The Poznań Guardhouse from the 18th century: history — architecture — authorship
DOI:
https://doi.org/10.23858/KHKM68.2020.4.004Keywords:
Kazimierz Raczyński, Johann Christian Kamsetzer, Stanisław Zawadzki, Augustinus Schöps, Poznań, guardhouse, military architecture, Polish architecture of the 18th-century, classicismAbstract
The Poznań Guardhouse is, from an artistic point of view, a historic monument of very fine quality. It is easily recognizable due to its location at the centre of tourist routes. It is also frequently visited, and is now the seat of the Museum of the Wielkopolska Uprising 1918–1919 – a branch of the Wielkopolska Museum of the Struggle for Independence. In previous scholarly works, its design and construction have been misattributed to Johann Christian Kamsetezer, an architect of King Stanislaus Augustus. Established attributions of monuments dating from the reign of Stanislaus Augustus have been repeated many times and therefore are long-lived. Nonetheless, many of them have been made without being confirmed on the basis of source documents, or without even taking into consideration the artist’s or the epoch’s specific background. They were based on loose associations, without putting forward any arguments. Sometimes they contributed to whole sequences of attributions arising. One speculation led to another, and they were repeated in print, thereby creating ‘indisputable facts’. The Poznań Guardhouse is a good example of such a train of thought.
The idea of building a brick Guardhouse in Poznań evolved in 1784, inspired by matters related to organizing the stationing of troops in Warsaw. The Boni Ordinis Committee supervised the project and Kazimierz Raczyński, the Starosta Generalny of Wielkopolska, was also personally responsible. It was Raczyński who donated funds from his personal property to supplement municipal funds derived from the property tax. He also commissioned the design to Stanisław Zawadzki, with whom he was personally acquainted and who was also architect to the Royal Army. Major Zawadzki’s competencies included designing all the military construction projects undertaken in towns. The architectural and sculptural solutions used in the building attest to such an attribution, as they had been used previously in the architect’s work. In 1787, the Guardhouse in Poznań was built and adorned with sculptures probably made, according to Zawadzki’s designs, by the Poznań sculptor Augustinus Schöps.
Downloads
References
AGAD [Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (Central Archives of Historical Records in Warsaw)], ZK [Zbiór Kartograficzny], ref. WE 34-20.
APP [Archiwum Państwowe w Poznaniu (State Archives in Poznań)], AC [Acta Consularia], ref. I 98.
APP [Archiwum Państwowe w Poznaniu (State Archives in Poznań)], AKDP [Akta Komisji Dobrego Porządku], ref. I 1908.
BN [Biblioteka Narodowa w Warszawie (National Library in Warsaw)], ref. I. Rys. 5129 (WAF. 74).
Bartczakowa Aldona. 1970. Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku, Warsaw.
Batowski Zygmunt. 1956. Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie. Dzieje budowy i dekoracji w XVIII wieku, ed. N. Batowska, “Rocznik Historii Sztuki”, I, pp. 305–368.
Batowski Zygmunt, Batowska Natalia, Kwiatkowski Marek. 1978. Jan Chrystian Kamsetzer, architekt Stanisława Augusta, Warsaw.
Bączyk Jarosław. 2003. Poznański Odwach — zarys dziejów, “Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne”, II, no. 4, pp. 26–33.
Błaszczyk Iwona. 2008, Konserwacja zabytków ruchomych w Poznaniu w latach 1990–2007, Poznań.
Budownictwo. 1936. Budownictwo wojskowe 1918–1935, ed. A. Król, Warsaw.
Dygdała Jerzy. 1986. Raczyński Kazimierz, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 29, Wrocław, pp. 644–653.
Dziubecki Tomasz. 2010. Programy symboliczne i funkcje ceremonialne rezydencji magnackich. Puławy — Białystok — Radzyń Podlaski — Lubartów w latach 1730–1760, Warsaw.
Encyklopedia. 1937. Encyklopedia wojskowa, ed. O. Laskowski, vol. 6, Warsaw, p. 64 (s.v.: Odwach).
Forssman Erik. 1984. Dorisch, Jonisch, Korinthisch. Studien über den Gebrauch der Säulenordnungen in der Architektur des 16.–18. Jahrhunderts, Wiesbaden.
Giergielewicz Jan. 1933. Zarys historii korpusów inżynierów w epoce Stanisława Augusta, Warsaw.
Gutowska-Dudek Krystyna. 2004. Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej. Katalog, vol. 4: Anonimy oraz Suplement, Warsaw.
Jaroszewski Tadeusz Stefan. 1984. Siedziba ks. Stanisława Poniatowskiego zwana Ustronie w Warszawie, “Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie”, III, pp. 51–77.
Jaroszewski Tadeusz Stefan, Rottermund Andrzej. 1974. Jakub Hempel, Fryderyk Albert Lessel, Henryk Ittar, Wilhelm Henryk Minter, architekci polskiego klasycyzmu, Warsaw.
Jarzewicz Maciej. 2016. Schöps Augustyn, [in:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, vol. 10, ed. U. Makowska, Warsaw, pp. 232–235.
Karwat Janusz. 2003. Odwach, główna warta poznańskiego garnizonu, “Kronika Miasta Poznania”, LXXI, no. 2, pp. 257–276.
Katalog. 1972. Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, part 3: Varia. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne i varia z XVIII i XIX wieku. Miejscowości nieokreślone, ed. T. Sulerzyska, Warsaw.
Kondziela Henryk. 1971. Stare Miasto w Poznaniu. Zniszczenia, odbudowa, program dalszych prac, Poznań.
Kosacka Daniela. 1970. Plany Warszawy XVII i XVIII wieku w zbiorach polskich. Katalog, Warsaw.
Kronthal Arthur. 2009. Poznań oczami Prusaka wzorowego. Przyczynki do historii zabytków oraz życia artystycznego i umysłowego Poznania, Poznań.
Królikowska-Dziubecka Marzena. 2016. Kamsetzer Johann Christian, [in:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, ed. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warsaw, pp. 235–242.
Kusztelski Andrzej. 2012–2013. Szeps Augustyn, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 48, Warsaw, pp. 208–210.
Kwiatkowska Maria Irena. 1980. Pałac Raczyńskich, Warsaw.
Kwiatkowska Maria Irena, Kwiatkowski Marek. 2003. Pałace Tyszkiewiczów i Uruskich, [in:] Kultura artystyczna Uniwersytetu Warszawskiego, ed. J. Miziołek, Warsaw, pp. 17–236.
Kwiatkowski Marek. 1972. Łazienki, Warsaw.
Kwiatkowski Marek. 1980. Loża na Polu Marsowym i królewskie projekty dla Łazienek, “Biuletyn Historii Sztuki”, XLII, no. 2, pp. 173–186.
Kwiatkowski Marek. 1983. Stanisław August. Król-architekt, Wrocław.
Kwiatkowski Marek. 1987. Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, XXXII, fasc. 2, pp. 91–105.
Kwiatkowski Marek. 2000. Wielka księga Łazienek, Warsaw.
Lorentz Stanisław, Rottermund Andrzej. 1984. Klasycyzm w Polsce, Warsaw (2nd ed. 1990).
Łęcki Włodzimierz, Maluśkiewicz Piotr. 1986. Poznań od A do Z, Poznań.
Łukaszewicz Józef. 1838. Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, vol. 1, Poznań.
Maćkowiak Przemysław. 2008. Odwach, [in:] Atlas architektury Poznania, ed. J. Pazder, Poznań, p. 274.
Mączyński Ryszard. 1986. Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej (przyczynek do charakterystyki osoby architekta), “Biuletyn Historii Sztuki”, XLVIII, no. 1, pp. 3–18.
Mączyński Ryszard. 1994. Fasada pijarskiego gmachu Collegium Nobilium w Warszawie, “Ochrona Zabytków”, XLVII, no. 2, pp. 168–184.
Mączyński Ryszard. 1996. Pijarski pałac Collegium Nobilium w Warszawie, Warsaw.
Mączyński Ryszard. 2005. Nieznane aspekty biografii Stanisława Zawadzkiego, “Rocznik Warszawski”, XXXIII, pp. 39–85.
Mączyński Ryszard. 2010. Zespoły architektoniczne Collegium Regium i Collegium Nobilium warszawskich pijarów 1642–1834, Warsaw.
Mączyński Ryszard. 2015. Pałac w Walewicach i pałac w Małej Wsi, czyli rozważania o tym, jak w opinii potomnych uczeń zawłaszczył dzieła swego mistrza: Stanisława Zawadzkiego, “Sztuka i Kultura”, III, pp. 113–242.
Mączyński Ryszard. 2016. Zawadzki Stanisław, [in:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, ed. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warsaw, pp. 484–497.
Mączyński Ryszard. 2017–2018, Zawadzki i Kamsetzer — historia przyjaźni i współpracy architektów, “Sztuka i Kultura”, V, pp. 159–220.
Mączyński Ryszard. 2019. Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy — gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego, “Biuletyn Historii Sztuki”, LXXXI, no. 4, pp. 601–626.
Mączyński Ryszard. 2020a. Patron i jego budowniczy. Dzieje współpracy księcia Stanisława Poniatowskiego z architektem Stanisławem Zawadzkim, Toruń (w druku).
Mączyński Ryszard. 2020b. Stanisław Zawadzki, architekt wojsk koronnych (1777–1795), Toruń (w druku).
Malinowska Irena. 1953. Stanisław Zawadzki 1743–1806, Warsaw.
Muzeum. 2010. Muzeum Powstania Wielkopolskiego 1918–1919, Muzeum Martyrologii Wielkopolan — Fort VII, Muzeum “Armii Poznań”, Muzeum Uzbrojenia, Muzeum Powstania Poznańskiego — Czerwiec 1956, Poznań.
Opisy. 1960. Opisy i lustracje Poznania z XVI–XVIII wieku, ed. M.J. Mika, Poznań.
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1958. Pałac Działyńskich, Poznań.
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1969. Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce, Poznań.
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1970. Pałace wielkopolskie z okresu klasycyzmu, Poznań.
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1982. Architektura i budownictwo w Poznaniu w latach 1780–1880, Poznań (2nd ed. 2009).
Ostrowska-Kębłowska Zofia. 1988. Sztuka okresu Oświecenia w Poznaniu, [in:] Dzieje Poznania, ed. J. Topolski, vol. 1, Warsaw, s. 909–942.
Pawlaczyk Mateusz. 1981. Rogalin, Warsaw.
Pezacki Wincenty. 1990. Jatki rzeźnickie w dawnym Poznaniu, “Kronika Miasta Poznania”, LVIII, no. 2, pp. 93–104.
Pilarczyk Zbigniew. 2005. Budownictwo wojskowe w dawnym Poznaniu, “Kronika Miasta Poznania”, LXXIII, no. 1, pp. 372–398.
Pocztówki. 1995. Pocztówki z widokami dawnego Poznania (1898–1939) ze zbiorów Muzeum Historii Miasta Poznania, ed. M. Warkoczewska, Poznań.
Postkarten. 1997. Postkarten erzählen Geschichte. Die Stadt Posen 1896–1918 = Pocztówki opowiadają historię. Miasto Poznań 1896–1918, ed. S. Kemlein, Lüneburg.
Poznań. 1995. Poznań na dawnych widokówkach, ed. J. Skutecki, part 1: Widokówki z lat 1896–1905, Poznań.
Poznań. 1996. Poznań na dawnych widokówkach, ed. J. Skutecki, part 2.2: Widokówki z lat 1905–1918, Stary Rynek i okolice, Poznań.
Poznań. 2004. Poznań. Spis zabytków architektury, ed. J. Bielawska-Pełczyńska, Poznań.
Prószyńska Zuzanna. 1975. Düldt Johann, [in:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, vol. 2, Wrocław, p. 112.
Prószyńska Zuzanna. 1979. Kamsetzer Jan Krystian, [in:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy, vol. 3, ed. J. Maurin-Białostocka, J. Derwojed, Wrocław, pp. 339–345.
Putkowska Jolanta. 2016. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku, Warsaw.
Relacja. 1788. Relacja delegowanych od przeszłej Rady Nieustającej do słuchania rachunków Komisji Lokacyjnej po zakończeniu tychże dnia 8 Octobris roku 1788 na sesji Rady Nieustającej uczyniona, [Warsaw].
Rewski Zbigniew. 1929. Pałac Raczyńskich w Warszawie, obecnie siedziba Ministerstwa Sprawiedliwości, Warsaw.
Ruszczyńska Teresa, Sławska Aniela. 1956. Architektura i urbanistyka do 1939 roku, [in:] Dziesięć wieków Poznania, vol. 3: Sztuki plastyczne, Poznań, pp. 25–92.
Sito Jakub. 2013. Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery, formacja artystyczna, organizacja produkcji, Warsaw.
Skutecki Jakub, Jańczak Małgorzata, Piskorski Tadeusz. 2003. Ulicami Poznania, Poznań.
Słownik. 2002. Słownik terminologiczny sztuk pięknych, Warsaw, pp. 202–203 (s.v.: Kordegarda).
Spis. 1964. Spis zabytków architektury i budownictwa, Warsaw.
Sroczyńska Krystyna. 1969. Zygmunt Vogel, rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław.
Sroczyńska Krystyna. 1980. Podróże malownicze Zygmunta Vogla, Warsaw.
Stare. 2017. Stare Miasto w Poznaniu. Zniszczenia — odbudowa — konserwacja 1945–2016, ed. I. Błaszczyk, Poznań.
Tatarkiewicz Władysław. 1957. Łazienki Warszawskie, Warsaw (2nd ed. 1968, 3rd ed. 1972).
Topolska Maria B. 1981. Raczyński Kazimierz, [in:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warsaw, pp. 608–609.
Tyszkiewicz Bogna. 1965. Działalność poznańskiej Komisji Dobrego Porządku (1779–1784), Poznań.
Tyszkiewicz Bogna. 2005. Komisja Dobrego Porządku w Poznaniu 1780–1784, Poznań.
Warkoczewska Magdalena. 2000. Portret miasta. Poznań w malarstwie i grafice = Porträt einer Stadt. Posen in Malerei und Grafik, Poznań.
Zakrzewski Zbigniew. 1985. Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918–1939, Poznań.
Zakrzewski Zbigniew. 2006. Ulicami mojego Poznania, part 2: W zasięgu hejnału, Poznań.
Zieliński Jarosław. 1996. Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, vol. 2: Canaletta — Długosza, Warsaw.
Zieliński Jarosław. 2001. Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, vol. 7: Krakowskie Przedmieście, Warsaw.
Internet
https://pl.wikipedia.org/wiki/Odwach_w_Poznaniu (accessed 02.07.2018).
http://poznan.wikia.com/wiki/Odwach (accessed 05.07.2018).
http://poznanskiehistorie.blogspot.com/2012/02/pery-starego-rynku-czesc-4.html (accessed 04.07.2018).
http://regionwielkopolska.pl/katalog-obiektow/odwach-w-poznaniu.html (accessed 05.07.2018).
http://www.wmn.poznan.pl/odwiedz-nas/muzeum-powstania-wielkopolskiego-1918-1919/ (accessed 03.07.2018).