielnice z cmentarzyska kultury przeworskiej w Kamieńczyku, woj. ostrołęckie. In A. Bursche, M. Mielczarek and W. Nowakowski (eds.), Nunc de Svebis dicendum est. Studia archeologica et historica Georgii Kolendo ab amici et discipuli dicata. Studia dedykowane profesorowi Jerzemu Kolendo w 60-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowej. Warszawa: Instytut Archeologii UW, 103-110.
Dąbrowska T. 1996. Uwagi o ornamentyce ceramiki przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich. Studia Gothica I, 111-120.
Dąbrowska T. 1997. Kamieńczyk. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien (= Monumenta Archaeologica Barbarica 3). Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.
Dąbrowski K. 1955. Badania archeologiczne we wsi Piwonice w pow. kaliskim w roku 1954. Sprawozdania Archeologiczne 1, 49-59.
Dobrzańska H. 1990. Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część II. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź.
Dobrzańska H. 2001. Contacts between Sarmatians and the Przeworsk Culture community. In E. Istvánovits and V. Kulcsár (eds.), International Connections of the Barbarians of the Carpathian Basin in the 1st-5th centuries A. D. Aszód – Nyíregyháza, 101-115.
Dulkiewicz A. 2009. Szpile kościane i rogowe kultury przeworskiej na terenie Polski: typologia, chronologia i rozmieszczenie. Folia Praehistorica Posnaniensia 15, 209-235.
Dzięgielewska M. and Kulczyńska M. 2008. Ciebłowice Duże. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im südwestlichen Masowien (= Monumenta Archaeologica Barbarica 5). Warszawa: Fundacja Monumenta Archaeologica Barbarica, Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie.
Eliade M. 1994. Historia wierzeń i idei religijnych II. Od Gautamy Buddy do początków chrześcijaństwa. Warszawa; Instytut Wydawniczy PAX.
Fromm E. 2017. Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów. Kraków.
Godłowski K. 1974 Kryspinów, district of Kracow (A cemetery of the Late La Tène and the Roman periods). Recherches Archeologiques de 1973, 27-35.
Godłowski K. 1981. Kultura przeworska. In J. Wielowiejski (ed.), Prahistoria Ziem Polskich 5. Późny okres lateński i okres rzymski. Wrocław, 57-135.
Hadaczek K. 1909. Cmentarzysko ciałopalne koło Przeworska (z epoki cesarstwa rzymskiego). Teka Konserwatorska 3, Lwów.
Hodder I. 1981. Pottery, production and use: a theoretical discussion. In H. Howard and E. L Morris (eds.). Production and Distribution: a Ceramic Viewpoint (= British Archaeological Research International Series 120). Oxford: Archaeopress, 215-220.
Istvánovits E. and Kulcsár V. 2011. Satana and Others: Priestesses, Witches and Queens of the Steppe-Region. In D. Quast (ed), Weibliche Eliten in der Frühgeschichte. Internationale Tagung vom 13. Bis zum 14. Juni 2008 im RGZM im Rahmen des Forschungsschwerpunktes „Eliten“, Mainz, 201-218.
Kaczanowski P. 1988. Chronologia inkrustowanych grotów broni drzewcowej z okresu wpływów rzymskich z obszarów europejskiego Barbaricum, Scripta Archaeologica. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 51-77.
Kempiński A. M. 1993. Słownik mitologii ludów indoeuropejskich. Poznań.
Kokowski A. 1994. Problemy badania dziejów kultury przeworskiej. Kultura Przeworska 1. Lublin: UMCS w Lublinie, 15-36.
Kokowski A. 1999. Strefy kulturowe w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie rzymskim na łuku Karpat. Część I – od młodszego okresu przedrzymskiego do młodszego okresu rzymskiego. In S. Czopek and A. Kokowski (eds.), Na granicach antycznego świata. Sytuacja kulturowa w południowo-wschodniej Polsce i regionach sąsiednich w młodszym okresie przedrzymskim i okresie rzymskim. Rzeszów: Muzeum Okręgowe, 25-44.
Kokowski A. 1997. Die Schlossbeschläge und die Schüssel aus dem nördlichen Barbaricum in der römischen Kaiserzeit und frühen Völkerwanderungszeit. Klasyfikacja zabytków archeologicznych 2, Lublin.
Kondracki J. 1994. Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne, Warszawa.
Kopaliński W. 1990. Słownik symboli, Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kowalski A. P. 1999. Symbol w kulturze archaicznej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii
Kristiansen K. and Larsson T. 2005. The Rise of Bronze Age Society, Cambridge.
Lasota A. 2014. Grób wojownika z cmentarzyska w Gaci, pow. przeworski. Przyczynek do studiów nad lokalnymi formami okuć tarczy w kulturze przeworskiej. In R. Madyda-Legutko and J. Rodzińska-Nowak (eds.), Honoratissimum assensus genus est armis laudare. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin. Kraków: Historia Jagiellonica. Towarzystwo Wydawnicze, 151-160.
Lasota A. and Stempniak S. 2015. Nowo odkryte cmentarzysko z wczesnego i młodszego okresu wpływów rzymskich w Ostrowie, stan. 21, gm. Przemyśl, woj. podkarpackie. In L. Tyszler and E. Droberjar (eds.) Barbari superiores et inferiores. Archeologia barbarzyńców. Łódź-Wieluń, 225-233.
Lévi-Strauss C. 1992. Smutek tropików. Łódź: Wydawnictwo Opus.
Liana T. 1970. Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim. Wiadomości Archeologiczne 35, 429-491.
Lis V. 2001. Ceramika kultury łużyckiej jako przejaw sztuki użytkowej. Wybrane przykłady. In B. Gediga, A. Mierzwiński and W. Piotrowski (eds.), Sztuka epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie Środkowej, Wrocław-Biskupin: Polska Akademia Nauk O/Wrocław, Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, 201-212.
Madyda – Legutko R. 1985. Wyniki badań przeprowadzonych na osadzie kultury przeworskiej w Bolesławiu, woj. tarnowski. Tarnoviana, 181-203.
Madyda – Legutko R. 1986. Gürtelschnallen der römischen Kaiserzeit und der frühen Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum (= British Archaeological Research International Series 360), Oxford: Archaeopress.
Madyda – Legutko R. 2011. Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa. Kraków: Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Madyda-Legutko R. and Rodzińska-Nowak J. 2001. Recenzja: Motywy figuralne na ceramice germańskiego kręgu kulturowego (Ewa Bugaj). Archeologia Polski 46, 169-173.
Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J. and Zagórska-Telega J. 2000. Unikatowe naczynie z cmentarzyska w Opatowie, woj. śląskie, stan. 1. Uwagi na temat plastyki zoomorficznej występującej na ceramice kultury przeworskiej w okresie rzymskim. In J. Rydzewski (ed.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków: Muzeum Archeologiczne w Krakowie, 209-220.
Makiewicz T. 1970. Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Białej, pow. Łódź. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 17, 175-255.
Minta-Tworzowska D. 2000. Symbole i symbolika z perspektywy badań archeologicznych. In B. Gediga and D. Piotrowska (eds.), Kultura symboliczna kręgu pól popielnicowych epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie środkowej. Warszawa – Wrocław – Biskupin, 45-54.
Müller-Karpe H. 1968. Das vorgeschichtliche Europa, Kunst der Welt, Baden-Baden.
Nadolski A. 1953. Dwa interesujące przedmioty z cmentarzyska w Zadowicach, pow. Kalisz. Sprawozdania P.M.A. 5, 90-92.
Niewęgłowski A. 1981. Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu rzymskiego w Gościeradowie, gm. loco, woj. Tarnobrzeg. Sprawozdania Archeologiczne 33, 61-98.
Olędzki M. 2004. Uwagi na temat znaczenia ornamentu symbolicznego umieszczonego na naczyniu odkrytym w Niechmirowie-Małej Wsi (grób 684). In M. Olędzki and J. Skowron (eds.), Kultura przeworska. Odkrycia – Interpretacje – Hipotezy 1, 115-119.
Orzechowski S. 2007. Zaplecze osadnicze i podstawy surowcowe starożytnego hutnictwa świętokrzyskiego. Kielce.
Pawlak E. 2011. Cmentarzysko ludności kultury przeworskiej w Osieku koło Jarocina. Wstępne wyniki badań. Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne 12, 295-315.
Reichmann Ch. 2005. Die Bildurne von Costed. In H.-J. Häßler (ed.), Neue Forschungsergebnisse zur nordwesteuropäischen Frühgeschichte unter besonderer Berücksichtigung der altsächsischen Kultur im heutigen Niedersachsen. Studien zur Sachsenforschung 15, 389-401.
Rodzińska-Nowak J. 2006. Jakuszowice stanowisko 2. Ceramika z osady kultury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fazy okresu wędrówek ludów (= Prace Archeologiczne 61). Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Schlette F. 1972. Germanen zwischen Thorsberg und Ravenna. Leipzig-Jena-Berlin.
Schwantes G. 1915. Zur Entwicklungsgeschichte der Mäanderurnen des Elbgebietes. Praehistorische Zeitschrift 7, 45-67.
Shchukin M. 1994. Shields, swords and spears as evidence of Germanic-Sarmatian contacts and Barbarian-Roman relations. In C. von Carnap-Bornheim (ed.), Beiträge zu römischer und barbarischer Bewaffnung in den ersten vier nachchristlichen Jahrhunderten. Lublin, Marburg, 485-495.
Siegmund F. 1996. Das Gräberfeld der jüngeren Kaiserzeit von Costedt. Münster
Sîrbu V. and Florea G. 2011. Geto-Dacian pottery vessels (2nd century BC-1st century AD): Imitation and originality. In E. Papuci-Władyka, M. Vickers, J. Bodzek and D. Braund (eds.), Pontika 2008, Recent Research on the Northen and Eastern Black Sea in Ancient Times, (= British Archaeological Research. International Series 2240). Oxford: Archaeopress, 311-318
Stasiak M. 1994. Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce (= Kultura Przeworska 2), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Stasiak-Cyran M. 2000. Wyniki piątego sezonu badań na osadzie kultury przeworskiej w Nieszawie-Kolonii, stanowisko 5, pow. Opole Lubelskie. Archeologia Polski Środkowowschodniej 5, 85-95.
Strange J. 1989. Beyond socio-economics: some reactions to „Morphology, composition and stratigraphy” (= British Archaeological Research. International Series 551), Oxford: Archaeopress, 23-30.
Svoboda B. 1948. Čechy a římské Imperium. Sborník Narodniho Musea v Praze 2, Praha.
Śmiszko M. 1936. Grot dzirytu z runicznym napisem z Rozwadowa nad Sanem. Wiadomości Archeologiczne 14, 140-145.
Thomas S. 1967. Die germanischen Scheibenfibeln der römischen Kaiserzeit im freien Germanien. Berliner Jahrbuch für Vor- und Frühgeschichte 7, 4-187.
Tsetlin Y. B. 2006. The Origin of Graphic Modes of Pottery Decoration. In A. Gibson (ed.), Prehistoric Pottery: Some Recent Research, (= British Archaeological Research. International Series 1509). Oxford: Archaeopress, 1-10.
Voroniatov S. 2012. Sarmatische Elemente im Inventar des Königsgrabs von Mušov in Südmähren. Eurasia Antiqua, Zeitschrift für Archäologie Eurasiens 18, 185-195.
Wegewitz W. 1964. Der Urnenfriedhof von Hamburg-Marmstorf. Die Urnenfriedhöfe in Niedersachsen 7, Hildesheim.
Zasetskaia I. P. 2011. Sokrovishcha Kurgana Khokhlach. Novocherkasskii klad. Sankt-Peterburg.
Yatsenko S. A. 2010. Marks of the Ancient and Early Medieval Iranian-Speaking Peoples of Iran, Eastern Europe, Transoxiana and South Siberia. In J. E. Pim, A. Yatsenko and O. T. Perrin (eds.), Traditional Marking Systems. London – Dover, 133-154.
