Średniowieczne plakietki pielgrzymie i świeckie z badań w Stargardzie
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM67.2019.2.001Słowa kluczowe:
Stargard, pielgrzymki, znaki pielgrzymie, plakietki świeckie, archeologia, późne średniowieczeAbstrakt
Przedmiotem artykułu są średniowieczne znaki pielgrzymie oraz świeckie odnalezione w ostatnich latach na terenie miasta Stargardu – części dawnego kwartału XXVIII. Zbiór sześciu emblematów tworzą: dwie plakietki pielgrzymie pochodzące z sanktuariów w Maastricht i Kolonii, jedna odznaka świecka z przedstawieniem herbu Brehny oraz trzy trudne do zidentyfikowania emblematy ze stopu cyny i ołowiu. Wszystkie zabytki pochodzą z najstarszych warstw osadniczych miasta lokacyjnego, datowanych na przełom XIII i XIV wieku.
Kontekst znalezienia analizowanych znaków pątniczych wskazuje, że były one przedmiotami prywatnej dewocji, częścią ołtarzyków domowych. Dotychczas na terenie Pomorza Zachodniego odkryto łącznie osiem emblematów pielgrzymich. Dwa nowo odkryte w Stargardzie w znacznym stopniu poszerzają katalog tej kategorii znalezisk z tego terenu. Natomiast badania nad świeckimi odznakami na Pomorzu Zachodnim są jeszcze na początkowym etapie.
Pobrania
Bibliografia
Assing Helmut. 2003. Askanier, [w:] Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Ein dynastisch–typographisches Handbuch, t. 15.I, red. W. Paravicini, Tübingen, s. 31–37.
Beuningen Hendrik Jan Engelbert van, Koldeweij Adrianus Maria. 1993. Catalogus, [w:] Heilig en Profaan. 100 Laatmiddeleeuwse Insignes, Rotterdam Papers, t. 8, red. H.J.E. van Beuningen, A.M. Koldeweij, Cothen, s. 115–323.
Boehmer F[elix]. 1903. Geschichte der Stadt Stargard i. Pomm., Geschichte der Stadt im Mittelalter, t. 1, Stargard i Pomm.
Brüggemann Stefanie. 2013. Stralsund, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Rügen Fpl. 216, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, t. 60, s. 540–544.
Dannenberg Hans-Dieter. 1997. Die brandenburgischen Denare des 13. und 14. Jahrhunderts. Typenkatalog, Prägezeiten, Historische Zusammenhänge, Berlin.
Egan Geoff, Pritchard Frances. 2008. Dress accessories c. 1150–c. 1450, Medieval finds from excavation in London, t. 3, Woodbridge.
Haasis-Berner Andreas, Poettgen Jörg. 2002. Die mittelalterlichen Pilgerzeichen der Heiligen Drei Könige ein Beitrag von Archäologie und Campanologie zur Erforschung der Wallfahrt nach Köln, „Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters”, t. 30, s. 173–202.
Haasis-Berner Andreas. 2003. Pilgerzeichen des Hochmittelalters, Würzburg.
Heyden Hellmuth. 1940. Das Wallfahrtswesen in Pommern, „Blätter für Kirchengeschichte Pommerns”, z. 22/23, s. 7–21.
Janowski Andrzej. 2016. Zabytki metalowe, [w:] Archeologia Stargardu. Badania na obszarze dawnego kościoła augustiańskiego, Archeologia Stargardu, t. 2, cz. 2, red. M. Majewski, Stargard, s. 293–355.
Janowski Andrzej. 2017. Przedmioty metalowe, [w:] Archeologia Stargardu. Badania na Rynku Staromiejskim. Archeologia Stargardu, t. 3, red. M. Majewski, K. Stań, Stargard, s. 127–157.
Janowski Andrzej, Stań Karolina. 2016. Stargard, miasto, okolice, „Stargardia”, t. 10, s. 489.
Jänicke Ralf, Schanz Elke. 2013. Malchin, Lkr. Mecklenburgische Seenplatte Fpl. 173, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, t. 60, s. 493.
Kaute Peter, Rütz Torsten, Samariter Renate. 2013. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald Fpl. 193, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, t. 60, s. 466–479.
Koldeweij Jos. 1985. Der gude Sente Servas. De Servatiuslegende en de Servatiana: een onderzoek naar de beeldvorming rond een heilige in de middeleeuwen, Assen–Maastricht.
Koldeweij Jos. 2006. Geloof & Geluk. Sieraad en devotie in middeleeuws Vlaanderen, Arnheim.
Köster Kurt. 1984. Mittelalterliche Pilgerzeichen, [w:] Wallfhart kennt keine Grenzen. Themen zu einer Ausstellung des Bayerischen Nationalmuseum und des Adalbert Stifter Vereins, München, red. L. Kriss-Rettenbeck, G. Möhler, München, s. 203–224.
Krąpiec Marek. 2018. „Wyniki analizy dendrochronologicznej prób drewna z badań prowadzonych przez Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Stargardzie, woj. zachodniopomorskie”, Kraków, maszynopis w archiwum Działu Archeologii MAH w Stargardzie.
Kuczyński Stefan K. 1995. Znaki pielgrzymie, [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa, s. 321–327.
Majewski Marcin. 2007. Świadectwa pielgrzymek średniowiecznych mieszkańców Pomorza Zachodniego, [w:] Wszyscy jesteśmy tułaczami. Materiały opracowane z okazji obchodów Europejskich Dni Dziedzictwa 2007 w woj. zachodniopomorskim, red. M. Słomiński, Szczecin, s. 19–22.
Majewski Marcin. 2010. Pilgerzeichen auf Glocken in hinterpommerschen Kirchen, [w:] Wallfahrer aus dem Osten. Mittelalterliche Pilgerzeichen zwischen Ostsee, Donau und Seine. Beiträge der Tagung Perspektiven der Europäischen Pilgerzeichenforschung, 21. bis 24. April 2010 in Prag, red. H. Kühne, L. Lambacher, J. Hrdina, Europäische Wallfahrtsstudien, t. 10, Frankfurt am Main, s. 51–68.
Majewski Marcin. 2013. Stargard, Stare Miasto, dawny klasztor augustianów-eremitów, (ul. Klasz tor na, Prządki, Wita Stwosza, Portowa), stan. 11a (AZP 32-10/167), „Stargardia”, t. 7, s. 351, 358.
Majewski Marcin. 2017. Patryca, matryce i kafle renesansowe — nowe odkrycie z Pomorza Zachodniego, [w:] Gemma gemmarum: studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, red. A. Różański, cz. 2, Poznań, s. 1365–1383.
Majewski Marcin, Rębkowski Marian, Simiński Rafał. 2016. Pielgrzymki pomorskie w średniowieczu. Stan i perspektywy badań, „Przegląd Zachodniopomorski”, t. 31, nr 1, s. 129–168.
Majewski Marcin, Stań Karolina. 2015. Sprawozdanie wstępne z archeologicznych badań wyprzedzających na dawnym kwartale XXVIII część N–E, dz. geod. Nr 197/7, ul. Włosiennicza/Szewska (część historyczna), Stargard (maszynopis w archiwum Działu Archeologii MAH w Stargardzie).
Mills Nigel. 2003. Medieval artefacts. Catalogue and price guide, Witham, Essex.
Mitchiner Michael. 1986. Medieval pilgrim & secular badges, London.
Paner Henryk. 2016. Gdańsk na pielgrzymkowych szlakach średniowiecznej Europy, Gdańsk.
Posse Otto. 1888. Die Siegel der Wettiner bis 1324 und der Landgrafen von Thüringen bis 1247, Leipzig.
Posse Otto. 1893. Die Siegel der Wettiner von 1324–1486 und Herzöge von Sachsen-Wittenberg und Kurfürsten von Sachsen aus Askanischem Geschlecht nebst einer Abhandlung über Heraldik und Sphragistik der Wettiner, Leipzig.
Rech Manfred. 2004. Gefundene Vergangenheit — Archäologie des Mittelalters in Bremen. Mit besonderer Berücksichtigung von Riga, Bremer Archäologische Blätter, t. 3, Bremen.
Rębkowski Marian. 1998. Znaki pielgrzymie, [w:] Archeologia średniowiecznego Kołobrzegu, t. 3, red. M. Rębkowski, Kołobrzeg, s. 223–227.
Rębkowski Marian. 2004. Pielgrzymki mieszkańców średniowiecznych miast południowego wybrzeża Bałtyku w świetle znalezisk znaków pątniczych. Wstęp do badań, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LII, nr 2, s. 153–188.
Rębkowski Marian. 2014. Stone houses, glazed jugs and pilgrim badges. An archaeological contribution to the problem of the cultural unity of the hanseatic towns in the Baltic region, „Studia Maritima”, t. 27, cz. 1, s. 5–23.
Rębkowski Marian, Rulewicz Marian. 2001. Czy mieszkańcy Szczecina pielgrzymowali w średniowieczu do Kolonii?, [w:] Instantia est mater doctrinae. Księga jubileuszowa prof. dr hab. Władysława Filipowiaka, red. E. Wilgocki, M. Dworaczyk, K. Kowalski, A. Porzeziński, S. Słowiński, Szczecin, s. 351–358.
Rębkowski Marian, Simiński Rafał. 2010. Pielgrzymki mieszkańców Pomorza Zachodniego do sanktuarium św. Teobalda w Thann w średniowieczu, [w:] Turystyka religijna, red. Z. Kroplewski, A. Panasiuk, Szczecin, s. 145–157.
Rymar Edward. 2015. Historia polityczna i społeczna Nowej Marchii w średniowieczu (do roku 1535), Gorzów Wielkopolski.
Sawicki Jakub, Wachowski Krzysztof. 2018. Akcesoria pielgrzymie i dewocjonalia, „Wratislavia Antiqua”, t. 23, cz. 2, s. 719–746.
Schäfer Cathrin. 2015. Greifswald, Hansestadt, Lkr. Vorpommern-Greifswald Fpl. 197, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern”, t. 61, s. 334–339.
Spencer Brian. 2010. Pilgrim souvenirs and secular badges. Medieval finds from excavations in London, Medieval finds from excavation in London, t. 7, Woodbridge.
Stań Karolina. 2018. Stargard, Stare Miasto, ul. Szewska/Włosiennicza, stan. 11 (AZP 32-10/166), „Stargardia”, t. 12, s. 222–224.
Starnawska Maria. 2008. Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa.
Streich Brigitte. 2003. Wettin, [w:] Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Ein dynastisch- typographisches Handbuch, t. 15.I, red. W. Paravicini, Tübingen, s. 213–218.
Vauchez André. 1996. Święty, [w:] Człowiek średniowiecza, red. J. Le Goff, tłum. M. Radożycka-Paoletti, Warszawa, s. 389–430.
Witkowska Aleksandra. 1995. Peregrinatio religiosa w średniowiecznej Europie, [w:] Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Warszawa, s. 9–16.
Wittstock Jürgen. 1998. Der Bremer Pilgerzeichen-Fund, [w:] Der Jakobuskult in „Kunst“ und „Literatur“. Zeugnisse in Bild, Monument, Schrift und Ton, red. K. Herbers, R. Plötz, Tübingen, s. 85–107.
Znamierowski Alfred. 2017. Heraldyka i weksykologia, red. i współpraca J.L. Kaczmarek, Warszawa.
Baza Kunera. http://www.kunera.nl/Kunerapage.aspx (dostęp 08.10.2018 r.).
