Abstrakt
This article focuses on the people of Polish descent in the former USSR countries. It presents the basic terms such as Polonia, ethnic Poles, Polish minority, people of Polish descent and others. Most of them are loaded with martyrologic, political and ideological meanings or don’t reflect reality. People of Polish descent are the widest category including Poles, Polonia, Polish minority, but also representatives of other nationalities, who are aware of their Polish roots. Due to the internal differentiation of Polish minority it’s impossible to study it as a homogeneous entity representing the same and common type of Polishness. It should rather be studied as a set of local communities, homogeneous on the local level. Such approach shows their variety and different levels of Polishness in general. The last part of article presents difficulties in defining the Polishness in the East (former USSR). They include both, distinguishing Poles from the people of Polish descent and artificial wakening of Polishness.
Bibliografia
Babiński Grzegorz 2001, Badania wschodnie i badania polonijne po roku 1989. Refleksje na marginesie wybranych lektur, Przegląd Polonijny, Rok 27, z. 4, s. 59–66
Barth Fredrik 1996, Ethnic groups and boundaries, [w:] Ethnicity, red. J. Hutchinson, A. D. Smith, Oxford University Press, Oxford–New York, s. 75–82
Bauman Zygmunt 2000, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa
Ber Jakub 2008, Polacy w Besarabii w okresie międzywojennym, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. Włodzimierza Mędrzeckiego, złożona w Archiwum Instytutu Historycznego UW, Warszawa
Centrum... 2005, Centrum na peryferiach. Monografia społeczności lokalnej Ejszyszek i okolic na Wileńszczyźnie, red. A. Perzanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Chodubski Andrzej 1983, Inteligencja polska w Azerbejdżanie w końcu XIX i na początku XX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 1, s. 39–47
Chodubski Andrzej 1984, „Dom polski” w Baku, Przegląd Polonijny, Rok 10, z. 4, s. 95–109
Chodubski Andrzej 1988, Polacy w Armenii w XIX i na początku XX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 3, s. 43–59
Clifford James 2000, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Wydawnictwo KR, Warszawa
Cohen Anthony P. 2000, The symbolic construction of community, Routledge, London–New York
Dach Krzysztof 1979, Osadnictwo polskie w Mołdawii w XIX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 5, z. 2, s. 33–51
Derlicki Jarosław 2003, Narodziny czy odrodzenie? Polska tożsamość w Mołdawii, Etnografia Polska, t. 47, z. 1–2, s. 171–184
Derlicki Jarosław 2007, Czyje państwo i czyj nacjonalizm? Dylematy tożsamości w Mołdawii, Etnografia Polska, t. 51, z. 1–2, s. 7–23
Etnografia... 2005, Etnografia lokalnych znaczeń. Monografia społeczności lokalnej z okolic Dziewieniszek na Wileńszczyźnie, red. Ł. Smyrski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Ich... 2003, Ich małe ojczyzny. Lokalność, korzenie i tożsamość w warunkach przemian, red. M. Trojan, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
Iwanow Mikołaj 1988, Główne kierunki rozwoju Polonii w ZSRR w okresie międzywojennym, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 3, s. 61–72
Jagiełło Ewa A. 2006, Polacy w Uzbekistanie. Tożsamość odległej diaspory, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź
Jasiewicz Zbigniew 1992, Polacy z Ukrainy w Kazachstanie. Etniczność a historia, Lud, t. 75, s. 11–54
Jasiewicz Zbigniew 2004, Wschód a polska etnologia i antropologia społeczno-kulturowa. Doświadczenia i perspektywy, [w:] Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych. Problematyka, badacze, znaczenie, Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, nr 12, red. Z. Jasiewicz, Telgte, Poznań, s. 9–30
Jutrzenka... 2005, Jutrzenka. Pismo Polaków w Mołdawii, luty
Jutrzenka... 2005, Jutrzenka. Pismo Polaków w Mołdawii, kwiecień
Kabzińska Iwona 1999, Wśród kościelnych Polaków. Wyznaczniki tożsamości etnicznej (narodowej) Polaków na Białorusi, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa
Kłosek Eugeniusz 2005, Świadomość etniczna i kultura społeczności polskiej we wsiach Bukowiny rumuńskiej, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
Korzeniewska Katarzyna 1997, Tutejszy, Polak, katolik. Tożsamość religijno-etniczna mieszkańców południowo-wschodniej Litwy. Badania empiryczne w Dziewieniszkach, Kierniowie i Turgielach, Przegląd Polonijny, Rok 23, z. 1, s. 59–86
Kultura... 2004, Kultura i świadomość etniczna Polaków na Wschodzie. Tradycja i współczesność, red. A. Kuczyński, M. Michalska, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
Krzyszycha Marcin 1996, Mniejszość polska w niepodległej Ukrainie, Przegląd Polonijny, Rok 22, z. 4, s. 25–54
Kubiak Hieronim 1975, O koncepcję badań polonijnych w kraju, Przegląd Polonijny, Rok 1, z. 1, s. 15–27
Kuczyński Antoni 1972, Syberyjskie szlaki, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Kuczyński Antoni 1981, Spojrzenie na syberyjską twórczość wspomnieniową Polaków w aspekcie źródła etnograficznego. Szkic problemu, Przegląd Polonijny, Rok 7, z. 3, s. 57–67
Kuczyński Antoni 1983, Najdawniejsze relacje z pobytu Polaków za Uralem i staropolski obraz ludów Rosji. Część I, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 2, s. 5–22
Kuczyński Antoni 1983, Najdawniejsze relacje z pobytu Polaków za Uralem i staropolski obraz ludów Rosji. Część II, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 3, s. 5–24
Kuczyński Antoni 1998, Syberia. 400 lat polskiej diaspory, Atla2, Wrocław
Kurzowa Zofia 1983, Język polski w ZSRR. Historia, stan obecny, potrzeby badawcze, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 1, s. 17–38
Kuczyński Antoni 1985, Sytuacja językowa polskiej ludności wiejskiej w Litewskiej i Białoruskiej SRR, Przegląd Polonijny, Rok 11, z. 3, s. 5–20
Kuczyński Antoni 1988, Świadomość językowa i poglądy współczesnych Polaków litewskich na ich język, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 1, s. 75–96
Levy Andre 2000, Diasporas through anthropological lenses: contexts of Postmodernity, Diaspora: A Journal of Transnational Studies, vol. 9, issue 1, s. 137–154
Mróz Lech 2004, Przebudzenie etniczne, [w:] Etnos przebudzony, red. tegoż, Studia Ethnologica, DIG, Warszawa, s. 5–23
Nowicka Ewa 2000, Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą, przy współudziale I. Kabzińskiej i R. Wyszyńskiego, Nomos, Kraków
Nowicka Ewa, Trzciński Paweł 2004, Badacz-Polak wśród rdzennych mieszkańców Syberii, [w:] Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych. Problematyka, badacze, znaczenie, Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, nr 12, red. Z. Jasiewicz, Telgte, Poznań, s. 45–52
Podole... 2003, Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, red. Ł. Smyrski, M. Zowczak, DIG, Warszawa
Posern-Zieliński Aleksander 1982, Tradycja a etniczność: przemiany kultury Polonii amerykańskiej, Ossolineum, Wrocław
Przeszłość... 2001, Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Polaków na Wschodzie, Prace naukowe, t. 7, red. M. Szczerbiński, T. Wolsza, Światowa Rada Badań nad Polonią, Gorzów Wielkopolski
Sadowski Andrzej 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Trans Humana, Białystok
Sadowski Andrzej 2001, Aktualny stan i zadania przyszłe badań nad Polakami na Wschodzie. (Wprowadzenie do dyskusji), Przegląd Polonijny, Rok 27, z. 4, s. 49–58
Skieterska Agnieszka 2006, Cudowne rozmnożenie Bułgarów i Rumunów, Gazeta Wyborcza, 14.10.2006 (wersja elektroniczna)
Sobisiak Walerian 1975, Emigracja jako przedmiot badań etnograficznych, Przegląd Polonijny, Rok 1, z. 1, s. 29–51
Szczerbiński Marek 1979, „Sokół” i harcerstwo a POW w Rosji w latach wojny i rewolucji (1914–1918), Przegląd Polonijny, Rok 5, z. 3, s. 41–55
Szynkiewicz Sławoj 1996, Polacy w Kazachstanie. Świadomość etniczna i stosunki z obcymi, Etnografia Polska, t. 40, z. 1–2, s. 237–253
Targowski Andrzej 2001, Kim jesteśmy?, [w:] Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Polaków na Wschodzie, Prace naukowe, t. 7, red. M. Szczerbiński, T. Wolsza, Światowa Rada Badań nad Polonią, Gorzów Wielkopolski, s. 29–32
Tożsamość... 1999, Tożsamość Polaków na pograniczach, red. A. Sadowski, M. Czerniawska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok
Wahlbeck Osten 2002, The concept of diaspora as an analytical tool in the study of refugee communities, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 28, No. 2, pp. 221–238
Wróbel Jacek 2004, Unia Europejska a Mołdawia, Prace Ośrodka Studiów Wschodnich, nr 13 (marzec), s. 16–28
Zowczak Magdalena 2003, O długim trwaniu Polaków na Podolu. Imponderabilia tożsamości, [w:] Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, Studia Ethnologica, red. Ł. Smyrski, M. Zowczak, DIG, Warszawa, s. 9–76
Zychowicz Katarzyna i Piotr 2007, Polskie paszporty na wagę złota, Rzeczpospolita, 10–11. 03.2007, s. A1
Barth Fredrik 1996, Ethnic groups and boundaries, [w:] Ethnicity, red. J. Hutchinson, A. D. Smith, Oxford University Press, Oxford–New York, s. 75–82
Bauman Zygmunt 2000, Ponowoczesność jako źródło cierpień, Wydawnictwo Sic!, Warszawa
Ber Jakub 2008, Polacy w Besarabii w okresie międzywojennym, praca magisterska napisana pod kierunkiem dr hab. Włodzimierza Mędrzeckiego, złożona w Archiwum Instytutu Historycznego UW, Warszawa
Centrum... 2005, Centrum na peryferiach. Monografia społeczności lokalnej Ejszyszek i okolic na Wileńszczyźnie, red. A. Perzanowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Chodubski Andrzej 1983, Inteligencja polska w Azerbejdżanie w końcu XIX i na początku XX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 1, s. 39–47
Chodubski Andrzej 1984, „Dom polski” w Baku, Przegląd Polonijny, Rok 10, z. 4, s. 95–109
Chodubski Andrzej 1988, Polacy w Armenii w XIX i na początku XX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 3, s. 43–59
Clifford James 2000, Kłopoty z kulturą. Dwudziestowieczna etnografia, literatura i sztuka, Wydawnictwo KR, Warszawa
Cohen Anthony P. 2000, The symbolic construction of community, Routledge, London–New York
Dach Krzysztof 1979, Osadnictwo polskie w Mołdawii w XIX wieku, Przegląd Polonijny, Rok 5, z. 2, s. 33–51
Derlicki Jarosław 2003, Narodziny czy odrodzenie? Polska tożsamość w Mołdawii, Etnografia Polska, t. 47, z. 1–2, s. 171–184
Derlicki Jarosław 2007, Czyje państwo i czyj nacjonalizm? Dylematy tożsamości w Mołdawii, Etnografia Polska, t. 51, z. 1–2, s. 7–23
Etnografia... 2005, Etnografia lokalnych znaczeń. Monografia społeczności lokalnej z okolic Dziewieniszek na Wileńszczyźnie, red. Ł. Smyrski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
Ich... 2003, Ich małe ojczyzny. Lokalność, korzenie i tożsamość w warunkach przemian, red. M. Trojan, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
Iwanow Mikołaj 1988, Główne kierunki rozwoju Polonii w ZSRR w okresie międzywojennym, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 3, s. 61–72
Jagiełło Ewa A. 2006, Polacy w Uzbekistanie. Tożsamość odległej diaspory, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Łódź
Jasiewicz Zbigniew 1992, Polacy z Ukrainy w Kazachstanie. Etniczność a historia, Lud, t. 75, s. 11–54
Jasiewicz Zbigniew 2004, Wschód a polska etnologia i antropologia społeczno-kulturowa. Doświadczenia i perspektywy, [w:] Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych. Problematyka, badacze, znaczenie, Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, nr 12, red. Z. Jasiewicz, Telgte, Poznań, s. 9–30
Jutrzenka... 2005, Jutrzenka. Pismo Polaków w Mołdawii, luty
Jutrzenka... 2005, Jutrzenka. Pismo Polaków w Mołdawii, kwiecień
Kabzińska Iwona 1999, Wśród kościelnych Polaków. Wyznaczniki tożsamości etnicznej (narodowej) Polaków na Białorusi, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa
Kłosek Eugeniusz 2005, Świadomość etniczna i kultura społeczności polskiej we wsiach Bukowiny rumuńskiej, Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
Korzeniewska Katarzyna 1997, Tutejszy, Polak, katolik. Tożsamość religijno-etniczna mieszkańców południowo-wschodniej Litwy. Badania empiryczne w Dziewieniszkach, Kierniowie i Turgielach, Przegląd Polonijny, Rok 23, z. 1, s. 59–86
Kultura... 2004, Kultura i świadomość etniczna Polaków na Wschodzie. Tradycja i współczesność, red. A. Kuczyński, M. Michalska, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław
Krzyszycha Marcin 1996, Mniejszość polska w niepodległej Ukrainie, Przegląd Polonijny, Rok 22, z. 4, s. 25–54
Kubiak Hieronim 1975, O koncepcję badań polonijnych w kraju, Przegląd Polonijny, Rok 1, z. 1, s. 15–27
Kuczyński Antoni 1972, Syberyjskie szlaki, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Kuczyński Antoni 1981, Spojrzenie na syberyjską twórczość wspomnieniową Polaków w aspekcie źródła etnograficznego. Szkic problemu, Przegląd Polonijny, Rok 7, z. 3, s. 57–67
Kuczyński Antoni 1983, Najdawniejsze relacje z pobytu Polaków za Uralem i staropolski obraz ludów Rosji. Część I, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 2, s. 5–22
Kuczyński Antoni 1983, Najdawniejsze relacje z pobytu Polaków za Uralem i staropolski obraz ludów Rosji. Część II, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 3, s. 5–24
Kuczyński Antoni 1998, Syberia. 400 lat polskiej diaspory, Atla2, Wrocław
Kurzowa Zofia 1983, Język polski w ZSRR. Historia, stan obecny, potrzeby badawcze, Przegląd Polonijny, Rok 9, z. 1, s. 17–38
Kuczyński Antoni 1985, Sytuacja językowa polskiej ludności wiejskiej w Litewskiej i Białoruskiej SRR, Przegląd Polonijny, Rok 11, z. 3, s. 5–20
Kuczyński Antoni 1988, Świadomość językowa i poglądy współczesnych Polaków litewskich na ich język, Przegląd Polonijny, Rok 14, z. 1, s. 75–96
Levy Andre 2000, Diasporas through anthropological lenses: contexts of Postmodernity, Diaspora: A Journal of Transnational Studies, vol. 9, issue 1, s. 137–154
Mróz Lech 2004, Przebudzenie etniczne, [w:] Etnos przebudzony, red. tegoż, Studia Ethnologica, DIG, Warszawa, s. 5–23
Nowicka Ewa 2000, Polacy czy cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą, przy współudziale I. Kabzińskiej i R. Wyszyńskiego, Nomos, Kraków
Nowicka Ewa, Trzciński Paweł 2004, Badacz-Polak wśród rdzennych mieszkańców Syberii, [w:] Wschód w polskich badaniach etnologicznych i antropologicznych. Problematyka, badacze, znaczenie, Prace Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, nr 12, red. Z. Jasiewicz, Telgte, Poznań, s. 45–52
Podole... 2003, Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, red. Ł. Smyrski, M. Zowczak, DIG, Warszawa
Posern-Zieliński Aleksander 1982, Tradycja a etniczność: przemiany kultury Polonii amerykańskiej, Ossolineum, Wrocław
Przeszłość... 2001, Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Polaków na Wschodzie, Prace naukowe, t. 7, red. M. Szczerbiński, T. Wolsza, Światowa Rada Badań nad Polonią, Gorzów Wielkopolski
Sadowski Andrzej 1995, Pogranicze polsko-białoruskie. Tożsamość mieszkańców, Trans Humana, Białystok
Sadowski Andrzej 2001, Aktualny stan i zadania przyszłe badań nad Polakami na Wschodzie. (Wprowadzenie do dyskusji), Przegląd Polonijny, Rok 27, z. 4, s. 49–58
Skieterska Agnieszka 2006, Cudowne rozmnożenie Bułgarów i Rumunów, Gazeta Wyborcza, 14.10.2006 (wersja elektroniczna)
Sobisiak Walerian 1975, Emigracja jako przedmiot badań etnograficznych, Przegląd Polonijny, Rok 1, z. 1, s. 29–51
Szczerbiński Marek 1979, „Sokół” i harcerstwo a POW w Rosji w latach wojny i rewolucji (1914–1918), Przegląd Polonijny, Rok 5, z. 3, s. 41–55
Szynkiewicz Sławoj 1996, Polacy w Kazachstanie. Świadomość etniczna i stosunki z obcymi, Etnografia Polska, t. 40, z. 1–2, s. 237–253
Targowski Andrzej 2001, Kim jesteśmy?, [w:] Przeszłość, teraźniejszość i przyszłość Polaków na Wschodzie, Prace naukowe, t. 7, red. M. Szczerbiński, T. Wolsza, Światowa Rada Badań nad Polonią, Gorzów Wielkopolski, s. 29–32
Tożsamość... 1999, Tożsamość Polaków na pograniczach, red. A. Sadowski, M. Czerniawska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok
Wahlbeck Osten 2002, The concept of diaspora as an analytical tool in the study of refugee communities, Journal of Ethnic and Migration Studies, Vol. 28, No. 2, pp. 221–238
Wróbel Jacek 2004, Unia Europejska a Mołdawia, Prace Ośrodka Studiów Wschodnich, nr 13 (marzec), s. 16–28
Zowczak Magdalena 2003, O długim trwaniu Polaków na Podolu. Imponderabilia tożsamości, [w:] Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, Studia Ethnologica, red. Ł. Smyrski, M. Zowczak, DIG, Warszawa, s. 9–76
Zychowicz Katarzyna i Piotr 2007, Polskie paszporty na wagę złota, Rzeczpospolita, 10–11. 03.2007, s. A1