Abstrakt
The article is based on ethnographic data collected in August 2015 in South East Poland, near the Ukrainian border. Here I aimed to present an analysis of the pilgrimage made by Ukrainians of three Christian denominations (Roman Catholics, Greek Catholics and Orthodox) to the famous Polish Roman Catholic shrine. The place of research is a pilgrimage sanctuary known as Kalwaria Pacławska, the Sanctuary of the Lord’s Calvary and the Calvary of the Holy Mother of God, and a Franciscan monastery. Both Roman and Greek Catholic pilgrims saw the shrine as their regional pilgrimage site before World War II. The Greek Catholic church on Kalwaria Pacławska was ruined after World War II, between 1955 and 1957. It exists however in the collective memory of local Polish inhabitants and in family memories of Greek Catholic pilgrims from Ukraine. For the first time after the collapse of the Soviet Union and opening of the border, a pilgrimage from Lviv to Kalwaria Pacławska was organized in August 1991. I chose the Lviv pilgrimage as the main object of my research. My interest in this question was stimulated by a number of elaborations on the issue of “antagonistic tolerance”. The article discusses whether Robert Hayden’s theory of “antagonistic tolerance” can be tested in the case when Ukrainian pilgrims of three Christian denominations visit a Roman Catholic Shrine in Poland.
Bibliografia
B a r a n i e c k a - O l s z e w s k a K a m i l a 2008, Communitas a intencje pątników – typy uczestnictwa
w pielgrzymce. Wielki odpust Kalwaryjski Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kalwarii
Pacławskiej, Etnografia Polska, t. LII, z. 1–2, s. 137–154.
– 2013, Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej w Polsce, Wydawnictwo UMK, Toruń.
– 2016, O wielkim odpuście w Kalwarii Pacławskiej ponownie. Refleksja nad antropologią piel-
grzymek, Etnografia Polska, t. LX, z. 1–2, s. 27–42.
B a r c i k J ó z e f S. 1985, Kalwaria Pacławska, AK, Warszawa.
B u z a l k a J u r a j 2007, The politics of commemoration in South-East Poland, Lit-Verlag, Berlin.
B o w m a n G l e n n 2002, Comment on Robert Hayden’s “Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites in South Asia and the Balkans”, Current Anthropology, vol. 43, no. 2, s. 219–220.
– w druku, Grounds for sharing occasions for conflict: An inquiry into the social foundations of
cohabitation and antagonism, [w:] Shared Spaces and their Dissolution: Practices of Coexistence
in the Post-Ottoman Sphere, Berghahn, Oxford (w druku), s. 258–275, https://kar.kent.ac.uk/id/
eprint/45117 (13.09.2016).
C s o r d a s T h o m a s J. 1990, Embodiment as a paradigm for anthropology, Ethos, vol. 18, no. 1.
(March), s. 5–47.
H a y d e n R o b e r t M. 2002, Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites in South
Asia and the Balkans, Current Anthropology, vol. 43, no. 2 (April 2002), s. 205–231.
H a y d e n R o b e r t M., Wa l k e r T i m o t h y 2013, Intersecting religioscapes: A comparative
approach to trajectories of change, scale, and competitive sharing of religious spaces, Journal of
the American Academy of Religion, vol. 81, no. 2, s. 399–426.
H i r s c h M a r i a n n e 2008, The generation of postmemory, Poetics Today, vol. 29, no. 1, s. 103–128.
H u r k i n a S v i t l a n a 2014, The response of Ukrainian Greek-Catholics to the soviet state’s liquidation and persecution of their Church: 1945–1989, Occasional Papers on Religion in Western
Europe, vol. 34. Issue 4, Article 1, s. 1–13, http://digitalcommons.georgefox.edu/ree/vol34/iss4/1/
(02.08.2016).
K a b a c z i j R o m a n 2012, Wygnani na Stepy. Przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski na południe
Ukrainy w latach 1944–1946, Związek Ukraińców w Polsce, Warszawa.
K a n i o w s k a K a t a r z y n a 2003, Antropologia i problem pamięci, Konteksty: Polska Sztuka Ludowa:
antropologia kultury, etnografia, sztuka, t. 57, nr 3–4, s. 57–65.
– 2004, „Memoria” i „postpamięć” a antropologiczne badanie wspólnoty, [w:] Codzienne i nie-
codzienne. O wspólnotowości w realiach dzisiejszej Łodzi, Łódzkie Studia Etnograficzne, s. 9–28.
K e t e l a a r E r i c 2005, Sharing: Collected memories in communities of records, Archives and Manuscripts, vol. 33 (2005), s. 44–61.
K o n d r a k L û b a 2015, Sanktuarìj Materi Božoï u Kal’varìï Paclavs’kìj, http://diocese-lviv.org/index.
php?option=com_content&view=article&id=5130%3A2015-10-18-14-29-58&catid=1%3Alatestnews&lang=uk (17.04.2016).
K o n d r ó w I r e n e u s z 2012, Grekokatolicy skazani na nędzę duchową na własne życzenie?, http://
grekokatolicy.pl/aktualnosci/grekokatolicy-skazani-na-nedze-duchowa-na-wlasne-zyczenie.html
(24.01.2016).
L u b a ń s k a M a g d a l e n a 2007, Problemy etnograficznych badań nad religijnością, [w:] Religijność
chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim, red. M. Lubańska, IEiAK,
DIG, Warszawa, s. 7–32.
– 2015, Muslims and Christians in Bulgarian Rhodopes. Studies on Religious (Anti)syncretism,
De Gruyter Open Ltd, Warsaw, Berlin.
M i c h n i e w s k a M a g d a l e na, M i c h n i e w s k i A r t u r, D u d a M a r t a 2003, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków.
M i s i ł o E u g e n i u s z (red.) 1996, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do
USRR 1944–1946, t.I, Dokumenty 1944–1945, Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”,
Warszawa.
– 1999, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t.II,
Dokumenty 1946, Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”, Warszawa.
N i j a k o w s k i L e c h M. 2006, Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze
symbolicznym, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
N o w a k J a c e k 2000, Zaginiony świat? Nazywają ich Łemkami, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
N o w a k o w s k i K r z y s z t o f Z. 1996, Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach 1939–1947,
[w:] Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, red. S. Stępień, b.w., Przemyśl, s. 231–245.
P i s u l i ń s k i J a n 2009, Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USRR w latach 1944–1947,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
P ł e c z e ń O m e l i a n 1991, 9 lat w bunkrze. Wspomnienia żołnierza UPA, przekład z ukraińskiego
M.Kawecka, Takt, Lublin.
P r a h B o g d a n 2014, Duhovenstvo Peremis’koï êparhìï ta Apostol’s’koï administracji Lemkìvŝini, t. 1:
Bìografìčnì narisi (1939–1989), Vidavnictvo Ukraïns’kogo katolic’kogo unìversitetu, L’vìv.
– 2015, Duhovenstvo Peremis’koï êparhìï ta Apostol’s’koï administracji Lemkìvŝini, t. 2: Dokumenti
ì materiâli (1939–1950), Vidavnictvo Ukraïns’kogo katolic’kogo unìversitetu, L’vìv.
R u k a t R a f a ł 2014, Katolicki etnograf w staroobrzędowej cerkwi. Antropologiczne badania nad
doświadczeniem religijnym z perspektywy ucieleśnienia, Lud, t. 98, s. 321–329.
S v i n k o J o s i p 2005, Âmna: zniŝene selo Peremišl’s’kogo kraû (ìstorìâ, spogadi), Serìâ: Moê selo,
Vip. 4, Ternopìl’.
S t ę p i e ń S t a n i s ł a w 1994, Represje wobec kościoła greckokatolickiego w Europie Środkowo-
-Wschodniej po II Wojnie Światowej [w:] Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, Studia z dziejów
chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym, red. S. Stępień, b.w., Przemyśl, s. 195–262.
Ta r a s  r o s l a v 2007, Sakral’na derev’âna architektura ukraїntsiv Karpat: kulturno-tradycijnyj aspekt,
Instytut narodoznavstva NAN Ukraїny, L’vìv.
T r z e s z c z y ń s k a P a t r y c j a 2013, Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Z o w c z a k M a g d a l e n a 2011, Antropologia, historia a sprawa ukraińska. O taktyce pogranicza,
Lud, t. 95, s. 45–67.
Źródła internetowe
http://cerkiewne.tematy.net (Cerkiewnik polski), 31.04.2016.
w pielgrzymce. Wielki odpust Kalwaryjski Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kalwarii
Pacławskiej, Etnografia Polska, t. LII, z. 1–2, s. 137–154.
– 2013, Ukrzyżowani. Współczesne misteria męki Pańskiej w Polsce, Wydawnictwo UMK, Toruń.
– 2016, O wielkim odpuście w Kalwarii Pacławskiej ponownie. Refleksja nad antropologią piel-
grzymek, Etnografia Polska, t. LX, z. 1–2, s. 27–42.
B a r c i k J ó z e f S. 1985, Kalwaria Pacławska, AK, Warszawa.
B u z a l k a J u r a j 2007, The politics of commemoration in South-East Poland, Lit-Verlag, Berlin.
B o w m a n G l e n n 2002, Comment on Robert Hayden’s “Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites in South Asia and the Balkans”, Current Anthropology, vol. 43, no. 2, s. 219–220.
– w druku, Grounds for sharing occasions for conflict: An inquiry into the social foundations of
cohabitation and antagonism, [w:] Shared Spaces and their Dissolution: Practices of Coexistence
in the Post-Ottoman Sphere, Berghahn, Oxford (w druku), s. 258–275, https://kar.kent.ac.uk/id/
eprint/45117 (13.09.2016).
C s o r d a s T h o m a s J. 1990, Embodiment as a paradigm for anthropology, Ethos, vol. 18, no. 1.
(March), s. 5–47.
H a y d e n R o b e r t M. 2002, Antagonistic tolerance: Competitive sharing of religious sites in South
Asia and the Balkans, Current Anthropology, vol. 43, no. 2 (April 2002), s. 205–231.
H a y d e n R o b e r t M., Wa l k e r T i m o t h y 2013, Intersecting religioscapes: A comparative
approach to trajectories of change, scale, and competitive sharing of religious spaces, Journal of
the American Academy of Religion, vol. 81, no. 2, s. 399–426.
H i r s c h M a r i a n n e 2008, The generation of postmemory, Poetics Today, vol. 29, no. 1, s. 103–128.
H u r k i n a S v i t l a n a 2014, The response of Ukrainian Greek-Catholics to the soviet state’s liquidation and persecution of their Church: 1945–1989, Occasional Papers on Religion in Western
Europe, vol. 34. Issue 4, Article 1, s. 1–13, http://digitalcommons.georgefox.edu/ree/vol34/iss4/1/
(02.08.2016).
K a b a c z i j R o m a n 2012, Wygnani na Stepy. Przesiedlenia ludności ukraińskiej z Polski na południe
Ukrainy w latach 1944–1946, Związek Ukraińców w Polsce, Warszawa.
K a n i o w s k a K a t a r z y n a 2003, Antropologia i problem pamięci, Konteksty: Polska Sztuka Ludowa:
antropologia kultury, etnografia, sztuka, t. 57, nr 3–4, s. 57–65.
– 2004, „Memoria” i „postpamięć” a antropologiczne badanie wspólnoty, [w:] Codzienne i nie-
codzienne. O wspólnotowości w realiach dzisiejszej Łodzi, Łódzkie Studia Etnograficzne, s. 9–28.
K e t e l a a r E r i c 2005, Sharing: Collected memories in communities of records, Archives and Manuscripts, vol. 33 (2005), s. 44–61.
K o n d r a k L û b a 2015, Sanktuarìj Materi Božoï u Kal’varìï Paclavs’kìj, http://diocese-lviv.org/index.
php?option=com_content&view=article&id=5130%3A2015-10-18-14-29-58&catid=1%3Alatestnews&lang=uk (17.04.2016).
K o n d r ó w I r e n e u s z 2012, Grekokatolicy skazani na nędzę duchową na własne życzenie?, http://
grekokatolicy.pl/aktualnosci/grekokatolicy-skazani-na-nedze-duchowa-na-wlasne-zyczenie.html
(24.01.2016).
L u b a ń s k a M a g d a l e n a 2007, Problemy etnograficznych badań nad religijnością, [w:] Religijność
chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko-ukraińskim, red. M. Lubańska, IEiAK,
DIG, Warszawa, s. 7–32.
– 2015, Muslims and Christians in Bulgarian Rhodopes. Studies on Religious (Anti)syncretism,
De Gruyter Open Ltd, Warsaw, Berlin.
M i c h n i e w s k a M a g d a l e na, M i c h n i e w s k i A r t u r, D u d a M a r t a 2003, Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, Przewodnik, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków.
M i s i ł o E u g e n i u s z (red.) 1996, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do
USRR 1944–1946, t.I, Dokumenty 1944–1945, Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”,
Warszawa.
– 1999, Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t.II,
Dokumenty 1946, Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”, Warszawa.
N i j a k o w s k i L e c h M. 2006, Domeny symboliczne. Konflikty narodowe i etniczne w wymiarze
symbolicznym, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
N o w a k J a c e k 2000, Zaginiony świat? Nazywają ich Łemkami, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
N o w a k o w s k i K r z y s z t o f Z. 1996, Administracja Apostolska Łemkowszczyzny w latach 1939–1947,
[w:] Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 3, red. S. Stępień, b.w., Przemyśl, s. 231–245.
P i s u l i ń s k i J a n 2009, Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USRR w latach 1944–1947,
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
P ł e c z e ń O m e l i a n 1991, 9 lat w bunkrze. Wspomnienia żołnierza UPA, przekład z ukraińskiego
M.Kawecka, Takt, Lublin.
P r a h B o g d a n 2014, Duhovenstvo Peremis’koï êparhìï ta Apostol’s’koï administracji Lemkìvŝini, t. 1:
Bìografìčnì narisi (1939–1989), Vidavnictvo Ukraïns’kogo katolic’kogo unìversitetu, L’vìv.
– 2015, Duhovenstvo Peremis’koï êparhìï ta Apostol’s’koï administracji Lemkìvŝini, t. 2: Dokumenti
ì materiâli (1939–1950), Vidavnictvo Ukraïns’kogo katolic’kogo unìversitetu, L’vìv.
R u k a t R a f a ł 2014, Katolicki etnograf w staroobrzędowej cerkwi. Antropologiczne badania nad
doświadczeniem religijnym z perspektywy ucieleśnienia, Lud, t. 98, s. 321–329.
S v i n k o J o s i p 2005, Âmna: zniŝene selo Peremišl’s’kogo kraû (ìstorìâ, spogadi), Serìâ: Moê selo,
Vip. 4, Ternopìl’.
S t ę p i e ń S t a n i s ł a w 1994, Represje wobec kościoła greckokatolickiego w Europie Środkowo-
-Wschodniej po II Wojnie Światowej [w:] Polska–Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, t. 2, Studia z dziejów
chrześcijaństwa na pograniczu kulturowym i etnicznym, red. S. Stępień, b.w., Przemyśl, s. 195–262.
Ta r a s  r o s l a v 2007, Sakral’na derev’âna architektura ukraїntsiv Karpat: kulturno-tradycijnyj aspekt,
Instytut narodoznavstva NAN Ukraїny, L’vìv.
T r z e s z c z y ń s k a P a t r y c j a 2013, Łemkowszczyzna zapamiętana. Opowieści o przeszłości i przestrzeni, Wydawnictwo Universitas, Kraków.
Z o w c z a k M a g d a l e n a 2011, Antropologia, historia a sprawa ukraińska. O taktyce pogranicza,
Lud, t. 95, s. 45–67.
Źródła internetowe
http://cerkiewne.tematy.net (Cerkiewnik polski), 31.04.2016.