„Revisio Balnei Civilis Casimiriensis” z 1644 roku. Kazimierska łaźnia miejska w świetle wczesnonowożytnych źródeł pisanych

Bartosz Drzewiecki; Sebastian Stańczyk

doi:10.23858/KHKM69.2021.2.003

Published: 2021-10-18

Vol. 69 No. 2 (2021)

“Revisio Balnei Civilis Casimiriensis” from 1644. The town baths of Kazimierz in the light of early-modern written sources

Bartosz Drzewiecki , Sebastian Stańczyk

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

Section: Studies and Materials

https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.2.003

Abstract

The article concerns the town baths in Kazimierz in the early-modern period. On the basis of an enterprise revision from z 1644 and other municipal sources, especially accounts, it was possible to establish the location of the non-surviving building, to describe its architecture, equipment and investments made to provide it with running water. Floods, the Swedish occupation, or the shift of the channel of the Vistula in 1678, were events ruinous for the enterprise, which finally stopped working at the turn of the 18th c.

Keywords:

Kazimierz (town), baths, furnishings, early modern period, sources, fittings

Most read articles by the same author(s)

Bartosz Drzewiecki, Sebastian Stańczyk, A 1792 inventory describing the town hallof Kazimierz near Cracow , Kwartalnik Historii Kultury Materialnej: Vol. 67 No. 3 (2019)

Download files

pdf (Język Polski)

Citation rules

Drzewiecki, B., & Stańczyk, S. (2021). “Revisio Balnei Civilis Casimiriensis” from 1644. The town baths of Kazimierz in the light of early-modern written sources. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 69(2), 179–192. https://doi.org/10.23858/KHKM69.2021.2.003

Cited by / Share

Licence

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

References

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], AmKaz. [Archiwum miasta Kazimierza pod Krakowem], sygn. 29/34/0/1.1.1/10; 29/34/0/1.1.2/139; 29/34/0/1.3.3/304; 29/34/0/1.3.3/308; 29/34/0/1.5.4/358; 29/34/0/2.1.1/388;29/34/0/2.1.2/420; 29/34/0/2.1.4/444; 29/34/0/3.1.1/479; 29/34/0/3.1.1/510; 29/34/0/3.1.1/514; 29/34/0/3.1.1/529; 29/34/0/3.1.1/535–29/34/0/3.1.1/536; 29/34/0/3.1.1/549; 29/34/0/3.1.1/560–29/34/0/3.1.1/561; 29/34/0/3.1.1/563–29/34/0/3.1.1/565; 29/34/0/3.1.1/575; 29/34/0/3.1.1/578; 29/34/0/3.1.1/581; 29/34/0/3.1.1/588–29/34/0/3.1.1/589; 29/34/0/3.1.1/593; 29/34/0/3.1.1/598–29/34/0/3.1.1/600; 29/34/0/3.1.1/606; 29/34/0/3.1.3/708; 29/34/0/3.1.1/715; 29/24/0/3.2.3/792; 29/34/0/3.2.3/798; 29/34/0/3.2.4/809.
Google Scholar

ANK [Archiwum Narodowe w Krakowie], WMK [Archiwum Wolnego Miasta Krakowa], sygn. 29/200/0/26.3/612, „Plan sytuacyjny okazujący część grontu kolorem żółtym oznaczoną, na użytek publiczny zaiąć się mającą od Klasztoru XX Augustyanów dla uformowania ulicy wedle linii RS R‘S‘”.
Google Scholar

BJ [Biblioteka Jagiellońska], rkps 3742 III; 5357, t. 7–8.
Google Scholar

B. Czart. [Biblioteka Książąt Czartoryskich], rkps 1320 III.
Google Scholar

Adamczyk Władysław. 1935. Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku, Badania z dziejów społecznych i gospodarczych, red. F. Bujak, nr 17, Lwów.
Google Scholar

Akta. 1965. Akta wizytacji dekanatu krakowskiego z r. 1599, przeprowadzonej z polecenia kardynała
Google Scholar

Jerzego Radziwiłła, wyd. C. Skowron, Materiały do dziejów Kościoła w Polsce, t. 2, Lublin.
Google Scholar

Arct. 1920. M. Arcta słownik staropolski, oprac. A. Krasnowolski, W. Niedźwiedzki, Warszawa.
Google Scholar

Atlas. 2007. Atlas Historyczny Miast Polskich, t. V: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Z. Noga, Kraków.
Google Scholar

Banach Jerzy. 1983. Dawne widoki Krakowa, Kraków.
Google Scholar

Bis Wojciech. 2007. Nowożytna łaźnia dworska w Radziejowicach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LV, z. 2, s. 141–159.
Google Scholar

Buśko Cezary. 1999. Piec typu hypokaustum, [w:] Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym
Google Scholar

mieście. Parcele przy ulicy Więziennej 10–11 we Wrocławiu, Wratislavia Antiqua, t. 1, red. C. Buśko, J. Piekalski, Wrocław, s. 42–44.
Google Scholar

Cembrzyński Paweł. 2011. Ze studiów nad życiem codziennym w średniowiecznym mieście. Zaopatrzenie w wodę i usuwanie nieczystości w miastach stref bałtyckiej i sudecko-karpackiej w XIII–XVI wieku, Wratislavia Antiqua, t. 14, Wrocław.
Google Scholar

Dąbkowski Przemysław. 1913. Prawo łaziebne. Studyum z historyi prawa polskiego, Kraków.
Google Scholar

Drzewiecki Bartosz, Stańczyk Sebastian. 2019. Inwentarz z opisem ratusza Kazimierza pod Krakowem z 1792 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXVII, z. 3, s. 337–357.
Google Scholar

Dygdała Jerzy. 2011. Z doświadczeń edytora osiemnastowiecznych lustracji i inwentarzy — czy instrukcja wydawnicza jest w ogóle potrzebna?, [w:] Teoria i praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI–XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków, s. 143–158.
Google Scholar

Friedberg Marian. 1963. Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych, Warszawa.
Google Scholar

Friedberg Marian. 1966. Inwentarz archiwum miasta Kazimierza pod Krakowem 1355–1802, Warszawa.
Google Scholar

Giedroyć Franciszek. 1897. Ustawy cechów cyrulickich w dawnej Polsce, „Kronika Lekarska”, R. 18, z. 3–8, s. 1–50.
Google Scholar

Gloger Zygmunt. 1985. Encyklopedia staropolska, t. 3, Warszawa.
Google Scholar

Gołębiowski Łukasz. 1830. Domy i dwory: przy tem opisanie apteczki, kuchni, stołow, uczt, trunkow i pijatyki, łaźni i kapieli, pościeli, ogrodow, powozow i koni, błaznow, karłow, wszelkich zwyczajow dworskich i rożnych obyczajowych szczegołow, Warszawa.
Google Scholar

Gruchała Janusz. 2015. Kilka myśli o obowiązkach edytorów, [w:] Edytorstwo źródeł: ograniczenia i perspektywy, red. A. Perłakowski, Kraków.
Google Scholar

Instrukcja. 1953. Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław.
Google Scholar

Jelicz A. 1966. Życie codzienne w średniowiecznym Krakowie (wiek XIII–XV), Warszawa.
Google Scholar

Kalinowski Wojciech, Keckowa Antonina. 1978. Urządzenia użyteczności publicznej zdrowotność, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. III: Od XVI do połowy XVII wieku, red. A. Keckowa, D. Molenda, Wrocław, s. 349–393.
Google Scholar

Karłowicz Jan. 1900–1927. Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. I–VIII, Warszawa.
Google Scholar

Karpiński Andrzej. 1983. Pauperes. O mieszkańcach Warszawy XVI i XVII wieku, Warszawa.
Google Scholar

Karpiński Andrzej. 2000. W walce z niewidzialnym wrogiem. Epidemie chorób zakaźnych w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa demograficzne, społeczno-ekonomiczne i polityczne, Warszawa.
Google Scholar

Keckowa Antonina. 1978. Higiena i zdrowotność, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. III: Od XVI do połowy XVII wieku, red. A. Keckowa, D. Molenda, Wrocław, s. 395–416.
Google Scholar

Konieczna Wanda. 1938. Początki Kazimierza (do r. 1419), [w:] Studia nad przedmieściami Krakowa, Biblioteka Krakowska, t. 94, Kraków, s. 91–125.
Google Scholar

Krasnowolski Bogusław. 1992. Ulice i place krakowskiego Kazimierza. Z dziejów Chrześcijan i Żydów w Polsce, Kraków.
Google Scholar

Krasnowolski Bogusław. 2009. Krakowski Kazimierz w dobie upadku: od najazdu szwedzkiego (1655–1657) do dzieła Komisji Dobrego Porządku (1786–1791) i trzeciego rozbioru Polski (1795), „Krzysztofory. Zeszyty naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa”, t. 27, s. 139–158.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2010. Problem utrzymania czystości w średniowiecznym mieście: funkcje i znaczenie łaźni publicznych na przykładzie Elbląga, „Studia Historica Gedanensia”, t. 1, s. 35–46.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2015a. Łaźnie w Państwie Zakonu Krzyżackiego w Prusach, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIII, z. 3, s. 411–431.
Google Scholar

Kubicki Rafał. 2015b. Seelbad (balnea animarum) — uwagi na temat praktyki stosowania pobożnej fundacji w Prusach Krzyżackich i Prusach Królewskich do początku XVI wieku, „Zapiski Historyczne”, t. LXXX, z. 1, s. 7–20.
Google Scholar

Lachs Jan. 1919. Dawne łaziebnictwo krakowskie, Kraków.
Google Scholar

Leśniak Franciszek. 2020. Urzędnicy i personel pomocniczy w wielkorządach krakowskich w okresie nowożytnym, Kraków.
Google Scholar

Lustracje województwa krakowskiego. 2005. Lustracje województwa krakowskiego 1659–1664, cz. II, wyd. A. Falniowska-Gradowska, F. Leśniak, Warszawa.
Google Scholar

Malczewski Jan. 2006. Miasta między Wisłoką a Sanem do początku XVI w., Rzeszów.
Google Scholar

Małecki Jan. 1962. Lustracja województwa krakowskiego 1564, cz. 1, wyd. J. Małecki, Lustracje dóbr królewskich XVI–XVIII wieku. Małopolska, Warszawa.
Google Scholar

Noga Zdzisław. 2008. Urzędnicy miejscy Krakowa, cz. 2: 1500–1794, Kraków.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2014. Toruńska ustawa przeciwdżumowa z 12 lipca 1710 roku, „Klio”, t. 28, z. 1, s. 153–183.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2015a. Inwentarze i kontrakty dzierżawne toruńskiej łaźni nowomiejskiej z pierwszej połowy XVIII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXIII, z. 1, s. 119–140.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2015b. Spory kompetencyjne miedzy łaziebnikami i chirurgami toruńskimi w XVIII w. Przypadek Johanna Zandera, „Medycyna Nowożytna”, t. 21, z. 2, s. 137–171.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2017. Inwentarz pośmiertny łaziebnika toruńskiego Johanna Zandera (1709), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, R. LXV, z. 1, s. 79–96.
Google Scholar

Pękacka-Falkowska Katarzyna. 2018. Instrumenty chirurgiczno-anatomiczne i rytownicze gdańskiego lekarza Christopha Gottwalda (1636–1700), „Klio”, t. 46, nr 3, s. 157–183.
Google Scholar

Piekosiński Franciszek. 1887. Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 3. Kraków.
Google Scholar

Plan. 1959. Plan miasta Krakowa Ignacego Enderle z lat (1802–1805) 1807–1808, tak zwany Senacki, wraz z wykazem realności miasta z początku XIX wieku, wyd. H. Münch, Kraków.
Google Scholar

Poczet. 2013. Poczet sołtysów, wójtów i burmistrzów miast, jurydyk, wsi i gmin przyłączonych do Krakowa do 1915 r., oprac. B. Kasprzyk, Kraków.
Google Scholar

PPISMK. 1885. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 1: 1507–1586, z. 1, wyd. F. Piekosiński, Acta Historica res gestas Poloniae Illustrantia ab Anno 1507 usque ad Annum 1795, t. 8, Kraków.
Google Scholar

PPISMK. 1909. Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 2: 1587–1695, z. 3, wyd. F. Piekosiński, S. Krzyżanowski, Acta Historica res gestas Poloniae Illustrantia ab Anno 1507 usque ad Annum 1795, t. 12, Kraków.
Google Scholar

Rutkowska-Płachcińska Anna. 1978. Mieszkanie, higiena, [w:] Historia kultury materialnej Polski w zarysie, t. II: od XIII do XV wieku, red. A. Rutkowska-Płachcińska, Wrocław, s. 312–357.
Google Scholar

SJPD. 1966. Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 8, Warszawa.
Google Scholar

Sowina Urszula. 2009. Woda i ludzie w mieście późnośredniowiecznym i wczesnonowożytnym. Ziemie polskie z Europą w tle, Warszawa.
Google Scholar

Stańczyk Sebastian. 2020. „Urzędnicy miejscy Kazimierza koło Krakowa od połowy XVI do końca XVIII wieku 1551–1795”, Kraków, maszynopis pracy doktorskiej, w Archiwum Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie.
Google Scholar

Starzyński Marcin. 2016. Urzędnicy miejscy Kazimierza do 1550 roku, Kraków.
Google Scholar

Stróżecki Kazimierz. 1933. Łaźnie w dawnej Polsce i konieczność ich wznowienia, Warszawa.
Google Scholar

Sulkowska-Tuszyńska Krystyna. 2004. Wyposażenie łaźni klasztoru kanoników regularnych w Trzemesznie, [w:] Materiały z VII Sesji Naukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności Wyposażenie wnętrz w średniowieczu Toruń, 21-22 listopada 2002 roku, red. J. Olczak, Archaeologia Historica Polona, t. 14, Toruń, s. 189–209.
Google Scholar

Szczygieł Ryszard. 1990. Dokument z r. 1406 dla Kazimierza Dolnego czy Kazimierza Krakowskiego?, „Annales UMCS”, sectio F: Historia, vol. 45, s. 197–202.
Google Scholar

Tandecki Janusz, Kopiński Krzysztof. 2014. Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa.
Google Scholar

Tyszewicz-Obara Anna. 2012, Średniowieczne łaziebnictwo w dorzeczu Wisły i Pilicy, „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne”, t. 13, s. 59-66.
Google Scholar

Zaremska Hanna. 1997. Miejsca spotkań kultury masowej: karczmy i łaźnie, [w:] Kultura Polski średniowiecznej XIV–XV w., red. B. Geremek, Warszawa, s. 239–255.
Google Scholar

Zieleniewski Michał. 1864. Rys historyczno-balneologiczny o dawnych i dzisiejszych łaźniach parowych, Kraków.
Google Scholar