Old maps as sources in geographical and historical research in Poland

Authors

  • Bogumił Szady John Paul II Catholic University of Lublin, Institute of History, Al. Racławickie 14, 20-950 Lublin https://orcid.org/0000-0003-0059-5596

Keywords:

map, cartography, iconographic sources

Abstract

This article aims at a critical analysis of the ways of utilizing old maps in Polish geographical and historical research. The role of the old map in such research is determined by making the spatial aspect of historical processes an object of study. The methodology of working with old maps, in turn, is conditioned by the relationship between the time of creating the given map and the time of when the phenomenon under study occurred, as well as by relationship between the features on the map and the object of investigation. Therefore, historians, geographers, cartographers and representatives of other disciplines adopt different approaches to using maps. The article discusses the major methods of using old cartography in historical geography, focusing on their signifi cant role in providing a background for presenting historical processes and a basis for reconstructing the location, development, scale and range of the mapped object. Furthermore, old maps supplement qualitative data about structures privided by written sources. The article stresses the importance of the retrogressive method and differences in ways of using maps for research on the history of the natural landscape (e.g. hydrography and plants), of the cultural landscape (e.g. colonization, industrial works, places of worship, roads) and of the historico-political landscape (e.g. state and Church administrative units). The conclusions highlight that the information potential of old maps is not suffi ciently explored, that cartography had a different role in the time before the introduction of modern surveying methods than afterwards, and that the retrogressive method is dependent on the survival and dynamics of the landscape features which are reconstructed on the basis of old maps.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Affek Andrzej. 2016. Dynamika krajobrazu: Uwarunkowania i prawidłowości na przykładzie dorzecza Wiaru w Karpatach (XVIII-XXI wiek), Warszawa

Alexandrowicz Stanisław. 1998. Źródła kartograficzne do wyprawy połockiej Stefana Batorego roku 1579, [w:] Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń, s. 20-28

Alexandrowicz Stanisław.1999. Dawna mapa jako narzędzie pracy historyka, [w:] Mapa w pracy historyka: Materiały XIX Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Kartografii, Wrocław 10-12 września 1998 r., Z Dziejów Kartografii, t. 11, red. T. Bogacz, B. Konopska, Wrocław – Warszawa, s. 17-24

Alexandrowicz Stanisław, Łuczyński Jarosław, Skrycki Radosław. 2017. Historia kartografii ziem polskich do końca XVIII wieku, Nauki Pomocnicze Historii. Seria Nowa, Warszawa

Anders Friedrich Gottlieb Eduard. 1856. Historischer Atlas der Evangelischen Kirchen in Schlesien, Glogau

Arnold Stanisław. 1951. Geografia historyczna Polski, Warszawa

Bieńkowski Ludomir, Flaga Jerzy, Sułowski Zygmunt. 1971. Bibliographie de cartographie ecclésiastique, Fasc. 2: Pologne, Leiden

Buczek Karol.1930. Mapa województwa krakowskiego z doby Sejmu Czteroletniego (1788-1792). Źródła i metoda, Atlas historyczny Polski. Seria A: Mapy szczegółowe, 1, Kraków

Bujak Franciszek. 2015. W sprawie kartografii historycznej, „Studia Geohistorica”, nr 3, s. 17-27

Bukowski Waldemar. Janeczek Andrzej. 2013. Mapa józefińska Galicji (1779-1783) w przededniu edycji. Przedmiot i założenia programu wydawniczego, „Studia Geohistorica”, nr 1, s. 91-112

Cebrykow Paweł. 2015. Dawne mapy topograficzne Lubelszczyzny jako źródła informacji w badaniach historyczno-geograficznych, [w:] Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych, red. A. Czerny, Lublin, s. 85-102

Chabudziński Łukasz i in. 2017. Changes in the location and function of small water bodies in the upper Sanna River catchment – casestudy (SE Poland), „Landscape Research”, s. 1-12

Chłapowski Krzysztof. 1993. Środowisko geograficzne, [w:] Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2, Warszawa, s. 21-30

Chrzanowski Wojciech. 1859. Karta dawnej Polski z przyległemi okolicami krajów sąsiednich według najnowszych materiałów, Paryż

Colloque. 1974. Colloque de Varsovie, 27-29 octobre 1971, sur la cartographie et l’histoire socio-religieuse de l’Europe jusq’à la fin du XVIIe siècle, Bibliothèque de la Revue d’Histoire Ecclésiastique, 61, Louvain

Dawna mapa. 2008. Dawna mapa źródłem wiedzy o świecie: Materiały z XXII Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Kartografii, Pobierowo 11-13 października 2007 r., red. S. Alexandrowicz, R. Skrycki, Z Dziejów Kartografii, 14, Szczecin

Dawne mapy. 2012. Dawne mapy jako źródła historyczne, red. B. Konopska, Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego, t. 3, Warszawa

Dawne mapy. 2014. Dawne mapy jako źródła w badaniach geograficznych i historycznych, red. B. Konopska, J. Ostrowski, Z Dziejów Kartografii, 18, Warszawa

Dawne mapy. 2015. Dawne mapy topograficzne w badaniach geograficzno-historycznych, red. A. Czerny, Lublin

Figlus Tomasz. 2012. Wybrane aspekty zastosowania wielkoskalowych źródeł kartograficznych w badaniach morfogenetycznych wsi, [w:] Dawne mapy jako źródła historyczne, red. B. Konopska, Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego, t. 3, Warszawa, s. 91-103

Figlus Tomasz. 2016. Typy morfogenetyczne wsi w środkowej Polsce, „Studia Geohistorica”, nr 4, s. 90-112

Filbrandt-Czaja Anna. 2009. Studia nad historią szaty roślinnej i krajobrazu Borów Tucholskich, Toruń

Geografia. 1993-1994. Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918-1993, t. 1-2, Łódź

Gołaski Janusz. 1969. Kształtowanie się mapy wsi w Polsce do końca XVIII w.: Studia nad genezą wielkoskalowej informacji kartograficznej, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. 60, Wrocław

Gołaski Janusz. 1980-2006. Atlas rozmieszczenia młynów wodnych w dorzeczach Warty, Brdy i części Baryczy w okresie 1790–1960, t. 1-5, Poznań

Graf Renata, Kaniecki Alfred, Medyńska-Gulij Beata. 2008. Dawne mapy jako źródło informacji o wodach śródlądowych i stopniu ich antropogenicznych przeobrażeń, „Badania Fizjograficzne. Seria A”, nr 59, s. 11-28

Herbst Stanisław. 1973. Obraz kartograficzny działań wojennych, [w:] Studia z dziejów geografii i kartografii, red. J. Babicz, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. 87, Wrocław-Warszawa, s. 185-189

Herbst Stanisław. 1978. Atlas na rozdrożu, [w:] S. Herbst, Potrzeba historii czyli o polskim stylu życia, t. 2, Warszawa 1978, s. 462-469

Hładyłowicz Konstanty Jan. 1932. Zmiany krajobrazu i rozwój osadnictwa w Wielkopolsce od XIV do XIX wieku, Lwów

Jabłonowski Aleksander. 1899-1904. Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie [T. 1] Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. „Ziemie Ruskie” Rzeczypospolitej, Warszawa-Wiedeń

Janeczek Andrzej. 1993. Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego: Województwo bełskie od schyłku XIV do początku XVII w., Warszawa

Janeczek Andrzej. 2013. Staropolski układ komunikacyjny na mapie Galicji z lat 1779-1783. Szansa czy iluzja rekonstrukcji?, [w:] Galicyjskie drogi i bezdroża: Studium infrastruktury, organizacji i kultury podróżowania praca zbiorowa, red. J. Kamińska-Kwak, Rzeszów, s. 9-24

Kaim Dominik i in. 2016. Broad scale forest cover reconstruction from historical topographic maps, „Applied Geography”, nr 67, s. 39-48

Kartografia. 1991. Kartografia forteczna, red. A. Tomczak, Z Dziejów Kartografii, 5, Warszawa

Kiełczewska-Zaleska Maria. 1956. O powstaniu i przeobrażeniu kształtów wsi Pomorza Gdańskiego, Warszawa

Kociuba Dagmara. 2011. Lublin: Rozwój przestrzenny i funkcjonalny od średniowiecza do współczesności, Toruń

Koter Marek. 1969. Geneza układu przestrzennego Łodzi przemysłowej, Warszawa

Koter Marek, Kulesza Mariusz. 1994. Badania geograficzno-historyczne osadnictwa miejskiego, [w:] Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918-1993, t. 2 : Kierunki badań naukowych, Łódź, s. 131-160

Kowalczyk-Heyman Elżbieta. 2014. Ruda-Skroda. Przyczynek do dziejów rudnictwa żelaza na Wysoczyźnie Kolneńskiej w średniowieczu i na początku doby nowożytnej, „Studia Geohistorica”, nr 2, s. 85-98

Kozak Jacek. 2005. Zmiany powierzchni lasów w Karpatach Polskich na tle innych gór świata, Kraków

Kubicki Rafał. 2012. Młynarstwo w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach w XIII-XV wieku (do 1454 r.), Gdańsk

Labuda Gerard. 1953. Uwagi o przedmiocie i metodzie geografii historycznej, „Przegląd Geograficzny”, t. 25, z. 1, s. 5-56

Litak Stanisław. 1993. Mapa diecezji łuckiej z około 1792 roku, [w:] Ojczyzna bliższa i dalsza: Studia historyczne ofiarowane Feliksowi Kirykowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. J. Chrobaczyński, A. Jureczko, M. Śliwa, Kraków, s. 63-73

Litak Stanisław. 2006. Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, Lublin

Lorek Dariusz. 2014. Kartograficzny zapis przestrzeni historycznej w korelacji ze źródłami pisanymi, „Badania Fizjograficzne, Seria A. Geografia Fizyczna”, nr 65, s. 205-214

Mapa. 1999. Mapa w pracy historyka: Materiały XIX Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Kartografii, Wrocław 10-12 września 1998 r., red. T. Bogacz, B. Konopska, Z Dziejów Kartografii, 11, Wrocław-Warszawa

Maruszczak Henryk. 1997. Changes of the Vistula river course and development of the flood plain in the border zone of the South-Polish upland and Middle-Polish lowlands in historical times, „Landform Analysis”, 1, s. 33-39

Maruszczak Henryk. 1999. Grodzisko Biała Góra w Majdanie Górnym, pow. Tomaszów, woj. lubelskie, „Archeologia Polski Środkowowschodniej”, t. 4, s. 154-164

Münch Henryk. 1946. Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku, [w:] Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, t. 4, Kraków

Nieścioruk Kamil. 2013. Cartographic source materials and cartographic method of research in the past environment analyses, „Bulletin of Geography. Socio-economic Series”, nr 22 (22), s. 81-95

Nowosielska-Sobel Joanna, Strauchold Grzegorz, Wiszewski Przemysław. 2016. Gmina Świerzawa: Atlas materiałów i źródeł historycznych, Wrocław

Olszewicz Bolesław. 1921. Polska kartografja wojskowa: (zarys historyczny), Warszawa

Panecki Tomasz. 2015. Porównanie zakresu i metod ujęcia treści na mapach topograficznych ziem zaboru rosyjskiego z przełomu XIX i XX wieku, „Polski Przegląd Kartograficzny”, t. 47, nr 1, s. 47-65

Panecki Tomasz, Związek Tomasz. 2017. Materiały do badań nad rekonstrukcją zalesienia na Równinie Nowotomyskiej w XVI w., http://atlasfontium.pl/index.php?article=webhauland (dostęp 28.11.2017 r.)

Papińska Elżbieta. 1997. Przegląd metod stosowanych w rekonstrukcji antropogenicznych przemian krajobrazu, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica”, t. 1, s. 155-173

Piasecka Janina. 1973. Niektóre zmiany hydrograficzne w świetle materiałów historycznych, [w:] Studia z dziejów geografii i kartografii, red. J. Babicz, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. 87, Wrocław-Warszawa, s. 425-439

Plit Joanna. 2014. Analizy geograficzne i historyczne dawnych map, [w:] Dawne mapy jako źródła w badaniach geograficznych i historycznych, red. B. Konopska, J. Ostrowski, Z Dziejów Kartografii, 18, Warszawa, s. 19-34

Plit Joanna. 2016. Krajobrazy kulturowe Polski i ich przemiany, Warszawa

Rutkowski Henryk. 1973. Drogi, [w:] Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku, red. W. Pałucki, Warszawa, s. 112-120

Rutkowski Henryk. 2000. Znaczenie wybranych map z XIX wieku dla badań dawnej Polski, [w:] Kartografia Królestwa Polskiego 1815-1915, red. L. Szaniawska, J. Ostrowski, Z Dziejów Kartografii, 10, Warszawa, s. 216-226

Rutkowski Henryk. 2017. Granica mazowiecko-litewska między Wizną a Grodnem z 1358 r., „Studia Geohistorica”, nr 5, s. 140-156

Semkowicz Władysław. 1922. Atlas historyczny Polski (program wydawnictwa), [w:] Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, t. 1, Kraków, s. 1-16

Semkowicz Władysław. 1925. O potrzebie i metodzie badań nad krajobrazem pierwotnym, [w:] Pamiętnik Czwartego Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925: I. Referaty, Lwów

Smolka Stanisław. 2013. O przygotowawczych pracach do geografii historycznej Polski, „Studia Geohistorica”, nr 1, s. 7-13

Studia. 1973. Studia z dziejów geografii i kartografii, red. J. Babicz, Monografie z Dziejów Nauki i Techniki, t. 87, Wrocław-Warszawa

Szady Bogumił. 2008. Mapa unickiej diecezji chełmskiej z 1782 r. jako przykład kartografii wyznaniowej, [w:] Dawna mapa źródłem wiedzy o świecie: Materiały z XXII Ogólnopolskiej Konferencji Historyków Kartografii, Pobierowo 11-13 października 2007 r., red. S. Alexandrowicz, R. Skrycki, Z Dziejów Kartografii, 14, Szczecin, s. 297-317

Szady Bogumił. 2010. Granice powiatu łukowskiego w II połowie XVIII wieku - model liniowy i sieciowy, [w:] Narrata de fontibus hausta: Studia nad problematyką kościelną, polityczną i archiwistyczną ofiarowane Janowi Skarbkowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Barańska, W. Matwiejczyk, Lublin, s. 831-845

Szady Bogumił. 2012. Mapa województwa lubelskiego Karola Perthéesa z 1786 roku jako źródło kartograficzne i historyczne, [w:] Dawne mapy jako źródła historyczne, red. B. Konopska, Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego, t. 3, Warszawa, s. 26-35

Szady Bogumił. 2013. Geografia historyczna – rozwój i perspektywy, „Studia Geohistorica”, nr 1, s. 19-37

Szulc Halina. 1994. Badania geograficzno-historyczne osadnictwa wiejskiego, [w:] Geografia osadnictwa i ludności w niepodległej Polsce. Lata 1918-1993, t. 2: Kierunki badań naukowych, Łódź, s. 77-92

Szulc Halina. 1995. Morfogeneza osiedli wiejskich w Polsce, Wrocław

Szulc Halina. 2002. Atlas historyczny wsi w Polsce, Warszawa

Szymański Józef. 2006. Nauki pomocnicze historii, Warszawa

Ślaski Kazimierz. 1951. Zasięg lasów Pomorza w ostatnim tysiącleciu, „Przegląd Zachodni”, 7 (5-8), s. 207-263

Tyszkiewicz Jan. 2014. Geografia historyczna: Zarys problematyki, Warszawa

Włocławek. 2016. Włocławek, red. R. Czaja, Atlas historyczny miast polskich, t. 2: Kujawy, z. 4, Toruń

Wójcik Andrzej. 2010. Zapomniane mapy okręgów górniczo-hutniczych Królestwa Polskiego i ich autor Maksymilian Strasz, „Prace Komisji Historii Nauki PAU”, t. 10, s. 399-411

Zaborski Bogdan. 1926. O kształtach wsi w Polsce i ich rozmieszczeniu, Kraków

Związek Tomasz. 2014. Kształtowanie sieci młynów wodnych na przykładzie powiatu konińskiego (ok. 1300–1550), „Studia Geohistorica”, nr 2, s. 118-142

Związek Tomasz. 2017. Drogi, [w:] Wielkopolska w II połowie XVI w., red. K. Chłapowski, M. Słoń, Warszawa, s. 268-290

Źródła. 2012. Źródła kartograficzne w badaniach krajobrazu kulturowego, red. J. Plit, J. Nita, Sosnowiec

Żuchowska Zofia. 1986. .Polikarpa Girsztowta „Mapa rzymsko-katolickich diecezji w Rosji” wydana w 1857 roku, „Roczniki Humanistyczne”, t. 34, z. 2, s. 567-574

Published

2018-01-01

How to Cite

Szady, B. (2018). Old maps as sources in geographical and historical research in Poland. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 66(2), 129–141. Retrieved from https://journals.iaepan.pl/khkm/article/view/1001

Issue

Section

Studies and Materials