Pończochy i polityka. Garderoba Stanisława Augusta w świetle prywatnych rachunków króla (1771–1797)

Konrad Niemira

doi:10.23858/KHKM73.2025.4.004

Opublikowane: 2025-12-30

Tom 73 Nr 4 (2025)

Pończochy i polityka. Garderoba Stanisława Augusta w świetle prywatnych rachunków króla (1771–1797)

Konrad Niemira

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Dział: Studia i materiały

https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.4.004

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest funkcjonowanie Garderoby Stanisława Augusta (1732–1798). W pierwszej części wskazano jej lokalizację i opisano wygląd, omówiono jej skład osobowy oraz koszty bieżących prac. Następnie, posiłkując się zapiskami z prywatnego raptularza króla, zrekonstruowano zespół usługodawców i zaopatrzeniowców Garderoby, wskazując także typ pozyskiwanych od nich przedmiotów oraz ich zbiorczą wartość. W kolejnej części scharakteryzowano działania Stanisława Augusta jako konsumenta, opisano charakter czynionych przez niego zakupów, sposób budowania budżetu Garderoby oraz wynikające z tego trudności, m.in. związane z operowaniem kredytem. Informacje te zostały zestawione z tym, co wiemy na temat stosunku monarchy do strojów i mody oraz funkcjonującego w literaturze przedmiotu przekonania, jakoby król popadł w długi przez swoją pasję do „błyskotek”.

Słowa kluczowe:

Stanisław August, Garderoba, konsumpcja wyrobów luksusowych, moda męska, kupcy warszawscy, krawiectwo, XVIII wiek

Inne teksty tego samego autora

Konrad Niemira, Sklep Chaudoirów. Przyczynek do badań nad warszawskim rynkiem wyrobów luksusowych w wieku XVIII , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Tom 70 Nr 1 (2022):

Pobierz pliki

pdf

Zasady cytowania

Niemira, K. (2025). Pończochy i polityka. Garderoba Stanisława Augusta w świetle prywatnych rachunków króla (1771–1797). Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 73(4), 527–564. https://doi.org/10.23858/KHKM73.2025.4.004

Cited by / Share

Licencja

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Bibliografia

Adlam Derek, Cassidy-Geiger Maureen. 2024. The Duke of Portland’s Album of Masquerade Costumes Worn in Warsaw 1759, „Print Quarterly”, 41, 3, s. 267–284.
Google Scholar

Album. 2023. Album Civium Civitatis Antiquae Varsaviae. Księgi przyjęć do prawa miejskiego Starej Warszawy, cz. 2, 1701–1789, oprac. M. Kuc-Czerep, Warszawa.
Google Scholar

Bartoszewicz Julian. 1880. O dochodach Stanisława Augusta, [w:] Bartoszewicz Julian, Dzieła, 7, Kraków, s. 155–176.
Google Scholar

Bąk Michał. 2018. Portrety mundurowe pędzla Bacciarellego — przyczynek do budowy autorytetu Stanisława Augusta, [w:] Bacciarelli. Studia o malarzu królewskim, dyrektorze, nauczycielu, opiekunie sztuk, red. A. Pieńkos, Warszawa, s. 157–177.
Google Scholar

Biblioteka. 1988. Biblioteka Stanisława Augusta na Zamku Warszawskim: dokumenty, oprac. J. Rudnicka, „Archiwum Literackie”, 26.
Google Scholar

Dreścik Jan. 2001. Wiedeńska parada warszawskiego rzemiosła, „Almanach Warszawy”, 3, s. 57–67.
Google Scholar

Dziennik. 1865. Dziennik przybycia i bytności Króla Jegomości Stanisława Augusta w Puławach […], oprac. S. Przełęcki, Warszawa.
Google Scholar

Fabre Jean. 2022. Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł. Studium kosmopolityzmu, 2, oprac. P. Skowroński, Warszawa.
Google Scholar

Główka Dariusz, Mazur Elżbieta. 2019. Dzieje siedziby Jacobsona w Warszawie w drugiej połowie XVIII i na początku XIX w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 67, 2, s. 223–232.
Google Scholar

Główka Dariusz, Mazur Elżbieta. 2024. Na Bielany! O fenomenie świętowania słów kilka, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 72, 4, s. 487–502.
Google Scholar

Gutkowski Jerzy. 2000. Strój koronacyjny Stanisława Augusta, „Kronika Zamkowa”, 39, 1, s. 51–61.
Google Scholar

Gutkowski Jerzy. 2011. Królewski zbiór broni, [w:] Stanisław August, ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764–1795, red. A. Sołtys, Warszawa, s. 323–324.
Google Scholar

Gutkowski Jerzy. 2015. O dworze Stanisława Augusta, [w:] Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. A. Sołtys, Z. Zielińska, Warszawa, s. 363–381.
Google Scholar

Hankowska Romualda. 1992. Nieznane Petersburskie ślady Stanisława Augusta Poniatowskiego. Aneksy. Faksymile 21 dokumentów z archiwów Moskwy i Petersburga, Warszawa.
Google Scholar

Inwentarz. 1997. Generalny inwentarz mebli i innych ruchomości znajdujących się w zamku warszawskim sporządzony w marcu 1795 roku, oprac. N. Ładyka, Warszawa.
Google Scholar

Juszczak Dorota. 2011. Ikonografia Stanisława Augusta. Portrety, [w:] Stanisław August, ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764–1795, red. A. Sołtys, Warszawa, s. 136–151.
Google Scholar

Juszczak Dorota. 2015. Portrety Stanisława Augusta, [w:] Stanisław August i jego Rzeczpospolita. Dramat państwa, odrodzenie narodu, red. A. Sołtys, Z. Zielińska, Warszawa, s. 383–427.
Google Scholar

Juszczak Dorota. 2018. Marcello Bacciarelli. Najpiękniejsze portrety, red. D. Juszczak, Warszawa.
Google Scholar

Kalmár János. 2003. Power and the princely court in early 18th-century Europe, [w:] In Europe’ princely courts, Ádám Mányoki, Actors and venues of a portraitist’s career, red. E. Buzasi, Budapest, s. 9–28.
Google Scholar

Katalog. 2011. Stanisław August, ostatni król Polski. Polityk, mecenas, reformator 1764–1795, red. A. Sołtys, Warszawa.
Google Scholar

Korespondencja. 2023. Stale obawiam się jakiejś katastrofy. Korespondencja Stanisława Augusta z Marcellem Bacciarellim, oprac. K. Niemira, Warszawa.
Google Scholar

Korzon Tadeusz. 1897. Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764–1794). Badania historyczne ze stanowiska ekonomicznego i administracyjnego, 3, Kraków–Warszawa.
Google Scholar

Kula Witold. 1956. Szkice o manufakturach w Polsce XVIII w. Część trzecia 1780–1795, Warszawa.
Google Scholar

Magier Antoni. 1963. Estetyka miasta stołecznego Warszawy, oprac. H. Szwankowska, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Google Scholar

Mańkowski Tadeusz. 1932. Galerja Stanisława Augusta, Lwów.
Google Scholar

Michalec Danuta. 1999. Aleksandra Ogińska i jej czasy, Siedlce.
Google Scholar

Możdżyńska-Nawotka Małgorzata. 2014. Królewska maskarada, czyli rozwiązanie zagadki tzw. hiszpańskiego stroju koronacyjnego Stanisława Augusta, „Kronika Zamkowa”, 67, 1, s. 133–147.
Google Scholar

Mroczek Rafał. 2014. Andrzej Kownacki — rusznikarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, „Kronika Zamkowa”, 67, 1, s. 263–284.
Google Scholar

Naruszewicz Adam. 2008. Dyariusz podróży Jego Królewskiej Mości na sejm grodzieński, oprac. M. Bober-Janowska, Warszawa.
Google Scholar

Niemira Konrad. 2022. Honor bez egzageracji. Magnackie zakupy i świat rzeczy paryskich w XVIII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Olszewska Magdalena. 2019. Dni galowe i inne rocznice oraz oficjalne podróże Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795), „Rocznik Historii Sztuki”, 44, s. 215–226.
Google Scholar

Pamiętniki. 2013. Pamiętniki króla Stanisława Augusta. Antologia, red. M. Dębowski, Warszawa.
Google Scholar

Pietrusiński Jerzy. 2006. Ostatniego króla Polski „Portret alegoryczny”. O królewskim rebusie i różnych sposobach jego rozwiązywania, „Biuletyn Historii Sztuki”, 68, 3–4, s. 311–357.
Google Scholar

Pokora Jakub. 1993. Obraz Najjaśniejszego Pana Stanisława Augusta (1764–1770). Studium z ikonografii władzy, Warszawa.
Google Scholar

Popiołek Bożena. 2024. Z poczucia piękna, z potrzeby posiadania. Kobiecy świat rzeczy w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej, Warszawa.
Google Scholar

Prószyńska Zuzanna. 1994. Zegary Stanisława Augusta, Warszawa.
Google Scholar

Rottermund Andrzej. 1989. Zamek królewski w epoce oświecenia. Rezydencja monarsza: funkcje i treści, Warszawa.
Google Scholar

Rymszyna Maria. 1961. Memoriał Piusa Kicińskiego do Stanisława Augusta z 1786 roku w sprawie budżetu dworu, „Teki Archiwalne”, 7, s. 240–319.
Google Scholar

Sagatyński Jan. 1895. Pamiętnik Jana Sagatyńskiego byłego pazia króla Stanisława Poniatowskiego: (przy którym został aż do śmierci jego), Poznań.
Google Scholar

Saratowicz-Dudyńska Anna. 2010. Pierścienie Stanisława Augusta Poniatowskiego, [w:] Koral, perła i inne wątki. Biżuteria w Polsce, red. K. Kluczwajd, Warszawa–Toruń, s. 110–120.
Google Scholar

Szulc Eugeniusz. 1989. Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie, Warszawa.
Google Scholar

Seznec Jean. 1971. Trois mauvais tableaux pour le roi de Pologne, „Diderot Studies”, 14, s. 167–183.
Google Scholar

Skrodzka Agnieszka. 2007. Wizerunek króla nieszczęśliwego — portret Stanisława Augusta z klepsydrą, „Biuletyn Historii Sztuki”, 69, 3–4, s. 203–247.
Google Scholar

Straus Witold. 2010. Historia warszawskiej rodziny Strausów, „Almanach Muzealny”, 6, s. 31–102.
Google Scholar

Tatarkiewicz Władysław. 1972. Łazienki warszawskie, Warszawa.
Google Scholar

Tepper Wilhelm Ferguson. 2013. Pamiętniki, „Almanach Warszawy”, 7, s. 33–64.
Google Scholar

Wierzbicka-Michalska Karyna, Michalski Jerzy. 1992. Ryx Franciszek, [w:] Polski słownik biograficzny, 33, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 597–601.
Google Scholar

Wojciechowska Wanda. 1931. Cech krawiecki Starej Warszawy w XVIII stuleciu, Warszawa.
Google Scholar

Wojtyński Maciej. 2003. Szkatuła prywatna króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, Warszawa.
Google Scholar

Zahorski Andrzej. 1969. Kownacki Andrzej, [w:] Polski słownik biograficzny, 14, Wrocław–Warszawa–Kraków, s. 583–584.
Google Scholar

Zawadzki Wacław. 1963. Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, 1, Warszawa.
Google Scholar

Zielińska Zofia. 2012. Polska w okowach „systemu północnego” 1763–1766, Warszawa.
Google Scholar

Żygulski Zdzisław. 1999. Garnitur nieszczęśliwości króla Stanisława Augusta, „Roczniki Humanistyczne”, 47, s. 238–248.
Google Scholar