Abstrakt
Over a hundred years ago, Jan Stanisław Bystroń became the head of the Department of Ethnology at the University of Poznań (original name Wszechnica Piastowska). He has left a huge collection of books and articles as his scientific achievements, which still inspire new generations of ethnologists and social researchers. His most intense scientific activity was during the inter-war period, in which first as a professor at the University of Poznań, and then at the Jagiellonian University and the University of Warsaw, he co-formed the foundations of ethnological sciences in Poland. This article focuses on two main areas: institutional (vision of ethnology as academic science) and issues of cultural heritage. The presented text does not refer to the entire academic output of Bystroń, but above all concentrates on the years 1919-1925 – the period when he managed the Department of Ethnography in Poznań. For Bystroń it was a time of intensive scientific work and the beginning of formulating many research ideas that evolved later. Ethnology, in the understanding of Bystroń, has made a kind of reorientation in the approach to the problems of the nation, folk, regionalism, language phenomena and history (for example Polish folk history). Many threads are also considered pioneering and sometimes controversial today. His theory of culture is also a pretext for reflection on the contemporary dilemmas of native ethnology, such as: the disciplinary identity, the boundaries between sciences, the role of cultural capital and knowledge transfers.
Bibliografia
Beck Ulrich 2002, Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, tłum. S. Cieśla, Scholar, Warszawa.
Bielak Franciszek 1965, Jan Stanisław Bystroń (20 października 1892 – 18 listopada 1964) [nekrolog], Pamiętnik Literacki, nr 56 (3), s. 301–303.
Bielak Franciszek 1979, Z odległości lat. Wspomnienia i sylwetki, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Bystroń Jan Stanisław 1914, Teoria rzeczywistości społecznej (praca doktorska), Kraków.
Bystroń Jan Stanisław 1916, Zwyczaje żniwiarskie w Polsce, Akademia Umiejętności, Kraków.
Bystroń Jan Stanisław 1921a, Artyzm pieśni ludowej, nakład Księgarni św. Wojciecha, Poznań–Warszawa
Bystroń Jan Stanisław 1921b, Polska pieśń ludowa. Wybór, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
Bystroń Jan Stanisław 1922a, Czarność obcych, Lud, seria II, t. 1, s. 179–182.
Bystroń Jan Stanisław 1922b, Okręcanie się obrzędowe, Lud, seria II, t. 1, s. 93–96.
Bystroń Jan Stanisław 1922c, Wyobraźnia artystyczna Bolesława Prusa, Przegląd Warszawski, nr 11, s. 151–191.
Bystroń Jan Stanisław 1923a, Ludoznawstwo na prowincji, Nauka Polska, Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój, t. 4, s. 190–203.
Bystroń Jan Stanisław 1923b, Pieśń o dziewczynce i przewoźniku, Lud, seria II, t. 2, s. 63–71.
Bystroń Jan Stanisław 1923c, Rozwój wielkomiejski Krakowa, Ziemia, nr 6–8, s. 157–160.
Bystroń Jan Stanisław 1924a, Julian Tuwim, Czary i czarty polskie oraz wypisy czarodziejskie – Stanisław Przybyszewski Il regno doloroso, Przegląd Współczesny, nr 29, s. 473–477.
Bystroń Jan Stanisław 1924b, Wpływy pieśni szlacheckich w poezji ludowej, Lud, seria II, t. 3, s. 112–126.
Bystroń Jan Stanisław 1925, Historja w pieśni ludu polskiego, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków–Lublin–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane.
Bystroń Jan Stanisław 1926, Wstęp do ludoznawstwa polskiego, K.S Jakubowski, Lwów.
Bystroń Jan Stanisław 1927, Napisy na zewnątrz i wewnątrz domów, Ziemia, nr 12, s. 195–197.
Bystroń Jan Stanisław 1935, Megalomania narodowa, Towarzystwo Wydawnicze Rój, Warszawa.
Bystroń Jan Stanisław 1949, Warszawa, Wydawnictwo Ludwika Fiszera, Warszawa.
Bystroń Jan Stanisław 1980, Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, wybrał i opracował Ludwik Stomma, PIW, Warszawa.
Clifford James 2000, Kłopoty z kulturą: dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, tłum. E. Dżurak [et al.], Wydawnictwo KR, Warszawa.
Czech-Jezierska Bożena 2011, Okres dwudziestolecia międzywojennego a rozwój nauki prawa rzymskiego w Polsce, Zeszyty Prawnicze UKSW, nr 4, s. 161–190.
Davies Charlotte Aull 1999, Reflexive ethnography: A guide for researching selves and others, Routledge, New York.
Dobrowolski Kazimierz, Kutrzeba-Pojnarowa Anna 1966, Sylwetka naukowa Jana Stanisława Bystronia, Etnografia Polska, t. 10, s. 15–30.
Fischer Adam 1926, Lud polski. Podręcznik etnografji Polski, Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów.
Frankowski Eugeniusz 1923, Ludoznawstwo na wsi, Nauka Polska, Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój, t. 4, s. 204–213.
Goździak Elżbieta, Main Izabella 2018, Erasing Polish Anthropology?, Polska Sztuka Ludowa. Konteksty, nr 4, s. 5–7.
Jakś-Ivanovska Magdalena 2016, Profesorowie Uniwersytetu Poznańskiego 1919–1939. Portret demograficzno-społeczny, Rocznik Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. 76, s. 341–383.
Jasiewicz Zbigniew 2018, Skąd, z czym i w jaki sposób etnografia/ etnologia/ antropologia pojawiła się przed 100 laty w odrodzonym państwie polskim?, Lud, t. 102, s. 41–83.
Klawe Janina 1920, Totemizm a pierwotne zjawiska religijne w Polsce, nakład własny, Warszawa.
Labuda Gerard 1969, Uniwersytet Poznański w latach 1919–1969, Kronika Miasta Poznania: kwartalnik poświęcony problematyce współczesnego Poznania, r. 37, nr 2, s. 5–30.
Łempicki Zygmunt 1921/1922, Artyzm pieśni ludowej, Jan Stanisław Bystroń, [recenzja], Pamiętnik Literacki, t. 19, s. 154–157.
Mancewicz Stanisław 2001, Bystroń Jan Stanisław, Gazeta Wyborcza, 15.02.2001, wersja online: http://krakow.wyborcza.pl/krakow/1,35802,140944.html.
Robotycki Czesław 1998, Nie wszystko jest oczywiste, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Schramm Tomasz 2002, Tworzenie uniwersytetów. Kadry profesorskie uniwersytetów w Warszawie, Poznaniu i Wilnie u progu Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] W. Mędrzecki (red.), Społeczeństwo, państwo, modernizacja. Studia ofiarowane Januszowi Żarnowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, Instytut Historii PAN, Warszawa, s. 121–141.
Sierakowski Marek 2008, Myśl społeczna Jana Stanisława Bystronia, Mazowieckie Studia Humanistyczne, nr 1–2, s. 161–179.
Sulima Roch 2000, Antropologia codzienności, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Tokarska-Bakir Joanna, Zawadzka Anna 2012, Bystroń everegreen, Studia Litteraria et Historica, nr 1, s. 1–2.
Waliński Michał 1982, Renesans Jana Stanisława Bystronia, Regiony, nr 1–3, s. 140–146.
Wasilewski Zygmunt 1924, Rozbijanie duchowe narodu, Przegląd Wszechpolski, r. 3, listopad, s. 850–866.
Wrona Grażyna 2004, Nauka Polska, Jej Potrzeby, Organizacja i Rozwój (1918–1939), pierwsze polskie czasopismo naukoznawcze, Rocznik Historii Prasy Polskiej, t. 7, z. 2, s. 19–47.
Znamierowska-Prüfferowa Maria 1976, Janina Klawe, Lud, t. 60, s. 376–377.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.