Macrolithic retouched blades from Kałdus and Stare Marzy: foreign technology and new ideology in the lithic traditions of the TRB communities in the Lower Vistula region
DOI:
https://doi.org/10.23858/SA/76.2024.1.3672Słowa kluczowe:
Eneolithic, Funnel Beaker culture, lithic tradition, macrolithic retouched blades, Lower Vistula Valley, PolandAbstrakt
At the turn of the 20th and 21st century, over a dozen macrolithic retouched blades or their fragments were obtained from archaeological sites at Kałdus and Stare Marzy, located in the Lower Vistula region in northern Poland. The context of deposition links the blades to the settlements of the younger Funnel Beaker culture (3650/3500–3300/3100 BC). This article presents and discusses the results of morphological, technological, and raw material investigations of the macrolithic retouched blades or their fragments from Kałdus and Stare Marzy and relates them to the patterns of use and cultural significance of the macrolithic industry in the local TRB communities. The obtained results show that the retouched blades were made of high-quality flint materials sourced from the Polish and Ukrainian Uplands, namely Świeciechów, Volhynian and Jurassic flints. The results, furthermore, indicate that production technology of macrolithic retouched blades is very specific and, what is more important, it is not rooted in the lithic traditions of the region. Archaeological evidence from this study suggests exceptional patterns of use of macrolithic retouched blades in the Lower Vistula region and their perception by local TRB people, which can be traced to the Eneolithic milieu located southeast of the Polish Lowlands.
Pobrania
Bibliografia
Adamczak K. 2011. Neolit i wczesne okresy epoki brązu w południowo-wschodniej części Kotliny Toruńskiej. Toruń, Warszawa: Instytut Archeologii UMK (typescript draft of the PhD thesis in Archive of Institute of Archaeology NCU).
Adamczak K., Kowalski Ł., Bojarski J., Weinkauf M., and Garbacz-Klempka A. 2015. Eneolithic metal objects hoard from Kałdus, Chełmno commune, kujawsko-pomorskie voivodeship. Sprawozdania Archeologiczne 67, 199-219.
Adamczak K., Kowalski Ł., Urbanová P., Douka K., Brown S., Kowalski A.P., Kukawka S., Wilczyński J., Szczepańska G. and Zawilski P. 2021. New evidence for deer valorisation by the TRB farmers from Poland using ZooMS and micro-CT scanning. Journal of Archaeological Science: Reports 40, 103230 (doi: 10.1016/j.jasrep.2021.103230).
Adamczak K., Kukawka S. and Małecka-Kukawka J. 2019. „Importowane” surowce krzemienne w młodszych fazach grupy wschodniej kultury pucharów lejkowatych. In M. Szmyt, P. Chachlikowski, J. Czebreszuk, M. Ignaczak and P. Makarowicz (eds), Vir Bimaris. Od kujawskiego matecznika do stepów nadczarnomorskich. Studia z dziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko (= Archaeologia Bimaris. Dyskusje 5). Poznań: UAM w Poznaniu, Instytut Archeologii, Zakład Prahistorii Europy Środkowo-Wschodniej, 175-189.
Adamczak K., Badura B., Garbacz-Klepka A, Kowalski Ł., Perek-Nowak M. and Kozana J. 2022. Nowe spojrzenie na zabytki miedziane z Przysieczy, gm. Prószków. Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu 23, 49-84.
Augustowski B. (ed.) 1982. Dolina Dolnej Wisły. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN.
Balcer B. 1975. Krzemień świeciechowski w kulturze pucharów lejkowatych. Eksploatacja, obróbka i rozprzestrzenienie. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN.
Balcer B. 1981a. Wyniki badań nad krzemieniarstwem kultury pucharów lejkowatych na ziemiach Polski. In T. Wiślański (ed.), Kultura pucharów lejkowatych w Polsce. Poznań: PAN, Oddz. w Poznaniu, Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne w Lesznie, 59-79.
Balcer B. 1981b. Związki między kulturą pucharów lejkowatych (KPL) a kulturą trypolską (KT) na podstawie materiałów krzemiennych. In T. Wiślański (ed.), Kultura pucharów lejkowatych w Polsce. Poznań: PAN, Oddz. w Poznaniu, Leszczyńskie Towarzystwo Kulturalne w Lesznie, 81-91.
Balcer B. 1983. Wytwórczość narzędzi krzemiennych w neolicie ziem Polski. Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk, Łódź: Zakład Narodowy Im. Ossolińskich Wydawnictwo PAN.
Balcer B. 2002. Ćmielów-Krzemionki-Świeciechów. Związki osady neolitycznej z kopalniami krzemienia. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Bognár-Kutzián I. 1972. The Early Copper Age Tiszapolgár Culture in the Carpathian Basin (= Archaeologia Hungarica. Series Nova 48). Budapest: Akadémiai Kiadó.
Bojarski J., Chudziak W. and Weinkauf M. 2006. Z badań nad wczesnośredniowiecznym zespołem osadniczym w Kałdusie na Pomorzu Nadwiślańskim (lata 2000-2003). In W. Chudziak and S. Moździoch (eds.), Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później. Toruń, Wrocław, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UMK, 369-382.
Budziszewski J. 2000. Flint Working of the South-Eastern Group of the Funnel Beaker Culture: Exemplary Reception of Chalcolithic Socio-Economic Patterns of the Pontic Zone. Baltic-Pontic Studies 9, 256-281.
Budziszewski J. and Grużdź W. 2013. O technikach i metodach krzemieniarskich. In M. M. Przybyła, A. Szczepanek and P. Włodarczak (eds.), Koszyce, stanowisko 3. Przemoc i rytuał u schyłku neolitu. Kraków, Pękowice: Stowarzyszenie Archeologów Terenowych „Starter”, Wydawnictwo i Pracownia Archeologiczna Profil-Archeo, 161-178.
Chudziak W. 2002. Wyniki prac terenowych. In Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na odcinku A1 planowanej autostrady w woj. kujawsko-pomorskim (b. woj. bydgoskie). Tom 6-b. Stare Marzy, gm. Dragacz, stanowisko 5. Toruń (typescript in Archive of Institute of Archaeology NCU), 19-22.
Chudziak W. 2003. Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (= Mons Sancti Laurentii 1). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Chudziak W. 2004 (ed.) Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczoarcheologiczne (= Mons Sancti Laurentii 2). Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK w Toruniu.
Clark J. E. 2012. Stoneworkers’ Approaches to Replicating Prismatic Blades. In P. M. Desrosiers (ed.), The Emergence of Pressure Blade Making. From Origin to Modern Experimentation. New York: Springer, 43-135.
Cyrek K. 2002. Paleolit schyłkowy i mezolit. In Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na odcinku A1 planowanej autostrady w woj. kujawsko-pomorskim (b. woj. bydgoskie). Tom 6-a. Stare Marzy, gm. Dragacz, stanowisko 5. Toruń (typescript in Archive of Institute of Archaeology NCU), 115-201.
Cyrek K. and Sudoł. M. 2009. Z najnowszych badań nad paleolitem schyłkowym na Pomorzu Wschodnim. In M. Fudziński and H. Paner (eds), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 67-84.
Domańska. L. 1995. Geneza krzemieniarstwa kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Katedra Archeologii UŁ.
Domańska L. 2013. Krzemieniarstwo horyzontu klasycznowióreckiego kultury pucharów lejkowatych na Kujawach. Łódź: Instytut Archeologii UŁ, Fundacja UŁ.
Felczak O. 2020. Osadnictwo kultury pucharów lejkowatych nad dolną Wierzycą i Janką. In O. Felczak (ed.), Wczesny i środkowy neolit na Pojezierzu Starogardzkim w świetle badań nad dolną Wierzycą i Janką (= Fontes Commentationesque ad Res Gestas Gedani et Pomerania 8). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, 95-187.
Gurova M. 2013. Towards the Meaning of Flint Grave Goods: A case study from Bulgaria. In A. Comsa, C. Bonsall and L. Nikolova (eds), Facets of the past. The challenge of the Balkan Neo-Eneolithic: Proceedings of the International Symposium celebrating the 85th birth anniversary of Eugen Comsa: 6-12 October 2008, Bucharest, Romania. Bucharest: Editura Acedemie Române, 375-393.
Inizan M.-L., Reduron-Ballinger, M., Roche H. and Tixier J. 1999. Technology and Terminology of Knapped Stone. Nanterre: Cercle de recherches et d’études préhistoriques.
Kabaciński J. and Sobkowiak-Tabaka I. 2019. Wytwórczość krzemieniarska społeczności kultury pucharów lejkowatych w Wielkopolsce. Fontes Archaeologici Posnanienses 55, 33-63.
Kadrow S. 1989. Skład wiórów krzemiennych kultury pucharów lejkowatych z Wincentowa, stanowisko 5, gm. Krasnystaw, woj. Chełm. Sprawozdania Archeologiczne 40 (1988), 27-33.
Kaszewski Z. 1979. Materiały starożytne z Kałdusa, woj. toruńskie. Pomorania Antiqua 8, 155-227.
Kondracki J. 1978. Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN.
Kośko A. 1981. Udział południowo-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych w rozwoju niżowych społeczeństw kultury pucharów lejkowatych. Grupa mątewska (= Materiały do syntezy pradziejów Kujaw 4). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kowalski Ł., Krzeszowski A., Adamczak K. and Garbacz-Klempka A. 2016. Wyniki badań archeometalurgicznych tzw. siekiery z dawnej miejscowości Antoniny, pow. chodzieski. Fontes Archaeologici Posnanienses 52, 175-205.
Kowalski Ł., Adamczak K., Garbacz-Klempka A., Degryse P., Stos-Gale Z., Kozicka M., Chudziak W., Krzyszowski A. and Jedynak A. 2019. Back to the Eneolithic: Exploring the Rudki-type ornaments from Poland. Archaeological and Anthropological Sciences 11, 4355-4377.
Kowalski Ł, Weckwerth P., Chabowski P., Adamczak K., Jodłowski P., Szczepańska G., Chajduk E., Polkowska-Motrenko H., Kozicka M. and Kukawka S. 2020. Towards ritualisation: insights into bone-tempered pottery from the TRB settlement in Kałdus (Poland, 3500-3350 BC). Ceramics International 46(3), 3099-3112.
Krzyszowski A. 2018. A new find of Świeciechów flint in Greater Poland. Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna 46 (2016-2017), 267-287.
Kukawka S. 1991. Kultura pucharów lejkowatych na ziemi chełmińskiej w świetle źródeł ceramicznych (= Towarzystwo Naukowe w Toruniu. Prace Archeologiczne 8). Toruń: TNT.
Kukawka S. 1997. Na rubieży środkowoeuropejskiego świata wczesnorolniczego. Społeczności ziemi chełmińskiej w IV tysiącleciu p.n.e. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Kukawka S. 2010. Subneolit północno-wschodnioeuropejski na Niżu Polskim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK.
Libera J., P. Mączyński, B. Polit, A. and Zakościelna A. 2019. Hoard of long flint blades from the Wodzisław Hummock, Lesser Poland. Sprawozdania Archeologiczne 71, 197-218.
Libera J. and Zakościelna A. 2006. Inwentarze krzemienne z grobów grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii UMCS, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, 135-169.
Lichardus-Itten M. 1981. Silex als Rohstoff in frühkupferzeitlichen Gräbern des Karpatenbeckens. In Weisgerber G., Slotta R. and Weiner J. (eds), 5000 Jahre Feuersteinbergbau. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit. Bochum: Deutsche Bergbau-Museum, 279-283.
Małecka-Kukawka J. 1992. Krzemieniarstwo społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej (2 połowa VI – IV tysiąclecie p.n.e.). Toruń: Wydawnictwo UMK.
Małecka-Kukawka J. 1994. „Gospodarka” surowcami krzemiennymi wśród społeczności wczesnorolniczych ziemi chełmińskiej z perspektywy teorii wymiany społecznej. In L. Czerniak (ed.), Neolit i wczesna epoka brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, IAiE UMK w Toruniu, 37-50.
Małecka-Kukawka J. 2009a. Aktualne problemy badań nad krzemieniarstem społeczności wczesnorolniczych na Pomorzu Nadwiślańskim. In M. Fudziński and H. Paner (eds), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 167-177.
Małecka-Kukawka J. 2009b. Badania nad krzemieniarstwem neolitycznym na Pomorzu – próba bilansu po dwudziestu pięciu latach. In M. Fudziński and H. Paner (eds), Aktualne problemy epoki kamienia na Pomorzu. Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 157-165.
Małecka-Kukawka J. 2020. Materiały krzemienne kultury pucharów lejkowatych ze stanowisk zlokalizowanych w rejonie dolnej Wierzycy i Janki na Pojezierzu Starogardzkim. Wyniki analiz morfologicznej, surowcowej i traseologicznej. In O. Felczak (ed.), Wczesny i środkowy neolit na Pojezierzu Starogardzkim w świetle badań nad dolną Wierzycą i Janką (= Fontes Commentationesque ad Res Gestas Gedani et Pomerania 8). Gdańsk: Muzeum Archeologiczne, 227-268.
Migal W. 2002. Zamysł technologiczny wióra krzemiennego z Winiar, gm. Dwikozy. In B. Matraszek and S. Sałaciński (eds), Krzemień świeciechowski w pradziejach. Materiały z konferencji w Ryni 22-24.05.2000 (= Studia nad gospodarką surowcami krzemiennymi w pradziejach 4). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 255-266.
Migal W. 2006a. About the variability of reduction sequences of the Globular Amphoras Culture. In G. Körlin and G. Weisgerber (eds), Stone Age – Mining Age (= Der Anschnitt 19). Bochum: Deutsches Bergbau-Museum, 523-530.
Migal W. 2006b. The macrolithic flint blades of the neolithic times in Poland. In J. Apel and K. Knutsson (eds), Skilled Production and Social Reproduction. Aspects of Traditional Stone-Tool Technologies. Proceedings of a Symposium in Uppsala, August 20-24, 2003 (= SAU Stone Studies 2). Uppsala: Societas Archaeologica Upsaliensis & The Department of Archaeology and Ancient History, 387-398.
Młynarczyk H. 1982. Materiały krzemienne z grobowców kujawskich w Sarnowie, Gaju, Leśniczówce i Wietrzychowicach. Światowit 35, 55-93.
Papiernik P. 2016. Materiały krzemienne kultury pucharów lejkowatych z rejonu Brześcia Kujawskiego i Osłonek. In R. Grygiel, Neolit i początki epoki brązu w rejonie Brześcia Kujawskiego i Osłonek. T. III: Środkowy i późny neolit: kultura pucharów lejkowatych. Łódź: Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego, MAiE w Łodzi, 597-751.
Papiernik P. and Rybicka M. 2001. Annopol. Osada kultury pucharów lejkowatych na Pojezierzu Gostynińskim. Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne: Fundacja Badań Archeologicznych im. Profesora Konrada Jażdżewskiego.
Pelegrin J. 2006. Long blade technology in the Old World: an experimental approach and some archaeological results. In J. Apel and K. Knuttson (eds), Skilled Production and Social Reproduction. Aspects of Traditional Stone-Tool Technologies. Proceedings of a Symposium in Uppsala, August 20-24, 2003 (= SAU Stone Studies 2). Uppsala: Societas Archaeologica Upsaliensis & The Department of Archaeology and Ancient History, 37-68.
Pyżewicz K. 2013. Inwentarze krzemienne społeczności mezolitycznych w zachodniej części Niżu Polskiego. Analiza funkcjonalna. Zielona Góra: Wydawnictwo Fundacji Archeologicznej.
Sosnowski W. 1994. Stanowiska neolityczne i z początków epoki brązu na ziemi chełmińskiej. In L. Czerniak (ed.), Neolit i wczesna epoka brązu na ziemi chełmińskiej. Grudziądz: Muzeum w Grudziądzu, IAiE UMK w Toruniu, 51-55.
Słupczewski M. 2003. Kultura pucharów lejkowatych. In Opracowanie wyników ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na odcinku A1 planowanej autostrady w woj. kujawsko-pomorskim (b. woj. bydgoskie). Tom 6-b. Stare Marzy, gm. Dragacz, stanowisko 5. Toruń (typescript in Archive of Institute of Archaeology NCU), 202-236.
Starkel L. 2001. Historia doliny Wisły: od ostatniego zlodowacenia do dziś (= Monografie. Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego PAN 2). Warszawa: PAN.
Winiarska-Kabacińska M. 2018. Results of Traseological Analyses of Two Flint Artefacts from Luboń (site 65), 2 Kwiatowa St (anex). Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria archeologiczna 46 (2016-2017), 280-283.
Włodarczak P. 2006. Chronologia grupy południowo-wschodniej kultury pucharów lejkowatych w świetle dat radiowęglowych. In J. Libera and K. Tunia (eds), Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych. Lublin, Kraków: Instytut Archeologii UMCS, Instytut Archeologii i Etnologii PAN O/Kraków, 27-66.
Zakościelna A. 1994. Krzemieniarstwo kultury wołyńsko-lubelskiej ceramiki malowanej. Lublin: Katedra Archeologii UMCS.
Zakościelna A. 2008. Wiórowce-sztylety jako atrybuty pozycji społecznej mężczyzn kultury lubelskowołyńskiej. In J. Bednarczyk, J. Czebreszuk, P. Makarowicz and M. Szmyt (eds), Na pograniczu światów. Studia z pradziejów międzymorza bałtycko-pontyjskiego ofiarowane Profesorowi Aleksandrowi Kośko w 60. rocznicę urodzin. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 577-591.
Zakościelna A. 2010. Studium obrządku pogrzebowego kultury lubelsko-wołyńskiej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Zakościelna A., Adamczak K., Garbacz-Klempka A. and Kowalski Ł. 2023. A Cucuteni-Vădastra Type Dagger from Site 26 at Strzyżów (S-E Poland) Attests to the Intercultural Landscape of the Eneolithic Eastern Carpathians. Analecta Archaeologica Ressoviensia 18, 83-95
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Sprawozdania Archeologiczne
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
