Przesiedleńcy ze strefy wykluczenia po katastrofie atomowej w Czarnobylu: problemy z zadomawianiem się w nowej przestrzeni

Jadwiga Kozłowska-Doda

doi:10.23858/JUE17.2019.009

Opublikowane: 31.12.2019

Tom 17 (2019)

Przesiedleńcy ze strefy wykluczenia po katastrofie atomowej w Czarnobylu: problemy z zadomawianiem się w nowej przestrzeni

Jadwiga Kozłowska-Doda

Journal of Urban Ethnology

Dział: Artykuły

https://doi.org/10.23858/JUE17.2019.009

Abstrakt

Po katastrofie atomowej w Czarnobylu powstała (także na Białorusi) tzw. strefa wykluczenia – ok. 30 km od reaktora, z której mieszkańców przesiedlono na tereny „czyste”. Poddano analizie wypowiedzi świadków zawarte w prozie dokumentalnej, tekstach gwarowych, publicystyce oraz w Białoruskim Archiwum Historii Mówionej. W relacjach szukano odpowiedzi na pytania: kto to są czarnobylcy i jak ich postrzegają inni, zwłaszcza tuż po awarii, jaka była reakcja ludzi na ewakuację, co autochtoni wyjeżdżając zabierali ze sobą, co i dlaczego zostawiali na miejscu, jaki był ich stosunek do nowych komfortowych domów i mieszkań, jak się urządzali na nowym miejscu, gdzie chowali zmarłych oraz czy udało im się zadomowić w nowym locum. W wyniku analizy wypowiedzi oraz zestawieniu ich z rozważaniami nad fenomenologią przestrzeni, w oparciu o studium H. Buczyńskiej-Garewicz, pojęcia zakorzenienia S. Weil i J. Tischnera, koncepcję „rytów przejścia” A. van Gennepa, autorka dochodzi do wniosku, że większość czarnobylców jest głęboko zakorzeniona w ojcowiźnie, co nie daje możliwości rozszerzenia pojęcia „dom” i uniemożliwia „zadomowienie”. Ludzie cierpią na nowym miejscu, czasem wracają do siebie. Jako strategie oswajania nowej przestrzeni zauważono jedynie skoncentrowanie się na pracy, najchętniej na roli (działce), lub na zdrowiu własnych dzieci.

Słowa kluczowe:

zadomowienie, zakorzenienie, katastrofa atomowa w Czarnobylu, Białoruś, ustna historia

Pobierz pliki

pdf pdf

Zasady cytowania

Kozłowska-Doda, J. (2019). Przesiedleńcy ze strefy wykluczenia po katastrofie atomowej w Czarnobylu: problemy z zadomawianiem się w nowej przestrzeni. Journal of Urban Ethnology, 17, 149–170. https://doi.org/10.23858/JUE17.2019.009

Cited by / Share

Bibliografia

Bartmiński J. 2018, Język w kontekście kultury czyli co dziś znaczy metafora „europejski dom”? Z prac na XVI Kongres Slawistów Belgrad, sierpień 2018 roku. „Śląsk”, Katowice.
Google Scholar

Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I. 2012, Polski językowo-kulturowy obraz domu (cz. I), [w:] Abramowicz M., Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I. (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: s. 9–46.
Google Scholar

Buczyńska-Garewicz H. 2006, Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Universitas, Kraków.
Google Scholar

Budzik J. 2013, Zadomowieni i wyobcowani. O sytuacji pisarzy polskich w Kanadzie, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków – Polski Fundusz Wydawniczy w Kanadzie, Toronto.
Google Scholar

Chylak-Schroeder T., Głuszkowska-Babicka J., Jasińska-Socha T. 2012, Słownik białorusko-polski, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Google Scholar

Dmitrenko A. 2017, «Nasze serce po rodnom kraju i teper wono bołytʹ»: mała batʹkiwszczyna u pamjati peresełenciw iz Czornobylszczyny (za materiałamy istoryko-etnohraficznoji ekspedyciji 2012 roku na Kyjiwszczynu, [w:] Smalenczuk A. (red.) Czarnobylskaja awaryja i hramadstwa: 30 hod pasla katastrofy, Wydawiec Zmicier Kołas, Minsk, s. 203–213 [Дмітренко А. 2017, «Наше серце по родном краю і тепер воно болить»: мала батьківщина у пам’яті переселенців із Чорнобильщини (за матеріалами історико-етнографічної експедиції 2012 року на Київщину), [у:] Смаленчук А. (рэд.) Чарнобыльская аварыя і грамадства: 30 год пасля катастрофы, Выдавец Зміцер Колас, Мінск, с. 203–213].
Google Scholar

Dutka E. 2008, Okolice nie tylko geograficzne. O twórczości Andrzeja Kuśniewicza, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Google Scholar

Dziuban Z. 2007, Hermeneutyczny wymiar doświadczenia przestrzeni, „Teksty Drugie”, 4, s. 123–129.
Google Scholar

Engelking A. 2012, „Zapracowany naród”. Praca jako rdzeń tożsamości białoruskich kołchoźników, [w:] Abramowicz M., Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I. (red.), Wartości w językowo-kulturowym obrazie świata Słowian i ich sąsiadów, 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin: s. 137–157.
Google Scholar

Heidegger M. 1977, Budować mieszkać myśleć. Eseje wybrane, tłum. Michalski K., Warszawa: Czytelnik.
Google Scholar

Iwanowa W. 2017, Czarnobylskaja katastrofa u dakumentach Bełaruskaha archiwa wusnaj historyi, [w:] Smalenczuk A. (red.), Czarnobylskaja awaryja i hramadstwa: 30 hod pasla katastrofy, Wydawiec Zmicier Kołas, Minsk, s. 188–202 [Іванова В. 2017, Чарнобыльская катастрофа ў дакументах Беларускага архіва вуснай гісторыі, [у:] Смаленчук А. (рэд.) Чарнобыльская аварыя і грамадства: 30 год пасля катастрофы, Выдавец Зміцер Колас, Мінск, с. 188–202.
Google Scholar

Kazlouskaja-Doda Ja. 2015, Paniaccie DOM u suczasnaj biełaruskaj mowie [Казлоўская-Дода Я. Паняцце ДОМ у сучаснай беларускай мове], Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
Google Scholar

Klimczuk F., Łobacz S., Truchan T. 1994, Z haworak byłych życharou Chojnickaha, Naraulanskaha, Brahinskaha rajonau, [w:] Krywicki A. (red.), Haworać czarnobylcy (z miascowych haworak czarnobylskaj zony u Biełarusi), Instytut mowaznaustwa imia Jakuba Kołasa AN Biełarusi, Minsk, s. 8–33 [Клімчук Ф., Лобач С., Трухан Т. З гаворак былых жыхароў Хойніцкага, Нараўлянскага, Брагінскага раёнаў, [у:] Крывіцкі А. (рэд.), Гавораць Чарнобыльцы (з мясцовых гаворак чарнобыльскай зоны ў Беларусі), Інстытут мовазнаўства імя якуба Коласа АН Беларусі, Мінск, с. 8–33].
Google Scholar

Kozłowska-Doda J. 2015, Dom w języku białoruskim, [w:] Bartmiński J. (red.) Leksykon Słowian i ich sąsiadów, t. 1: DOM, Bartmiński J., Bielińska-Gardziel I., Żywicka B. (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, s. 177–206.
Google Scholar

Kurcowa W. 1994, Stan i razwiccio mounaj situacyi na paudniowa-uschodniaj Homielszczynie za czarnobylski czas (fanietycznyja asabliwasci miascowaj haworki i dyjalektnaha miascowaha wymaulennia), [w:] Krywicki A. (red.), Haworać czarnobylcy (z miascowych haworak czarnobylskaj zony u Biełarusi), Instytut mowaznaustwa imia Jakuba Kołasa AN Biełarusi, Minsk, s. 116–157 [Курцова В. Стан і развіццё моўнай сітуацыі на паўднёва-ўсходняй Гомельшчыне за чарнобыльскі час (фанетычныя асаблівасці мясцовай гаворкі і дыялектнага мясцовага вымаўлення), [у:] Крывіцкі А. (рэд.), Гавораць Чарнобыльцы (з мясцовых гаворак чарнобыльскай зоны ў Беларусі), Інстытут мовазнаўства імя якуба Коласа АН Беларусі, Мінск, с. 116–157].
Google Scholar

Legeżyńska A. 1996, Dom i poetycka bezdomność w liryce współczesnej, Wydawnictwo Naukowe PWN.
Google Scholar

Łeszczenko N. 2017, Czornobylśka katastrofa u pamjati wymuszenych peresełenciw czerez 30 rokiw pisla awariji, [w:] Smalenczuk A. (red.) Czarnobylskaja awaryja i hramadstwa: 30 hod pasla katastrofy, Wydawiec Zmicier Kołas, Minsk, s. 214–225 [Лещенко Н. 2017, Чорнобильська катастрофа у пам’яті вимушених переселенців через 30 років після аварії, [у:] Смаленчук А. (рэд.) Чарнобыльская аварыя і грамадства: 30 год пасля катастрофы, Выдавец Зміцер Колас, Мінск, с. 214–225].
Google Scholar

Paskiewicz S. 2016, Strefa Radioaktywnego Zapomnienia, tłum. M. Buchalik, „Znak”, kwiecień (Vol. 731), s. 18–25.
Google Scholar

Sekuła P. 2018, Likwidatorzy Czarnobyla. Nieznane historie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Google Scholar

Sieroń-Galusek D., Galusek Ł. 2012, Pogranicze. O odradzaniu się kultury, Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Wrocław.
Google Scholar

Smalenczuk A. (red.) 2017, Czarnobylskaja awaryja i hramadstwa: 30 hod pasla katastrofy, Wydawiec Zmicier Kołas, Minsk [Смаленчук А. (рэд.) 2017, Чарнобыльская аварыя і грамадства: 30 год пасля катастрофы, Выдавец Зміцер Колас, Мінск].
Google Scholar

Sudnik M., Kryuko M. (red.) 1999, Tłumaczalny słounik biełaruskaj litaraturnaj mowy, BiełEn, Minsk [Суднік М., Крыўко М. (рэд.) 1999, Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы, БелЭн, Мінск].
Google Scholar

Tischner J. 2006, Filozofia dramatu, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Google Scholar

Ułasiewicz W., Dauhulewicz N. 2009, Słounik nowych słou biełaruskaj mowy, TietraSistiems, Minsk [Уласевіч В., Даўгулевіч Н. Слоўнік новых слоў беларускай мовы, ТетраСистемс, Мінск].
Google Scholar

Van Gennep A. 1908/2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii. O bramie i progu, o gościnności i adopcji, o ciąży i porodzie, o narodzinach, dzieciństwie, dojrzewaniu i inicjacji, o święceniach kapłańskich i koronacji królów, o zaręczynach i zaślubinach, o pogrzebie i porach roku, i o wielu innych rzeczach, przeł. Biały B., Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Google Scholar

Weil S. 1943/2004, Zakorzenienie. Wstęp do deklaracji obowiązków wobec istoty ludzkiej, [w:] Weil S. 2004, Dzieła, tłum. Frankiewicz M., Wydawnictwo BRAMA – Książnica Włóczęgów i Uczonych, Poznań, s. 929–1104.
Google Scholar

Zatorski W. o. OSB (opr.) 2008, Acedia – duchowa depresja. Wybór tekstów, Tyniec, Kraków.
Google Scholar

Żarskaja N. 2010, Czarnobylskaja awaryja u pamiaci życharou w. Wochar (Czerykauski rajon, Mahilouskaja wobłasć), „Histaryczny almanach”, t. 16, s. 102–118 [Жарская Н., Чарнобыльская аварыя ў памяці жыхароў в. Вохар (Чэрыкаўскі раён, Магілёўская вобласць), „Гістарычны альманах”, т. 16, с. 102–118].
Google Scholar

Źródła prasowe, utwory literackie, wypowiedzi świadków
Google Scholar

AB 19.04.2016, «Zakinuli nas siudy, jak da czorta na wysiełki. Pierasialency-czarnobylcy pra swajo żyćcio «na czużynie» [АБ «Закінулі нас сюды, як да чорта на выселкі. Перасяленцы-чарнобыльцы пра сваё жыцьцё «на чужыне»], Радыё Свабода, https://www.svaboda.org/a/pierasialiency-carnobylcy-pra-svajo-zyccio-na-cuzynie/27684322.html 14.06.2018.
Google Scholar

Aleksijewicz S. 2012, Czarnobylska modlitwa. Kronika przyszłości, tłum. Czech J. Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Google Scholar

Bałachonau S. 2014, «Uskormleny suć pa bozie», abo kolki słou pra małuju radzimu [Балахонаў С. 2014, «Ускормлены суць па бозе», або колькі слоў пра малую радзіму], „Arche”, №10, s. 153–165.
Google Scholar

Ilinicz N. 2006, Czarnobyl u losie adnoj siamji, Krajaznauczy sajt Talka i nawakołla [Ільініч Н., Чарнобыль у лёсе адной сям՚і, Краязнаўчы сайт Талька і наваколля], http://old.talka.info/kpchyrnob.html#nachalo, 24.09.2018.
Google Scholar

Filipienka L. [wypowiedź w:] Januszeuskaja W. 26.04.2016, Pierasialency: historyja ab tym, jak Czarnobyl zmianiu losy słauharadczan, „Radzima” [Філіпенка Л. [у:] Янушэўская В. Перасяленцы: гісторыя аб тым, як Чарнобыль змяніў лёсы слаўгарадчан, „Радзіма”], http://www.glusk.by/2016/04/perasyalency-gistoryya-ab-tym-yak-charnobyl-zmyaniў-lyosy-slaўgaradchan/, 02.12.2018.
Google Scholar

Kruczenka T. 24.01.2008, Ad Babczyna da Lisak szlach niablizki, portał „Prawda Homiel” [Кручэнка Т. Ад Бабчына да Лісак шлях няблізкі, портал „Правда Гомель”], https://gp.by/category/news/society/news3778.html, 01.12.2018.
Google Scholar

Kuchta M. 25.04.2018, „Dauno stali swaimi”, „Lachawicki wiesnik”, № 31 [Кухта М. 25.04.2018, „Даўно сталі сваімі”, „Ляхавіцкі веснік”, № 31], http://belsmi.by/archive/article/106628, 24.11.2018.
Google Scholar

Machnacz W. 09.04.2016, Czarnobyl u twarach. Historyja adnaho pierasialennia, Homielski zialony partał [Махнач В. Чарнобыль у тварах. Гісторыя аднаго перасялення, Гомельскі зялёны партал], http://homel.greenbelarus.info/articles/09-04-2016/charnobylski-shlyah-gistoryya-adnago-perasyalennya, 18.09.2018.
Google Scholar

Kawalenka N. [wypowiedź w:] Maksimuk A. 30.04.2012, Piaczatka Czarnobyla u losach, „Hołas czasu” [Каваленка Н. [у:] Максімук А. Пячатка Чарнобыля ў лёсах, „Голас часу”], http://www.malorita.by/?p=4553, 30.11.2018.
Google Scholar

Saczanka B. 1987/1989, Rodny kut, [w:] Saczanka B. 1989, Rodny kut. Apowiesci, apawiadanni, narys, ese, Mastackaja litaratura, Minsk, s. 5–114 [Сачанка Б. 1987, Родны кут, [у:] Сачанка Б. 1989, Родны кут. Аповесці, апавяданні, нарыс, эсэ, Мастацкая літаратура, Мінск, с. 5–114].
Google Scholar

Saniuk A. 26.04.2018, Jak żywuć pierasialency z Czarnobylskaj zony u Aszmianach, „Aszmianski wiesnik” [Санюк А. Як жывуць перасяленцы з Чарнобыльскай зоны ў Ашмянах, „Ашмянскі веснік”], http://www.osh.by/?p=42201, 28.11.2018.
Google Scholar

Siwiec Ju., Biańko M. 16.04.2016. Hłuchawickija pierasialency. Czarnobyl. 30 hod pasla, Biełaruskaje Radyjo Racyja [Сівец Ю., Бянько М. Глухавіцкія перасяленцы. Чарнобыль. 30 год пасля, Беларускае Радыё Рацыя], https://www.racyja.com/hramadstva/glukhavitskiya-perasyalentsy/, 27.11.2018.
Google Scholar

Archiwalia
Google Scholar

Białoruskie Archiwum Historii Mówionej [Беларускі архіў вуснай памяці], http://nashapamiac.org/archive/archivetree.html, 30.01.2019.
Google Scholar

Jadwiga Kozłowska-Doda

y.kazlouskaya-doda@poczta.umcs.lublin.pl
https://orcid.org/0000-0001-7567-178X

Afiliacja:

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin, Poland

Biogram

Jadwiga Kozłowska-Doda, językoznawstwo, doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Wydział Humanistyczny, Instytut Filologii Słowiańskiej, Zakład Białorutenistyki i Bułgarystyki, zainteresowania naukowe: pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie (gwary polskie na Białorusi, obrzędowość na pograniczu kulturowym, szczególnie obrzędy pogrzebowe), lingwistyka kulturowa (językowy obraz świata domu w języku białoruskim), współczesny język białoruski.